Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ૫. નિવાપસુત્તવણ્ણના

    5. Nivāpasuttavaṇṇanā

    ૨૬૧. નિવપ્પતીતિ નિવાપો, નિવાપં વત્તેતિ, નિવાપભોજનં વા એતસ્સાતિ નેવાપિકો, નિવાપેન મિગે પલોભેત્વા ગણ્હનકમાગવિકો. તિણબીજાનીતિ નિવાપતિણબીજાનિ. વપ્પન્તિ સસ્સં વિય વપિતબ્બટ્ઠેન વપ્પં. ‘‘મયં વિય અઞ્ઞે કે ઈદિસં લભિસ્સન્તી’’તિ માનમદં આપજ્જિસ્સન્તિ. વિસ્સટ્ઠસતિભાવન્તિ અનુસ્સઙ્કિતપરિસઙ્કિતભાવં. તિરચ્છાના હિ વિજાતિયબલવતિરચ્છાનવસનટ્ઠાનેસુ સાસઙ્કા ઉબ્બિગ્ગહદયા અપ્પમત્તા હોન્તિ વિસેસતો માગવિકાદિમનુસ્સૂપચારે, રસતણ્હાય પન બદ્ધા પમાદં આપજ્જસ્સન્તિ. નિવપતિ એત્થાતિ નિવાપો, નિવાપભૂમિ નિવાપટ્ઠાનં. તેનાહ ‘‘નિવાપટ્ઠાને’’તિ. ‘‘યથાકામકરણીયા’’તિ વુત્તમત્થં વિવરિતું ‘‘એકં કિરા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ નીવારવનં વિયાતિ નીવારસ્સ સમૂહો વિય. નીવારો નામ અરઞ્ઞે સયંજાતવીહિજાતિ. મેઘમાલા વિયાતિ મેઘઘટા વિય. એકગ્ઘનન્તિ એકજ્ઝં વિય અવિરટ્ઠં. પક્કમન્તીતિ આસઙ્કપરિસઙ્કા હુત્વા પક્કમન્તિ. કણ્ણે ચાલયમાનાતિ અનાસઙ્કન્તાનં પહટ્ઠાકારદસ્સનં. મણ્ડલગુમ્બન્તિ મણ્ડલકાકારેન ઠિતં ગુમ્બં.

    261. Nivappatīti nivāpo, nivāpaṃ vatteti, nivāpabhojanaṃ vā etassāti nevāpiko, nivāpena mige palobhetvā gaṇhanakamāgaviko. Tiṇabījānīti nivāpatiṇabījāni. Vappanti sassaṃ viya vapitabbaṭṭhena vappaṃ. ‘‘Mayaṃ viya aññe ke īdisaṃ labhissantī’’ti mānamadaṃ āpajjissanti. Vissaṭṭhasatibhāvanti anussaṅkitaparisaṅkitabhāvaṃ. Tiracchānā hi vijātiyabalavatiracchānavasanaṭṭhānesu sāsaṅkā ubbiggahadayā appamattā honti visesato māgavikādimanussūpacāre, rasataṇhāya pana baddhā pamādaṃ āpajjassanti. Nivapati etthāti nivāpo, nivāpabhūmi nivāpaṭṭhānaṃ. Tenāha ‘‘nivāpaṭṭhāne’’ti. ‘‘Yathākāmakaraṇīyā’’ti vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘ekaṃ kirā’’tiādi vuttaṃ. Tattha nīvāravanaṃ viyāti nīvārassa samūho viya. Nīvāro nāma araññe sayaṃjātavīhijāti. Meghamālā viyāti meghaghaṭā viya. Ekagghananti ekajjhaṃ viya aviraṭṭhaṃ. Pakkamantīti āsaṅkaparisaṅkā hutvā pakkamanti. Kaṇṇe cālayamānāti anāsaṅkantānaṃ pahaṭṭhākāradassanaṃ. Maṇḍalagumbanti maṇḍalakākārena ṭhitaṃ gumbaṃ.

    ૨૬૨. કપ્પેત્વાતિ ઉપમાભાવેન પરિકપ્પેત્વા. મિગે અત્તનો વસે વત્તાપનં વસીભાવો. સો એવ ઇજ્ઝનટ્ઠેન ઇદ્ધિ, પભાવનટ્ઠેન આનુભાવો.

    262.Kappetvāti upamābhāvena parikappetvā. Mige attano vase vattāpanaṃ vasībhāvo. So eva ijjhanaṭṭhena iddhi, pabhāvanaṭṭhena ānubhāvo.

    ૨૬૩. ભયેન ભોગતોતિ ભયેન સહ સભયં નિવાપપરિભોગતો. બલવીરિયન્તિ કાયબલઞ્ચ ઉટ્ઠાનવીરિયઞ્ચ. અટ્ઠકથાયં પન બલમેવ વીરિયં. બલન્તિ ચ સરીરબલં, તઞ્ચ અત્થતો મનસિકારમગ્ગેહિ અપરાપરં સઞ્ચરણકવાતોતિ વુત્તં ‘‘અપરાપરં સઞ્ચરણવાયોધાતૂ’’તિ.

    263.Bhayena bhogatoti bhayena saha sabhayaṃ nivāpaparibhogato. Balavīriyanti kāyabalañca uṭṭhānavīriyañca. Aṭṭhakathāyaṃ pana balameva vīriyaṃ. Balanti ca sarīrabalaṃ, tañca atthato manasikāramaggehi aparāparaṃ sañcaraṇakavātoti vuttaṃ ‘‘aparāparaṃ sañcaraṇavāyodhātū’’ti.

    ૨૬૪. સિક્ખિતકેરાટિકાતિ પરિચિતસાઠેય્યા, વઞ્ચકાતિ અત્થો. ઇદ્ધિમન્તો વિય આનુભાવવન્તો વિય. પચુરજનેહિ પરભૂતા જાતાતિ પરજના, મહાભૂતા. તેનાહ ‘‘યક્ખા’’તિ. સમન્તા સપ્પદેસન્તિ સમન્તતો પદેસવન્તં વિપુલોકાસસન્નિવાસટ્ઠાનં. તસ્સ પન સપ્પદેસતા મહાઓકાસતાયાતિ વુત્તં ‘‘મહન્તં ઓકાસ’’ન્તિ.

    264.Sikkhitakerāṭikāti paricitasāṭheyyā, vañcakāti attho. Iddhimanto viya ānubhāvavanto viya. Pacurajanehi parabhūtā jātāti parajanā, mahābhūtā. Tenāha ‘‘yakkhā’’ti. Samantā sappadesanti samantato padesavantaṃ vipulokāsasannivāsaṭṭhānaṃ. Tassa pana sappadesatā mahāokāsatāyāti vuttaṃ ‘‘mahantaṃ okāsa’’nti.

    ૨૬૫. ઘટ્ટેસ્સન્તીતિ ‘‘સભયસમુટ્ઠાન’’ન્તિ સઞ્ઞાદાનવસેન ચિત્તં ચેતેસ્સન્તિ, તાસેસ્સન્તીતિ અત્થો. પરિચ્ચજિસ્સન્તીતિ નિબ્બિસિસ્સન્તિ. મહલ્લકોતિ જાતિયા મહલ્લકો જિણ્ણો. દુબ્બલોતિ બ્યાધિવસેન, પકતિયા વા બલવિરહિતો.

    265.Ghaṭṭessantīti ‘‘sabhayasamuṭṭhāna’’nti saññādānavasena cittaṃ cetessanti, tāsessantīti attho. Pariccajissantīti nibbisissanti. Mahallakoti jātiyā mahallako jiṇṇo. Dubbaloti byādhivasena, pakatiyā vā balavirahito.

    ૨૬૭. નિવાપસદિસતાય નિવાપોતિ વા. લોકપરિયાપન્નં હુત્વા કિલેસેહિ આમસિતબ્બતાય લોકામિસાનીતિ વા. વટ્ટે આમિસભૂતત્તા વટ્ટામિસભૂતાનં. વસં વત્તેતીતિ કામગુણેહિ કામગુણે ગિદ્ધે સત્તે તસ્સેવ ગેધસ્સ વસેન અત્તનો વસે વત્તેતીતિ. તેનાહ –

    267. Nivāpasadisatāya nivāpoti vā. Lokapariyāpannaṃ hutvā kilesehi āmasitabbatāya lokāmisānīti vā. Vaṭṭe āmisabhūtattā vaṭṭāmisabhūtānaṃ. Vasaṃ vattetīti kāmaguṇehi kāmaguṇe giddhe satte tasseva gedhassa vasena attano vase vattetīti. Tenāha –

    ‘‘અન્તલિક્ખચરો પાસો, ય્વાયં ચરતિ માનસો;

    ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso;

    તેન તં બાધયિસ્સામિ, ન મે સમણ મોક્ખસી’’તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૧૫૧; મહાવ॰ ૩૩);

    Tena taṃ bādhayissāmi, na me samaṇa mokkhasī’’ti. (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33);

    અયન્તિ પઠમમિગજાતૂપમા. વાનપત્થસ્સ સતોવ પપઞ્ચપરદત્તિકાદિસપુત્તદારનિક્ખમનં સન્ધાયાહ ‘‘સપુત્તભરિયપબ્બજ્જાયા’’તિ.

    Ayanti paṭhamamigajātūpamā. Vānapatthassa satova papañcaparadattikādisaputtadāranikkhamanaṃ sandhāyāha ‘‘saputtabhariyapabbajjāyā’’ti.

    ૨૬૮. કામતો ચિત્તસ્સ વિમુત્તિ ઇધ ચેતોવિમુત્તીતિ અધિપ્પેતાતિ આહ ‘‘ચેતોવિમુત્તિ નામ…પે॰… ઉપ્પન્નઅજ્ઝાસયો’’તિ. કામે વિસ્સજ્જેત્વા પુન તત્થ નિમુગ્ગતાય દુતિયસમણબ્રાહ્મણા દુતિયમિગજાતૂપમા વુત્તા.

    268. Kāmato cittassa vimutti idha cetovimuttīti adhippetāti āha ‘‘cetovimutti nāma…pe… uppannaajjhāsayo’’ti. Kāme vissajjetvā puna tattha nimuggatāya dutiyasamaṇabrāhmaṇā dutiyamigajātūpamā vuttā.

    ૨૬૯. તતિયસમણબ્રાહ્મણા યથાપરિચ્ચત્તે કામે પરિચ્ચજિત્વા એવં ઠિતા, ન દુતિયા વિય તત્થ નિમુગ્ગાતિ અધિપ્પાયેન ‘‘કિં પન તે અકંસૂ’’તિ પુચ્છતિ. ઇતરે કામં ઉજુકં કામગુણેસુ ન નિમુગ્ગા, પરિયાયેન પન નિમુગ્ગા દિટ્ઠિજાલેન ચ અજ્ઝોત્થટાતિ દસ્સેન્તો ‘‘ગામનિગમજનપદરાજધાનિયો’’તિઆદિમાહ. દિટ્ઠિજાલમ્પિ તણ્હાજાલાનુગતમેવાતિ આહ ‘‘મારસ્સ પાપિમતો દિટ્ઠિજાલેન પરિક્ખિપિત્વા’’તિ.

    269. Tatiyasamaṇabrāhmaṇā yathāpariccatte kāme pariccajitvā evaṃ ṭhitā, na dutiyā viya tattha nimuggāti adhippāyena ‘‘kiṃ pana te akaṃsū’’ti pucchati. Itare kāmaṃ ujukaṃ kāmaguṇesu na nimuggā, pariyāyena pana nimuggā diṭṭhijālena ca ajjhotthaṭāti dassento ‘‘gāmanigamajanapadarājadhāniyo’’tiādimāha. Diṭṭhijālampi taṇhājālānugatamevāti āha ‘‘mārassa pāpimato diṭṭhijālena parikkhipitvā’’ti.

    ૨૭૧. ખન્ધકિલેસાભિસઙ્ખારમારા વા ઇધ મારગ્ગહણેન ગહિતાતિ દટ્ઠબ્બં. અક્ખીનિ ભિન્દિ દટ્ઠું અસમત્થભાવાપાદનેન. તેનાહ ‘‘વિપસ્સનાપાદકજ્ઝાન’’ન્તિઆદિ. કિઞ્ચાપિ મારો યં કિઞ્ચિ ઝાનં સમાપન્નસ્સપિ ભિક્ખુનો ચિત્તં ઇમં નામ આરમ્મણં નિસ્સાય વત્તતીતિ ન જાનાતિ, ઇધાધિપ્પેતસ્સ પન ભિક્ખુનો વસેન ‘‘વિપસ્સનાપાદકજ્ઝાન’’ન્તિ વુત્તં. તેનેવ પરિયાયેનાતિ ‘‘ન મારસ્સ અક્ખીનિ ભિન્દી’’તિ એવમાદિના યથાવુત્તપરિયાયેન. અદસ્સનં ગતોતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. ચક્ખુસ્સ પદં પતિટ્ઠાતિ ચ ઇધ આરમ્મણં અધિપ્પેતં તં પરિગ્ગય્હ પવત્તનતોતિ આહ ‘‘અપ્પતિટ્ઠં નિરારમ્મણ’’ન્તિ. સોતિ મારો. દિસ્વાતિ દસ્સનહેતુ. યસ્મા મગ્ગેન ચતુસચ્ચદસ્સનહેતુ આસવા ન પરિક્ખીણા. ફલક્ખણે હિ તે ખીણાતિ વુચ્ચન્તીતિ.

    271. Khandhakilesābhisaṅkhāramārā vā idha māraggahaṇena gahitāti daṭṭhabbaṃ. Akkhīni bhindi daṭṭhuṃ asamatthabhāvāpādanena. Tenāha ‘‘vipassanāpādakajjhāna’’ntiādi. Kiñcāpi māro yaṃ kiñci jhānaṃ samāpannassapi bhikkhuno cittaṃ imaṃ nāma ārammaṇaṃ nissāya vattatīti na jānāti, idhādhippetassa pana bhikkhuno vasena ‘‘vipassanāpādakajjhāna’’nti vuttaṃ. Teneva pariyāyenāti ‘‘na mārassa akkhīni bhindī’’ti evamādinā yathāvuttapariyāyena. Adassanaṃ gatoti etthāpi eseva nayo. Cakkhussa padaṃ patiṭṭhāti ca idha ārammaṇaṃ adhippetaṃ taṃ pariggayha pavattanatoti āha ‘‘appatiṭṭhaṃ nirārammaṇa’’nti. Soti māro. Disvāti dassanahetu. Yasmā maggena catusaccadassanahetu āsavā na parikkhīṇā. Phalakkhaṇe hi te khīṇāti vuccantīti.

    લોકેતિ સત્તલોકે સઙ્ખારલોકે ચ. સત્તવિસત્તભાવેનાતિ લગ્ગભાવેન ચેવ સવિસેસં આસત્તભાવેન ચ. અથ વાતિઆદિના નિદ્દેસનયવસેન (મહાનિ॰ ૩, ચૂળનિ॰ મેત્તગૂમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૨૨, ૨૩; ચૂળનિ॰ ખગ્ગવિસાણસુત્તનિદ્દેસ ૧૨૪) વિસત્તિકાપદં નિદ્દિસતિ. વિસતાતિ વિત્થટા રૂપાદીસુ તેભૂમકધમ્મેસુ બ્યાપનવસેન વિસટાતિ પુરિમવચનમેવ તકારસ્સ ટકારં કત્વા વુત્તં. વિસાલાતિ વિપુલા. વિસક્કતીતિ પરિસક્કતિ સહતિ. રત્તો હિ રાગવત્થુના પાદેન તાલિયમાનોપિ સહતિ. ઓસક્કનં, વિપ્ફન્દનં વા વિસક્કનન્તિપિ વદન્તિ. વિસંહરતીતિ યથા તથા કામેસુ આનિસંસં દસ્સેન્તી વિવિધેહિ આકારેહિ નેક્ખમ્માભિમુખપ્પવત્તિતો ચિત્તં સંહરતિ સઙ્ખિપતિ, વિસં વા દુક્ખં, તં હરતિ ઉપનેતીતિ અત્થો. વિસંવાદિકાતિ અનિચ્ચાદિં નિચ્ચાદિતો ગણ્હાપેન્તી વિસંવાદિકા હોતિ. દુક્ખનિબ્બત્તકસ્સ કમ્મસ્સ હેતુભાવતો વિસમૂલા, વિસં વા દુક્ખદુક્ખાદિભૂતા વેદના મૂલં એતિસ્સાતિ વિસમૂલા. દુક્ખસમુદયત્તા વિસં ફલં એતિસ્સાતિ વિસફલા. તણ્હાય રૂપાદિકસ્સ દુક્ખસ્સેવ પરિભોગો હોતિ, ન અમતસ્સાતિ સા ‘‘વિસપરિભોગા’’તિ વુત્તા. સબ્બત્થ નિરુત્તિવસેન સદ્દસિદ્ધિ વેદિતબ્બા. યો પનેત્થ પધાનો અત્થો, તં દસ્સેતું પુન ‘‘વિસાલા વા પના’’તિઆદિ વુત્તં. નિત્તિણ્ણો ઉત્તિણ્ણોતિ ઉપસગ્ગવસેન પદં વડ્ઢિતં. નિરવસેસતો વા તિણ્ણો નિત્તિણ્ણો. તેન તેન મગ્ગેન ઉદ્ધમુદ્ધં તિણ્ણો ઉત્તિણ્ણો. યં પનેત્થ અત્થતો અવિભત્તં, તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

    Loketi sattaloke saṅkhāraloke ca. Sattavisattabhāvenāti laggabhāvena ceva savisesaṃ āsattabhāvena ca. Atha vātiādinā niddesanayavasena (mahāni. 3, cūḷani. mettagūmāṇavapucchāniddesa 22, 23; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 124) visattikāpadaṃ niddisati. Visatāti vitthaṭā rūpādīsu tebhūmakadhammesu byāpanavasena visaṭāti purimavacanameva takārassa ṭakāraṃ katvā vuttaṃ. Visālāti vipulā. Visakkatīti parisakkati sahati. Ratto hi rāgavatthunā pādena tāliyamānopi sahati. Osakkanaṃ, vipphandanaṃ vā visakkanantipi vadanti. Visaṃharatīti yathā tathā kāmesu ānisaṃsaṃ dassentī vividhehi ākārehi nekkhammābhimukhappavattito cittaṃ saṃharati saṅkhipati, visaṃ vā dukkhaṃ, taṃ harati upanetīti attho. Visaṃvādikāti aniccādiṃ niccādito gaṇhāpentī visaṃvādikā hoti. Dukkhanibbattakassa kammassa hetubhāvato visamūlā, visaṃ vā dukkhadukkhādibhūtā vedanā mūlaṃ etissāti visamūlā. Dukkhasamudayattā visaṃ phalaṃ etissāti visaphalā. Taṇhāya rūpādikassa dukkhasseva paribhogo hoti, na amatassāti sā ‘‘visaparibhogā’’ti vuttā. Sabbattha niruttivasena saddasiddhi veditabbā. Yo panettha padhāno attho, taṃ dassetuṃ puna ‘‘visālā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Nittiṇṇo uttiṇṇoti upasaggavasena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Niravasesato vā tiṇṇo nittiṇṇo. Tena tena maggena uddhamuddhaṃ tiṇṇo uttiṇṇo. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.

    નિવાપસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.

    Nivāpasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૫. નિવાપસુત્તં • 5. Nivāpasuttaṃ

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૫. નિવાપસુત્તવણ્ણના • 5. Nivāpasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact