| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / परिवार-अट्ठकथा • Parivāra-aṭṭhakathā |
(३) पाचित्तियवण्णना
(3) Pācittiyavaṇṇanā
४७६. पञ्च पाचित्तियानीति पञ्च भेसज्जानि पटिग्गहेत्वा नानाभाजनेसु वा एकभाजने वा अमिस्सेत्वा ठपितानि होन्ति, सत्ताहातिक्कमे सो भिक्खु पञ्च पाचित्तियानि सब्बानि नानावत्थुकानि एकक्खणे आपज्जति, ‘‘इमं पठमं आपन्नो, इमं पच्छा’’ति न वत्तब्बो।
476.Pañca pācittiyānīti pañca bhesajjāni paṭiggahetvā nānābhājanesu vā ekabhājane vā amissetvā ṭhapitāni honti, sattāhātikkame so bhikkhu pañca pācittiyāni sabbāni nānāvatthukāni ekakkhaṇe āpajjati, ‘‘imaṃ paṭhamaṃ āpanno, imaṃ pacchā’’ti na vattabbo.
नव पाचित्तियानीति यो भिक्खु नव पणीतभोजनानि विञ्ञापेत्वा तेहि सद्धिं एकतो एकं कबळं ओमद्दित्वा मुखे पक्खिपित्वा परगळं अतिक्कामेति, अयं नव पाचित्तियानि सब्बानि नानावत्थुकानि एकक्खणे आपज्जति ‘‘इमं पठमं आपन्नो, इमं पच्छा’’ति न वत्तब्बो। एकवाचाय देसेय्याति ‘‘अहं, भन्ते, पञ्च भेसज्जानि पटिग्गहेत्वा सत्ताहं अतिक्कामेत्वा पञ्च आपत्तियो आपन्नो, ता तुम्हमूले पटिदेसेमी’’ति एवं एकवाचाय देसेय्य, देसिताव होन्ति, द्वीहि तीहि वाचाहि किच्चं नाम नत्थि। दुतियविस्सज्जनेपि ‘‘अहं, भन्ते, नव पणीतभोजनानि विञ्ञापेत्वा भुञ्जित्वा नव आपत्तियो आपन्नो, ता तुम्हमूले पटिदेसेमी’’ति वत्तब्बं।
Nava pācittiyānīti yo bhikkhu nava paṇītabhojanāni viññāpetvā tehi saddhiṃ ekato ekaṃ kabaḷaṃ omadditvā mukhe pakkhipitvā paragaḷaṃ atikkāmeti, ayaṃ nava pācittiyāni sabbāni nānāvatthukāni ekakkhaṇe āpajjati ‘‘imaṃ paṭhamaṃ āpanno, imaṃ pacchā’’ti na vattabbo. Ekavācāya deseyyāti ‘‘ahaṃ, bhante, pañca bhesajjāni paṭiggahetvā sattāhaṃ atikkāmetvā pañca āpattiyo āpanno, tā tumhamūle paṭidesemī’’ti evaṃ ekavācāya deseyya, desitāva honti, dvīhi tīhi vācāhi kiccaṃ nāma natthi. Dutiyavissajjanepi ‘‘ahaṃ, bhante, nava paṇītabhojanāni viññāpetvā bhuñjitvā nava āpattiyo āpanno, tā tumhamūle paṭidesemī’’ti vattabbaṃ.
वत्थुं कित्तेत्वा देसेय्याति ‘‘अहं, भन्ते, पञ्च भेसज्जानि पटिग्गहेत्वा सत्ताहं अतिक्कामेसिं, यथावत्थुकं तं तुम्हमूले पटिदेसेमी’’ति एवं वत्थुं कित्तेत्वा देसेय्य, देसिताव होन्ति आपत्तियो, आपत्तिया नामग्गहणेन किच्चं नत्थि। दुतियविस्सज्जनेपि ‘‘अहं, भन्ते, नव पणीतभोजनानि विञ्ञापेत्वा भुत्तो, यथावत्थुकं तं तुम्हमूले पटिदेसेमी’’ति वत्तब्बं।
Vatthuṃ kittetvā deseyyāti ‘‘ahaṃ, bhante, pañca bhesajjāni paṭiggahetvā sattāhaṃ atikkāmesiṃ, yathāvatthukaṃ taṃ tumhamūle paṭidesemī’’ti evaṃ vatthuṃ kittetvā deseyya, desitāva honti āpattiyo, āpattiyā nāmaggahaṇena kiccaṃ natthi. Dutiyavissajjanepi ‘‘ahaṃ, bhante, nava paṇītabhojanāni viññāpetvā bhutto, yathāvatthukaṃ taṃ tumhamūle paṭidesemī’’ti vattabbaṃ.
यावततियके तिस्सोति उक्खित्तानुवत्तिकाय पाराजिकं भेदकानुवत्तकानं कोकालिकादीनं सङ्घादिसेसं, पापिकाय दिट्ठिया अप्पटिनिस्सग्गे चण्डकाळिकाय च भिक्खुनिया पाचित्तियन्ति इमा यावततियका तिस्सो आपत्तियो। छ वोहारपच्चयाति पयुत्तवाचापच्चया छ आपत्तियो आपज्जतीति अत्थो। कथं? आजीवहेतु आजीवकारणा पापिच्छो इच्छापकतो असन्तं अभूतं उत्तरिमनुस्सधम्मं उल्लपति, आपत्ति पाराजिकस्स। आजीवहेतु आजीवकारणा सञ्चरित्तं समापज्जति, आपत्ति सङ्घादिसेसस्स। आजीवहेतु आजीवकारणा यो ते विहारे वसति सो अरहाति वदति, आपत्ति थुल्लच्चयस्स। आजीवहेतु आजीवकारणा भिक्खु पणीतभोजनानि अत्तनो अत्थाय विञ्ञापेत्वा भुञ्जति, आपत्ति पाचित्तियस्स। आजीवहेतु आजीवकारणा भिक्खुनी पणीतभोजनानि अत्तनो अत्थाय विञ्ञापेत्वा भुञ्जति, आपत्ति पाटिदेसनीयस्स। आजीवहेतु आजीवकारणा सूपं वा ओदनं वा अगिलानो अत्तनो अत्थाय विञ्ञापेत्वा भुञ्जति, आपत्ति दुक्कटस्साति।
Yāvatatiyake tissoti ukkhittānuvattikāya pārājikaṃ bhedakānuvattakānaṃ kokālikādīnaṃ saṅghādisesaṃ, pāpikāya diṭṭhiyā appaṭinissagge caṇḍakāḷikāya ca bhikkhuniyā pācittiyanti imā yāvatatiyakā tisso āpattiyo. Cha vohārapaccayāti payuttavācāpaccayā cha āpattiyo āpajjatīti attho. Kathaṃ? Ājīvahetu ājīvakāraṇā pāpiccho icchāpakato asantaṃ abhūtaṃ uttarimanussadhammaṃ ullapati, āpatti pārājikassa. Ājīvahetu ājīvakāraṇā sañcarittaṃ samāpajjati, āpatti saṅghādisesassa. Ājīvahetu ājīvakāraṇā yo te vihāre vasati so arahāti vadati, āpatti thullaccayassa. Ājīvahetu ājīvakāraṇā bhikkhu paṇītabhojanāni attano atthāya viññāpetvā bhuñjati, āpatti pācittiyassa. Ājīvahetu ājīvakāraṇā bhikkhunī paṇītabhojanāni attano atthāya viññāpetvā bhuñjati, āpatti pāṭidesanīyassa. Ājīvahetu ājīvakāraṇā sūpaṃ vā odanaṃ vā agilāno attano atthāya viññāpetvā bhuñjati, āpatti dukkaṭassāti.
खादन्तस्स तिस्सोति मनुस्समंसे थुल्लच्चयं, अवसेसेसु अकप्पियमंसेसु दुक्कटं, भिक्खुनिया लसुणे पाचित्तियं। पञ्च भोजनपच्चयाति अवस्सुता अवस्सुतस्स पुरिसस्स हत्थतो भोजनं गहेत्वा तत्थेव मनुस्समंसं लसुणं अत्तनो अत्थाय विञ्ञापेत्वा गहितपणीतभोजनानि अवसेसञ्च अकप्पियमंसं पक्खिपित्वा वोमिस्सकं ओमद्दित्वा अज्झोहरमाना सङ्घादिसेसं, थुल्लच्चयं, पाचित्तियं, पाटिदेसनीयं, दुक्कटन्ति इमा पञ्च आपत्तियो भोजनपच्चया आपज्जति।
Khādantassa tissoti manussamaṃse thullaccayaṃ, avasesesu akappiyamaṃsesu dukkaṭaṃ, bhikkhuniyā lasuṇe pācittiyaṃ. Pañca bhojanapaccayāti avassutā avassutassa purisassa hatthato bhojanaṃ gahetvā tattheva manussamaṃsaṃ lasuṇaṃ attano atthāya viññāpetvā gahitapaṇītabhojanāni avasesañca akappiyamaṃsaṃ pakkhipitvā vomissakaṃ omadditvā ajjhoharamānā saṅghādisesaṃ, thullaccayaṃ, pācittiyaṃ, pāṭidesanīyaṃ, dukkaṭanti imā pañca āpattiyo bhojanapaccayā āpajjati.
पञ्च ठानानीति ‘‘उक्खित्तानुवत्तिकाय भिक्खुनिया यावततियं समनुभासनाय अप्पटिनिस्सज्जन्तिया ञत्तिया दुक्कटं, द्वीहि कम्मवाचाहि थुल्लच्चयं, कम्मवाचापरियोसाने आपत्ति पाराजिकस्स, सङ्घभेदाय परक्कमनादीसु सङ्घादिसेसो, पापिकाय दिट्ठिया अप्पटिनिस्सग्गे पाचित्तिय’’न्ति एवं सब्बा यावततियका पञ्च ठानानि गच्छन्ति। पञ्चन्नञ्चेव आपत्तीति आपत्ति नाम पञ्चन्नं सहधम्मिकानं होति, तत्थ द्विन्नं निप्परियायेन आपत्तियेव, सिक्खामानसामणेरिसामणेरानं पन अकप्पियत्ता न वट्टति। इमिना परियायेन तेसं आपत्ति न देसापेतब्बा, दण्डकम्मं पन तेसं कातब्बं। पञ्चन्नं अधिकरणेन चाति अधिकरणञ्च पञ्चन्नमेवाति अत्थो। एतेसंयेव हि पञ्चन्नं पत्तचीवरादीनं अत्थाय विनिच्छयवोहारो अधिकरणन्ति वुच्चति, गिहीनं पन अड्डकम्मं नाम होति।
Pañca ṭhānānīti ‘‘ukkhittānuvattikāya bhikkhuniyā yāvatatiyaṃ samanubhāsanāya appaṭinissajjantiyā ñattiyā dukkaṭaṃ, dvīhi kammavācāhi thullaccayaṃ, kammavācāpariyosāne āpatti pārājikassa, saṅghabhedāya parakkamanādīsu saṅghādiseso, pāpikāya diṭṭhiyā appaṭinissagge pācittiya’’nti evaṃ sabbā yāvatatiyakā pañca ṭhānāni gacchanti. Pañcannañceva āpattīti āpatti nāma pañcannaṃ sahadhammikānaṃ hoti, tattha dvinnaṃ nippariyāyena āpattiyeva, sikkhāmānasāmaṇerisāmaṇerānaṃ pana akappiyattā na vaṭṭati. Iminā pariyāyena tesaṃ āpatti na desāpetabbā, daṇḍakammaṃ pana tesaṃ kātabbaṃ. Pañcannaṃ adhikaraṇena cāti adhikaraṇañca pañcannamevāti attho. Etesaṃyeva hi pañcannaṃ pattacīvarādīnaṃ atthāya vinicchayavohāro adhikaraṇanti vuccati, gihīnaṃ pana aḍḍakammaṃ nāma hoti.
पञ्चन्नं विनिच्छयो होतीति पञ्चन्नं सहधम्मिकानंयेव विनिच्छयो नाम होति। पञ्चन्नं वूपसमेन चाति एतेसंयेव पञ्चन्नं अधिकरणं विनिच्छितं वूपसन्तं नाम होतीति अत्थो। पञ्चन्नञ्चेव अनापत्तीति एतेसंयेव पञ्चन्नं अनापत्ति नाम होतीति अत्थो। तीहि ठानेहि सोभतीति सङ्घादीहि तीहि कारणेहि सोभति। कतवीतिक्कमो हि पुग्गलो सप्पटिकम्मं आपत्तिं सङ्घमज्झे गणमज्झे पुग्गलसन्तिके वा पटिकरित्वा अब्भुण्हसीलो पाकतिको होति, तस्मा तीहि ठानेहि सोभतीति वुच्चति।
Pañcannaṃ vinicchayo hotīti pañcannaṃ sahadhammikānaṃyeva vinicchayo nāma hoti. Pañcannaṃ vūpasamena cāti etesaṃyeva pañcannaṃ adhikaraṇaṃ vinicchitaṃ vūpasantaṃ nāma hotīti attho. Pañcannañceva anāpattīti etesaṃyeva pañcannaṃ anāpatti nāma hotīti attho. Tīhi ṭhānehi sobhatīti saṅghādīhi tīhi kāraṇehi sobhati. Katavītikkamo hi puggalo sappaṭikammaṃ āpattiṃ saṅghamajjhe gaṇamajjhe puggalasantike vā paṭikaritvā abbhuṇhasīlo pākatiko hoti, tasmā tīhi ṭhānehi sobhatīti vuccati.
द्वे कायिका रत्तिन्ति भिक्खुनी रत्तन्धकारे पुरिसस्स हत्थपासे ठाननिसज्जसयनानि कप्पयमाना पाचित्तियं, हत्थपासं विजहित्वा ठानादीनि कप्पयमाना दुक्कटन्ति द्वे कायद्वारसम्भवा आपत्तियो रत्तिं आपज्जति। द्वे कायिका दिवाति एतेनेव उपायेन दिवा पटिच्छन्ने ओकासे द्वे आपत्तियो आपज्जति। निज्झायन्तस्स एका आपत्तीति ‘‘न च, भिक्खवे, सारत्तेन मातुगामस्स अङ्गजातं उपनिज्झायितब्बं । यो उपनिज्झायेय्य, आपत्ति दुक्कटस्सा’’ति (पारा॰ २६६) निज्झायन्तस्स अयमेका आपत्ति। एका पिण्डपातपच्चयाति ‘‘न च, भिक्खवे, भिक्खादायिकाय मुखं ओलोकेतब्ब’’न्ति (चूळव॰ ३६६) एत्थ दुक्कटापत्ति, अन्तमसो यागुं वा ब्यञ्जनं वा देन्तस्स सामणेरस्सापि हि मुखं उल्लोकयतो दुक्कटमेव। कुरुन्दियं पन ‘‘एका पिण्डपातपच्चयाति भिक्खुनिपरिपाचितं पिण्डपातं भुञ्जन्तस्स पाचित्तिय’’न्ति वुत्तं।
Dve kāyikā rattinti bhikkhunī rattandhakāre purisassa hatthapāse ṭhānanisajjasayanāni kappayamānā pācittiyaṃ, hatthapāsaṃ vijahitvā ṭhānādīni kappayamānā dukkaṭanti dve kāyadvārasambhavā āpattiyo rattiṃ āpajjati. Dve kāyikā divāti eteneva upāyena divā paṭicchanne okāse dve āpattiyo āpajjati. Nijjhāyantassa ekā āpattīti ‘‘na ca, bhikkhave, sārattena mātugāmassa aṅgajātaṃ upanijjhāyitabbaṃ . Yo upanijjhāyeyya, āpatti dukkaṭassā’’ti (pārā. 266) nijjhāyantassa ayamekā āpatti. Ekā piṇḍapātapaccayāti ‘‘na ca, bhikkhave, bhikkhādāyikāya mukhaṃ oloketabba’’nti (cūḷava. 366) ettha dukkaṭāpatti, antamaso yāguṃ vā byañjanaṃ vā dentassa sāmaṇerassāpi hi mukhaṃ ullokayato dukkaṭameva. Kurundiyaṃ pana ‘‘ekā piṇḍapātapaccayāti bhikkhuniparipācitaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjantassa pācittiya’’nti vuttaṃ.
अट्ठानिसंसे सम्पस्सन्ति कोसम्बकक्खन्धके वुत्तानिसंसे। उक्खित्तका तयो वुत्ताति आपत्तिया अदस्सने अप्पटिकम्मे पापिकाय च दिट्ठिया अप्पटिनिस्सग्गेति। तेचत्तालीस सम्मावत्तनाति तेसंयेव उक्खित्तकानं एत्तकेसु वत्तेसु वत्तना।
Aṭṭhānisaṃse sampassanti kosambakakkhandhake vuttānisaṃse. Ukkhittakā tayo vuttāti āpattiyā adassane appaṭikamme pāpikāya ca diṭṭhiyā appaṭinissaggeti. Tecattālīsa sammāvattanāti tesaṃyeva ukkhittakānaṃ ettakesu vattesu vattanā.
पञ्चठाने मुसावादोति पाराजिकसङ्घादिसेसथुल्लच्चयपाचित्तियदुक्कटसङ्खाते पञ्चट्ठाने मुसावादो गच्छति। चुद्दस परमन्ति वुच्चतीति दसाहपरमादिनयेन हेट्ठा वुत्तं। द्वादस पाटिदेसनीयाति भिक्खूनं चत्तारि भिक्खुनीनं अट्ठ। चतुन्नं देसनाय चाति चतुन्नं अच्चयदेसनायाति अत्थो। कतमा पन साति? देवदत्तेन पयोजितानं अभिमारानं अच्चयदेसना, अनुरुद्धत्थेरस्स उपट्ठायिकाय अच्चयदेसना, वड्ढस्स लिच्छविनो अच्चयदेसना, वासभगामियत्थेरस्स उक्खेपनीयकम्मं कत्वा आगतानं भिक्खूनं अच्चयदेसनाति अयं चतुन्नं अच्चयदेसना नाम।
Pañcaṭhāne musāvādoti pārājikasaṅghādisesathullaccayapācittiyadukkaṭasaṅkhāte pañcaṭṭhāne musāvādo gacchati. Cuddasa paramanti vuccatīti dasāhaparamādinayena heṭṭhā vuttaṃ. Dvādasa pāṭidesanīyāti bhikkhūnaṃ cattāri bhikkhunīnaṃ aṭṭha. Catunnaṃ desanāya cāti catunnaṃ accayadesanāyāti attho. Katamā pana sāti? Devadattena payojitānaṃ abhimārānaṃ accayadesanā, anuruddhattherassa upaṭṭhāyikāya accayadesanā, vaḍḍhassa licchavino accayadesanā, vāsabhagāmiyattherassa ukkhepanīyakammaṃ katvā āgatānaṃ bhikkhūnaṃ accayadesanāti ayaṃ catunnaṃ accayadesanā nāma.
अट्ठङ्गिको मुसावादोति ‘‘पुब्बेवस्स होति मुसा भणिस्स’’न्ति आदिं कत्वा ‘‘विनिधाय सञ्ञ’’न्ति परियोसानेहि (पाचि॰ ४-५; परि॰ ४५९) अट्ठहि अङ्गेहि अट्ठङ्गिको। उपोसथङ्गानिपि पाणं न हनेतिआदिना नयेन वुत्तानेव। अट्ठ दूतेय्यङ्गानीति ‘‘इध, भिक्खवे, भिक्खु सोता च होति सावेता चा’’तिआदिना (चूळव॰ ३४७) नयेन सङ्घभेदके वुत्तानि। अट्ठ तित्थियवत्तानि महाखन्धके वुत्तानि।
Aṭṭhaṅgiko musāvādoti ‘‘pubbevassa hoti musā bhaṇissa’’nti ādiṃ katvā ‘‘vinidhāya sañña’’nti pariyosānehi (pāci. 4-5; pari. 459) aṭṭhahi aṅgehi aṭṭhaṅgiko. Uposathaṅgānipi pāṇaṃ na hanetiādinā nayena vuttāneva. Aṭṭha dūteyyaṅgānīti ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhu sotā ca hoti sāvetā cā’’tiādinā (cūḷava. 347) nayena saṅghabhedake vuttāni. Aṭṭha titthiyavattāni mahākhandhake vuttāni.
अट्ठवाचिका उपसम्पदाति भिक्खुनीनं उपसम्पदं सन्धाय वुत्तं। अट्ठन्नं पच्चुट्ठातब्बन्ति भत्तग्गे अट्ठन्नं भिक्खुनीनं इतराहि पच्चुट्ठाय आसनं दातब्बं । भिक्खुनोवादको अट्ठहीति अट्ठहङ्गेहि समन्नागतो भिक्खु भिक्खुनोवादको सम्मन्नितब्बो।
Aṭṭhavācikā upasampadāti bhikkhunīnaṃ upasampadaṃ sandhāya vuttaṃ. Aṭṭhannaṃ paccuṭṭhātabbanti bhattagge aṭṭhannaṃ bhikkhunīnaṃ itarāhi paccuṭṭhāya āsanaṃ dātabbaṃ . Bhikkhunovādako aṭṭhahīti aṭṭhahaṅgehi samannāgato bhikkhu bhikkhunovādako sammannitabbo.
एकस्स छेज्जन्ति गाथाय नवसु जनेसु यो सलाकं गाहेत्वा सङ्घं भिन्दति, तस्सेव छेज्जं होति, देवदत्तो विय पाराजिकं आपज्जति। भेदकानुवत्तकानं चतुन्नं थुल्लच्चयं कोकालिकादीनं विय, धम्मवादीनं चतुन्नं अनापत्ति। इमा पन आपत्तियो च अनापत्तियो च सब्बेसं एकवत्थुका सङ्घभेदवत्थुका एव।
Ekassa chejjanti gāthāya navasu janesu yo salākaṃ gāhetvā saṅghaṃ bhindati, tasseva chejjaṃ hoti, devadatto viya pārājikaṃ āpajjati. Bhedakānuvattakānaṃ catunnaṃ thullaccayaṃ kokālikādīnaṃ viya, dhammavādīnaṃ catunnaṃ anāpatti. Imā pana āpattiyo ca anāpattiyo ca sabbesaṃ ekavatthukā saṅghabhedavatthukā eva.
नव आघातवत्थूनीति गाथाय नवहीति नवहि भिक्खूहि सङ्घो भिज्जति। ञत्तिया करणा नवाति ञत्तिया कातब्बानि कम्मानि नवाति अत्थो। सेसं उत्तानमेव।
Nava āghātavatthūnīti gāthāya navahīti navahi bhikkhūhi saṅgho bhijjati. Ñattiyā karaṇā navāti ñattiyā kātabbāni kammāni navāti attho. Sesaṃ uttānameva.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / परिवारपाळि • Parivārapāḷi / ३. पाचित्तियं • 3. Pācittiyaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / पाचित्तियवण्णना • Pācittiyavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / पाचित्तियवण्णना • Pācittiyavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / पाचित्तियवण्णना • Pācittiyavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / (३) पाचित्तियवण्णना • (3) Pācittiyavaṇṇanā
