| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ਨਿਗਮਨવਣ੍ਣਨਾ
Nigamanavaṇṇanā
ਗਿਰਗ੍ਗਸਮਜ੍ਜਾਦੀਨਿ ‘‘ਅਚਿਤ੍ਤਕਾਨਿ ਲੋਕવਜ੍ਜਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘‘ਗਨ੍ਧੋ’’ਤਿ વਾ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾਪਿ ਦਸ੍ਸਨੇਨ, વਿਲਿਮ੍ਪਨੇਨ વਾ ਆਪਜ੍ਜਨਤੋ વਤ੍ਥੁਅਜਾਨਨਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਚਿਤ੍ਤਕਾਨਿ। ‘‘ਨਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘‘ਗਨ੍ਧੋ’’ਤਿ વਾ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿਯਾ, વਿਲਿਮ੍ਪਨ੍ਤਿਯਾ ਚ ਅਕੁਸਲਤ੍ਤਾ ਏવ ਲੋਕવਜ੍ਜਾਨਿ। ਚੋਰਿવੁਟ੍ਠਾਪਨਾਦੀਨਿ ‘‘ਚੋਰੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਤ੍ਥੁਂ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਕਰਣੇ ਏવ ਆਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਸਚਿਤ੍ਤਕਾਨਿ। ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਦੀਨਂ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਅਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜਾਨਿ। ‘‘ਇਧ ਸਚਿਤ੍ਤਕਾਚਿਤ੍ਤਕਤਾ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਜਾਨਨਾਜਾਨਨਤਾਯ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વਤ੍ਥੁਜਾਨਨਾਜਾਨਨਤਾਯ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ। ਅਨੁਗਣ੍ਠਿਪਦੇ ਪਨ ‘‘ਗਿਰਗ੍ਗਸਮਜ੍ਜਾਦੀਨਿ ‘ਅਚਿਤ੍ਤਕਾਨਿ ਲੋਕવਜ੍ਜਾਨੀ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘ਨਚ੍ਚ’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘ਸਙ੍ਘਾਣੀ’ਤਿ વਾ ‘ਗਨ੍ਧੋ’ਤਿ વਾ ਤਸ੍ਸ ਨਾਮવਸੇਨ ਅਜਾਨਿਤ੍વਾ ਮਾਯਾਕਾਰਸ੍ਸ ਮਾਯਾਨਿ ਸੀਸਟ੍ਠਿਆਦੀਨਿ ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਯ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿਯਾ, ਅਕ੍ਖਮਾਲਾਦਿਅਤ੍ਥਾਯ ਸਙ੍ਘਾਣਿਂ ਕਟਿਯਾ ਬਨ੍ਧਨ੍ਤਿਯਾ, ‘ਸੇਦਗਨ੍ਧਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਪੂਜਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਗਨ੍ਧਂ વਿਲਿਮ੍ਪੇਤ੍વਾ ਨਹਾਯਨ੍ਤਿਯਾ ਚ ਆਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਨਾਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਾਮવਸੇਨ વਾ વਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਅਜਾਨਨਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਚਿਤ੍ਤਕਾਨਿ ਨਾਮ। ਨ ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ ‘ਕਟਿਸੁਤ੍ਤਮਿਦ’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਙ੍ਘਾਣਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਟਿਯਂ ਧਾਰਣਕਾਲੇ, ਮਤ੍ਤਿਕਾਸਞ੍ਞਾਯ ਚ ਗਨ੍ਧਂ ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਲਿਮ੍ਪਨਕਾਲੇ ਆਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਤੋ ‘ਅਚਿਤ੍ਤਕਾਨੀ’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ, ਤੇਨੇવ ਸਙ੍ਘਾਣਿਯਾ ਅਸਙ੍ਘਾਣਿਸਞ੍ਞਾવਾਰੇਪਿ ‘ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸਾ’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿ ਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ‘ਖੇਤ੍ਤਆਬਾਧਪਚ੍ਚਯਾ, ਕਟਿਸੁਤ੍ਤਕਂ ਧਾਰੇਤੀ’ਤਿ વਚਨਤੋ વਿਨਾਪਿ ਅਕੁਸਲੇਨ ਸਙ੍ਘਾਣਿਆਦੀਨਿ ਸਕ੍ਕਾ ਧਾਰੇਤੁਨ੍ਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ, ਏવਂ ਆਬਾਧਪਚ੍ਚਯਾ વਿਨਾਪਿ ਅਕੁਸਲੇਨ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਰਂ ਪਾਤੁਨ੍ਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ ‘ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ ਆਬਾਧਪਚ੍ਚਯਾ ਮਜ੍ਜਂ ਪਿવਤੀ’ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ। ਅਕੁਸਲੇਨ વਿਨਾ ਮਧੁਪੁਣ੍ਣਮੁਟ੍ਠਿਯਂ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਮਜ੍ਜਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝੋਹਰਣਕਾਲਾਦੀਸੁ ਸੁਰਾਪਾਨਾਪਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਚ ਸਿਦ੍ਧਂ ‘ਮਜ੍ਜੇ ਅਮਜ੍ਜਸਞ੍ਞੀ ਪਿવਤਿ, ਆਪਤ੍ਤਿ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਸ੍ਸਾ’ਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੩੨੮) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਕਿਂਬਹੁਨਾ, ਕਾਮਭੋਗਸਞ੍ਞਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ ‘ਸਙ੍ਘਾਣੀ’ਤਿ ਚ ‘ਗਨ੍ਧੋ’ਤਿ ਚ ਜਾਨਿਤ੍વਾ વਿਨਾ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣੇਨ ਧਾਰੇਨ੍ਤਿਯਾ ਏਕਨ੍ਤਾਕੁਸਲਤ੍ਤਾ ਲੋਕવਜ੍ਜਾਨਿ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਨਯੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋ। ਏਤ੍ਥ ਸੁਰਾਪਾਨਾਧਿਕਾਰੇ ਉਪਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰવਾਦੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਸਂਕਚ੍ਚਿਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇ ‘‘ਅਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਮਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿਯਾਤਿ ਪਾਠੋ’’ਤਿ ਚ ‘‘ਪਣੀਤਭੋਜਨવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਅਚੇਲਕਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ, ਨਿਮਨ੍ਤਿਤਸ੍ਸ ਚਾਰਿਤ੍ਤਾਪਜ੍ਜਨਂ, ਦੁਟ੍ਠੁਲ੍ਲਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਂ, ਊਨવੀਸਤਿવਸ੍ਸੁਪਸਮ੍ਪਦਂ, ਮਾਤੁਗਾਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂવਿਧਾਯ ਅਦ੍ਧਾਨਗਮਨਂ, ਰਾਜਨ੍ਤੇਪੁਰਪ੍ਪવੇਸਨਂ, ਸਨ੍ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਅਨਾਪੁਚ੍ਛਾ વਿਕਾਲੇ ਗਾਮਪ੍ਪવੇਸਨਂ, ਨਿਸੀਦਨਂ, વਸ੍ਸਿਕਸਾਟਿਕਨ੍ਤਿ ਪਾਠੋ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਂ।
Giraggasamajjādīni ‘‘acittakāni lokavajjānī’’ti vuttattā ‘‘nacca’’nti vā ‘‘gandho’’ti vā ajānitvāpi dassanena, vilimpanena vā āpajjanato vatthuajānanacittena acittakāni. ‘‘Nacca’’nti vā ‘‘gandho’’ti vā jānitvā passantiyā, vilimpantiyā ca akusalattā eva lokavajjāni. Corivuṭṭhāpanādīni ‘‘corī’’tiādinā vatthuṃ jānitvā karaṇe eva āpattisabbhāvato sacittakāni. Upasampadādīnaṃ ekantena akusalacitteneva akattabbattā paṇṇattivajjāni. ‘‘Idha sacittakācittakatā paṇṇattijānanājānanatāya aggahetvā vatthujānanājānanatāya gahetabbā’’ti likhitaṃ. Anugaṇṭhipade pana ‘‘giraggasamajjādīni ‘acittakāni lokavajjānī’ti vuttattā ‘nacca’nti vā ‘saṅghāṇī’ti vā ‘gandho’ti vā tassa nāmavasena ajānitvā māyākārassa māyāni sīsaṭṭhiādīni paṭisaṅkhāya passantiyā, akkhamālādiatthāya saṅghāṇiṃ kaṭiyā bandhantiyā, ‘sedagandhaṃ apanetvā buddhapūjaṃ karissāmī’ti uppannena cittena gandhaṃ vilimpetvā nahāyantiyā ca āpattisabbhāvato nāmena saddhiṃ nāmavasena vā vatthussa ajānanacittena acittakāni nāma. Na andhakāre ‘kaṭisuttamida’nti saññāya saṅghāṇiṃ gahetvā kaṭiyaṃ dhāraṇakāle, mattikāsaññāya ca gandhaṃ gahetvā vilimpanakāle āpattisabbhāvato ‘acittakānī’ti vattabbāni. Tasmiṃ kāle anāpatti, teneva saṅghāṇiyā asaṅghāṇisaññāvārepi ‘āpatti pācittiyassā’ti pāḷi na vuttā. Yathā ‘khettaābādhapaccayā, kaṭisuttakaṃ dhāretī’ti vacanato vināpi akusalena saṅghāṇiādīni sakkā dhāretunti siddhaṃ, evaṃ ābādhapaccayā vināpi akusalena na sakkā suraṃ pātunti siddhaṃ ‘anāpatti ābādhapaccayā majjaṃ pivatī’ti pāḷiyā abhāvato. Akusalena vinā madhupuṇṇamuṭṭhiyaṃ pakkhittamajjassa ajjhoharaṇakālādīsu surāpānāpattiṃ āpajjatīti ca siddhaṃ ‘majje amajjasaññī pivati, āpatti pācittiyassā’ti (pāci. 328) vuttattā. Kiṃbahunā, kāmabhogasaññāya saddhiṃ ‘saṅghāṇī’ti ca ‘gandho’ti ca jānitvā vinā anāpattikāraṇena dhārentiyā ekantākusalattā lokavajjāni nāma vuccanti. Iminā upāyena sesesupi nayo netabbo. Ettha surāpānādhikāre upatissattheravādo’’ti vuttaṃ. Asaṃkaccikasikkhāpade ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantiyāti pāṭho’’ti ca ‘‘paṇītabhojanaviññatti, acelakasikkhāpadaṃ, nimantitassa cārittāpajjanaṃ, duṭṭhullappaṭicchādanaṃ, ūnavīsativassupasampadaṃ, mātugāmena saddhiṃ saṃvidhāya addhānagamanaṃ, rājantepurappavesanaṃ, santaṃ bhikkhuṃ anāpucchā vikāle gāmappavesanaṃ, nisīdanaṃ, vassikasāṭikanti pāṭho’’ti ca vuttaṃ.
ਨਿਗਮਨવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nigamanavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pācittiyakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਉਭਤੋવਿਭਙ੍ਗਟ੍ਠਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Ubhatovibhaṅgaṭṭhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
