| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
નોઉપાદાભાજનીયકથાવણ્ણના
Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
૬૪૬. ‘‘એકં મહાભૂતં પટિચ્ચ તયો મહાભૂતા તયો મહાભૂતે પટિચ્ચ એકં મહાભૂત’’ન્તિઆદિવચનતો (પટ્ઠા॰ ૧.૧.૫૩) એકં મહાભૂતં અવસેસમહાભૂતે નિસ્સયતિ, તેહિ ઉપાદારૂપેન ચ નિસ્સીયતીતિ આહ ‘‘નિસ્સયતિ ચ નિસ્સીયતિ ચા’’તિ.
646. ‘‘Ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca tayo mahābhūtā tayo mahābhūte paṭicca ekaṃ mahābhūta’’ntiādivacanato (paṭṭhā. 1.1.53) ekaṃ mahābhūtaṃ avasesamahābhūte nissayati, tehi upādārūpena ca nissīyatīti āha ‘‘nissayati ca nissīyati cā’’ti.
૬૪૭. મહાભૂતાનં અઞ્ઞમઞ્ઞાવિજહનતો એકસ્મિમ્પિ કલાપે અનેકં ફોટ્ઠબ્બં અત્થીતિ ફોટ્ઠબ્બસભાવેસુયેવ અનેકેસુપિ આરમ્મણેસુ આપાથગતેસુ આભોગાદિવસેન એકંયેવ વિઞ્ઞાણુપ્પત્તિહેતુ હોતીતિ અયં વિચારો દસ્સિતો. ઇતરેસુપિ પન યથાયોગં દસ્સેતબ્બો. તત્થ રસારમ્મણં તાવ ઇન્દ્રિયનિસ્સયં અલ્લીયિત્વા વિઞ્ઞાણુપ્પત્તિહેતુભાવતો સતિપિ અનેકેસં રસાનં આપાથગમને એકસ્મિં ખણે એકપ્પકારંયેવ યથાવુત્તનયેન જિવ્હાવિઞ્ઞાણુપ્પત્તિહેતુ હોતિ, તથા ગન્ધારમ્મણં. રૂપસદ્દારમ્મણાનિ પન ઇન્દ્રિયનિસ્સયં અસમ્પત્વાવ વિઞ્ઞાણુપ્પત્તિહેતુભાવતો યોગ્યદેસે અવટ્ઠિતાનિ યત્તકાનિ સહકારીપચ્ચયન્તરગતં ઉપકારં લભન્તિ, તત્તકાનિ એકસ્મિં ખણે એકજ્ઝં આરમ્મણં ન હોન્તીતિ ન વત્તબ્બાનિ. તથા હિ સદ્દો નિગ્ઘોસાદિકો અનેકકલાપગતો તથા વણ્ણોપિ સિવિકુબ્બહનનિયામેન એકજ્ઝં આરમ્મણં હોતીતિ. એત્થાપિ ચ આભુજિતવસેન આરમ્મણાધિમત્તતાવસેન અનેકકલાપસન્નિપાતેપિ કત્થચિ વિઞ્ઞાણુપ્પત્તિ હોતિયેવ. પસાદાધિમત્તતા પિત્તાદિવિબન્ધાભાવેન પસાદસ્સ તિક્ખતા. કથં પન ચિત્તસ્સાતિ ચિત્તસામઞ્ઞતો એકત્તનયવસેન પુચ્છતિ.
647. Mahābhūtānaṃ aññamaññāvijahanato ekasmimpi kalāpe anekaṃ phoṭṭhabbaṃ atthīti phoṭṭhabbasabhāvesuyeva anekesupi ārammaṇesu āpāthagatesu ābhogādivasena ekaṃyeva viññāṇuppattihetu hotīti ayaṃ vicāro dassito. Itaresupi pana yathāyogaṃ dassetabbo. Tattha rasārammaṇaṃ tāva indriyanissayaṃ allīyitvā viññāṇuppattihetubhāvato satipi anekesaṃ rasānaṃ āpāthagamane ekasmiṃ khaṇe ekappakāraṃyeva yathāvuttanayena jivhāviññāṇuppattihetu hoti, tathā gandhārammaṇaṃ. Rūpasaddārammaṇāni pana indriyanissayaṃ asampatvāva viññāṇuppattihetubhāvato yogyadese avaṭṭhitāni yattakāni sahakārīpaccayantaragataṃ upakāraṃ labhanti, tattakāni ekasmiṃ khaṇe ekajjhaṃ ārammaṇaṃ na hontīti na vattabbāni. Tathā hi saddo nigghosādiko anekakalāpagato tathā vaṇṇopi sivikubbahananiyāmena ekajjhaṃ ārammaṇaṃ hotīti. Etthāpi ca ābhujitavasena ārammaṇādhimattatāvasena anekakalāpasannipātepi katthaci viññāṇuppatti hotiyeva. Pasādādhimattatā pittādivibandhābhāvena pasādassa tikkhatā. Kathaṃ pana cittassāti cittasāmaññato ekattanayavasena pucchati.
૬૫૧. તાદિસાયાતિ યા પચુરજનસ્સ અત્થીતિપિ ન ગહિતા. સન્તી સમાના. એવન્તિ યથાસસમ્ભારુદકં સસમ્ભારપથવિયા આબન્ધકં, એવં પરમત્થુદકં પરમત્થપથવિયાતિ દસ્સેતિ. તદનુરૂપપચ્ચયેહીતિ અત્તનો આબન્ધનાનુગુણેહિ આબન્ધિયમાનેહિ સન્ધારણાદિકિચ્ચેહિ પુરિમેહિ ચ પથવીઆદીહિ. અફુસિત્વા પતિટ્ઠા હોતિ, અફુસિત્વા આબન્ધતીતિ ઇમિના ફુસિતબ્બફુસનકભાવો આપોધાતુયં નત્થીતિ ફોટ્ઠબ્બવસેન ઉભયધમ્મતં આહ. અઞ્ઞમઞ્ઞં નિસ્સયતા અઞ્ઞમઞ્ઞનિસ્સયતા. અથ વા અઞ્ઞમઞ્ઞતા ચ નિસ્સયતા ચ અઞ્ઞમઞ્ઞનિસ્સયતા. યદિ ફોટ્ઠબ્બાફોટ્ઠબ્બધાતૂનં ફોટ્ઠબ્બભાવેન વિના અઞ્ઞમઞ્ઞનિસ્સયતા, પથવીઆદીનં કક્ખળાદિસભાવો એવ ફોટ્ઠબ્બભાવોતિ તબ્બિરહેન કથં તેસં આપોધાતુયા નિસ્સયાદિભાવોતિ આહ ‘‘અવિનિબ્ભોગવુત્તીસૂ’’તિઆદિ. અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયભૂતેસૂતિ એતેન ઉપાદારૂપં નિવત્તેતિ. અથ વા પુબ્બે અટ્ઠકથાધિપ્પાયે ઠત્વા ફોટ્ઠબ્બાફોટ્ઠબ્બધાતૂનં વિસિટ્ઠં અઞ્ઞમઞ્ઞનિસ્સયતં વત્વા ઇદાનિ અત્તનો અધિપ્પાયે ઠત્વા અવિસેસેન તં દસ્સેન્તો આહ ‘‘અવિનિબ્ભોગવુત્તીસૂ’’તિઆદિ. તંયેવ અવિસિટ્ઠં અઞ્ઞમઞ્ઞનિસ્સયતં દળ્હં કત્વા દસ્સેન્તો ‘‘નાપિ સહજાતેસૂ’’તિઆદિમાહ. તત્થ અફુસનં તાવ એકકલાપગતત્તા ન વિચારેતબ્બં, ફુસનં પન કથન્તિ? એકકલાપગતત્તા એવ. વિસું સિદ્ધાનંયેવ હિ વિસયમહાભૂતાનં કાયપ્પસાદનિસ્સયભૂતેસુ ફુસનં દિસ્સતિ.
651. Tādisāyāti yā pacurajanassa atthītipi na gahitā. Santī samānā. Evanti yathāsasambhārudakaṃ sasambhārapathaviyā ābandhakaṃ, evaṃ paramatthudakaṃ paramatthapathaviyāti dasseti. Tadanurūpapaccayehīti attano ābandhanānuguṇehi ābandhiyamānehi sandhāraṇādikiccehi purimehi ca pathavīādīhi. Aphusitvā patiṭṭhā hoti, aphusitvā ābandhatīti iminā phusitabbaphusanakabhāvo āpodhātuyaṃ natthīti phoṭṭhabbavasena ubhayadhammataṃ āha. Aññamaññaṃ nissayatā aññamaññanissayatā. Atha vā aññamaññatā ca nissayatā ca aññamaññanissayatā. Yadi phoṭṭhabbāphoṭṭhabbadhātūnaṃ phoṭṭhabbabhāvena vinā aññamaññanissayatā, pathavīādīnaṃ kakkhaḷādisabhāvo eva phoṭṭhabbabhāvoti tabbirahena kathaṃ tesaṃ āpodhātuyā nissayādibhāvoti āha ‘‘avinibbhogavuttīsū’’tiādi. Aññamaññapaccayabhūtesūti etena upādārūpaṃ nivatteti. Atha vā pubbe aṭṭhakathādhippāye ṭhatvā phoṭṭhabbāphoṭṭhabbadhātūnaṃ visiṭṭhaṃ aññamaññanissayataṃ vatvā idāni attano adhippāye ṭhatvā avisesena taṃ dassento āha ‘‘avinibbhogavuttīsū’’tiādi. Taṃyeva avisiṭṭhaṃ aññamaññanissayataṃ daḷhaṃ katvā dassento ‘‘nāpi sahajātesū’’tiādimāha. Tattha aphusanaṃ tāva ekakalāpagatattā na vicāretabbaṃ, phusanaṃ pana kathanti? Ekakalāpagatattā eva. Visuṃ siddhānaṃyeva hi visayamahābhūtānaṃ kāyappasādanissayabhūtesu phusanaṃ dissati.
ઝાયતીતિ પરિપચ્ચતિ. ન ઉણ્હા હુત્વાતિ એતસ્સ ઉણ્હસભાવા હુત્વાતિ અયમત્થોતિ કત્વા ‘‘તેજોસભાવતંયેવ પટિક્ખિપતી’’તિ વુત્તં. ઉણ્હપટિપક્ખત્તા સીતસ્સ ઉણ્હતાય પટિક્ખેપે સીતતાસઙ્કા સિયાતિ આહ ‘‘ન સીતત્તં અનુજાનાતી’’તિ. તેજોસભાગતંયેવ વા સીતતાયપિ દસ્સેતું ‘‘ન સીતત્તં અનુજાનાતી’’તિ વુત્તં. તેનેવાહ ‘‘તેજો એવ હિ સીત’’ન્તિ. મન્દે હિ ઉણ્હભાવે સીતબુદ્ધીતિ તેજો એવ હિ સીતં. કથં પનેતં વિઞ્ઞાયતીતિ? સીતબુદ્ધિયા અવવત્થિતભાવતો પારાપારં વિય. તથા હિ આતપે ઠત્વા છાયં પવિટ્ઠાનં સીતબુદ્ધિ હોતિ, તત્થેવ પથવીગબ્ભતો નિગ્ગતાનં ઉણ્હબુદ્ધીતિ. યદિ તેજોયેવ સીતં, ઉણ્હભાવેન સદ્ધિં સીતભાવોપિ એકસ્મિં કલાપે ઉપલબ્ભેય્યાતિ આહ ‘‘સીતુણ્હાનઞ્ચા’’તિઆદિ. ઉણ્હસીતકલાપેસુ સીતુણ્હાનં અપ્પવત્તિ. દ્વિન્નં…પે॰… યુજ્જતિ, ન આપોધાતુવાયોધાતૂનં સીતભાવેતિ અધિપ્પાયો. આપોધાતુયા હિ વાયોધાતુયા સીતભાવે ઉણ્હભાવેન સદ્ધિં એકસ્મિં કલાપે સીતભાવો લબ્ભેય્ય, ન પન લબ્ભતિ. ન ચેત્થ આપોધાતુઅધિકે વાયોધાતુઅધિકે વા કલાપે સીતભાવોતિ સક્કા વિઞ્ઞાતું તાદિસેપિ કત્થચિ કલાપે અલબ્ભમાનત્તા સીતભાવસ્સાતિ. ખરતાદિસભાવાધિકસ્સ ભૂતસઙ્ઘાતસ્સ દવતાદિસભાવાધિકતાપત્તિ ભાવઞ્ઞથત્તં. તં પન યથા હોતિ, તં દસ્સેતું ‘‘પચ્ચ…પે॰… પ્પત્તી’’તિ આહ.
Jhāyatīti paripaccati. Na uṇhā hutvāti etassa uṇhasabhāvā hutvāti ayamatthoti katvā ‘‘tejosabhāvataṃyeva paṭikkhipatī’’ti vuttaṃ. Uṇhapaṭipakkhattā sītassa uṇhatāya paṭikkhepe sītatāsaṅkā siyāti āha ‘‘na sītattaṃ anujānātī’’ti. Tejosabhāgataṃyeva vā sītatāyapi dassetuṃ ‘‘na sītattaṃ anujānātī’’ti vuttaṃ. Tenevāha ‘‘tejo eva hi sīta’’nti. Mande hi uṇhabhāve sītabuddhīti tejo eva hi sītaṃ. Kathaṃ panetaṃ viññāyatīti? Sītabuddhiyā avavatthitabhāvato pārāpāraṃ viya. Tathā hi ātape ṭhatvā chāyaṃ paviṭṭhānaṃ sītabuddhi hoti, tattheva pathavīgabbhato niggatānaṃ uṇhabuddhīti. Yadi tejoyeva sītaṃ, uṇhabhāvena saddhiṃ sītabhāvopi ekasmiṃ kalāpe upalabbheyyāti āha ‘‘sītuṇhānañcā’’tiādi. Uṇhasītakalāpesu sītuṇhānaṃ appavatti. Dvinnaṃ…pe… yujjati, na āpodhātuvāyodhātūnaṃ sītabhāveti adhippāyo. Āpodhātuyā hi vāyodhātuyā sītabhāve uṇhabhāvena saddhiṃ ekasmiṃ kalāpe sītabhāvo labbheyya, na pana labbhati. Na cettha āpodhātuadhike vāyodhātuadhike vā kalāpe sītabhāvoti sakkā viññātuṃ tādisepi katthaci kalāpe alabbhamānattā sītabhāvassāti. Kharatādisabhāvādhikassa bhūtasaṅghātassa davatādisabhāvādhikatāpatti bhāvaññathattaṃ. Taṃ pana yathā hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘pacca…pe… ppattī’’ti āha.
૬૫૨. એકન્તનચિત્તસમુટ્ઠાનાદીતિ આદિ-સદ્દેન એકન્તઅનુપાદિન્નુપાદાનિયાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. પુરિમાનમ્પીતિ ‘‘યં વા પનઞ્ઞમ્પી’’તિ એતસ્મા વચનતો પુરિમાનં અનુપાદિન્નાનં સદ્દાયતનકાયવિઞ્ઞત્તિઆદીનં નચિત્તસમુટ્ઠાનાનઞ્ચ ચક્ખાયતનસોતાયતનાદીનં. નકમ્મસ્સકતત્તાભાવાદિકન્તિ નકમ્મસ્સકતત્તાભાવં નચિત્તસમુટ્ઠાનભાવન્તિ એવમાદિકં. એકન્તાકમ્મજાદીસૂતિ આદિ-સદ્દેન એકન્તાચિત્તજં ગય્હતિ. તા જરતાઅનિચ્ચતા. અનેકન્તેસુ ન ગહિતાતિ એકન્તતો અકમ્મજેસુ સદ્દાયતનાદીસુ અચિત્તજેસુ ચ ચક્ખાયતનાદીસુ ગહેત્વા ચતુસમુટ્ઠાનિકત્તા અનેકન્તેસુ રૂપાયતનાદીસુ ન ગહિતાતિ અત્થો.
652. Ekantanacittasamuṭṭhānādīti ādi-saddena ekantaanupādinnupādāniyādiṃ saṅgaṇhāti. Purimānampīti ‘‘yaṃ vā panaññampī’’ti etasmā vacanato purimānaṃ anupādinnānaṃ saddāyatanakāyaviññattiādīnaṃ nacittasamuṭṭhānānañca cakkhāyatanasotāyatanādīnaṃ. Nakammassakatattābhāvādikanti nakammassakatattābhāvaṃ nacittasamuṭṭhānabhāvanti evamādikaṃ. Ekantākammajādīsūti ādi-saddena ekantācittajaṃ gayhati. Tā jaratāaniccatā. Anekantesu na gahitāti ekantato akammajesu saddāyatanādīsu acittajesu ca cakkhāyatanādīsu gahetvā catusamuṭṭhānikattā anekantesu rūpāyatanādīsu na gahitāti attho.
૬૬૬. અનિપ્ફન્નત્તાતિ અઞ્ઞં અનપેક્ખિત્વા સભાવતો અસિદ્ધત્તં. તસ્સાતિ વિઞ્ઞત્તિદ્વયસ્સ.
666. Anipphannattāti aññaṃ anapekkhitvā sabhāvato asiddhattaṃ. Tassāti viññattidvayassa.
નોઉપાદાભાજનીયકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
દુકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / રૂપવિભત્તિ • Rūpavibhatti
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ઉપાદાભાજનીયકથા • Upādābhājanīyakathā
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / નોઉપાદાભાજનીયકથાવણ્ણના • Noupādābhājanīyakathāvaṇṇanā
