| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
२. पभस्सरविमानवण्णना
2. Pabhassaravimānavaṇṇanā
पभस्सरवरवण्णनिभेति पभस्सरविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा राजगहे विहरति। तेन च समयेन राजगहे अञ्ञतरो उपासको महामोग्गल्लानत्थेरे अभिप्पसन्नो होति। तस्सेका धीता सद्धा पसन्ना, सापि थेरे गरुचित्तीकारबहुला होति। अथेकदिवसं आयस्मा महामोग्गल्लानो राजगहे पिण्डाय चरन्तो तं कुलं उपसङ्कमि। सा थेरं दिस्वा सोमनस्सजाता आसनं पञ्ञापेत्वा थेरे तत्थ निसिन्ने सुमनमालाय पूजेत्वा मधुरं गुळफाणितं थेरस्स पत्ते आकिरि, थेरो अनुमोदितुकामो निसीदि। सा घरावासस्स बहुकिच्चताय अनोकासतं पवेदेत्वा ‘‘अञ्ञस्मिं दिवसे धम्मं सोस्सामी’’ति थेरं वन्दित्वा उय्योजेसि। तदहेव च सा कालं कत्वा तावतिंसेसु निब्बत्ति। तं आयस्मा महामोग्गल्लानो उपसङ्कमित्वा इमाहि गाथाहि पुच्छि –
Pabhassaravaravaṇṇanibheti pabhassaravimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati. Tena ca samayena rājagahe aññataro upāsako mahāmoggallānatthere abhippasanno hoti. Tassekā dhītā saddhā pasannā, sāpi there garucittīkārabahulā hoti. Athekadivasaṃ āyasmā mahāmoggallāno rājagahe piṇḍāya caranto taṃ kulaṃ upasaṅkami. Sā theraṃ disvā somanassajātā āsanaṃ paññāpetvā there tattha nisinne sumanamālāya pūjetvā madhuraṃ guḷaphāṇitaṃ therassa patte ākiri, thero anumoditukāmo nisīdi. Sā gharāvāsassa bahukiccatāya anokāsataṃ pavedetvā ‘‘aññasmiṃ divase dhammaṃ sossāmī’’ti theraṃ vanditvā uyyojesi. Tadaheva ca sā kālaṃ katvā tāvatiṃsesu nibbatti. Taṃ āyasmā mahāmoggallāno upasaṅkamitvā imāhi gāthāhi pucchi –
६९७.
697.
‘‘पभस्सरवरवण्णनिभे, सुरत्तवत्थवसने।
‘‘Pabhassaravaravaṇṇanibhe, surattavatthavasane;
महिद्धिके चन्दनरुचिरगत्ते,
Mahiddhike candanaruciragatte,
का त्वं सुभे देवते वन्दसे ममं॥
Kā tvaṃ subhe devate vandase mamaṃ.
६९८.
698.
‘‘पल्लङ्को च ते महग्घो, नानारतनचित्तितो रुचिरो।
‘‘Pallaṅko ca te mahaggho, nānāratanacittito ruciro;
यत्थ त्वं निसिन्ना विरोचसि, देवराजारिव नन्दने वने॥
Yattha tvaṃ nisinnā virocasi, devarājāriva nandane vane.
६९९.
699.
‘‘किं त्वं पुरे सुचरितमाचरी भद्दे, किस्स कम्मस्स विपाकं।
‘‘Kiṃ tvaṃ pure sucaritamācarī bhadde, kissa kammassa vipākaṃ;
अनुभोसि देवलोकस्मिं, देवते पुच्छिताचिक्ख।
Anubhosi devalokasmiṃ, devate pucchitācikkha;
किस्स कम्मस्सिदं फल’’न्ति॥
Kissa kammassidaṃ phala’’nti.
६९७. तत्थ पभस्सरवरवण्णनिभेति निभाति दिब्बतीति निभा, वण्णोव निभा वण्णनिभा, अतिविय ओभासनतो पभस्सरा छविदोसाभावेन वरा उत्तमा वण्णनिभा एतिस्साति पभस्सरवरवण्णनिभा। आमन्तनवसेन ‘‘पभस्सरवरवण्णनिभे’’ति वुत्तं। सुरत्तवत्थवसनेति सुट्ठु रत्तवत्थनिवत्थे। चन्दनरुचिरगत्तेति चन्दनानुलित्तं विय रुचिरगत्ते, गोसीतचन्दनेन बहलतरानुलित्तं विय सुरत्तमनुञ्ञसरीरावयवेति अत्थो, चन्दनानुलेपेन वा रुचिरगत्ते।
697. Tattha pabhassaravaravaṇṇanibheti nibhāti dibbatīti nibhā, vaṇṇova nibhā vaṇṇanibhā, ativiya obhāsanato pabhassarā chavidosābhāvena varā uttamā vaṇṇanibhā etissāti pabhassaravaravaṇṇanibhā. Āmantanavasena ‘‘pabhassaravaravaṇṇanibhe’’ti vuttaṃ. Surattavatthavasaneti suṭṭhu rattavatthanivatthe. Candanaruciragatteti candanānulittaṃ viya ruciragatte, gosītacandanena bahalatarānulittaṃ viya surattamanuññasarīrāvayaveti attho, candanānulepena vā ruciragatte.
एवं थेरेन पुट्ठा देवता इमाहि गाथाहि ब्याकासि –
Evaṃ therena puṭṭhā devatā imāhi gāthāhi byākāsi –
७००.
700.
‘‘पिण्डाय ते चरन्तस्स, मालं फाणितञ्च अददं भन्ते।
‘‘Piṇḍāya te carantassa, mālaṃ phāṇitañca adadaṃ bhante;
तस्स कम्मस्सिदं विपाकं, अनुभोमि देवलोकस्मिं॥
Tassa kammassidaṃ vipākaṃ, anubhomi devalokasmiṃ.
७०१.
701.
‘‘होति च मे अनुतापो, अपरद्धं दुक्खितञ्च मे भन्ते।
‘‘Hoti ca me anutāpo, aparaddhaṃ dukkhitañca me bhante;
साहं धम्मं नास्सोसिं, सुदेसितं धम्मराजेन॥
Sāhaṃ dhammaṃ nāssosiṃ, sudesitaṃ dhammarājena.
७०२.
702.
‘‘तं तं वदामि भद्दन्ते, यस्स मे अनुकम्पियो कोचि।
‘‘Taṃ taṃ vadāmi bhaddante, yassa me anukampiyo koci;
धम्मेसु तं समादपेथ, सुदेसितं धम्मराजेन॥
Dhammesu taṃ samādapetha, sudesitaṃ dhammarājena.
७०३.
703.
‘‘येसं अत्थि सद्धा बुद्धे, धम्मे च सङ्घरतने।
‘‘Yesaṃ atthi saddhā buddhe, dhamme ca saṅgharatane;
ते मं अतिविरोचन्ति, आयुना यससा सिरिया॥
Te maṃ ativirocanti, āyunā yasasā siriyā.
७०४.
704.
‘‘पतापेन वण्णेन उत्तरितरा, अञ्ञे महिद्धिकतरा मया देवा’’ति॥
‘‘Patāpena vaṇṇena uttaritarā, aññe mahiddhikatarā mayā devā’’ti.
७००. तत्थ मालन्ति सुमनपुप्फं। फाणितन्ति उच्छुरसं गहेत्वा कतफाणितं।
700. Tattha mālanti sumanapupphaṃ. Phāṇitanti ucchurasaṃ gahetvā kataphāṇitaṃ.
७०१. अनुतापोति विप्पटिसारो। तस्स कारणमाह ‘‘अपरद्धं दुक्खतञ्च मे भन्ते’’ति । इदानि तं सरूपतो दस्सेति ‘‘साहं धम्मं नास्सोसि’’न्ति, सा अहं तदा तव देसेतुकामस्स धम्मं न सुणिं। कीदिसं? सुदेसितं धम्मराजेनाति, सम्मासम्बुद्धेन आदिकल्याणादिताय एकन्तनिय्यानिकताय च स्वाखातन्ति अत्थो।
701.Anutāpoti vippaṭisāro. Tassa kāraṇamāha ‘‘aparaddhaṃ dukkhatañca me bhante’’ti . Idāni taṃ sarūpato dasseti ‘‘sāhaṃ dhammaṃ nāssosi’’nti, sā ahaṃ tadā tava desetukāmassa dhammaṃ na suṇiṃ. Kīdisaṃ? Sudesitaṃ dhammarājenāti, sammāsambuddhena ādikalyāṇāditāya ekantaniyyānikatāya ca svākhātanti attho.
७०२. तन्ति तस्मा धम्मराजेन सुदेसितत्ता असवनस्स च मादिसानं अनुतापहेतुभावतो। तन्ति तुवं, तुय्हन्ति अत्थो। यस्साति यो अस्स। अनुकम्पियोति अनुकम्पितब्बो। कोचीति यो कोचि। धम्मेसूति सीलादिधम्मेसु। ‘‘धम्मे ही’’ति वा पाठो, सासनधम्मेति अत्थो। हीति निपातमत्तं, वचनविपल्लासो वा। तन्ति अनुकम्पितब्बपुग्गलं। सुदेसितन्ति सुट्ठु देसितं।
702.Tanti tasmā dhammarājena sudesitattā asavanassa ca mādisānaṃ anutāpahetubhāvato. Tanti tuvaṃ, tuyhanti attho. Yassāti yo assa. Anukampiyoti anukampitabbo. Kocīti yo koci. Dhammesūti sīlādidhammesu. ‘‘Dhamme hī’’ti vā pāṭho, sāsanadhammeti attho. Hīti nipātamattaṃ, vacanavipallāso vā. Tanti anukampitabbapuggalaṃ. Sudesitanti suṭṭhu desitaṃ.
७०३-४. ते मं अतिविरोचन्तीति ते रतनत्तये पसन्ना देवपुत्ता मं अतिक्कमित्वा विरोचन्ति। पतापेनाति तेजसा आनुभावेन। अञ्ञेति ये अञ्ञे। मयाति निस्सक्के करणवचनं। वण्णेन उत्तरितरा महिद्धिकतरा च देवा, ते रतनत्तये अभिप्पसन्नायेवाति दस्सेति। सेसं वुत्तनयमेव।
703-4.Te maṃ ativirocantīti te ratanattaye pasannā devaputtā maṃ atikkamitvā virocanti. Patāpenāti tejasā ānubhāvena. Aññeti ye aññe. Mayāti nissakke karaṇavacanaṃ. Vaṇṇena uttaritarā mahiddhikatarā ca devā, te ratanattaye abhippasannāyevāti dasseti. Sesaṃ vuttanayameva.
पभस्सरविमानवण्णना निट्ठिता।
Pabhassaravimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / २. पभस्सरविमानवत्थु • 2. Pabhassaravimānavatthu
