Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဉ္စပကရဏ-မူလဋီကာ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
၃. ပစ္စယဝာရဝဏ္ဏနာ
3. Paccayavāravaṇṇanā
၂၄၃. ပစ္စယာတိ ဧတ္ထ ပတိ အယော ပစ္စယော။ ပတိ-သဒ္ဒော ပတိဋ္ဌတ္ထံ ဒီပေတိ, အယ-သဒ္ဒော ဂတိံ, ပတိဋ္ဌာဘူတာ ဂတိ နိသ္သယော ပစ္စယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ, တတော ပစ္စယာ, ပစ္စယကရဏတော တဒာယတ္တဘာဝဂမနတော ဝာတိ အတ္ထော။
243. Paccayāti ettha pati ayo paccayo. Pati-saddo patiṭṭhatthaṃ dīpeti, aya-saddo gatiṃ, patiṭṭhābhūtā gati nissayo paccayoti vuttaṃ hoti, tato paccayā, paccayakaraṇato tadāyattabhāvagamanato vāti attho.
‘‘မဟာဘူတေ ပစ္စယာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ရူပ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ. ၁.၁.၂၄၅) ဘူတုပာဒာရူပာနိ သဟ သင္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန စိတ္တသမုဋ္ဌာနေ စ မဟာဘူတေ နိသ္သာယ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဥပာဒာရူပန္တိ သယံ နိသ္သယော အဟုတ္ဝာ နိသ္သယေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန ဥပာဒာရူပေန နိဒသ္သနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
‘‘Mahābhūte paccayā cittasamuṭṭhānaṃ rūpa’’nti (paṭṭhā. 1.1.245) bhūtupādārūpāni saha saṅgaṇhitvā vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana cittasamuṭṭhāne ca mahābhūte nissāya cittasamuṭṭhānaṃ upādārūpanti sayaṃ nissayo ahutvā nissaye uppajjamānena upādārūpena nidassanaṃ katanti daṭṭhabbaṃ.
၂၅၅. အသည။ပေ.။ ကဋတ္တာရူပံ ဥပာဒာရူပန္တိ ဧတ္ထ ယော ပဋိစ္စဝာရေ သဟဇာတေ ကမ္မဥတုဇာနံ, ကမ္မေ စ ဧကန္တာနေကန္တကမ္မဇာနံ ဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော, သော နာဓိပ္ပေတော ဧဝ ‘‘ကဋတ္တာရူပ’’န္တိ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပသ္သေဝ သဗ္ဗသ္သ စ ဂဟိတတ္တာတိ တံ ပဟာယ ယထာဂဟိတသ္သ ကဋတ္တာရူပသ္သ ဝိသေသနဝသေန ‘‘ဥပာဒာရူပသင္ခာတံ ကဋတ္တာရူပ’’န္တိ အတ္ထမာဟ။ မဟာဘူတေ ပန ပဋိစ္စ ပစ္စယာ စ မဟာဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိ န နိဝာရေတဗ္ဗာတိ ဥပာဒာရူပဂ္ဂဟဏေန ကဋတ္တာရူပဂ္ဂဟဏံ အဝိသေသေတ္ဝာ ဥပာဒာရူပာနံ နိဝတ္တေတဗ္ဗာနံ အတ္ထိတာယ ကဋတ္တာရူပဂ္ဂဟဏေနေဝ ဥပာဒာရူပဂ္ဂဟဏသ္သ ဝိသေသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
255. Asañña…pe… kaṭattārūpaṃ upādārūpanti ettha yo paṭiccavāre sahajāte kammautujānaṃ, kamme ca ekantānekantakammajānaṃ vasena attho vutto, so nādhippeto eva ‘‘kaṭattārūpa’’nti kammasamuṭṭhānarūpasseva sabbassa ca gahitattāti taṃ pahāya yathāgahitassa kaṭattārūpassa visesanavasena ‘‘upādārūpasaṅkhātaṃ kaṭattārūpa’’nti atthamāha. Mahābhūte pana paṭicca paccayā ca mahābhūtānaṃ uppatti na nivāretabbāti upādārūpaggahaṇena kaṭattārūpaggahaṇaṃ avisesetvā upādārūpānaṃ nivattetabbānaṃ atthitāya kaṭattārūpaggahaṇeneva upādārūpaggahaṇassa visesanaṃ daṭṭhabbaṃ.
၂၆၉-၂၇၆. ‘‘အဗ္ယာကတေန အဗ္ယာကတံ, ကုသလံ, အကုသလ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အဗ္ယာကတေန ကုသလံ, အကုသလံ, အဗ္ယာကတ’’န္တိ, ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော စ အကုသလော စ ဓမ္မာ ကုသလသ္သာတိ အနာမသိတ္ဝာ’’တိ စ ပုရိမပာဌေ ပမာဒလေခာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။
269-276. ‘‘Abyākatena abyākataṃ, kusalaṃ, akusala’’nti vattabbe ‘‘abyākatena kusalaṃ, akusalaṃ, abyākata’’nti, ‘‘kusalaṃ dhammaṃ paṭicca kusalo ca akusalo ca dhammā kusalassāti anāmasitvā’’ti ca purimapāṭhe pamādalekhā daṭṭhabbā.
၂၈၆-၂၈၇. နဟေတုပစ္စယာ နပုရေဇာတေ ဒ္ဝေတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာရုပ္ပေ ပန အဟေတုကမောဟသ္သ အဟေတုကကိရိယသ္သ စ ဝသေန ဒ္ဝေတိ ဝုတ္တာ, နဝိပ္ပယုတ္တေ ဒ္ဝေတိ အာရုပ္ပေ အဟေတုကာကုသလကိရိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, တံ လဗ္ဘမာနေသု ဧကဒေသေန နိဒသ္သနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာရုပ္ပေ ပန အဟေတုကမောဟသ္သ အဟေတုကကိရိယာယ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဧကစ္စသ္သ စ ရူပသ္သ ဝသေန ဒ္ဝေ ဝုတ္တာတိ, နဝိပ္ပယုတ္တေ ဒ္ဝေတိ အာရုပ္ပေ အဟေတုကာကုသလကိရိယာဧကစ္စရူပာနံ ဝသေနာတိ ဝုတ္တန္တိ။ ‘‘နောနတ္ထိနောဝိဂတေသု ဧကန္တိ သဗ္ဗရူပသ္သ ဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ, နဟေတုမူလကတ္တာ ဣမသ္သ နယသ္သ ဟေတုပစ္စယံ လဘန္တံ န လဗ္ဘတီတိ ‘‘ဧကစ္စသ္သ ရူပသ္သ ဝသေနာ’’တိ ဘဝိတဗ္ဗံ။ စက္ခာဒိဓမ္မဝသေန ပန စိတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိကောဋ္ဌာသဝသေန ဝာ သဗ္ဗံ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သဗ္ဗရူပသ္သာ’’တိ ဝုတ္တံ သိယာ။
286-287. Nahetupaccayā napurejāte dveti ettha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘āruppe pana ahetukamohassa ahetukakiriyassa ca vasena dveti vuttā, navippayutte dveti āruppe ahetukākusalakiriyavasenā’’ti vuttaṃ, taṃ labbhamānesu ekadesena nidassanavasena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Āruppe pana ahetukamohassa ahetukakiriyāya ahetukapaṭisandhiyā ekaccassa ca rūpassa vasena dve vuttāti, navippayutte dveti āruppe ahetukākusalakiriyāekaccarūpānaṃ vasenāti vuttanti. ‘‘Nonatthinovigatesu ekanti sabbarūpassa vasenā’’ti vuttaṃ, nahetumūlakattā imassa nayassa hetupaccayaṃ labhantaṃ na labbhatīti ‘‘ekaccassa rūpassa vasenā’’ti bhavitabbaṃ. Cakkhādidhammavasena pana cittasamuṭṭhānādikoṭṭhāsavasena vā sabbaṃ labbhatīti ‘‘sabbarūpassā’’ti vuttaṃ siyā.
၂၈၉-၂၉၆. အာဂတာနာဂတန္တိ ပဉ္ဟဝသေန ဝုတ္တံ, လဗ္ဘမာနာလဗ္ဘမာနန္တိ အာဂတေ စ ပဉ္ဟေ လဗ္ဘမာနာလဗ္ဘမာနဓမ္မဝသေန။
289-296. Āgatānāgatanti pañhavasena vuttaṃ, labbhamānālabbhamānanti āgate ca pañhe labbhamānālabbhamānadhammavasena.
ပစ္စယဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Paccayavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ပဋ္ဌာနပာဠိ • Paṭṭhānapāḷi / ၁. ကုသလတ္တိကံ • 1. Kusalattikaṃ
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ပဉ္စပကရဏ-အနုဋီကာ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ၃. ပစ္စယဝာရဝဏ္ဏနာ • 3. Paccayavāravaṇṇanā