| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / કઙ્ખાવિતરણી-અભિનવ-ટીકા • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
૪. પદસોધમ્મસિક્ખાપદવણ્ણના
4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
પદસો ધમ્મં વાચેય્યાતિ એકતો પદં પદં ધમ્મં વાચેય્ય, કોટ્ઠાસં કોટ્ઠાસં વાચેય્યાતિ અત્થો. યસ્મા ન કેવલં તિસ્સો સઙ્ગીતિયો આરુળ્હધમ્મંયેવ પદસો વાચેન્તસ્સ આપત્તિ, તસ્મા ‘‘સઙ્ગીતિત્તયં અનારુળ્હમ્પી’’તિઆદિ વુત્તં. આદિ-સદ્દેન (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૫) સીલૂપદેસ ધુતઙ્ગપઞ્હઆરમ્મણકથા બુદ્ધિકદણ્ડકઞ્ઞાણવત્થુઅસુભકથાદીનં ગહણં. મેણ્ડકમિલિન્દપઞ્હેસુ થેરસ્સ સકપ્પટિભાને અનાપત્તિ. યં રઞ્ઞો સઞ્ઞાપનત્થં આહરિત્વા વુત્તં, તત્થ આપત્તિ. વણ્ણપિટકઅઙ્ગુલિમાલપિટકરટ્ઠપાલગજ્જિતઆળવકગજ્જિતગૂળ્હમગ્ગગૂળ્હવેસ્સન્તરગૂળ્હવિનયવેદલ્લપિટકાદીનિ પન અબુદ્ધવચનાનિયેવ.
Padaso dhammaṃ vāceyyāti ekato padaṃ padaṃ dhammaṃ vāceyya, koṭṭhāsaṃ koṭṭhāsaṃ vāceyyāti attho. Yasmā na kevalaṃ tisso saṅgītiyo āruḷhadhammaṃyeva padaso vācentassa āpatti, tasmā ‘‘saṅgītittayaṃ anāruḷhampī’’tiādi vuttaṃ. Ādi-saddena (pāci. aṭṭha. 45) sīlūpadesa dhutaṅgapañhaārammaṇakathā buddhikadaṇḍakaññāṇavatthuasubhakathādīnaṃ gahaṇaṃ. Meṇḍakamilindapañhesu therassa sakappaṭibhāne anāpatti. Yaṃ rañño saññāpanatthaṃ āharitvā vuttaṃ, tattha āpatti. Vaṇṇapiṭakaaṅgulimālapiṭakaraṭṭhapālagajjitaāḷavakagajjitagūḷhamaggagūḷhavessantaragūḷhavinayavedallapiṭakādīni pana abuddhavacanāniyeva.
યસ્મા પન તં પદં ચતુબ્બિધં હોતિ, તસ્મા તં દસ્સેતું ‘‘પદાનુપદઅન્વક્ખરાનુબ્યઞ્જનેસૂ’’તિ વુત્તં. તત્થ પદન્તિ એકો ગાથાપાદો અધિપ્પેતો. અનુપદન્તિ દુતિયપાદો. અન્વક્ખરન્તિ એકેકં અક્ખરં. અનુબ્યઞ્જનન્તિ પુરિમબ્યઞ્જનેન સદિસં પચ્છાબ્યઞ્જનં. યં કિઞ્ચિ વા એકં અક્ખરં અન્વક્ખરં. અક્ખરસમૂહો અનુબ્યઞ્જનં. અક્ખરાનુબ્યઞ્જનસમૂહો પદં. પઠમં પદં પદમેવ, દુતિયં અનુપદન્તિ એવમેત્થ નાનાકરણં વેદિતબ્બં. એતેસુ પદાદીસુ યં કઞ્ચિ કોટ્ઠાસં ભિક્ખુઞ્ચ ભિક્ખુનિઞ્ચ ઠપેત્વા અવસેસપુગ્ગલેહિ સદ્ધિં એકતો ભણન્તસ્સ પદાદિગણનાય પાચિત્તિયન્તિ સમ્બન્ધો.
Yasmā pana taṃ padaṃ catubbidhaṃ hoti, tasmā taṃ dassetuṃ ‘‘padānupadaanvakkharānubyañjanesū’’ti vuttaṃ. Tattha padanti eko gāthāpādo adhippeto. Anupadanti dutiyapādo. Anvakkharanti ekekaṃ akkharaṃ. Anubyañjananti purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjanaṃ. Yaṃ kiñci vā ekaṃ akkharaṃ anvakkharaṃ. Akkharasamūho anubyañjanaṃ. Akkharānubyañjanasamūho padaṃ. Paṭhamaṃ padaṃ padameva, dutiyaṃ anupadanti evamettha nānākaraṇaṃ veditabbaṃ. Etesu padādīsu yaṃ kañci koṭṭhāsaṃ bhikkhuñca bhikkhuniñca ṭhapetvā avasesapuggalehi saddhiṃ ekato bhaṇantassa padādigaṇanāya pācittiyanti sambandho.
એત્થ ગાથાબન્ધેસુ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૪૫) તાવ ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા’’તિ (ધ॰ પ॰ ૧, ૨) એકમેકં પદં સામણેરેન સદ્ધિં એકતો આરભિત્વા એકતોયેવ નિટ્ઠાપેન્તસ્સ પદગણનાય પાચિત્તિયં. થેરેન ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા ધમ્મા’’તિ વુત્તે તં પદં અપાપુણિત્વા ‘‘મનોસેટ્ઠા મનોમયા’’તિ વચનકાલે પત્તેન સામણેરેન એકતો ભણન્તસ્સ અનુપદગણનાય. ‘‘રૂપં અનિચ્ચ’’ન્તિઆદિ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૫૩, ૩૫૬) વચનકાલે તેન સદ્ધિં ‘‘રૂ’’ કારમત્તમેવ વાચેન્તસ્સ અન્વક્ખરગણનાય. એસ નયો ગાથાબન્ધેપિ. ‘‘રૂપં, ભિક્ખવે, અનિચ્ચં, વેદના અનિચ્ચા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૫૩, ૩૫૬) ઇમં સુત્તં વાચયમાનો થેરેન ‘‘રૂપં અનિચ્ચ’’ન્તિ વુચ્ચમાને સામણેરો સીઘપઞ્ઞતાય ‘‘વેદના અનિચ્ચા’’તિ ઇમં અનિચ્ચપદં થેરસ્સ ‘‘રૂપં અનિચ્ચ’’ન્તિ એતેન અનિચ્ચપદેન સદ્ધિં એકતો ભણન્તો વાચં નિચ્છારેતિ, એવં વાચેન્તસ્સ અનુબ્યઞ્જનગણનાય પાચિત્તિયન્તિ વેદિતબ્બં.
Ettha gāthābandhesu (pāci. aṭṭha. 45) tāva ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti (dha. pa. 1, 2) ekamekaṃ padaṃ sāmaṇerena saddhiṃ ekato ārabhitvā ekatoyeva niṭṭhāpentassa padagaṇanāya pācittiyaṃ. Therena ‘‘manopubbaṅgamā dhammā’’ti vutte taṃ padaṃ apāpuṇitvā ‘‘manoseṭṭhā manomayā’’ti vacanakāle pattena sāmaṇerena ekato bhaṇantassa anupadagaṇanāya. ‘‘Rūpaṃ anicca’’ntiādi (ma. ni. 1.353, 356) vacanakāle tena saddhiṃ ‘‘rū’’ kāramattameva vācentassa anvakkharagaṇanāya. Esa nayo gāthābandhepi. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, vedanā aniccā’’ti (ma. ni. 1.353, 356) imaṃ suttaṃ vācayamāno therena ‘‘rūpaṃ anicca’’nti vuccamāne sāmaṇero sīghapaññatāya ‘‘vedanā aniccā’’ti imaṃ aniccapadaṃ therassa ‘‘rūpaṃ anicca’’nti etena aniccapadena saddhiṃ ekato bhaṇanto vācaṃ nicchāreti, evaṃ vācentassa anubyañjanagaṇanāya pācittiyanti veditabbaṃ.
તિકપાચિત્તિયન્તિ અનુપસમ્પન્ને અનુપસમ્પન્નસઞ્ઞિવેમતિકઉપસમ્પન્નસઞ્ઞીનં વસેન તીણિ પાચિત્તિયાનિ. અનુપસમ્પન્નેન સદ્ધિં એકતો ઉદ્દેસગ્ગહણે એકતો ભણન્તસ્સ અનાપત્તીતિ સમ્બન્ધો. એસ નયો ‘‘સજ્ઝાયકરણે, તસ્સ સન્તિકે ઉદ્દેસગ્ગહણે’’તિ એત્થાપિ. તત્રાયં વિનિચ્છયો – ઉપસમ્પન્નો ચ અનુપસમ્પન્નો ચ નિસીદિત્વા ઉદ્દિસાપેન્તિ. આચરિયો ‘‘નિસિન્નાનં ભણામી’’તિ તેહિ સદ્ધિં એકતો વદતિ, આચરિયસ્સેવ આપત્તિ. અનુપસમ્પન્નેન સદ્ધિં ગણ્હન્તસ્સ અનાપત્તિ. દ્વેપિ ઠિતા ગણ્હન્તિ, એસેવ નયો. દહરભિક્ખુ નિસિન્નો, સામણેરો ઠિતો, ‘‘નિસિન્નસ્સ ભણામી’’તિ ભણતો અનાપત્તિ. સચે દહરો તિટ્ઠતિ, ઇતરો નિસીદતિ, ‘‘ઠિતસ્સ ભણામી’’તિ ભણતોપિ અનાપત્તિ. સચે બહૂનં ભિક્ખૂનં અન્તરે એકો સામણેરો નિસિન્નો હોતિ, તસ્મિં નિસિન્ને પદસો ધમ્મં વાચેન્તસ્સ અચિત્તકા આપત્તિ. સચે સામણેરો ઉપચારં મુઞ્ચિત્વા ઠિતો વા નિસિન્નો વા હોતિ, યેસં વાચેતિ, તેસુ અપરિયાપન્નત્તા એકેન દિસાભાગેન પલાયનકગન્થં નામ ગણ્હાતીતિ સઙ્ખં ગચ્છતિ, તસ્મા અનાપત્તિ.
Tikapācittiyanti anupasampanne anupasampannasaññivematikaupasampannasaññīnaṃ vasena tīṇi pācittiyāni. Anupasampannena saddhiṃ ekato uddesaggahaṇe ekato bhaṇantassa anāpattīti sambandho. Esa nayo ‘‘sajjhāyakaraṇe, tassa santike uddesaggahaṇe’’ti etthāpi. Tatrāyaṃ vinicchayo – upasampanno ca anupasampanno ca nisīditvā uddisāpenti. Ācariyo ‘‘nisinnānaṃ bhaṇāmī’’ti tehi saddhiṃ ekato vadati, ācariyasseva āpatti. Anupasampannena saddhiṃ gaṇhantassa anāpatti. Dvepi ṭhitā gaṇhanti, eseva nayo. Daharabhikkhu nisinno, sāmaṇero ṭhito, ‘‘nisinnassa bhaṇāmī’’ti bhaṇato anāpatti. Sace daharo tiṭṭhati, itaro nisīdati, ‘‘ṭhitassa bhaṇāmī’’ti bhaṇatopi anāpatti. Sace bahūnaṃ bhikkhūnaṃ antare eko sāmaṇero nisinno hoti, tasmiṃ nisinne padaso dhammaṃ vācentassa acittakā āpatti. Sace sāmaṇero upacāraṃ muñcitvā ṭhito vā nisinno vā hoti, yesaṃ vāceti, tesu apariyāpannattā ekena disābhāgena palāyanakaganthaṃ nāma gaṇhātīti saṅkhaṃ gacchati, tasmā anāpatti.
સજ્ઝાયકરણેતિ અનુપસમ્પન્નેન સદ્ધિં એકતો સજ્ઝાયકરણે. તસ્સ સન્તિકે ઉદ્દેસગ્ગહણેતિ અનુપસમ્પન્નસ્સ સન્તિકે ઉદ્દેસગ્ગહણે. યેભુય્યેન પગુણગન્થં ભણન્તસ્સાતિ સચે એકગાથાય એકો પાદો નાગચ્છતિ, અવસેસા આગચ્છન્તિ, અયં યેભુય્યેન પગુણગન્થો નામ. એતેન નયેન સુત્તેપિ વેદિતબ્બો, તં ભણન્તસ્સ. ઓસારેન્તસ્સ ચાતિ પરિસામજ્ઝે સુત્તં ઉચ્ચારેન્તસ્સ ચ.
Sajjhāyakaraṇeti anupasampannena saddhiṃ ekato sajjhāyakaraṇe. Tassa santike uddesaggahaṇeti anupasampannassa santike uddesaggahaṇe. Yebhuyyena paguṇaganthaṃ bhaṇantassāti sace ekagāthāya eko pādo nāgacchati, avasesā āgacchanti, ayaṃ yebhuyyena paguṇagantho nāma. Etena nayena suttepi veditabbo, taṃ bhaṇantassa. Osārentassa cāti parisāmajjhe suttaṃ uccārentassa ca.
પદસોધમ્મસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
