Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā

    ਪੁਚ੍ਛਾવਾਰੋ

    Pucchāvāro

    ੧. ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਲੋਮવਣ੍ਣਨਾ

    1. Paccayānulomavaṇṇanā

    ਏਕੇਕਂ ਤਿਕਂ ਦੁਕਞ੍ਚਾਤਿ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਾਦੀਸੁ ਬਾવੀਸਤਿਯਾ ਤਿਕੇਸੁ ਹੇਤੁਦੁਕਾਦੀਸੁ ਸਤਂ ਦੁਕੇਸੁ ਏਕੇਕਂ ਤਿਕਂ ਦੁਕਞ੍ਚ। ਨ ਤਿਕਦੁਕਨ੍ਤਿ ਤੁਲ੍ਯਯੋਗੀਨਂ ਨ ਤਿਕਦੁਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਿਕવਿਸਿਟ੍ਠਂ ਪਨ ਦੁਕਂ, ਦੁਕવਿਸਿਟ੍ਠਞ੍ਚ ਤਿਕਂ, ਤਿਕવਿਸਿਟ੍ਠਤਿਕਦੁਕવਿਸਿਟ੍ਠਦੁਕੇਸੁ વਿਯ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪਰਿ ਦੇਸਨਾ ਪવਤ੍ਤਾ ਏવਾਤਿ।

    Ekekaṃ tikaṃ dukañcāti kusalattikādīsu bāvīsatiyā tikesu hetudukādīsu sataṃ dukesu ekekaṃ tikaṃ dukañca. Na tikadukanti tulyayogīnaṃ na tikadukanti attho. Tikavisiṭṭhaṃ pana dukaṃ, dukavisiṭṭhañca tikaṃ, tikavisiṭṭhatikadukavisiṭṭhadukesu viya nissāya upari desanā pavattā evāti.

    ਯੇ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮੇ ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ, ਤੇ ਕੁਸਲਾਦਿਧਮ੍ਮਾ ਪਟਿਚ੍ਚਤ੍ਥਂ ਫਰਨ੍ਤਾ ਹੇਤੁਆਦਿਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤਾ ਕੁਸਲਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾ ਚੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨੇવਾਹਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਪਟਿਚ੍ਚਤ੍ਥਫਰਣਂ ਉਭਯੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਹਭਾવੇ ਸਤਿ, ਨਾਞ੍ਞਥਾ। ਤੇਨੇવ ਕਾਰਣੇਨਾਹ ‘‘ਤੇ ਚ ਖੋ ਸਹਜਾਤਾવਾ’’ਤਿ। ਤੇਤਿ ਹੇਤੁਆਦਿਪਚ੍ਚਯਾ। ਤੇਸੁ ਹਿ ਹੇਤੁਸਹਜਾਤਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਨਿਸ੍ਸਯਾਦਯੋ ਸਹਜਾਤਾ, ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰਾਦਯੋ ਅਸਹਜਾਤਾ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਏਤੇਹਿ ਦ੍વੀਹਿ વਾਰੇਹਿ ਇਤਰੇਤਰਤ੍ਥਬੋਧਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਕਿਂ ਸਾਧਿਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਞ੍ਚ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਕੋਸਲ੍ਲਂ ਜਨਿਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।

    Ye kusalādidhamme paṭiccāti vuttā ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjati hetupaccayā’’tiādīsu, te kusalādidhammā paṭiccatthaṃ pharantā hetuādipaccayaṭṭhaṃ sādhentā kusalādipaccayā cevāti attho. Tenevāhāti yasmā paccayadhammānaṃ paccayuppannesu paṭiccatthapharaṇaṃ ubhayesaṃ tesaṃ sahabhāve sati, nāññathā. Teneva kāraṇenāha ‘‘te ca kho sahajātāvā’’ti. Teti hetuādipaccayā. Tesu hi hetusahajātaaññamaññanissayādayo sahajātā, anantarasamanantarādayo asahajātā paccayā hontīti. Etehi dvīhi vārehi itaretaratthabodhanavasena pavattāya desanāya kiṃ sādhitaṃ hotīti āha ‘‘evañca niruttikosallaṃ janitaṃ hotī’’ti.

    ਤੇ ਤੇ ਪਞ੍ਹੇ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਸਿਯਾ ਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਕੁਸਲਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿਆਦਯੋ ਯੇ ਯੇ ਪਞ੍ਹਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਲਭਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਤੇ ਪਞ੍ਹੇ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ। ਪਮਾਦਲੇਖਾ ਏਸਾਤਿ ਇਦਂ ‘‘ਕੁਸਲੋ ਹੇਤੁ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿਚ੍ਚਸਹਜਾਤવਾਰੇਸੁ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯੋ, ਪਚ੍ਚਯਨਿਸ੍ਸਯવਾਰੇਸੁ ਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯੋ, ਸਂਸਟ੍ਠਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਾਰੇਸੁ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਚ੍ਚਯੋ ਏਕਨ੍ਤਿਕੋਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪੁਰਿਮવਾਰੇਸੁ…ਪੇ॰… ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਪੁਰਿਮવਾਰੇਸੁ ਛਸੁ। ਨ વਿਞ੍ਞਾਯਨ੍ਤਿ ਸਰੂਪਤੋ ਅਨੁਦ੍ਧਟਤ੍ਤਾ। ਏવਮਾਦੀਹਿ ਪਞ੍ਹੇਹਿ। ਹੇਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੂਤਿ ਹੇਤੁਆਦੀਸੁ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਿਭੇਦੇਸੁ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ। ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਚੇਤਂ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਹੇਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਨਿਚ੍ਛਯਾਭਾવਤੋਤਿ ‘‘ਇਮੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੇਤੁਆਦਯੋ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਨਿਚ੍ਛਯਾਭਾવਤੋ ਸਰੂਪਤੋ ਅਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਹਿ ਨਾਮ ਨਾਨਾਜਟਾਜਟਿਤਂ ਗੁਮ੍ਬਨ੍ਤਰਗਤਞ੍ਚ ਤਂਸਦਿਸਂ ਸਰੂਪਤੋ ਅਦਿਸ੍ਸਮਾਨਂ ਇਦਂ ਤਨ੍ਤਿ ਨ વਿਨਿਚ੍ਛਿਨੀਯਤਿ, ਏવਂ ਞਾਤੁਂ ਇਚ੍ਛਿਤੋਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਸਰੂਪਤੋ ਅਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤੋ ਨਿਜ੍ਜਟੋ ਨਿਗੁਮ੍ਬੋ ਚ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ ਨਿਚ੍ਛਯਾਭਾવਤੋ, ਸਰੂਪਤੋ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤੇ ਤਬ੍ਬਿਸਯਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਛਯਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸੋ ਪਞ੍ਹੋ ਨਿਜ੍ਜਟੋ ਨਿਗੁਮ੍ਬੋ ਚ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਨਿਚ੍ਛਯਾਭਾવਤੋ ਤੇ ਪਞ੍ਹਾ ਨਿਜ੍ਜਟਾ ਨਿਗੁਮ੍ਬਾ ਚ ਕਤ੍વਾ ਨ વਿਭਤ੍ਤਾ’’ਤਿ, ‘‘ਨ ਕੋਚਿ ਪੁਚ੍ਛਾਸਙ੍ਗਹਿਤੋ…ਪੇ॰… વਿਭਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਚ। ਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਹਾવਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਨਿਜ੍ਜਟਤਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਅਥ ਖੋ ਨਿਚ੍ਛਯੁਪ੍ਪਾਦਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।

    Tete pañhe uddharitvāti ‘‘siyā kusalo dhammo kusalassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādayo ye ye pañhā vissajjanaṃ labhanti, te te pañhe uddharitvā. Pamādalekhā esāti idaṃ ‘‘kusalo hetu hetusampayuttakānaṃ dhammāna’’nti likhitaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭiccasahajātavāresu sahajātapaccayo, paccayanissayavāresu nissayapaccayo, saṃsaṭṭhasampayuttavāresu sampayuttapaccayo ekantikoti katvā vuttoti āha ‘‘purimavāresu…pe… niyametvā’’ti. Tatthāti tesu purimavāresu chasu. Na viññāyanti sarūpato anuddhaṭattā. Evamādīhi pañhehi. Hetādipaccayapaccayuppannesūti hetuādīsu paccayadhammesu sampayuttakkhandhādibhedesu tesaṃ paccayuppannesu. Niddhāraṇe cetaṃ bhummaṃ. Hetādipaccayānaṃ nicchayābhāvatoti ‘‘ime nāma te hetuādayo paccayadhammā’’ti nicchayābhāvato sarūpato aniddhāritattā. Yathā hi nāma nānājaṭājaṭitaṃ gumbantaragatañca taṃsadisaṃ sarūpato adissamānaṃ idaṃ tanti na vinicchinīyati, evaṃ ñātuṃ icchitopi attho sarūpato aniddhārito nijjaṭo nigumbo ca nāma na hoti nicchayābhāvato, sarūpato pana tasmiṃ niddhārite tabbisayassa nicchayassa vasena puggalassa asambuddhabhāvāppattiyā so pañho nijjaṭo nigumbo ca nāma hotīti āha ‘‘nicchayābhāvato te pañhā nijjaṭā nigumbā ca katvā na vibhattā’’ti, ‘‘na koci pucchāsaṅgahito…pe… vibhattā’’ti ca. Tanti pañhāvissajjanaṃ sandhāya nijjaṭatā na vuttā, atha kho nicchayuppādananti adhippāyo.

    ਠਪਨਂ ਨਾਮ ਇਧ વਿਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪਤਿਟ੍ਠਪਨਂ, ਤਂ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦੀਪਨਂ ਜੋਤਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਪਕਾਰੇਹੀਤਿ ਹੇਤੁਆਦਿਪਚ੍ਚਯਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ, ਕੁਸਲਾਦਿਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ વਾ।

    Ṭhapanaṃ nāma idha vineyyasantāne patiṭṭhapanaṃ, taṃ pana tassa atthassa dīpanaṃ jotananti āha ‘‘pakāsitattā’’ti. Pakārehīti hetuādipaccayappakārehi, kusalādipaccayapaccayuppannappakārehi vā.

    ੨੫-੩੪. ਪਰਿਕਪ੍ਪਨਂ વਿਦਹਨਨ੍ਤਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਪਰਿਕਪ੍ਪਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਿਧਿਪੁਚ੍ਛਾ’’ਤਿ। ਸਿਯਾਤਿ ਭવੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸੋ વਿਧਿ ਕਿਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਏਤੇਨ ‘‘ਸਿਯਾ’’ਤਿ વਿਧਿਮ੍ਹਿ ਕਿਰਿਯਾਪਦਂ। ਪੁਚ੍ਛਾ ਪਨ વਾਕ੍ਯਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਮੇવ ਹਿ વਾਕ੍ਯਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਂ ਪੁਚ੍ਛਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਮ੍ਪਿ ‘‘ਕਿਂ ਸੋ ਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਸਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਂਪੁਚ੍ਛਨਂ ਪਰਿਕਪ੍ਪਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਕ੍ਖੇ ਹਿ ਕਿਰਿਯਾਯ ਪਦੇਨੇવ ਪੁਚ੍ਛਾ વਿਭਾવੀਯਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿ। ‘‘ਸਿਯਾ ਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਉਭਯਮਿਦਂ ਪਚ੍ਚਯવਚਨਂ, ‘‘ਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਚਨਂ। ਤੇਸੁ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ વਿਭਾવਿਤੇ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਭਾવਿਤਾਯੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮੋવ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮવਿਸਿਟ੍ਠੋ ਪਟਿਚ੍ਚਤ੍ਥੋ વਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ ਸਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯવਿਸਿਟ੍ਠੋ વਾਤਿ ਦੁવਿਧਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾਯੇવ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਸੁ ਪਠਮਸ੍ਮਿਂ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਦੋਸਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯੋ ਕੁਸਲੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਪੁਚ੍ਛਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਦੀਨਂ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਪੁਚ੍ਛਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਕੁਸਲਂ। ਤੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇਹੀਤਿ ਪਚ੍ਛਾਜਾਤવਿਪਾਕਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਚ ਤਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਂਤਂਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਤਤੋ ਤਤੋ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਾਦਿਪਚ੍ਚਯਤੋ। ਭવਨਮਤ੍ਥਿਤਾ ਏਤ੍ਥ ਨ ਚ ਪੁਚ੍ਛਿਤਾਤਿ ‘‘ਕਿਂ ਸਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਯੋਜਨਾਯ ਦੋਸਮਾਹ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ ਪੁਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ।

    25-34. Parikappanaṃ vidahananti katvā āha ‘‘parikappapucchāti vidhipucchā’’ti. Siyāti bhaveyyāti attho. Eso vidhi kiṃ atthīti etena ‘‘siyā’’ti vidhimhi kiriyāpadaṃ. Pucchā pana vākyatthasiddhā veditabbā. Tameva hi vākyatthasiddhaṃ pucchaṃ dassetuṃ aṭṭhakathāyampi ‘‘kiṃ so kusalaṃ dhammaṃ paṭicca siyā’’ti vuttaṃ. Saṃpucchanaṃ parikappapucchāti tasmiṃ pakkhe hi kiriyāya padeneva pucchā vibhāvīyatīti vuttaṃ hotīti. ‘‘Siyā kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo dhammo uppajjeyya hetupaccayā’’ti ettha ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca hetupaccayā’’ti ubhayamidaṃ paccayavacanaṃ, ‘‘kusalo dhammo uppajjeyyā’’ti paccayuppannavacanaṃ. Tesu paccayadhammassa paccayabhāve vibhāvite paccayuppannassa uppatti atthato vibhāvitāyeva hotīti paccayadhammova pucchitabbo. Tattha ca paccayadhammavisiṭṭho paṭiccattho vā pucchitabbo siyā paccayavisiṭṭho vāti duvidhā pucchitabbāyeva atthavikappā aṭṭhakathāyaṃ vuttā. Tesu paṭhamasmiṃ pucchā sadosāti dassento ‘‘yo kusalo dhammo uppajjeyyā’’tiādimāha. Tattha sabbapucchānaṃ pavattitoti kusalamūlādīnaṃ sattasattapucchānaṃ pavattanato, uppajjamānaṃ kusalaṃ. Tehi paccayehīti pacchājātavipākapaccayehi uppatti anuññātāti āpajjati, na ca taṃ yuttanti adhippāyo. Taṃtaṃpaccayāti tato tato yonisomanasikārādipaccayato. Bhavanamatthitā ettha na ca pucchitāti ‘‘kiṃ siyā’’ti vuttayojanāya dosamāha. Evañca katvāti uppattiyā eva pucchitattā.

    ਤਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘ਅਥ વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੇ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਜਾਨਿਤ੍વਾਤਿ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਂ ਕੁਸਲਪਚ੍ਚਯਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਜਾਨਿਤ੍વਾ। ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਭવਨਪੁਚ੍ਛਨਨ੍ਤਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ ਭવਨਪੁਚ੍ਛਨਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪੁਨ ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਭવਨਪੁਚ੍ਛਨਨ੍ਤਿ ਕੇવਲਂ ਭવਨਪੁਚ੍ਛਨਂ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਨੁਜਾਨਨਮੁਖੇਨ ਭવਨਪੁਚ੍ਛਨਂ ਅਯੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ। ਅਨੁਜਾਨਨਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤੇ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪਦ੍વਯੇ ਅਤ੍ਥਤੋ ਆਪਨ੍ਨਂ, ਤਂ ਅਨਨੁਜਾਨਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਨਨੁਜਾਨਿਤ੍વਾવਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਂਪੁਚ੍ਛਨਮੇવਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸਂਪੁਚ੍ਛਨੇ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਕਿਰਿਯਾਪਦਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ‘‘ਸਿਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਕਥਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਿਯਾਤਿ…ਪੇ॰… ਪੁਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ। ਅਯਂ ਨਯੋਤਿ ‘‘ਸਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਨਨ੍ਤਰવੁਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥਨਯੋ। ਨ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ ਅਨਾਮਟ੍ਠવਿਸੇਸਤ੍ਤਾ। ਦ੍વੇਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ ਸਮ੍ਭવਨਪੁਚ੍ਛਾ ਤਬ੍ਬਿਸੇਸਪੁਚ੍ਛਾ ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧਾਪਿ ਪੁਚ੍ਛਾ ਏਕਾਯੇવ ਪੁਚ੍ਛਾ ਸਂਪੁਚ੍ਛਨਭਾવਤੋ ਏਕਾਧਿਕਰਣਭਾવਤੋ ਚ।

    Tatthāti ‘‘atha vā’’tiādinā vutte atthantare. Uppajjeyyāti uppattiṃ anujānitvāti ‘‘uppajjeyyā’’ti ettha vuttaṃ kusalapaccayaṃ uppattiṃ anujānitvā. Tassāti uppattiyā. Bhavanapucchananti hetupaccayā bhavanapucchanaṃ na yuttanti sambandho. Puna tassāti hetupaccayā uppattiyā. Bhavanapucchananti kevalaṃ bhavanapucchanaṃ. Tasmāti yasmā vuttanayena ubhayatthāpi uppattianujānanamukhena bhavanapucchanaṃ ayuttaṃ, tasmā. Anujānanañca aṭṭhakathāyaṃ vutte atthavikappadvaye atthato āpannaṃ, taṃ ananujānanto āha ‘‘ananujānitvāvā’’tiādi. Saṃpucchanamevāti iminā saṃpucchane ‘‘uppajjeyyā’’ti idaṃ kiriyāpadanti dasseti. Yadi evaṃ ‘‘siyā’’ti idaṃ kathanti āha ‘‘siyāti…pe… pucchatī’’ti. Ayaṃ nayoti ‘‘siyā’’tiādinā anantaravutto atthanayo. Na viññāyati anāmaṭṭhavisesattā. Dvepi pucchāti sambhavanapucchā tabbisesapucchā cāti duvidhāpi pucchā ekāyeva pucchā saṃpucchanabhāvato ekādhikaraṇabhāvato ca.

    ਗਮਨੁਸ੍ਸੁਕ੍ਕવਚਨਨ੍ਤਿ ਗਮਨਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕવਚਨਂ। ਗਮਨਕਿਰਿਯਾਯ ਯਥਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਤ੍ਤਾ ਉਪਰਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾਯ ਯੋਗ੍ਯਰੂਪੋ ਹੋਤਿ, ਏવਮੇવ ਠਾਨਂ ਗਮਨੁਸ੍ਸੁਕ੍ਕਨਂ ਤਸ੍ਸ ਬੋਧਨਂ વਚਨਂ। ਏવਂਭੂਤਾ ਚ ਕਿਰਿਯਾ ਯਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਕਿਰਿਯਨ੍ਤਰਾਪੇਕ੍ਖਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਗਮਨਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਕਥਂ ਪਨੇਤਸ੍ਮਿਂ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯਪਟ੍ਠਾਨੇ ਪਟਿਚ੍ਚવਾਰੇ ਪਟਿਚ੍ਚਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਿਮਕਾਲਕਿਰਿਯਾਪੇਕ੍ਖਤਾਤਿ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਆਹ ‘‘ਯਦਿਪੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨੇਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਅਸਤਿਪਿ ਪਟਿਅਯਨੁਪ੍ਪਜ੍ਜਨਾਨਂ ਕਾਲਭੇਦੇ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਹੇਤੁਫਲੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਂ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਕਾਲਤਂ ਹੇਤੁਫਲਤਾਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਇਧਾਪਿ ਸਮਾਰੋਪੇਤ੍વਾ ਰੁਲ਼੍ਹੀવਸੇਨ ਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਕਾਲવੋਹਾਰੋ ਕਤੋ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਗਹਣਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਸੇਨ…ਪੇ॰… ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਪਟਿਲਾਭੋ ਉਪ੍ਪਾਦੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Gamanussukkavacananti gamanassa ussukkavacanaṃ. Gamanakiriyāya yathā attano kattā upari kattabbakiriyāya yogyarūpo hoti, evameva ṭhānaṃ gamanussukkanaṃ tassa bodhanaṃ vacanaṃ. Evaṃbhūtā ca kiriyā yasmā atthato kiriyantarāpekkhā nāma hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘gamanassa…pe… attho’’ti. Kathaṃ panetasmiṃ sahajātapaccayapaṭṭhāne paṭiccavāre paṭiccasaddassa pacchimakālakiriyāpekkhatāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘yadipī’’tiādi. Tenetaṃ dasseti ‘‘asatipi paṭiayanuppajjanānaṃ kālabhede aññatra hetuphalesu dissamānaṃ purimapacchimakālataṃ hetuphalatāsāmaññato idhāpi samāropetvā ruḷhīvasena purimapacchimakālavohāro kato’’ti. Tenāha ‘‘gahaṇappavattiākāravasena…pe… daṭṭhabbo’’ti. Tattha attapaṭilābho uppādoti attho.

    ਗਮਨਨ੍ਤਿ ‘‘ਪਟਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਅਯਨਕਿਰਿਯਂ ਪਰਿਯਾਯਨ੍ਤਰੇਨਾਹ। ਸਾ ਪਨਤ੍ਥਤੋ ਪવਤ੍ਤਿ, ਪવਤ੍ਤਿ ਚ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੇવ। ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਲੋਕੇ ਸਬ੍ਬੋ ਕਿਰਿਯਾਕਾਰਕવੋਹਾਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਟਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਲਬ੍ਭਮਾਨਂ ਯਂ ਪਟਿਅਯਨਂ ਪਟਿਗਮਨਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਟਿਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ, ਤਞ੍ਚ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਦਿਅਪੇਕ੍ਖਾਯ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਗਮਨਂ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਗਮਨਪਟਿਗਮਨਂ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਪਟਿਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਂ ਸਮਾਨਕਿਰਿਯਾ। ਕਥਂ? ਯਸ੍ਮਾ ਪਟਿਕਰਣਂ ਪਟਿਸਦ੍ਦਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯਭੂਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਂ ‘‘ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਾ। ਤਦਾਯਤ੍ਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਸਹਯੋਗੇ ਕਰਣવਚਨਂ, ਕਰਣਤ੍ਥੇ, ਹੇਤੁਤ੍ਥੇ વਾ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇ ਆਯਤ੍ਤਾਯ ਪਟਿਬਦ੍ਧਾਯ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਹੇવ ਪਟਿਗਨ੍ਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਪਟਿਅਯਨਤ੍ਤਲਾਭਾਨਂ ਸਮਾਨਕਾਲਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯਂ ਕਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਨਨੁ ਚ ਸਮਾਨਕਾਲਕਿਰਿਯਾਯਂ ਈਦਿਸੋ ਸਦ੍ਦਪ੍ਪਯੋਗੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਪੁਰਿਮਕਾਲਕਿਰਿਯਾਯਮੇવ ਚ ਅਤ੍ਥੀਤਿ? ਨਾਯਮੇਕਨ੍ਤੋ ਸਮਾਨਕਾਲਕਿਰਿਯਾਯਮ੍ਪਿ ਕੇਹਿਚਿ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ –

    Gamananti ‘‘paṭiccā’’ti ettha labbhamānaṃ ayanakiriyaṃ pariyāyantarenāha. Sā panatthato pavatti, pavatti ca dhammānaṃ yathāpaccayaṃ uppattiyeva. Sabhāvadhammānañhi uppattiyaṃ loke sabbo kiriyākārakavohāro, tasmā ‘‘paṭiccā’’ti ettha labbhamānaṃ yaṃ paṭiayanaṃ paṭigamanaṃ atthato paṭiuppajjamānaṃ, tañca gacchantādiapekkhāya hotīti āha ‘‘gacchantassa paṭigamanaṃ, uppajjantassa paṭiuppajjana’’nti. Tayidaṃ gamanapaṭigamanaṃ, uppajjanapaṭiuppajjanaṃ samānakiriyā. Kathaṃ? Yasmā paṭikaraṇaṃ paṭisaddattho. Tasmāti yasmā sahajātapaccayabhūtassa uppajjantassa paṭiuppajjanaṃ ‘‘paṭicca uppajjatī’’ti ettha attho, tasmā. Tadāyattuppattiyāti sahayoge karaṇavacanaṃ, karaṇatthe, hetutthe vā, tasmiṃ uppajjamāne kusaladhamme āyattāya paṭibaddhāya uppattiyā saheva paṭigantvāti attho. Tena paṭiayanattalābhānaṃ samānakālataṃ dasseti. Tenevāha ‘‘sahajātapaccayaṃ katvāti vuttaṃ hotī’’tiādi. Nanu ca samānakālakiriyāyaṃ īdiso saddappayogo natthi, purimakālakiriyāyameva ca atthīti? Nāyamekanto samānakālakiriyāyampi kehici icchitattā. Tathā hi –

    ‘‘ਨਿਹਨ੍ਤ੍વਾ ਤਿਮਿਰਂ ਲੋਕੇ, ਉਦਿਤੋ ਸਤਰਂਸਮਿ।

    ‘‘Nihantvā timiraṃ loke, udito sataraṃsami;

    ਲੋਕੇਕਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋਯ-ਮਤ੍ਥਮੇਤਿ ਦਿવਾਕਰੋ॥

    Lokekacakkhubhūtoya-matthameti divākaro.

    ‘‘ਸਿਰੀવਿਲਾਸਰੂਪੇਨ, ਸਬ੍ਬਸੋਭਾવਿਭਾવਿਨਾ।

    ‘‘Sirīvilāsarūpena, sabbasobhāvibhāvinā;

    ਓਭਾਸੇਤ੍વਾਦਿਤੋ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸਤਰਂਸਿ ਯਥਾ ਪਰੋ’’ਤਿ॥ –

    Obhāsetvādito buddho, sataraṃsi yathā paro’’ti. –

    ਚ ਪਯੋਗਾ ਦਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।

    Ca payogā dissanti.

    ੩੫-੩੮. ਤਾਸੂਤਿ ਦੁਕਮੂਲਕਨਯੇ ਹੇਤਾਰਮ੍ਮਣਦੁਕੇ ਏਕੂਨਪਞ੍ਞਾਸਪੁਚ੍ਛਾ, ਤਾਸੁ। ਹੇਤਾਰਮ੍ਮਣਦੁਕੇਤਿ ‘‘ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਾਨਂ વਸੇਨ ਆਗਤੇ ਪਚ੍ਚਯਦੁਕੇ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪੁਚ੍ਛਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ વਾਚਨਾਮਗ੍ਗੇ ਕੁਸਲਪਦਮੂਲਾ ਕੁਸਲਪਦਾવਸਾਨਾ , ਕੁਸਲਾਦਿਪਦਤ੍ਤਯਮੂਲਾ ਕੁਸਲਾਦਿਪਦਤ੍ਤਯਾવਸਾਨਾ ਚ ਏਕੂਨਪਞ੍ਞਾਸਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾਨਂ ਆਦਿਪਰਿਯੋਸਾਨਭੂਤਾ ਦ੍વੇ ਏવ ਪੁਚ੍ਛਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਾਰੇ ਪੁਚ੍ਛਾਨਂ વੁਤ੍ਤੋ ਨ ਪਚ੍ਚਯਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਹਿ વਸੇਨ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਏਕਮੂਲਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਏਕਮੂਲਕੋ, ਨਯਸਦ੍ਦਾਪੇਕ੍ਖਾਯ ਚਾਯਂ ਪੁਲ੍ਲਿਙ੍ਗਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਏવਂ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਮੂਲਕਾਦੀਸੁ। ਤਥਾ ਹੇਤੁਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਦ੍વੇ ਮੂਲਾਨਿ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦ੍વਿਮੂਲਕੋਤਿਆਦਿਨਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਪਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਪਠਮਨਯਸ੍ਸ ਏਕਮੂਲਕਤਾ ਨ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਂ ਮੂਲਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਪਨ વਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਹੇਤਾਰਮ੍ਮਣਦੁਕਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਅવਯવੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ, ਅਧਿਪਤਿਆਦੀਨਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਮੂਲਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਸਬ੍ਬਮੂਲਕਂ ਅਨવਸੇਸਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਮੂਲਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਮੂਲવਨ੍ਤਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਾ ਪਚ੍ਚਯਾ ਮੂਲਭਾવੇਨ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਪਚ੍ਚਯਗਮਨਂ ਪਾਲ਼ਿਗਮਨਨ੍ਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ ਅਭਿਧੇਯ੍ਯਾਨੁਰੂਪਂ ਲਿਙ੍ਗવਚਨਾਦੀਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਇਧਾਤਿ ਅਨੁਲੋਮੇ। -ਸਦ੍ਦੋ ਉਪਚਯਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਤੇવੀਸਤਿਮੂਲਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਮੂਲਭਾવਂ ਉਪਚਯੇਨ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ ਜੋਤੇਤਿ।

    35-38. Tāsūti dukamūlakanaye hetārammaṇaduke ekūnapaññāsapucchā, tāsu. Hetārammaṇaduketi ‘‘hetupaccayā ārammaṇapaccayā’’ti evaṃ hetupaccayaārammaṇapaccayānaṃ vasena āgate paccayaduke. Dvinnaṃ pucchānaṃ dassitattāti yasmiṃ vācanāmagge kusalapadamūlā kusalapadāvasānā , kusalādipadattayamūlā kusalādipadattayāvasānā ca ekūnapaññāsāya pucchānaṃ ādipariyosānabhūtā dve eva pucchā dassitā, taṃ sandhāya vuttaṃ. Etthāti etasmiṃ paṇṇattivāre pucchānaṃ vutto na paccayānanti attho. Pucchāya hi vasena hetupaccaye hetupaccayasaṅkhātaṃ ekamūlaṃ etassāti ekamūlako, nayasaddāpekkhāya cāyaṃ pulliṅganiddeso. Evaṃ ārammaṇapaccayamūlakādīsu. Tathā hetuārammaṇapaccayasaṅkhātāni dve mūlāni etassāti dvimūlakotiādinā yojetabbā. Paccayānaṃ pana vuccamāne paṭhamanayassa ekamūlakatā na siyā. Na hi tattha paccayantaraṃ atthi, yaṃ mūlabhāvena vattabbaṃ siyā. Tenāha ‘‘paccayānaṃ pana vasenā’’tiādi. Hetārammaṇadukādīnanti avayave sāmivacanaṃ, adhipatiādīnanti sambandho. Tato paraṃ mūlassa abhāvato sabbamūlakaṃ anavasesānaṃ paccayānaṃ mūlabhāvena gahitattā. Na hi mūlavantabhāvena gahitā paccayā mūlabhāvena gayhanti. Paccayagamanaṃ pāḷigamananti viññāyati abhidheyyānurūpaṃ liṅgavacanādīti katvā. Idhāti anulome. Ca-saddo upacayattho. So tevīsatimūlassa sabbamūlabhāvaṃ upacayena vuccamānaṃ joteti.

    ੩੯-੪੦. ਏવਂ ਸਤੀਤਿ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਾ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਆਰਭਿਤ੍વਾ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਾ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਾ, ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਾ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ વਾਚਨਾਮਗ੍ਗੇ ਸਤਿ। ਚਕ੍ਕਬਨ੍ਧਨવਸੇਨ ਪਾਲ਼ਿਗਤਿ ਆਪਜ੍ਜਤੁ, ਕੋ ਦੋਸੋਤਿ ਕਦਾਚਿ વਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਹੇਟ੍ਠਿਮਸੋਧਨવਸੇਨ ਚ ਇਧ ਅਭਿਧਮ੍ਮੇ ਪਾਲ਼ਿ ਗਤਾ’’ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗਾਦੀਸੁਪਿ ਪਾਲ਼ਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਸੋਧਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਾ। ਗਣਨਚਾਰੇਨ ਤਮਤ੍ਥਂ ਸਾਧੇਤੁਂ ‘‘ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਦੀਸੂਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਮੂਲਕਾਦੀਸੁ ਨਯੇਸੁ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇ। ਸੁਦ੍ਧਿਕਤੋਤਿ ਸੁਦ੍ਧਿਕਨਯਤੋ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਮੂਲਕਾਦੀਸੁ ਸੁਦ੍ਧਿਕਨਯਸ੍ਸ ਅਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ। ਏਕਮੂਲਕਨਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਆਰਮ੍ਮਣਮੂਲਕੇਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਾ…ਪੇ॰… ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਾਤਿ વਾ’’ਤਿਆਦਿ ਤਾਦਿਸਂ વਾਚਨਾਮਗ੍ਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਤ੍ਥ ‘‘ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਾ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ, ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਾ ਅਧਿਪਤਿਪਚ੍ਚਯਾ, ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਾ…ਪੇ॰… ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਆਰਮ੍ਮਣਮੂਲਕੇ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਮੂਲਭੂਤਾ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਪਰਿਯੋਸਾਨਮੇવ ਏਕਮੂਲਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਉਪਰਿ ਅવਸਿਟ੍ਠਏਕਮੂਲਕਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਸਬ੍ਬਮੂਲਕੇ વਿਗਤਪਚ੍ਚਯਾ, ਤਾવ ਸਂਖਿਪਿਤ੍વਾ ਅવਿਗਤਪਚ੍ਚਯੋવ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕਮੂਲਕੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ ਏਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਮੂਲਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾਤਿ ਅਧਿਪਤਿਮੂਲਕੇ ਏਕਮੂਲਕਸ੍ਸ ਆਦਿਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ। ਨ ਸੁਦ੍ਧਿਕਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਨ ਸੁਦ੍ਧਿਕਨਯਦਸ੍ਸਨਂ। ‘‘ਸੁਦ੍ਧਿਕਨਯੋ ਹਿ વਿਸੇਸਾਭਾવਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਮੂਲਕਾਦੀਸੁ ਨ ਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਾਪਿ ਸਬ੍ਬਮੂਲਕੇ ਕਤਿਪਯਪਚ੍ਚਯਦਸ੍ਸਨਂ ਉਪਰਿ ਸਬ੍ਬਮੂਲਕੇ ਏਕਮੂਲਕਸ੍ਸ ਆਗਤਤ੍ਤਾ।

    39-40. Evaṃ satīti ‘‘ārammaṇapaccayā hetupaccayā’’ti ārabhitvā ‘‘ārammaṇapaccayā avigatapaccayā, ārammaṇapaccayā hetupaccayā’’ti evaṃ vācanāmagge sati. Cakkabandhanavasena pāḷigati āpajjatu, ko dosoti kadāci vadeyyāti āha ‘‘heṭṭhimasodhanavasena ca idha abhidhamme pāḷi gatā’’ti. Tathā hi khandhavibhaṅgādīsupi pāḷi heṭṭhimasodhanavasena pavattā. Gaṇanacārena tamatthaṃ sādhetuṃ ‘‘evañca katvā’’tiādi vuttaṃ. Ārammaṇādīsūti ārammaṇamūlakādīsu nayesu. Tasmiṃ tasminti tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇādipaccaye. Suddhikatoti suddhikanayato. Tasmāti ārammaṇamūlakādīsu suddhikanayassa alabbhamānattā. Ekamūlakanayo daṭṭhabbo ārammaṇamūlaketi adhippāyo. ‘‘Ārammaṇapaccayā…pe… avigatapaccayāti vā’’tiādi tādisaṃ vācanāmaggaṃ sandhāya vuttaṃ. Yattha ‘‘ārammaṇapaccayā hetupaccayā, ārammaṇapaccayā adhipatipaccayā, ārammaṇapaccayā…pe… avigatapaccayā’’ti evaṃ ārammaṇamūlake anantarapaccayamūlabhūtā ārammaṇapaccayapariyosānameva ekamūlakaṃ dassetvā upari avasiṭṭhaekamūlakato paṭṭhāya yāva sabbamūlake vigatapaccayā, tāva saṃkhipitvā avigatapaccayova dassito. Tenāha ‘‘ekamūlakesū’’tiādi. Ito paresupi edisesu ṭhānesu eseva nayo. Mūlameva dassetvāti adhipatimūlake ekamūlakassa ādimeva dassetvā. Na suddhikadassananti na suddhikanayadassanaṃ. ‘‘Suddhikanayo hi visesābhāvato ārammaṇamūlakādīsu na labbhatī’’ti hi vuttaṃ. Nāpi sabbamūlakekatipayapaccayadassanaṃ upari sabbamūlake ekamūlakassa āgatattā.

    ੪੧. ਏਕਸ੍ਮਿਞ੍ਚਾਤਿ ਅવਿਗਤਮੂਲਕਾਦਿਕੇ ਚ ਨਯੇ। ਸਙ੍ਖੇਪਨ੍ਤਰਗਤੋਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤਸ੍ਸ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਗਤੋ, ਸਙ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਜ੍ਝਿਮਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਮਜ੍ਝਿਮਾਨਂ ਨਯਤੋ ਦਸ੍ਸਨਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਸਙ੍ਖੇਪੋ ਏવ ਨ ਸਿਯਾ। ਗਤਿਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤਦਸ੍ਸਨਂ ਅਕਤ੍વਾ ਪਾਲ਼ਿਗਤਿਯਾ ਦਸ੍ਸਨਂ, ਤਞ੍ਚ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕਤਿਪਯਦਸ੍ਸਨਮੇવ। ਤੇਨ વਿਗਤਪਚ੍ਚਯੁਦ੍ਧਾਰਣੇਨ ਓਸਾਨਚਤੁਕ੍ਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਅવਿਗਤਮੂਲਕੇ વਿਗਤਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਓਸਾਨਭਾવਤੋ। ਸਬ੍ਬਮੂਲਕਸ੍ਸ ਅવਸਾਨੇਨ ‘‘વਿਗਤਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਪਦੇਨ।

    41. Ekasmiñcāti avigatamūlakādike ca naye. Saṅkhepantaragatoti saṅkhepassa saṅkhipitassa abbhantaragato, saṅkhipitabboti attho. Majjhimānaṃ dassananti majjhimānaṃ nayato dassanaṃ, aññathā saṅkhepo eva na siyā. Gatidassananti antadassanaṃ akatvā pāḷigatiyā dassanaṃ, tañca ādito paṭṭhāya katipayadassanameva. Tena vigatapaccayuddhāraṇena osānacatukkaṃ dasseti avigatamūlake vigatapaccayassa osānabhāvato. Sabbamūlakassa avasānena ‘‘vigatapaccayā’’ti padena.

    ਯਥਾ ਹੇਤੁਆਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਉਦ੍ਦੇਸਾਨੁਪੁਬ੍ਬਿਯਾ ਦੁਕਤਿਕਾਦਿਯੋਜਨਾ ਕਤਾ, ਏવਂ ਤਤ੍ਥ ਆਰਮ੍ਮਣਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇ ਲਙ੍ਘਿਤ੍વਾਪਿ ਸਕ੍ਕਾ ਯੋਜਨਂ ਕਾਤੁਂ, ਤਥਾ ਕਸ੍ਮਾ ਨ ਕਤਾ? ਯਦਿਪਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਮੂਲਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਕੇਹਿਚਿ ਯੋਜਨੇ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਆਰਮ੍ਮਣਮੂਲਕਾਦੀਸੁ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣਾਧਿਪਤਿਦੁਕਾਦੀਨਂ ਹੇਤੁਮੂਲਕੇ ਚ ਹੇਤੁਅਧਿਪਤਿਅਨਨ੍ਤਰਤਿਕਾਦੀਨਂ ਤਂਤਂਅવਸਿਟ੍ਠਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਯੋਜਨਾਯ ਅਤ੍ਥੇવ વਿਸੇਸੋ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਯੋਜਨਾ ਨ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਾ, ਸਕ੍ਕਾ ਚ ਞਾਣੁਤ੍ਤਰੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲੇਨ ਯਥਾਦਸ੍ਸਿਤੇਨ ਨਯੇਨ ਯੋਜਿਤੁਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੇ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾવ ਤੇ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ।

    Yathā hetuādīnaṃ paccayānaṃ uddesānupubbiyā dukatikādiyojanā katā, evaṃ tattha ārammaṇādipaccaye laṅghitvāpi sakkā yojanaṃ kātuṃ, tathā kasmā na katā? Yadipi anavasesato paccayānaṃ mūlabhāvena gahitattā kesañci kehici yojane atthaviseso natthi, ārammaṇamūlakādīsu pana ārammaṇādhipatidukādīnaṃ hetumūlake ca hetuadhipatianantaratikādīnaṃ taṃtaṃavasiṭṭhapaccayehi yojanāya attheva viseso, evaṃ santepi yasmā uppaṭipāṭiyā yojanā na sukhaggahaṇā, sakkā ca ñāṇuttarena puggalena yathādassitena nayena yojitunti uppaṭipāṭiyā paccaye aggahetvā paṭipāṭiyāva te yojetvā dassitāti imamatthamāha ‘‘ettha cā’’tiādinā.

    ਤਞ੍ਚ ਗਮਨਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਂ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਤਿਕੇਹਿ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਦੁਕਸ੍ਸ ਯੋਜਨਾવਸੇਨ ਪਾਲ਼ਿਗਮਨਂ, ਤਂ ਯੁਤ੍ਤਂ ਤਿਕੇਸੁ ਦੁਕਾਨਂ ਪਕ੍ਖੇਪਭਾવਤੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਦੁਕੇਸੁ। ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਦੁਕਤਿਕੇ। ਨਯਾਤਿ ਅਨੁਲੋਮਨਯਾਦਯੋ વਾਰੇ વਾਰੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਨਯਾ, ਪੁਚ੍ਛਾ ਪਨ ਸਤ੍ਤવੀਸਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਸ੍ਮਾ ਹੇਤੁਦੁਕੇਨ ਸਮਾਨਾਤਿ? ਤਂ ਤਿਕਪਦੇਸੁ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਹੇਤੁਦੁਕਸ੍ਸ ਲਬ੍ਭਮਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁਦੁਕਭਾવਸਾਮਞ੍ਞਤੋ વੁਤ੍ਤਂ।

    Tañca gamanaṃ yuttanti yaṃ sabbehi tikehi ekekassa dukassa yojanāvasena pāḷigamanaṃ, taṃ yuttaṃ tikesu dukānaṃ pakkhepabhāvato. Tatthāti dukesu. Ekekasminti ekekasmiṃ dukatike. Nayāti anulomanayādayo vāre vāre cattāro nayā, pucchā pana sattavīsati. Yadi evaṃ kasmā hetudukena samānāti? Taṃ tikapadesu paccekaṃ hetudukassa labbhamānassa hetudukabhāvasāmaññato vuttaṃ.

    વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ‘‘ਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੁਕਤਿਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਨ ਦੁਕਸ੍ਸ ਯੋਜਨਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਥ ਖੋ ਦੁਕਾਨਂ ਏਕੇਕੇਨ ਪਦੇਨ ਤਿਕਸ੍ਸ ਯੋਜਨਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏਕੇਕੋ ਤਿਕੋ ਦੁਕਸਤੇਨ ਯੋਜਿਤੋ’’ਤਿ। ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਤਿਕਦੁਕੇ।

    Vuttanayenāti ‘‘na hī’’tiādinā dukatike vuttanayena. Tattha hi na dukassa yojanā atthi, atha kho dukānaṃ ekekena padena tikassa yojanā. Tenāha ‘‘ekeko tiko dukasatena yojito’’ti. Ekekasminti ekekasmiṃ tikaduke.

    ਤਿਕਾਦਯੋ ਛ ਨਯਾਤਿ ‘‘ਤਿਕਞ੍ਚ ਪਟ੍ਠਾਨવਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਗਾਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਾ ਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਾਦਯੋ ਛ ਨਯਾ। ਸਤ੍ਤવਿਧਮ੍ਪੀਤਿ વਾਰਭੇਦੇਨ ਸਤ੍ਤਧਾ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ। ਅਨੁਲੋਮਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਲੋਮਂ ਅਨੁਲੋਮਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਸਹ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਤਥਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਂ ਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ, ਦੁਕਪਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਚ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਤਂਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਸਹ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਿਕਞ੍ਚ ਪਟ੍ਠਾਨવਰ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾਯ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯવਿਭਾવਨવਸੇਨ ‘‘ਅਨੁਲੋਮਮ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਸਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦੇਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚવਾਰਾਦਿવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦੇ। ਛਪਿ ਏਤੇ ਤਿਕਾਦਿਭੇਦੇਨ ਚਤੁਚਤੁਪ੍ਪਭੇਦਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਲੋਮਾਦਿવਸੇਨ ਛ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਧਮ੍ਮਾਨੁਲੋਮਾਦਿવਿਭਾਗਭਿਨ੍ਨਾਪਿ ਤਿਕਾਦਿਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ ਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਸਙ੍ਖਾਤਾ ਤਿਕਾਦਯੋ ਛ ਧਮ੍ਮਨਯਾ ਪਟਿਚ੍ਚવਾਰਾਦਿવਸੇਨ વਿਭਜਿਯਮਾਨਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਯਮਾਨੇ ਅਨੁਲੋਮਤਾਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਅਨੁਲੋਮਨ੍ਤਿ ਏਕਤੋ ਗਹਿਤੇ ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਲੋਮੇ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਤਿવਿਯ ਗਮ੍ਭੀਰਾਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਇਧ ਪਨ ਅਯਂ ਗਾਥਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮਾਨੁਲੋਮੇ ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਲੋਮਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਧਮ੍ਮਾਨੁਲੋਮੋ ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਲੋਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਨਭਾવੇਨ ਨਿਯਮੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਪਚ੍ਚਨੀਯਗਾਥਾਦੀਸੁਪਿ। ਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਦੁਕਪਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਚ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੁਕਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਾਦੀਸੂ’’ਤਿ। ਤਿਕੇਹਿ ਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਤਿਕੇਹਿ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਪਚ੍ਚਯવਿਭਾવਨਂ, ਤਿਕੇਹਿ વਾ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠਾਨਂ। ਦੁਕਸਮ੍ਬਨ੍ਧਿ ਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਂ, ਦੁਕવਿਸਿਟ੍ਠਾਨਂ વਾ ਤਿਕਾਨਂ ਪਟ੍ਠਾਨਂ ਦੁਕਤਿਕਪਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਦੁਕਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਦੁਕਾਦਿવਿਸੇਸਿਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦੁਕਾਦਿਪਦવਿਸੇਸਿਤਸ੍ਸ ਦੁਕਾਦਿਭਾવੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ‘‘ਹੇਤੁਂ ਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ, ਨਹੇਤੁਂ ਕੁਸਲਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ।

    Tikādayocha nayāti ‘‘tikañca paṭṭhānavara’’ntiādinā gāthāyaṃ vuttā tikapaṭṭhānādayo cha nayā. Sattavidhampīti vārabhedena sattadhā bhinditvā vuttampi. Anulomanti paccayānulomaṃ anulomabhāvasāmaññena saha gahetvā. Tathā catubbidhampi tikapaṭṭhānaṃ tikapaṭṭhānatāsāmaññena, dukapaṭṭhānādīni ca cattāri cattāri taṃsāmaññena saha gahetvā. Imamatthaṃ gahetvā ‘‘tikañca paṭṭhānavara’’nti gāthāya adhippāyavibhāvanavasena ‘‘anulomamhī’’tiādinā vuttaṃ imamatthaṃ gahetvā. Sattappabhedeti paṭiccavārādivasena sattappabhede. Chapi ete tikādibhedena catucatuppabhedā dhammānulomādivasena cha uddharitabbāti idaṃ dassetīti yojanā. Ayañhettha saṅkhepattho – dhammānulomādivibhāgabhinnāpi tikādibhāvasāmaññena ekajjhaṃ katvā vuttā tikapaṭṭhānādisaṅkhātā tikādayo cha dhammanayā paṭiccavārādivasena vibhajiyamānā tattha tattha niddhāriyamāne anulomatāsāmaññena anulomanti ekato gahite paccayānulome suṭṭhu ativiya gambhīrāti. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘idha pana ayaṃ gāthā tasmiṃ dhammānulome paccayānulomaṃ sandhāya vuttā’’ti dhammānulomo paccayānulomassa visesanabhāvena niyametvā vutto. Esa nayo paccanīyagāthādīsupi. Tikapaṭṭhānassa dukapaṭṭhānassa ca pubbe attho vuttoti āha ‘‘dukatikapaṭṭhānādīsū’’ti. Tikehi paṭṭhānanti tikehi nānappakārato paccayavibhāvanaṃ, tikehi vā ñāṇassa pavattanaṭṭhānaṃ. Dukasambandhi tikapaṭṭhānaṃ, dukavisiṭṭhānaṃ vā tikānaṃ paṭṭhānaṃ dukatikapaṭṭhānanti imamatthaṃ dassento ‘‘dukāna’’ntiādimāha. Dukādivisesitassāti dukādipadavisesitassa dukādibhāvo daṭṭhabbo ‘‘hetuṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭicca, nahetuṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭiccā’’tiādivacanato.

    ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਲੋਮવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Paccayānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਪਟ੍ਠਾਨਪਾਲ਼ਿ • Paṭṭhānapāḷi / ੩. ਪੁਚ੍ਛਾવਾਰੋ • 3. Pucchāvāro

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ੧. ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਲੋਮવਣ੍ਣਨਾ • 1. Paccayānulomavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact