Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī

    ૪. પદટ્ઠાનહારવિભઙ્ગવિભાવના

    4. Padaṭṭhānahāravibhaṅgavibhāvanā

    ૨૨. યેન યેન સંવણ્ણનાવિસેસભૂતેન યુત્તિહારવિભઙ્ગભૂતેન પઞ્હાવિસ્સજ્જનાદીનં યુત્તાયુત્તભાવો વિભત્તો, સો સંવણ્ણનાવિસેસભૂતો યુત્તિહારવિભઙ્ગો પરિપુણ્ણો, ‘‘કતમો પદટ્ઠાનહારવિભઙ્ગો’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા ‘‘તત્થ કતમો પદટ્ઠાનો હારો’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ તત્થાતિ તેસુ નિદ્દિટ્ઠેસુ સોળસસુ દેસનાહારાદીસુ હારેસુ કતમો સંવણ્ણનાવિસેસો પદટ્ઠાનો હારો પદટ્ઠાનહારવિભઙ્ગોતિ પુચ્છતિ. ‘‘ધમ્મં દેસેસિ જિનો’’તિઆદિનિદ્દેસસ્સ ઇદાનિ મયા વુચ્ચમાનો ‘‘અયં પદટ્ઠાનો હારો’’તિઆદિકો વિત્થારસંવણ્ણનાવિસેસો પદટ્ઠાનહારવિભઙ્ગોતિ વિઞ્ઞેય્યો. તેન વુત્તં – ‘‘તત્થ કતમો પદટ્ઠાનો હારોતિઆદિ પદટ્ઠાનહારવિભઙ્ગો’’તિ (નેત્તિ॰ અટ્ઠ॰ ૨૨). ‘‘અયં ઇદાનિ વુચ્ચમાનો વિત્થારભૂતો પદટ્ઠાનો હારો પિટકત્તયે દેસિતેસુ ધમ્મેસુ કિં નામ ધમ્મં દેસયતિ સંવણ્ણેતી’’તિ પુચ્છં ઠપેત્વા ‘‘ઇદં આસન્નકારણં ઇમસ્સ આસન્નફલસ્સ પદટ્ઠાન’’ન્તિ નિયમેત્વા વિભજિતું ‘‘અયં પદટ્ઠાનો’’તિઆદિ વુત્તં. તસ્સત્થો – સબ્બેસુ વિઞ્ઞેય્યધમ્મેસુ યાથાવતો અસમ્પટિવેધો લક્ખણં એતિસ્સા અવિજ્જાયાતિ સબ્બધમ્મયાથાવઅસમ્પટિવેધલક્ખણા, અવિજ્જા, તસ્સા અવિજ્જાય અસુભે ‘‘સુભ’’ન્તિઆદિવિપલ્લાસા પદટ્ઠાનં આસન્નકારણં. વિપલ્લાસે સતિ અવિજ્જા વત્તતિ ઉપરૂપરિ જાયતિ ન હાયતિ, તસ્મા વિપલ્લાસા અવિજ્જાય પદટ્ઠાનં આસન્નકારણં ભવન્તિ. અવિજ્જાય વટ્ટમૂલકત્તા તં આદિં કત્વા પદટ્ઠાનં વિભત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં.

    22. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena yuttihāravibhaṅgabhūtena pañhāvissajjanādīnaṃ yuttāyuttabhāvo vibhatto, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto yuttihāravibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo padaṭṭhānahāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo padaṭṭhāno hāro’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu hāresu katamo saṃvaṇṇanāviseso padaṭṭhāno hāro padaṭṭhānahāravibhaṅgoti pucchati. ‘‘Dhammaṃ desesi jino’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘ayaṃ padaṭṭhāno hāro’’tiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso padaṭṭhānahāravibhaṅgoti viññeyyo. Tena vuttaṃ – ‘‘tattha katamo padaṭṭhāno hārotiādi padaṭṭhānahāravibhaṅgo’’ti (netti. aṭṭha. 22). ‘‘Ayaṃ idāni vuccamāno vitthārabhūto padaṭṭhāno hāro piṭakattaye desitesu dhammesu kiṃ nāma dhammaṃ desayati saṃvaṇṇetī’’ti pucchaṃ ṭhapetvā ‘‘idaṃ āsannakāraṇaṃ imassa āsannaphalassa padaṭṭhāna’’nti niyametvā vibhajituṃ ‘‘ayaṃ padaṭṭhāno’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – sabbesu viññeyyadhammesu yāthāvato asampaṭivedho lakkhaṇaṃ etissā avijjāyāti sabbadhammayāthāvaasampaṭivedhalakkhaṇā, avijjā, tassā avijjāya asubhe ‘‘subha’’ntiādivipallāsā padaṭṭhānaṃ āsannakāraṇaṃ. Vipallāse sati avijjā vattati uparūpari jāyati na hāyati, tasmā vipallāsā avijjāya padaṭṭhānaṃ āsannakāraṇaṃ bhavanti. Avijjāya vaṭṭamūlakattā taṃ ādiṃ katvā padaṭṭhānaṃ vibhattanti daṭṭhabbaṃ.

    તણ્હાયપિ વટ્ટમૂલકત્તા તદનન્તરં તણ્હાય પદટ્ઠાનં વિભજિતું ‘‘અજ્ઝોસાનલક્ખણા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ પિયરૂપં સાતરૂપન્તિ પિયસભાવં સાતસભાવં ચક્ખાદિધમ્મજાતં. પિયનીયસાતનીયે ચક્ખાદિકે સતિ તણ્હા વત્તતિ ઉપરૂપરિ જાયતિ, તસ્મા પિયરૂપં સાતરૂપં તણ્હાય પદટ્ઠાનં આસન્નકારણં ભવતિ.

    Taṇhāyapi vaṭṭamūlakattā tadanantaraṃ taṇhāya padaṭṭhānaṃ vibhajituṃ ‘‘ajjhosānalakkhaṇā’’tiādi vuttaṃ. Tattha piyarūpaṃ sātarūpanti piyasabhāvaṃ sātasabhāvaṃ cakkhādidhammajātaṃ. Piyanīyasātanīye cakkhādike sati taṇhā vattati uparūpari jāyati, tasmā piyarūpaṃ sātarūpaṃ taṇhāya padaṭṭhānaṃ āsannakāraṇaṃ bhavati.

    અદિન્નાદાને સતિ લોભો વત્તતિ, તસ્મા અદિન્નાદાનં લોભસ્સ પદટ્ઠાનં ભવતિ. અદિન્નાદાનઞ્હિ એકવારં ઉપ્પન્નમ્પિ અનાદીનવદસ્સનતો લોભસ્સ આસન્નકારણં ભવત્વેવ.

    Adinnādāne sati lobho vattati, tasmā adinnādānaṃ lobhassa padaṭṭhānaṃ bhavati. Adinnādānañhi ekavāraṃ uppannampi anādīnavadassanato lobhassa āsannakāraṇaṃ bhavatveva.

    કેસાદીસુ અસુભેસુ પવત્તાયપિ સુભસઞ્ઞાય નીલાદિવણ્ણદીઘાદિસણ્ઠાનહસનાદિબ્યઞ્જનગ્ગહણલક્ખણત્તા ચક્ખુન્દ્રિયાદીનં અસંવરો સુભસઞ્ઞાય પદટ્ઠાનં ભવતિ.

    Kesādīsu asubhesu pavattāyapi subhasaññāya nīlādivaṇṇadīghādisaṇṭhānahasanādibyañjanaggahaṇalakkhaṇattā cakkhundriyādīnaṃ asaṃvaro subhasaññāya padaṭṭhānaṃ bhavati.

    દુક્ખદુક્ખાદીસુ પવત્તાયપિ સુખસઞ્ઞાય સાસવફસ્સૂપગમનલક્ખણત્તા રૂપાદીસુ અસ્સાદો સુખસઞ્ઞાય પદટ્ઠાનં.

    Dukkhadukkhādīsu pavattāyapi sukhasaññāya sāsavaphassūpagamanalakkhaṇattā rūpādīsu assādo sukhasaññāya padaṭṭhānaṃ.

    રૂપક્ખન્ધાદીસુ અનિચ્ચેસુ પવત્તાયપિ નિચ્ચસઞ્ઞાય સઙ્ખતલક્ખણાનં ધમ્માનં અસમનુપસ્સનલક્ખણત્તા રૂપક્ખન્ધાદીસુ નિચ્ચગ્ગહણં વિઞ્ઞાણં નિચ્ચસઞ્ઞાય પદટ્ઠાનં.

    Rūpakkhandhādīsu aniccesu pavattāyapi niccasaññāya saṅkhatalakkhaṇānaṃ dhammānaṃ asamanupassanalakkhaṇattā rūpakkhandhādīsu niccaggahaṇaṃ viññāṇaṃ niccasaññāya padaṭṭhānaṃ.

    અનિચ્ચદુક્ખાનત્તસઙ્ખાતેસુ ખન્ધાદીસુ પવત્તાયપિ અત્તસઞ્ઞાય અનિચ્ચસઞ્ઞાદુક્ખસઞ્ઞાનં અસમનુપસ્સનલક્ખણત્તા અહંમમાદિવસેન પવત્તો નામકાયો અત્તસઞ્ઞાય પદટ્ઠાનં.

    Aniccadukkhānattasaṅkhātesu khandhādīsu pavattāyapi attasaññāya aniccasaññādukkhasaññānaṃ asamanupassanalakkhaṇattā ahaṃmamādivasena pavatto nāmakāyo attasaññāya padaṭṭhānaṃ.

    એવં અવિજ્જાદીનં અકુસલપક્ખાનં ધમ્માનં પદટ્ઠાનં દસ્સેત્વા ઇદાનિ તપ્પટિપક્ખાનં વિજ્જાદીનં ધમ્માનં પદટ્ઠાનં દસ્સેતું ‘‘સબ્બધમ્મસમ્પટિવેધલક્ખણા’’તિઆદિ વુત્તં. સબ્બેસુ ઞેય્યધમ્મેસુ પવત્તાય વિજ્જાય સબ્બધમ્મસમ્પટિવેધલક્ખણત્તા સબ્બં નેય્યં વિજ્જાય પદટ્ઠાનં.

    Evaṃ avijjādīnaṃ akusalapakkhānaṃ dhammānaṃ padaṭṭhānaṃ dassetvā idāni tappaṭipakkhānaṃ vijjādīnaṃ dhammānaṃ padaṭṭhānaṃ dassetuṃ ‘‘sabbadhammasampaṭivedhalakkhaṇā’’tiādi vuttaṃ. Sabbesu ñeyyadhammesu pavattāya vijjāya sabbadhammasampaṭivedhalakkhaṇattā sabbaṃ neyyaṃ vijjāya padaṭṭhānaṃ.

    સમથસ્સ ચિત્તવિક્ખેપસઙ્ખાતઉદ્ધચ્ચપટિસંહરણસઙ્ખાતવિક્ખમ્ભનલક્ખણત્તા પટિભાગનિમિત્તભૂતા અસુભા સમથસ્સ પદટ્ઠાનં. અસુભાય હિ તણ્હાપટિપક્ખત્તા, તણ્હાય ચ અભાવે સમથો તિટ્ઠતીતિ.

    Samathassa cittavikkhepasaṅkhātauddhaccapaṭisaṃharaṇasaṅkhātavikkhambhanalakkhaṇattā paṭibhāganimittabhūtā asubhā samathassa padaṭṭhānaṃ. Asubhāya hi taṇhāpaṭipakkhattā, taṇhāya ca abhāve samatho tiṭṭhatīti.

    અદિન્નાદાના વેરમણિવસેન પવત્તસ્સ અલોભસ્સ ઇચ્છાવચરપટિસંહરણલક્ખણત્તા અદિન્નાદાના વેરમણી અલોભસ્સ પદટ્ઠાનં.

    Adinnādānā veramaṇivasena pavattassa alobhassa icchāvacarapaṭisaṃharaṇalakkhaṇattā adinnādānā veramaṇī alobhassa padaṭṭhānaṃ.

    પાણાતિપાતા વેરમણિવસેન પવત્તસ્સ અદોસસ્સ અબ્યાપજ્જલક્ખણત્તા પાણાતિપાતા વેરમણી અદોસસ્સ પદટ્ઠાનં.

    Pāṇātipātā veramaṇivasena pavattassa adosassa abyāpajjalakkhaṇattā pāṇātipātā veramaṇī adosassa padaṭṭhānaṃ.

    સમ્માપટિપત્તિવસેન પવત્તસ્સ અમોહસ્સ વત્થુઅવિપ્પટિપત્તિલક્ખણત્તા સમ્માપટિપત્તિ અમોહસ્સ પદટ્ઠાનં.

    Sammāpaṭipattivasena pavattassa amohassa vatthuavippaṭipattilakkhaṇattā sammāpaṭipatti amohassa padaṭṭhānaṃ.

    નિબ્બિદાવસેન પવત્તાય અસુભસઞ્ઞાય વિનીલકવિપુબ્બકગહણલક્ખણત્તા નિબ્બિદા અસુભસઞ્ઞાય પદટ્ઠાનં. નિબ્બિદાઞાણેન હિ અનભિરતિ પવત્તતિ, અનભિરતિયા ચ અસુભસઞ્ઞા ઠિતાતિ.

    Nibbidāvasena pavattāya asubhasaññāya vinīlakavipubbakagahaṇalakkhaṇattā nibbidā asubhasaññāya padaṭṭhānaṃ. Nibbidāñāṇena hi anabhirati pavattati, anabhiratiyā ca asubhasaññā ṭhitāti.

    દુક્ખવેદનાવસેન પવત્તાય દુક્ખસઞ્ઞાય સાસવફસ્સપરિજાનનલક્ખણત્તા વેદના દુક્ખસઞ્ઞાય પદટ્ઠાનં.

    Dukkhavedanāvasena pavattāya dukkhasaññāya sāsavaphassaparijānanalakkhaṇattā vedanā dukkhasaññāya padaṭṭhānaṃ.

    ઉપ્પાદવયવસેન પવત્તાય અનિચ્ચસઞ્ઞાય સઙ્ખતલક્ખણાનં ધમ્માનં સમનુપસ્સનલક્ખણત્તા ઉપ્પાદવયા અનિચ્ચસઞ્ઞાય પદટ્ઠાનં. ઉપ્પાદવયઞ્હિ સમનુપસ્સિત્વા અનિચ્ચસઞ્ઞા પવત્તા.

    Uppādavayavasena pavattāya aniccasaññāya saṅkhatalakkhaṇānaṃ dhammānaṃ samanupassanalakkhaṇattā uppādavayā aniccasaññāya padaṭṭhānaṃ. Uppādavayañhi samanupassitvā aniccasaññā pavattā.

    ધમ્મમત્તસઞ્ઞાવસેન પવત્તાય અનત્તસઞ્ઞાય સબ્બધમ્મઅભિનિવેસલક્ખણત્તા ધમ્મસઞ્ઞા અનત્તસઞ્ઞાય પદટ્ઠાનં.

    Dhammamattasaññāvasena pavattāya anattasaññāya sabbadhammaabhinivesalakkhaṇattā dhammasaññā anattasaññāya padaṭṭhānaṃ.

    કામરાગસ્સ રૂપાદિપઞ્ચકામગુણારમ્મણત્તા પઞ્ચ કામગુણા કામરાગસ્સ પદટ્ઠાનં.

    Kāmarāgassa rūpādipañcakāmaguṇārammaṇattā pañca kāmaguṇā kāmarāgassa padaṭṭhānaṃ.

    રૂપસઙ્ખાતે કાયે આરબ્ભ પવત્તસ્સ રૂપરાગસ્સ ચક્ખાદિપઞ્ચિન્દ્રિયાનં અનુસારેન પવત્તનતો પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ રૂપાનિ રૂપરાગસ્સ પદટ્ઠાનં.

    Rūpasaṅkhāte kāye ārabbha pavattassa rūparāgassa cakkhādipañcindriyānaṃ anusārena pavattanato pañcindriyāni rūpāni rūparāgassa padaṭṭhānaṃ.

    ભવનિકન્તિવસેન પવત્તસ્સ ભવરાગસ્સ છળાયતનં પદટ્ઠાનં. નિબ્બત્તભવાનુપસ્સિતાતિ ‘‘એદિસં અનિટ્ઠં રૂપં મા નિબ્બત્તતુ, એદિસં ઇટ્ઠં રૂપં નિબ્બત્તતુ એદિસી દુક્ખા વેદના મા નિબ્બત્તતુ, એદિસી સુખા વેદના નિબ્બત્તતૂ’’તિ એવમાદિના પકારેન પવત્તા રૂપાભિનન્દના, સા પઞ્ચન્નં ઉપાદાનક્ખન્ધાનં પદટ્ઠાનં.

    Bhavanikantivasena pavattassa bhavarāgassa chaḷāyatanaṃ padaṭṭhānaṃ. Nibbattabhavānupassitāti ‘‘edisaṃ aniṭṭhaṃ rūpaṃ mā nibbattatu, edisaṃ iṭṭhaṃ rūpaṃ nibbattatu edisī dukkhā vedanā mā nibbattatu, edisī sukhā vedanā nibbattatū’’ti evamādinā pakārena pavattā rūpābhinandanā, sā pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ padaṭṭhānaṃ.

    કમ્મસ્સકતઞ્ઞાણસ્સ પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણાનુગતત્તા પુબ્બેનિવાસાનુસ્સતિઞાણદસ્સનં કમ્મસ્સકતઞ્ઞાણસ્સ પદટ્ઠાનં.

    Kammassakataññāṇassa pubbenivāsānussatiñāṇānugatattā pubbenivāsānussatiñāṇadassanaṃ kammassakataññāṇassa padaṭṭhānaṃ.

    ઓકપ્પનં લક્ખણં યસ્સા સદ્ધાયાતિ ઓકપ્પનલક્ખણા સદ્ધા. અધિમુત્તિ પચ્ચુપટ્ઠાનં યસ્સા સદ્ધાયાતિ અધિમુત્તિપચ્ચુપટ્ઠાના ચ સદ્ધા. અનાવિલં લક્ખણં યસ્સ પસાદસ્સાતિ અનાવિલલક્ખણોતિ પસાદો. સમ્પસીદનં પચ્ચુપટ્ઠાનં યસ્સ પસાદસ્સાતિ સમ્પસીદનપચ્ચુપટ્ઠાનો ચ પસાદો. સો પન પસાદો સદ્ધાય એવ અવત્થાવિસેસોતિ વેદિતબ્બો. અવેચ્ચપસાદો અભિપત્થિયનલક્ખણાય સદ્ધાય પદટ્ઠાનં, ઓકપ્પનલક્ખણા સદ્ધા અનાવિલલક્ખણસ્સ પસાદસ્સ પદટ્ઠાનં, ચતુબ્બિધં સમ્મપ્પધાનં વીરિયં આરમ્ભલક્ખણસ્સ વીરિયસ્સ પદટ્ઠાનં, કાયાદિસતિપટ્ઠાનં અપિલાપનલક્ખણાય સતિયા પદટ્ઠાનં, ઝાનસહિતસ્સ સમાધિસ્સ એકગ્ગલક્ખણત્તા વિતક્કાદિઝાનાનિ સમાધિસ્સ પદટ્ઠાનં, પઞ્ઞાય કિચ્ચપજાનનઆરમ્મણપજાનનલક્ખણત્તા સચ્ચાનિ પઞ્ઞાય પદટ્ઠાનં.

    Okappanaṃ lakkhaṇaṃ yassā saddhāyāti okappanalakkhaṇā saddhā. Adhimutti paccupaṭṭhānaṃ yassā saddhāyāti adhimuttipaccupaṭṭhānā ca saddhā. Anāvilaṃ lakkhaṇaṃ yassa pasādassāti anāvilalakkhaṇoti pasādo. Sampasīdanaṃ paccupaṭṭhānaṃ yassa pasādassāti sampasīdanapaccupaṭṭhāno ca pasādo. So pana pasādo saddhāya eva avatthāvisesoti veditabbo. Aveccapasādo abhipatthiyanalakkhaṇāya saddhāya padaṭṭhānaṃ, okappanalakkhaṇā saddhā anāvilalakkhaṇassa pasādassa padaṭṭhānaṃ, catubbidhaṃ sammappadhānaṃ vīriyaṃ ārambhalakkhaṇassa vīriyassa padaṭṭhānaṃ, kāyādisatipaṭṭhānaṃ apilāpanalakkhaṇāya satiyā padaṭṭhānaṃ, jhānasahitassa samādhissa ekaggalakkhaṇattā vitakkādijhānāni samādhissa padaṭṭhānaṃ, paññāya kiccapajānanaārammaṇapajānanalakkhaṇattā saccāni paññāya padaṭṭhānaṃ.

    ‘‘યેસં અવિજ્જાદીનં પદટ્ઠાનાનિ આચરિયેન વિભત્તાનિ, તે અવિજ્જાદયો કતમેસં ધમ્માનં પદટ્ઠાનાની’’તિ પુચ્છિતબ્બત્તા તે અવિજ્જાદયોપિ ઇમેસં ધમ્માનં પદટ્ઠાનાતિ દસ્સેતું ‘‘અપરો નયો’’તિઆદિ વુત્તં. અવિજ્જા અસ્સાદમનસિકારલક્ખણસ્સ અયોનિસોમનસિકારસ્સ પદટ્ઠાનં. અવિજ્જાય હિ આદીનવચ્છાદનતો અયોનિસોમનસિકારો જાતોતિ. સચ્ચસમ્મોહનલક્ખણા અવિજ્જા પુઞ્ઞાપુઞ્ઞાનેઞ્જાભિસઙ્ખારાનં પદટ્ઠાનં, પુનબ્ભવવિરોહનલક્ખણા તેભૂમકચેતના સઙ્ખારા વિપાકવિઞ્ઞાણસ્સ પદટ્ઠાનં, ઓપપચ્ચયિકસઙ્ખાતેન ઉપપત્તિભવભાવેન નિબ્બત્તિલક્ખણં પટિસન્ધિવિઞ્ઞાણં નામરૂપસ્સ પદટ્ઠાનં, નામકાયરૂપકાયસઙ્ઘાતલક્ખણં નામરૂપં છળાયતનસ્સ પદટ્ઠાનં સહજાતાદિપચ્ચયભાવતો, ચક્ખાદીનં છન્નં ઇન્દ્રિયાનં પવત્તાનં લક્ખણં છળાયતનં છબ્બિધસ્સ ફસ્સસ્સ યથાક્કમં પદટ્ઠાનં નિસ્સયાદિપચ્ચયભાવતો, ચક્ખુપસાદરૂપારમ્મણં ચક્ખુવિઞ્ઞાણાદિસન્નિપાતલક્ખણો છબ્બિધો ફસ્સો, તં વેદનાય તેન છબ્બિધેન ફસ્સેન સહજાતાય છબ્બિધાય વેદનાય યથાક્કમં પદટ્ઠાનં સહજાતાદિપચ્ચયભાવતો, ઇટ્ઠાનુભવનઅનિટ્ઠાનુભવનઇટ્ઠાનિટ્ઠાનુભવનલક્ખણા તિવિધા વેદના, તં તણ્હાય તાય તિવિધાય વેદનાય વસેન પવત્તાય તણ્હાય પદટ્ઠાનં ઉપનિસ્સયાદિપચ્ચયભાવતો, સપરસન્તાનેસુ અજ્ઝોસાનલક્ખણા તણ્હા, તં ઉપાદાનસ્સ તાય તણ્હાય વસેન પવત્તસ્સ ચતુબ્બિધસ્સ ઉપાદાનસ્સ પદટ્ઠાનં ઉપનિસ્સયાદિપચ્ચયભાવતો. ‘‘સો વેદનાયા’’તિ ચ ‘‘સા તણ્હાયા’’તિ ચ ‘‘સા ઉપાદાનસ્સા’’તિ ચ પાઠેન ભવિતબ્બં, લિઙ્ગવિપલ્લાસનિદ્દેસો વા સિયા.

    ‘‘Yesaṃ avijjādīnaṃ padaṭṭhānāni ācariyena vibhattāni, te avijjādayo katamesaṃ dhammānaṃ padaṭṭhānānī’’ti pucchitabbattā te avijjādayopi imesaṃ dhammānaṃ padaṭṭhānāti dassetuṃ ‘‘aparo nayo’’tiādi vuttaṃ. Avijjā assādamanasikāralakkhaṇassa ayonisomanasikārassa padaṭṭhānaṃ. Avijjāya hi ādīnavacchādanato ayonisomanasikāro jātoti. Saccasammohanalakkhaṇā avijjā puññāpuññāneñjābhisaṅkhārānaṃ padaṭṭhānaṃ, punabbhavavirohanalakkhaṇā tebhūmakacetanā saṅkhārā vipākaviññāṇassa padaṭṭhānaṃ, opapaccayikasaṅkhātena upapattibhavabhāvena nibbattilakkhaṇaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ nāmarūpassa padaṭṭhānaṃ, nāmakāyarūpakāyasaṅghātalakkhaṇaṃ nāmarūpaṃ chaḷāyatanassa padaṭṭhānaṃ sahajātādipaccayabhāvato, cakkhādīnaṃ channaṃ indriyānaṃ pavattānaṃ lakkhaṇaṃ chaḷāyatanaṃ chabbidhassa phassassa yathākkamaṃ padaṭṭhānaṃ nissayādipaccayabhāvato, cakkhupasādarūpārammaṇaṃ cakkhuviññāṇādisannipātalakkhaṇo chabbidho phasso, taṃ vedanāya tena chabbidhena phassena sahajātāya chabbidhāya vedanāya yathākkamaṃ padaṭṭhānaṃ sahajātādipaccayabhāvato, iṭṭhānubhavanaaniṭṭhānubhavanaiṭṭhāniṭṭhānubhavanalakkhaṇā tividhā vedanā, taṃ taṇhāya tāya tividhāya vedanāya vasena pavattāya taṇhāya padaṭṭhānaṃ upanissayādipaccayabhāvato, saparasantānesu ajjhosānalakkhaṇā taṇhā, taṃ upādānassa tāya taṇhāya vasena pavattassa catubbidhassa upādānassa padaṭṭhānaṃ upanissayādipaccayabhāvato. ‘‘So vedanāyā’’ti ca ‘‘sā taṇhāyā’’ti ca ‘‘sā upādānassā’’ti ca pāṭhena bhavitabbaṃ, liṅgavipallāsaniddeso vā siyā.

    યં ઉપાદાનં ઓપપચ્ચયિકં ઉપપત્તિક્ખન્ધનિબ્બત્તકં, તં ઉપાદાનં દુવિધસ્સ ભવસ્સ પદટ્ઠાનં. યો કમ્મભવો નામકાયરૂપકાયસમ્ભવનલક્ખણો, સો કમ્મભવો જાતિયા પદટ્ઠાનં. યા ઉપપત્તિભૂતા જાતિ ખન્ધપાતુભાવલક્ખણા, તં સા જાતિ જરાય પદટ્ઠાનં. યા જિણ્ણજરા ઉપધિક્ખન્ધપરિપાકલક્ખણા, તં સા જિણ્ણજરા મરણસ્સ પદટ્ઠાનં. યમ્પિ યસ્સ સમ્મુતિમરણં જીવિતિન્દ્રિયુપચ્છેદલક્ખણં, તમ્પિ તસ્સ સમ્મુતિમરણં સોકસ્સ પદટ્ઠાનં. પિયસ્સ મરણં ચિન્તેન્તસ્સ યેભુય્યેન સોકુપ્પજ્જનતો યો સોકો ઞાતિઆદિપિયેસુ ઉસ્સુક્કકારકો, તં સો સોકો પરિદેવસ્સ પદટ્ઠાનં. યો પરિદેવો લાલપ્પકારકો, તં સો પરિદેવો કાયિકદુક્ખસ્સ પદટ્ઠાનં. યં કાયિકં દુક્ખં કાયસમ્પીળનલક્ખણં, તં કાયિકં દુક્ખં દોમનસ્સસ્સ પદટ્ઠાનં. યં દોમનસ્સં ચિત્તસમ્પીળનલક્ખણં, તં દોમનસ્સં ઉપાયાસસ્સ પદટ્ઠાનં. યો ઉપાયાસો ઓદહનકારકો અવદહનકારકો, તં સો ઉપાયાસો ભવસ્સ ઉપાયાસસ્સ નિસ્સયસન્તાનભવસ્સ પદટ્ઠાનં.

    Yaṃ upādānaṃ opapaccayikaṃ upapattikkhandhanibbattakaṃ, taṃ upādānaṃ duvidhassa bhavassa padaṭṭhānaṃ. Yo kammabhavo nāmakāyarūpakāyasambhavanalakkhaṇo, so kammabhavo jātiyā padaṭṭhānaṃ. Yā upapattibhūtā jāti khandhapātubhāvalakkhaṇā, taṃ sā jāti jarāya padaṭṭhānaṃ. Yā jiṇṇajarā upadhikkhandhaparipākalakkhaṇā, taṃ sā jiṇṇajarā maraṇassa padaṭṭhānaṃ. Yampi yassa sammutimaraṇaṃ jīvitindriyupacchedalakkhaṇaṃ, tampi tassa sammutimaraṇaṃ sokassa padaṭṭhānaṃ. Piyassa maraṇaṃ cintentassa yebhuyyena sokuppajjanato yo soko ñātiādipiyesu ussukkakārako, taṃ so soko paridevassa padaṭṭhānaṃ. Yo paridevo lālappakārako, taṃ so paridevo kāyikadukkhassa padaṭṭhānaṃ. Yaṃ kāyikaṃ dukkhaṃ kāyasampīḷanalakkhaṇaṃ, taṃ kāyikaṃ dukkhaṃ domanassassa padaṭṭhānaṃ. Yaṃ domanassaṃ cittasampīḷanalakkhaṇaṃ, taṃ domanassaṃ upāyāsassa padaṭṭhānaṃ. Yo upāyāso odahanakārako avadahanakārako, taṃ so upāyāso bhavassa upāyāsassa nissayasantānabhavassa padaṭṭhānaṃ.

    ભવસ્સાતિ વુત્તભવં દસ્સેતું ‘‘ઇમાની’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ભવઙ્ગાનિ કિલેસો ભવસ્સ અઙ્ગં કારણં કમ્મવટ્ટવિપાકવટ્ટાનિ ભવસઙ્ખાતાનિ અઙ્ગાનિ અવયવાનિ. યદા પચ્ચુપ્પન્નાદિકાલે સમગ્ગાનિ નિબ્બત્તાનિ ભવન્તિ, તદા સો કિલેસવટ્ટકમ્મવટ્ટવિપાકવટ્ટસઙ્ખાતો ધમ્મસમૂહો ‘‘ભવસ્સા’’તિ એત્થ ભવોતિ દટ્ઠબ્બો. તં ભવસઙ્ખાતં કિલેસવટ્ટકમ્મવટ્ટવિપાકવટ્ટત્તયં સંસારસ્સ પદટ્ઠાનં પુરિમં પુરિમં જાતિનિપ્ફન્નકિલેસાદિવટ્ટેન સંસારસ્સ અબ્બોચ્છિન્નુપ્પજ્જનતો, યો અરિયમગ્ગો નિય્યાનિકલક્ખણો, તં સો અરિયમગ્ગો નિરોધસ્સ નિબ્બાનસ્સ પદટ્ઠાનં સમ્પાપકહેતુભાવતો.

    Bhavassāti vuttabhavaṃ dassetuṃ ‘‘imānī’’tiādi vuttaṃ. Tattha bhavaṅgāni kileso bhavassa aṅgaṃ kāraṇaṃ kammavaṭṭavipākavaṭṭāni bhavasaṅkhātāni aṅgāni avayavāni. Yadā paccuppannādikāle samaggāni nibbattāni bhavanti, tadā so kilesavaṭṭakammavaṭṭavipākavaṭṭasaṅkhāto dhammasamūho ‘‘bhavassā’’ti ettha bhavoti daṭṭhabbo. Taṃ bhavasaṅkhātaṃ kilesavaṭṭakammavaṭṭavipākavaṭṭattayaṃ saṃsārassa padaṭṭhānaṃ purimaṃ purimaṃ jātinipphannakilesādivaṭṭena saṃsārassa abbocchinnuppajjanato, yo ariyamaggo niyyānikalakkhaṇo, taṃ so ariyamaggo nirodhassa nibbānassa padaṭṭhānaṃ sampāpakahetubhāvato.

    બહુસ્સુતો સબ્બસિસ્સાદીનં પતિટ્ઠાનત્તા તિત્થં વિયાતિ તિત્થં, જાનાતીતિ ઞૂ, તિત્થં ઞૂતિ તિત્થઞ્ઞૂ, તિત્થઞ્ઞુનો ભાવો તિત્થઞ્ઞુતા, સમ્માપયિરુપાસના, સા પીતઞ્ઞુતાય પદટ્ઠાનં. બહુસ્સુતસ્સ હિ સમ્માપયિરુપાસનાય ધમ્મૂપસઞ્હિતં પામોજ્જં જાયતિ, પામોજ્જેન ચ કમ્મટ્ઠાનબ્રૂહના જાયતીતિ સપ્પાયધમ્મસ્સવનેન પીતિં જાનાતીતિ પીતઞ્ઞૂ, પીતઞ્ઞુનો ભાવો પીતઞ્ઞુતા, કમ્મટ્ઠાનસ્સ બ્રૂહના, સા પત્તઞ્ઞુતાય પદટ્ઠાનં. કમ્મટ્ઠાનબ્રૂહનાય હિ ભાવનાપત્તજાનનતા જાયતીતિ પત્તઞ્ઞુતા. ભાવનાપત્તજાનનતા અત્તઞ્ઞુતાય પદટ્ઠાનં. ભાવનાપત્તજાનનતાય હિ પઞ્ચહિ પધાનિયઙ્ગેહિ સમન્નાગતસ્સ અત્તનો જાનનતા જાયતીતિ અત્તઞ્ઞુતા પુબ્બેકતપુઞ્ઞતાય પદટ્ઠાનં.

    Bahussuto sabbasissādīnaṃ patiṭṭhānattā titthaṃ viyāti titthaṃ, jānātīti ñū, titthaṃ ñūti titthaññū, titthaññuno bhāvo titthaññutā, sammāpayirupāsanā, sā pītaññutāya padaṭṭhānaṃ. Bahussutassa hi sammāpayirupāsanāya dhammūpasañhitaṃ pāmojjaṃ jāyati, pāmojjena ca kammaṭṭhānabrūhanā jāyatīti sappāyadhammassavanena pītiṃ jānātīti pītaññū, pītaññuno bhāvo pītaññutā, kammaṭṭhānassa brūhanā, sā pattaññutāya padaṭṭhānaṃ. Kammaṭṭhānabrūhanāya hi bhāvanāpattajānanatā jāyatīti pattaññutā. Bhāvanāpattajānanatā attaññutāya padaṭṭhānaṃ. Bhāvanāpattajānanatāya hi pañcahi padhāniyaṅgehi samannāgatassa attano jānanatā jāyatīti attaññutā pubbekatapuññatāya padaṭṭhānaṃ.

    પધાનિયઙ્ગેસુ સમન્નાગતત્તજાનનતાય હિ પુબ્બે પુઞ્ઞકરણં જાતં, પુબ્બેકતપુઞ્ઞતા પતિરૂપદેસવાસસ્સ પદટ્ઠાનં. પુબ્બે હિ કતેન પુઞ્ઞેન પતિરૂપદેસવાસો લદ્ધો, પતિરૂપદેસવાસો સપ્પુરિસૂપનિસ્સયસ્સ પદટ્ઠાનં. પતિરૂપદેસવાસેન હિ સપ્પુરિસૂપનિસ્સયો લદ્ધો, સપ્પુરિસૂપનિસ્સયો અત્તસમ્માપણિધાનસ્સ પદટ્ઠાનં. સપ્પુરિસૂપનિસ્સયેન હિ અત્તસમ્માપણિધાનં જાતં, અત્તસમ્માપણિધાનં સીલાનં પદટ્ઠાનં. અત્તસમ્માપણિધાનેન હિ સીલાનિ સમ્પતિટ્ઠિતાનિ, સીલાનિ અવિપ્પટિસારસ્સ પદટ્ઠાનં. અત્તનિ હિ સમ્પતિટ્ઠિતં સીલં પચ્ચવેક્ખન્તસ્સ વિપ્પટિસારો નત્થેવાતિ, અવિપ્પટિસારેન પામોજ્જં જાયતિ, તસ્મા અવિપ્પટિસારો પામોજ્જસ્સ પદટ્ઠાનં. પામોજ્જેન પીતિ જાયતિ, તસ્મા પામોજ્જં પીતિયા પદટ્ઠાનં. પીતિયા પસ્સદ્ધિ જાયતિ, તસ્મા પીતિ પસ્સદ્ધિયા પદટ્ઠાનં. પસ્સદ્ધિયા સુખં જાયતિ, તસ્મા પસ્સદ્ધિ સુખસ્સ પદટ્ઠાનં. સુખેન સમાધિ જાયતિ, તસ્મા સુખં સમાધિસ્સ પદટ્ઠાનં. સમાધિના યથાભૂતઞાણદસ્સનં જાયતિ, તસ્મા સમાધિ યથાભૂતઞાણસ્સ પદટ્ઠાનં. યથાભૂતઞાણદસ્સનેન નિબ્બિદાઞાણં જાયતિ, તસ્મા યથાભૂતઞાણદસ્સનં નિબ્બિદાય પદટ્ઠાનં. નિબ્બિદાય વિરાગો જાયતિ, તસ્મા નિબ્બિદા વિરાગસ્સ પદટ્ઠાનં. વિરાગેન વિમુત્તિ જાયતિ, તસ્મા વિરાગો વિમુત્તિયા પદટ્ઠાનં. વિમુત્તિયા વિમુત્તિઞાણદસ્સનં જાયતિ, તસ્મા વિમુત્તિ વિમુત્તિઞાણદસ્સનસ્સ પદટ્ઠાનં. એવં યથાવુત્તનયેન યો કોચિ ધમ્મો ઉપનિસ્સયો હોતિ, યો કોચિ ધમ્મો પચ્ચયો હોતિ, સબ્બો સો ધમ્મો અત્તનો પચ્ચયુપ્પન્નસ્સ ધમ્મસ્સ પદટ્ઠાનન્તિ દટ્ઠબ્બો.

    Padhāniyaṅgesu samannāgatattajānanatāya hi pubbe puññakaraṇaṃ jātaṃ, pubbekatapuññatā patirūpadesavāsassa padaṭṭhānaṃ. Pubbe hi katena puññena patirūpadesavāso laddho, patirūpadesavāso sappurisūpanissayassapadaṭṭhānaṃ. Patirūpadesavāsena hi sappurisūpanissayo laddho, sappurisūpanissayo attasammāpaṇidhānassa padaṭṭhānaṃ. Sappurisūpanissayena hi attasammāpaṇidhānaṃ jātaṃ, attasammāpaṇidhānaṃ sīlānaṃ padaṭṭhānaṃ. Attasammāpaṇidhānena hi sīlāni sampatiṭṭhitāni, sīlāni avippaṭisārassa padaṭṭhānaṃ. Attani hi sampatiṭṭhitaṃ sīlaṃ paccavekkhantassa vippaṭisāro natthevāti, avippaṭisārena pāmojjaṃ jāyati, tasmā avippaṭisāro pāmojjassa padaṭṭhānaṃ. Pāmojjena pīti jāyati, tasmā pāmojjaṃ pītiyā padaṭṭhānaṃ. Pītiyā passaddhi jāyati, tasmā pīti passaddhiyā padaṭṭhānaṃ. Passaddhiyā sukhaṃ jāyati, tasmā passaddhi sukhassa padaṭṭhānaṃ. Sukhena samādhi jāyati, tasmā sukhaṃ samādhissa padaṭṭhānaṃ. Samādhinā yathābhūtañāṇadassanaṃ jāyati, tasmā samādhi yathābhūtañāṇassa padaṭṭhānaṃ. Yathābhūtañāṇadassanena nibbidāñāṇaṃ jāyati, tasmā yathābhūtañāṇadassanaṃ nibbidāya padaṭṭhānaṃ. Nibbidāya virāgo jāyati, tasmā nibbidā virāgassa padaṭṭhānaṃ. Virāgena vimutti jāyati, tasmā virāgo vimuttiyā padaṭṭhānaṃ. Vimuttiyā vimuttiñāṇadassanaṃ jāyati, tasmā vimutti vimuttiñāṇadassanassa padaṭṭhānaṃ. Evaṃ yathāvuttanayena yo koci dhammo upanissayo hoti, yo koci dhammo paccayo hoti, sabbo so dhammo attano paccayuppannassa dhammassa padaṭṭhānanti daṭṭhabbo.

    ‘‘ઉપનિસ્સયધમ્મસ્સ, પચ્ચયધમ્મસ્સ વા પચ્ચયુપ્પન્નધમ્મસ્સ પદટ્ઠાનભાવો કેન સદ્દહિતબ્બો’’તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘તેનાહા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ તેનાતિ યસ્સ કસ્સચિ ઉપનિસ્સયધમ્મસ્સ, પચ્ચયધમ્મસ્સ ચ પચ્ચયુપ્પન્નધમ્મસ્સ પદટ્ઠાનભાવેન આયસ્મા મહાકચ્ચાનો ‘‘ધમ્મં દેસેતિ જિનો’’તિઆદિકં યં વચનં આહ, તેન વચનેન તેસં ઉપનિસ્સયધમ્મપચ્ચયધમ્માનં પદટ્ઠાનભાવો સદ્દહિતબ્બોતિ. ‘‘યથાવુત્તો પદટ્ઠાનો હારો પરિપુણ્ણો કિં, ઉદાહુ અઞ્ઞો નિદ્ધારેત્વા યોજેતબ્બો અત્થિ કિ’’ન્તિ વત્તબ્બત્તા ‘‘નિયુત્તો પદટ્ઠાનો હારો’’તિ વુત્તં. ઇધ પાળિયં અવિભત્તમ્પિ યથાલાભવસેન પદટ્ઠાનો હારો નીહરિત્વા યુત્તો યુજ્જિતબ્બો, વિભજિતબ્બન્તિ વુત્તં હોતિ.

    ‘‘Upanissayadhammassa, paccayadhammassa vā paccayuppannadhammassa padaṭṭhānabhāvo kena saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tenāti yassa kassaci upanissayadhammassa, paccayadhammassa ca paccayuppannadhammassa padaṭṭhānabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘dhammaṃ deseti jino’’tiādikaṃ yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena tesaṃ upanissayadhammapaccayadhammānaṃ padaṭṭhānabhāvo saddahitabboti. ‘‘Yathāvutto padaṭṭhāno hāro paripuṇṇo kiṃ, udāhu añño niddhāretvā yojetabbo atthi ki’’nti vattabbattā ‘‘niyutto padaṭṭhāno hāro’’ti vuttaṃ. Idha pāḷiyaṃ avibhattampi yathālābhavasena padaṭṭhāno hāro nīharitvā yutto yujjitabbo, vibhajitabbanti vuttaṃ hoti.

    ઇતિ પદટ્ઠાનહારવિભઙ્ગે સત્તિબલાનુરૂપા રચિતા

    Iti padaṭṭhānahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā

    વિભાવના નિટ્ઠિતા.

    Vibhāvanā niṭṭhitā.

    પણ્ડિતેહિ પન અટ્ઠકથાટીકાનુસારેન ગમ્ભીરત્થો વિત્થારતો વિભજિત્વા ગહેતબ્બોતિ.

    Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi / ૪. પદટ્ઠાનહારવિભઙ્ગો • 4. Padaṭṭhānahāravibhaṅgo

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ૪. પદટ્ઠાનહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 4. Padaṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૪. પદટ્ઠાનહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 4. Padaṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact