| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
೪. ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
೪೫-೬. ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಪದಸೋ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮಾತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತೋತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಅಕ್ಖರಸಮೂಹೋತಿ ಅಸಮತ್ತಪದೇ। ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಭಾಸಿತಂ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತೇ ಏವ। ಅನುಪಾಸಕಗಹಟ್ಠೇಹಿ ಭಾಸಿತೋ ಇಸಿಭಾಸಿತಾದಿಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಕತ್ಥಚಿ ಪೋತ್ಥಕೇ ‘‘ದೇವತಾಭಾಸಿತೋ’’ತಿ ಪದಂ ನತ್ಥಿ, ಯತ್ಥ ಅತ್ಥಿ, ಸಾ ಪಾಳಿ। ಗಾಥಾಬನ್ಧೇಪಿ ಚ ಏಸ ನಯೋತಿ ಏಕಮೇವ ಅಕ್ಖರಂ ವತ್ವಾ ಠಾನಂ ಲಬ್ಭತಿ ಏವ। ‘‘ಏವಂ ಮೇ ಸುತ’’ನ್ತಿಆದಿಸುತ್ತಂ ಭಣಾಪಿಯಮಾನೋ ಏಕಾರಂ ವತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ ಚೇ, ಅನ್ವಕ್ಖರೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ, ಅಪರಿಪುಣ್ಣಪದಂ ವತ್ವಾ ಠಿತೇ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇನ। ಪದೇಸು ಏಕಂ ಪಠಮಪದಂ ವಿರುಜ್ಝತಿ ಚೇ, ಅನುಪದೇನ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಂ। ಅಟ್ಠಕಥಾನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾನಿಸ್ಸಿತವಸೇನ ಠಿತೋ। ಪುಬ್ಬೇ ಪಕತಿಭಾಸಾಯ ವುತ್ತಂ ಅಟ್ಠಕಥಂ ಸನ್ಧಾಯ। ಪಾಳಿನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ಪಾಳಿಯಂ ಏವಾಗತೋ। ಮಗ್ಗಕಥಾದೀನಿಪಿ ಪಕರಣಾನಿ।
45-6.Sabbametaṃpadaso dhammo nāmāti ettha dhammo nāma buddhabhāsitoti evaṃ sambandho. Akkharasamūhoti asamattapade. Paccekabuddhabhāsitaṃ buddhabhāsite eva. Anupāsakagahaṭṭhehi bhāsito isibhāsitādisaṅgahaṃ gacchatīti veditabbaṃ. Katthaci potthake ‘‘devatābhāsito’’ti padaṃ natthi, yattha atthi, sā pāḷi. Gāthābandhepi ca esa nayoti ekameva akkharaṃ vatvā ṭhānaṃ labbhati eva. ‘‘Evaṃ me suta’’ntiādisuttaṃ bhaṇāpiyamāno ekāraṃ vatvā tiṭṭhati ce, anvakkharena pācittiyaṃ, aparipuṇṇapadaṃ vatvā ṭhite anubyañjanena. Padesu ekaṃ paṭhamapadaṃ virujjhati ce, anupadena pācittiyaṃ. Aṭṭhakathānissitoti aṭṭhakathānissitavasena ṭhito. Pubbe pakatibhāsāya vuttaṃ aṭṭhakathaṃ sandhāya. Pāḷinissitoti pāḷiyaṃ evāgato. Maggakathādīnipi pakaraṇāni.
೪೮. ಉಪಚಾರನ್ತಿ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಂ। ‘‘ಓಪಾತೇತೀತಿ ಏಕತೋ ಭಣತಿ ಸಮಾಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಪಲಾಲದಮನಮ್ಪಿ ಸೀಲುಪದೇಸೋಪಿ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಅಥ ಖೋ ತೇಸು ಯಂ ಯಂ ಬುದ್ಧವಚನತೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ತಂ ತದೇವ ಆಪತ್ತಿವತ್ಥು ಹೋತೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಪನತ್ಥಂ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ವದನ್ತೀ’’ತಿ ವಚನೇಹಿ ಸಿಥಿಲಂ ಕತಂ। ಬುದ್ಧವಚನತೋ ಆಹರಿತ್ವಾ ವುತ್ತಸ್ಸ ಬಹುಲತಾಯ ತಬ್ಬಹುಲನಯೇನ ತೇಸು ಆಪತ್ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ತಸ್ಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಪಕಾಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸಬ್ಬೇಸಮೇವ ವಚನನ್ತಿ ಅಪರೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಚೇ ಆಚರಿಯೋ ಠಿತೋ ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಪಾಠಂ ದೇತಿ, ‘‘ನ ಠಿತೋ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾಪತ್ತಿಂ ನಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಏಕೇ। ತೇಸಮ್ಪಿ ಪಾಠದಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನತೋ ನ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ, ಛತ್ತಪಾಣಿಕಾದೀನಂ ಪಾಠದಾನೇನ ಅನಾಪತ್ತಿಪ್ಪಸಙ್ಗತೋ, ಆಪತ್ತಿಭಾವೋ ಚ ಸಿದ್ಧೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ –
48.Upacāranti dvādasahatthaṃ. ‘‘Opātetīti ekato bhaṇati samāgacchatī’’ti likhitaṃ. Kiñcāpi apalāladamanampi sīlupadesopi bhagavato kāle uppanno, atha kho tesu yaṃ yaṃ buddhavacanato āharitvā vuttaṃ, taṃ tadeva āpattivatthu hotīti viññāpanatthaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ ‘‘vadantī’’ti vacanehi sithilaṃ kataṃ. Buddhavacanato āharitvā vuttassa bahulatāya tabbahulanayena tesu āpatti vuttā, tasmā mahāpaccariyaṃ tassādhippāyo pakāsitoti attho. ‘‘Sabbesameva vacananti apare’’ti vuttaṃ. Sace ācariyo ṭhito nisinnānaṃ pāṭhaṃ deti, ‘‘na ṭhito nisinnassa dhammaṃ desessāmī’’ti vuttāpattiṃ nāpajjatīti eke. Tesampi pāṭhadānaṃ dhammadesanato na aññanti taṃ na yuttaṃ, chattapāṇikādīnaṃ pāṭhadānena anāpattippasaṅgato, āpattibhāvo ca siddho. Vuttañhetaṃ –
‘‘ಉಭೋ ಅತ್ಥಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ಉಭೋ ಧಮ್ಮಂ ನ ಪಸ್ಸರೇ।
‘‘Ubho atthaṃ na jānanti, ubho dhammaṃ na passare;
ಯೋ ಚಾಯಂ ಮನ್ತಂ ವಾಚೇತಿ, ಯೋ ಚಾಧಮ್ಮೇನಧೀಯತೀ’’ತಿ॥ (ಪಾಚಿ॰ ೬೪೭)।
Yo cāyaṃ mantaṃ vāceti, yo cādhammenadhīyatī’’ti. (pāci. 647);
ಏತ್ಥ ಅಧೀಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಾಠದಾನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾವ। ಸೇಖಿಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೬೩೪) ‘‘ಧಮ್ಮಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪನೇತ್ಥ ಪದಸೋಧಮ್ಮೇ ವುತ್ತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ , ತಸ್ಮಾ ಅಯಮೇವ ಧಮ್ಮೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯದಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖಾರಭಾಸಾದಿವಸೇನ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಸ್ಸ ಸೇಖಿಯವಸೇನ ಅನಾಪತ್ತಿ ಸಿಯಾ, ತತೋ ಛಪಕಜಾತಕವಿರೋಧೋ। ತತ್ಥ ಮನ್ತಾನಂ ಬಾಹಿರಗನ್ಥತ್ತಾತಿ ಚೇ? ನ, ತದಧಿಪ್ಪಾಯಾಜಾನನತೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ‘‘ಬಾಹಿರಕಗನ್ಥಸಙ್ಖಾತಮ್ಪಿ ಮನ್ತಂ ಉಚ್ಚೇ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ವಾಚೇತುಂ ಮೇ ಭಿಕ್ಖವೇ ಅಮನಾಪಂ, ಪಗೇವ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತು’’ನ್ತಿ। ‘‘ತದಾಪಿ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಮನಾಪಂ ನೀಚೇ ಆಸನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಉಚ್ಚೇ ಆಸನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಮನ್ತಂ ವಾಚೇತುಂ, ಕಿಮಙ್ಗಂ ಪನ ಏತರಹಿ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತು’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ೬೪೭) ಹಿ ಅಯಂ ಪಾಳಿ ಯಥಾವುತ್ತಮೇವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಂ ದೀಪೇತಿ, ನ ಅಞ್ಞಂ। ತೇನೇವ ‘‘ಮನ್ತಂ ವಾಚೇತುಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತು’’ನ್ತಿ ವಚನಭೇದೋ ಕತೋ। ಅಞ್ಞಥಾ ಉಭಯತ್ಥ ‘‘ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತು’’ಮಿಚ್ಚೇವ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ।
Ettha adhīyatīti attho, tasmā pāṭhadānampi dhammadesanāva. Sekhiyaṭṭhakathāyaṃ (pāci. aṭṭha. 634) ‘‘dhammaparicchedo panettha padasodhamme vuttanayena veditabbo’’ti vuttaṃ , tasmā ayameva dhammo sabbattha dhammapaṭisaṃyuttasikkhāpadesu veditabbo. Yadi evaṃ saṅkhārabhāsādivasena cittadhammaṃ desentassa sekhiyavasena anāpatti siyā, tato chapakajātakavirodho. Tattha mantānaṃ bāhiraganthattāti ce? Na, tadadhippāyājānanato. Ayañhi tattha adhippāyo ‘‘bāhirakaganthasaṅkhātampi mantaṃ ucce āsane nisinnassa vācetuṃ me bhikkhave amanāpaṃ, pageva dhammaṃ desetu’’nti. ‘‘Tadāpi me, bhikkhave, amanāpaṃ nīce āsane nisīditvā ucce āsane nisinnassa mantaṃ vācetuṃ, kimaṅgaṃ pana etarahi…pe… dhammaṃ desetu’’nti (pāci. 647) hi ayaṃ pāḷi yathāvuttameva adhippāyaṃ dīpeti, na aññaṃ. Teneva ‘‘mantaṃ vācetuṃ dhammaṃ desetu’’nti vacanabhedo kato. Aññathā ubhayattha ‘‘dhammaṃ desetu’’micceva vattabbanti.
ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾ ವದಾತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಪನ ಅನುಗಣ್ಠಿಪದೇ ಏವಂ ವುತ್ತೋ ‘‘ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖು ಸಾಮಣೇರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ, ತಥಾ ಸಾಮಣೇರೋಪಿ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಿಂ ವತ್ತುಕಾಮೋ ಸಹಸಾ ಓಪಾತೇತಿ, ‘ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪಗುಣಂ ಗನ್ಥಂ ಭಣನ್ತಂ ಓಪಾತೇತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ಅನಾಪತ್ತಿ, ನ ಹಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಭಿಕ್ಖು ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಉದ್ದಿಸತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಯುತ್ತಮೇವೇತಂ। ಸಚೇ ತತ್ಥ ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸಿಯಾ ಆಪತ್ತಿ, ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಞ್ಚ ನಾಪಜ್ಜತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಚಿತ್ತೇನ ಏಕತೋ ವತ್ತುಕಾಮೋ, ಅಥ ಖೋ ನಂ ‘ಏಕತೋ ಮಾ ವದಾ’ತಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾಪಿ ಏಕತೋ ವದನ್ತೋ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಅವತ್ತುಕಾಮಸ್ಸ ಸಹಸಾ ವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಏಕತೋ ವದನ್ತಸ್ಸ ಅನಾಪತ್ತಿ, ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾ ವದಾತಿ ವುತ್ತೋ ಯದಿ ವದತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’ತಿ। ತಥಾಪಿ ಆಚರಿಯಾನಂ ಮತಿಮನುವತ್ತನ್ತೇನ ಏವರೂಪೇಸು ಠಾನೇಸು ಯಥಾವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ನತ್ಥಿ, ನತ್ಥಿಭಾವತೋಯೇವ ಆಪತ್ತಿ। ಸಚೇ ತತ್ಥ ಅನಾಪತ್ತಿಅವಚನಂ ನ ಸಮ್ಭವತಿ ಅಯಮಟ್ಠಾನತ್ತಾ’’ತಿ।
Mayāsaddhiṃ mā vadātiādimhi pana anugaṇṭhipade evaṃ vutto ‘‘sace bhikkhu sāmaṇerena saddhiṃ vattukāmo, tathā sāmaṇeropi bhikkhunā saddhiṃ vattukāmo sahasā opāteti, ‘yebhuyyena paguṇaṃ ganthaṃ bhaṇantaṃ opātetī’’tiādīsu viya anāpatti, na hi ettāvatā bhikkhu sāmaṇerassa uddisati nāma hoti. Yasmā mahāaṭṭhakathāyaṃ natthi, tasmāpi yuttamevetaṃ. Sace tattha vicāretvā paṭikkhittaṃ siyā āpatti, kiriyākiriyañca nāpajjati. Kasmā? Yasmā cittena ekato vattukāmo, atha kho naṃ ‘ekato mā vadā’ti paṭikkhipitvāpi ekato vadanto āpajjati. Avattukāmassa sahasā virajjhitvā ekato vadantassa anāpatti, tena vuttaṃ ‘mayā saddhiṃ mā vadāti vutto yadi vadati, anāpattī’ti. Tathāpi ācariyānaṃ matimanuvattantena evarūpesu ṭhānesu yathāvuttanayeneva paṭipajjitabbaṃ. Kasmā? Yasmā mahāaṭṭhakathāyaṃ natthi, natthibhāvatoyeva āpatti. Sace tattha anāpattiavacanaṃ na sambhavati ayamaṭṭhānattā’’ti.
ತತ್ರಾಯಂ ವಿಚಾರಣಾ – ‘‘ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾ ವದಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಯದಿ ವದತಿ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಯುತ್ತಮೇತಂ ಭಿಕ್ಖುನೋ ವತ್ತುಕಾಮತಾಯಾಭಾವತೋ, ಭಾವೇಪಿ ಸಜ್ಝಾಯಕರಣಾದೀಸು ತೀಸು ಅನಾಪತ್ತಿತೋ ಚ। ಅಥ ಸಾಮಣೇರೇನ ಬ್ಯತ್ತತಾಯ ‘‘ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾ ವದಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಬ್ಯತ್ತತಾಯ ವದತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಏವ ವತ್ತುಕಾಮತಾಸಬ್ಭಾವತೋ। ಸಹಸಾ ಚೇ ವದತಿ, ಅನಾಪತ್ತಿ ತದಭಾವತೋ। ಸಚೇ ಭಿಕ್ಖು ಏವಂ ‘‘ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾ ವದಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಯಂ ವದತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಏವ। ನ ಹಿ ಏತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಂ। ಯದಿ ಏತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಕಿರಿಯಾಕಿರಿಯಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಯುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಮಹಾಪಚ್ಚರಿಯಂ ಇಮಿನಾವ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಮಯಾ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾ ವದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಸಿಯಾ। ನ ಹಿ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾ ಇಧ ಪಮಾಣನ್ತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇ ವುತ್ತೇ ಅತಿಯುತ್ತಂವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಕ್ಖರತ್ಥೋ ಬ್ಯಞ್ಜನತ್ಥೋ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಯಞ್ಚ ಪದಂ ಯಞ್ಚ ಅನುಪದಂ ಯಞ್ಚ ಅನ್ವಕ್ಖರಂ ಯಞ್ಚ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಂ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಪದಸೋಧಮ್ಮೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಥಾಪಿ ‘‘ಪದೇನ ವಾಚೇತಿ, ಪದೇ ಪದೇ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸ, ಅಕ್ಖರಾಯ ವಾಚೇತಿ, ಅಕ್ಖರಕ್ಖರಾಯ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇದಮೇವ ದ್ವಯಂ ಯೋಜಿತಂ, ತಂ ಕಸ್ಮಾತಿ ಚೇ? ಪದೇನ ಅನುಪದಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾನಂ ಸಙ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಅನುಪದನ್ತಿ ದುತಿಯಪಾದೋ। ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಪುರಿಮಬ್ಯಞ್ಜನೇನ ಸದಿಸಂ ಪಚ್ಛಾಬ್ಯಞ್ಜನ’’ನ್ತಿ (ಪಾಚಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೪೫), ತಸ್ಮಾ ಅನುಪದೇಕದೇಸಮತ್ತಮೇವ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ। ‘‘ಅಕ್ಖರಾನುಬ್ಯಞ್ಜನಸಮೂಹೋ ಪದ’’ನ್ತಿ ಚ ವುತ್ತತ್ತಾ ಪದಮತ್ತಮೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ ತೇನ ಅನುಪದಾದಿತ್ತಯಗ್ಗಹಣತೋತಿ ಚೇ? ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ವಚನವಿಸೇಸತೋ। ಪದೇನ ವಾಚೇನ್ತೋ ಹಿ ಪದೇ ವಾ ಅನುಪದೇ ವಾ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇ ವಾ ಆಪತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ನ ಅಕ್ಖರೇನ। ಅಕ್ಖರೇನ ವಾಚೇನ್ತೋ ಪನ ಪದಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ‘‘ವರೋ ವರಞ್ಞೂ ವರದೋ ವರಾಹರೋ’’ತಿಆದಿಮ್ಹಿ ಪಠಮಂ ವ-ಕಾರಂ ವಾಚೇನ್ತೋ ದುತಿಯಾದಿವ-ಕಾರೇ ಓಪಾತೇತಿ, ಪಠಮಂ ರೋ-ಕಾರಂ ವಾಚೇನ್ತೋ ದುತಿಯರೋ-ಕಾರೇ ಓಪಾತೇತಿ, ಪಠಮಂ ರ-ಕಾರಂ ವಾಚೇನ್ತೋ ದುತಿಯರ-ಕಾರೇ ಓಪಾತೇತಿ, ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಭವತಿ। ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾನುಲೋಮತೋ ಸಮ್ಭವತಿ ಏವಾತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ಪದೇ ಪದೇ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ। ಇದಞ್ಹಿ ವಚನಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪದೇ ಏಕಾ ಆಪತ್ತೀತಿ ದೀಪೇತಿ। ‘‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ರೂತಿ ಓಪಾತೇತೀ’’ತಿ ವಚನತೋ ಸಕಲಂ ಪಾದಂ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ಪಠಮಅಕ್ಖರಮತ್ತೇ ಏಕತೋ ವುತ್ತೇ ಆಪತ್ತೀತಿ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಚೇ? ನ, ‘‘ಅಕ್ಖರಕ್ಖರಾಯ ಆಪತ್ತಿ ಪಾಚಿತ್ತಿಯಸ್ಸಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿರುದ್ಧತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ರೂತಿ ಓಪಾತೇತೀತಿ ವತ್ತುಂ ಅಸಮ್ಭವತೋ ರೂ-ಕಾರಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನಭಾವಸಿದ್ಧಿತೋ ತಂ ಅವತ್ವಾ ಕೇವಲಂ ಅಕ್ಖರಾಯ ವಾಚೇನ್ತಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನಅಕ್ಖರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ವಚನಸಿಲಿಟ್ಠತಾವಸೇನ ವಾ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನೇ ವೇದನಾವಚನಂ ವಿಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Tatrāyaṃ vicāraṇā – ‘‘mayā saddhiṃ mā vadā’’ti vutto yadi vadati, bhikkhuno anāpattīti yuttametaṃ bhikkhuno vattukāmatāyābhāvato, bhāvepi sajjhāyakaraṇādīsu tīsu anāpattito ca. Atha sāmaṇerena byattatāya ‘‘mayā saddhiṃ mā vadā’’ti vutto bhikkhu abyattatāya vadati, āpatti eva vattukāmatāsabbhāvato. Sahasā ce vadati, anāpatti tadabhāvato. Sace bhikkhu evaṃ ‘‘mayā saddhiṃ mā vadā’’ti vatvā tena saddhiṃ sayaṃ vadati, āpatti eva. Na hi etaṃ sikkhāpadaṃ kiriyākiriyaṃ. Yadi etaṃ sikkhāpadaṃ kiriyākiriyaṃ bhaveyya, yuttaṃ. Tattha anāpattīti adhippāyo. Mahāpaccariyaṃ imināva adhippāyena ‘‘mayā saddhiṃ mā vadā’’ti vuttaṃ siyā. Na hi sāmaṇerassa kiriyā idha pamāṇanti, imasmiṃ pana adhippāye vutte atiyuttaṃvāti attho. Akkharattho byañjanattho. Kiñcāpi ‘‘yañca padaṃ yañca anupadaṃ yañca anvakkharaṃ yañca anubyañjanaṃ, sabbametaṃ padasodhammo nāmā’’ti vuttaṃ, tathāpi ‘‘padena vāceti, pade pade āpatti pācittiyassa, akkharāya vāceti, akkharakkharāya āpatti pācittiyassā’’ti idameva dvayaṃ yojitaṃ, taṃ kasmāti ce? Padena anupadaanubyañjanānaṃ saṅgahitattā. Vuttañhetaṃ ‘‘anupadanti dutiyapādo. Anubyañjananti purimabyañjanena sadisaṃ pacchābyañjana’’nti (pāci. aṭṭha. 45), tasmā anupadekadesamattameva anubyañjananti siddhaṃ. ‘‘Akkharānubyañjanasamūho pada’’nti ca vuttattā padamattameva vattabbaṃ tena anupadādittayaggahaṇatoti ce? Na vattabbaṃ vacanavisesato. Padena vācento hi pade vā anupade vā anubyañjane vā āpattiṃ āpajjati. Na akkharena. Akkharena vācento pana padādīsu aññatarasmiṃ āpajjati. Na hi ‘‘varo varaññū varado varāharo’’tiādimhi paṭhamaṃ va-kāraṃ vācento dutiyādiva-kāre opāteti, paṭhamaṃ ro-kāraṃ vācento dutiyaro-kāre opāteti, paṭhamaṃ ra-kāraṃ vācento dutiyara-kāre opāteti, āpatti pācittiyassāti sambhavati. Anubyañjanānulomato sambhavati evāti ce? Na, ‘‘pade pade āpatti pācittiyassā’’ti iminā viruddhattā. Idañhi vacanaṃ ekasmiṃ pade ekā āpattīti dīpeti. ‘‘Rūpaṃ aniccanti vuccamāno rūti opātetī’’ti vacanato sakalaṃ pādaṃ vācentassa paṭhamaakkharamatte ekato vutte āpattīti siddhanti ce? Na, ‘‘akkharakkharāya āpatti pācittiyassā’’ti iminā viruddhattā, tasmā rūti opātetīti vattuṃ asambhavato rū-kārassa yathāvuttadhammapariyāpannabhāvasiddhito taṃ avatvā kevalaṃ akkharāya vācentassa yathāvuttadhammapariyāpannaakkharabhāvadassanatthaṃ ‘‘rūpaṃ aniccanti vuccamāno’’ti vuttaṃ, vacanasiliṭṭhatāvasena vā anubyañjane vedanāvacanaṃ viyāti veditabbaṃ.
ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ವಿನಯಪಿಟಕ • Vinayapiṭaka / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ • Mahāvibhaṅga / ೧. ಮುಸಾವಾದವಗ್ಗೋ • 1. Musāvādavaggo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಹಾವಿಭಙ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ೪. ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ೪. ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಮತಿವಿನೋದನೀ-ಟೀಕಾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ೪. ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ • 4. Padasodhammasikkhāpadavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ವಿನಯಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ಪಾಚಿತ್ಯಾದಿಯೋಜನಾಪಾಳಿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ೪. ಪದಸೋಧಮ್ಮಸಿಕ್ಖಾಪದಂ • 4. Padasodhammasikkhāpadaṃ
