| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
४. पदसोधम्मसिक्खापदवण्णना
4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
४५. चतुत्थे एकतोति अनुपसम्पन्नेन सद्धिं। पुरिमब्यञ्जनेन सदिसं पच्छाब्यञ्जनन्ति ‘‘रूपं अनिच्च’’न्ति एत्थ अनिच्च-सद्देन सदिसं ‘‘वेदना अनिच्चा’’ति एत्थ अनिच्च-सद्दं वदति। अक्खरसमूहोति अविभत्तिको अक्खरसमूहो। अक्खरानुब्यञ्जनसमूहो पदन्ति विभत्तिअन्तं पदमाह। विभत्तिअन्तमेव पदं गहेत्वा ‘‘पठमपदं पदमेव, दुतियं अनुपद’’न्ति वुत्तं।
45. Catutthe ekatoti anupasampannena saddhiṃ. Purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjananti ‘‘rūpaṃ anicca’’nti ettha anicca-saddena sadisaṃ ‘‘vedanā aniccā’’ti ettha anicca-saddaṃ vadati. Akkharasamūhoti avibhattiko akkharasamūho. Akkharānubyañjanasamūho padanti vibhattiantaṃ padamāha. Vibhattiantameva padaṃ gahetvā ‘‘paṭhamapadaṃ padameva, dutiyaṃ anupada’’nti vuttaṃ.
एकं पदन्ति गाथापदं सन्धाय वदति। पदगणनायाति गाथापदगणनाय। अपापुणित्वाति सद्धिं अकथेत्वा। रुन्ति ओपातेतीति एत्थ अनुनासिको आगमवसेन वुत्तो, संयोगपुब्बस्स रस्सत्तं कतन्ति वेदितब्बं। तेनाह ‘‘रू-कारमत्तमेवा’’ति। एत्थ च ‘‘रूपं अनिच्चन्ति भण सामणेरा’’ति वुच्चमानो सचे रू-कारं अवत्वा रु-इति रस्सं कत्वा वदति, अञ्ञं भणितं नाम होति, तस्मा अनापत्ति। एवञ्च कत्वा ‘‘वेदना अनिच्चा’’ति एत्थापि अनिच्च-सद्दमत्तेनेव आपत्ति होतीति वेदितब्बं। एस नयोति एकमेवक्खरं वत्वा ठानं। ‘‘मनोपुब्बङ्गमा धम्मा’’ति वुच्चमानो हि म-कारमत्तमेव वत्वा तिट्ठति। ‘‘एवं मे सुत’’न्तिआदिसुत्तं भणापियमानो ए-कारं वत्वा तिट्ठति चे, अन्वक्खरेन पाचित्तियं, अपरिपुण्णपदं वत्वा ठिते अनुब्यञ्जनेन। पदेसु एकं पठमपदं विरज्झति, दुतियेन अनुपदेन पाचित्तियं।
Ekaṃ padanti gāthāpadaṃ sandhāya vadati. Padagaṇanāyāti gāthāpadagaṇanāya. Apāpuṇitvāti saddhiṃ akathetvā. Runti opātetīti ettha anunāsiko āgamavasena vutto, saṃyogapubbassa rassattaṃ katanti veditabbaṃ. Tenāha ‘‘rū-kāramattamevā’’ti. Ettha ca ‘‘rūpaṃ aniccanti bhaṇa sāmaṇerā’’ti vuccamāno sace rū-kāraṃ avatvā ru-iti rassaṃ katvā vadati, aññaṃ bhaṇitaṃ nāma hoti, tasmā anāpatti. Evañca katvā ‘‘vedanā aniccā’’ti etthāpi anicca-saddamatteneva āpatti hotīti veditabbaṃ. Esa nayoti ekamevakkharaṃ vatvā ṭhānaṃ. ‘‘Manopubbaṅgamā dhammā’’ti vuccamāno hi ma-kāramattameva vatvā tiṭṭhati. ‘‘Evaṃ me suta’’ntiādisuttaṃ bhaṇāpiyamāno e-kāraṃ vatvā tiṭṭhati ce, anvakkharena pācittiyaṃ, aparipuṇṇapadaṃ vatvā ṭhite anubyañjanena. Padesu ekaṃ paṭhamapadaṃ virajjhati, dutiyena anupadena pācittiyaṃ.
अनङ्गणसुत्तं (म॰ नि॰ १.५७ आदयो) सम्मादिट्ठिसुत्तं (म॰ नि॰ १.८९ आदयो) महावेदल्लञ्च (म॰ नि॰ १.४४९ आदयो) धम्मसेनापतिना भासितं, अनुमानसुत्तं (म॰ नि॰ १.१८१ आदयो) महामोग्गल्लानत्थेरेन, चूळवेदल्लसुत्तं (म॰ नि॰ १.४६० आदयो) धम्मदिन्नाय थेरिया भासितं। पच्चेकबुद्धभासितम्पि बुद्धभासितेयेव सङ्गहं गच्छति। अट्ठकथानिस्सितोति पुब्बे मगधभासाय वुत्तं धम्मसङ्गहारुळ्हं अट्ठकथं सन्धाय वदति। इदानिपि ‘‘यथापि दीपिको नाम, निलीयित्वा गण्हते मिगे’’ति (मि॰ प॰ ६.१.५) एवमादिकं सङ्गहारुळ्हं अट्ठकथावचनं गहेतब्बन्ति वदन्ति। पाळिनिस्सितोति ‘‘मक्कटी वज्जिपुत्ता चा’’तिएवमादिना (पारा॰ ६६) पाळियंयेव आगतो। विवट्टूपनिस्सितन्ति निब्बानुपनिस्सितं। विवट्टनिस्सितं पन सामञ्ञतो गहेतब्बन्ति आह ‘‘किञ्चापी’’तिआदि। थेरस्साति नागसेनत्थेरस्स। मग्गकथादीनि पकरणानि। ‘‘अक्खरेन वाचेति, अक्खरक्खरे आपत्ति पाचित्तियस्सा’’ति वत्तब्बे ‘‘अक्खराय वाचेति, अक्खरक्खराय आपत्ति पाचित्तियस्सा’’ति पाळियं वुत्तं।
Anaṅgaṇasuttaṃ (ma. ni. 1.57 ādayo) sammādiṭṭhisuttaṃ (ma. ni. 1.89 ādayo) mahāvedallañca (ma. ni. 1.449 ādayo) dhammasenāpatinā bhāsitaṃ, anumānasuttaṃ (ma. ni. 1.181 ādayo) mahāmoggallānattherena, cūḷavedallasuttaṃ (ma. ni. 1.460 ādayo) dhammadinnāya theriyā bhāsitaṃ. Paccekabuddhabhāsitampi buddhabhāsiteyeva saṅgahaṃ gacchati. Aṭṭhakathānissitoti pubbe magadhabhāsāya vuttaṃ dhammasaṅgahāruḷhaṃ aṭṭhakathaṃ sandhāya vadati. Idānipi ‘‘yathāpi dīpiko nāma, nilīyitvā gaṇhate mige’’ti (mi. pa. 6.1.5) evamādikaṃ saṅgahāruḷhaṃ aṭṭhakathāvacanaṃ gahetabbanti vadanti. Pāḷinissitoti ‘‘makkaṭī vajjiputtā cā’’tievamādinā (pārā. 66) pāḷiyaṃyeva āgato. Vivaṭṭūpanissitanti nibbānupanissitaṃ. Vivaṭṭanissitaṃ pana sāmaññato gahetabbanti āha ‘‘kiñcāpī’’tiādi. Therassāti nāgasenattherassa. Maggakathādīni pakaraṇāni. ‘‘Akkharena vāceti, akkharakkhare āpatti pācittiyassā’’ti vattabbe ‘‘akkharāya vāceti, akkharakkharāya āpatti pācittiyassā’’ti pāḷiyaṃ vuttaṃ.
४८. अनुपसम्पन्नेन सद्धिं गण्हन्तस्स अनापत्तीति अनुपसम्पन्नेन सह निसीदित्वा उद्देसं गण्हन्तस्स अनापत्ति वुत्ता। दहरभिक्खु निसिन्नो…पे॰… भणतो अनापत्तीति एत्थ द्वीसुपि ठितेसु निसिन्नेसु वा उपसम्पन्नस्स भणामीति भणन्तस्स अनापत्तियेव। उपचारं मुञ्चित्वाति परिसपरियन्ततो द्वादसहत्थं मुञ्चित्वा। ‘‘निसिन्ने वाचेमी’’ति भणन्तस्सपि उपचारं मुञ्चित्वा निसिन्नत्ता अनापत्ति। सचे पन दूरे निसिन्नम्पि वाचेमीति विसुं सल्लक्खेत्वा भणति, आपत्तियेव। एको पादो न आगच्छतीति पुब्बे पगुणोयेव पच्छा असरन्तस्स न आगच्छति, तं ‘‘एवं भणाही’’ति एकतो भणन्तस्स अनापत्ति। ओपातेतीति सद्धिं कथेति। सेसमेत्थ उत्तानमेव। अनुपसम्पन्नता, वुत्तलक्खणधम्मं पदसो वाचनता, एकतो भणनञ्चाति इमानेत्थ तीणि अङ्गानि।
48.Anupasampannena saddhiṃ gaṇhantassa anāpattīti anupasampannena saha nisīditvā uddesaṃ gaṇhantassa anāpatti vuttā. Daharabhikkhu nisinno…pe… bhaṇato anāpattīti ettha dvīsupi ṭhitesu nisinnesu vā upasampannassa bhaṇāmīti bhaṇantassa anāpattiyeva. Upacāraṃ muñcitvāti parisapariyantato dvādasahatthaṃ muñcitvā. ‘‘Nisinne vācemī’’ti bhaṇantassapi upacāraṃ muñcitvā nisinnattā anāpatti. Sace pana dūre nisinnampi vācemīti visuṃ sallakkhetvā bhaṇati, āpattiyeva. Eko pādo na āgacchatīti pubbe paguṇoyeva pacchā asarantassa na āgacchati, taṃ ‘‘evaṃ bhaṇāhī’’ti ekato bhaṇantassa anāpatti. Opātetīti saddhiṃ katheti. Sesamettha uttānameva. Anupasampannatā, vuttalakkhaṇadhammaṃ padaso vācanatā, ekato bhaṇanañcāti imānettha tīṇi aṅgāni.
पदसोधम्मसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १. मुसावादवग्गो • 1. Musāvādavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ४. पदसोधम्मसिक्खापदवण्णना • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / ४. पदसोधम्मसिक्खापदवण्णना • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ४. पदसोधम्मसिक्खापदवण्णना • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ४. पदसोधम्मसिक्खापदं • 4. Padasodhammasikkhāpadaṃ
