| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
पकिण्णककथावण्णना
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
९७५. एकन्ततो नीवरणत्ता मिद्धस्स ‘‘नत्थि नीवरणा’’ति वचनेन गहणन्ति दस्सेतुं ‘‘मिद्धस्सपि नीवरणस्सा’’ति वुत्तं। न च रूपं पहातब्बं निप्परियायप्पहानस्स इध अधिप्पेतत्ता। एत्थ केचि ‘‘नामकायरूपकायगेलञ्ञसभावतो दुविधं मिद्धं। तत्थ पुरिमं ‘नीवरणा’ति वचनेन वुत्तं, इतरं रूपसभाव’’न्ति वदन्ति। तत्थ यं तं अरूपतो अञ्ञं मिद्धं परिकप्पितं, तम्पि नीवरणं मिद्धसभावतो इतरं मिद्धं वियाति परिकप्पितमिद्धस्सपि न सक्का नीवरणभावं निवत्तेतुन्ति तेसं वचनस्स नीवरणप्पहानवचनेन विरोधं दस्सेन्तो ‘‘न च रूपकाय’’न्तिआदिमाह। अथ वा खीणासवानं सोप्पनसभावतो सोप्पस्स च मिद्धहेतुकत्ता अत्थि मिद्धरूपन्ति वादं सन्धाय उत्तरमाह ‘‘न च रूपकायगेलञ्ञ’’न्तिआदिना। तत्थ मिद्धमेव सोप्पहेतूति नायं अवधारणा इच्छिता, सोप्पहेतु एव मिद्धन्ति पन इच्छिताति मिद्धतो अञ्ञोपि सोप्पहेतु अत्थि, को पन सो? रूपकायगेलञ्ञं। न च रूप…पे॰… वचनतोति योजना दट्ठब्बा।
975. Ekantato nīvaraṇattā middhassa ‘‘natthi nīvaraṇā’’ti vacanena gahaṇanti dassetuṃ ‘‘middhassapi nīvaraṇassā’’ti vuttaṃ. Na ca rūpaṃ pahātabbaṃ nippariyāyappahānassa idha adhippetattā. Ettha keci ‘‘nāmakāyarūpakāyagelaññasabhāvato duvidhaṃ middhaṃ. Tattha purimaṃ ‘nīvaraṇā’ti vacanena vuttaṃ, itaraṃ rūpasabhāva’’nti vadanti. Tattha yaṃ taṃ arūpato aññaṃ middhaṃ parikappitaṃ, tampi nīvaraṇaṃ middhasabhāvato itaraṃ middhaṃ viyāti parikappitamiddhassapi na sakkā nīvaraṇabhāvaṃ nivattetunti tesaṃ vacanassa nīvaraṇappahānavacanena virodhaṃ dassento ‘‘na ca rūpakāya’’ntiādimāha. Atha vā khīṇāsavānaṃ soppanasabhāvato soppassa ca middhahetukattā atthi middharūpanti vādaṃ sandhāya uttaramāha ‘‘na ca rūpakāyagelañña’’ntiādinā. Tattha middhameva soppahetūti nāyaṃ avadhāraṇā icchitā, soppahetu eva middhanti pana icchitāti middhato aññopi soppahetu atthi, ko pana so? Rūpakāyagelaññaṃ. Na ca rūpa…pe… vacanatoti yojanā daṭṭhabbā.
वचीघोसादीति आदि-सद्देन हुंकारादिसद्दो सङ्गय्हति। अङ्गुलिफोटादिसद्दो उतुसमुट्ठानोयेव, चित्तपच्चयो पन होति। रूपभावमत्तानीति जरामरणसभावानं रूपानं तंधम्ममत्तानि, ततो एव न जातिआदिधम्मवन्तानीति आह ‘‘न सयं सभाववन्तानी’’ति। यथा जरा अनिच्चता च रूपभावमत्तं, एवं जातिपीति जातिया रूपभावमत्तताय उपसंहरणत्थो तथा-सद्दो।
Vacīghosādīti ādi-saddena huṃkārādisaddo saṅgayhati. Aṅguliphoṭādisaddo utusamuṭṭhānoyeva, cittapaccayo pana hoti. Rūpabhāvamattānīti jarāmaraṇasabhāvānaṃ rūpānaṃ taṃdhammamattāni, tato eva na jātiādidhammavantānīti āha ‘‘na sayaṃ sabhāvavantānī’’ti. Yathā jarā aniccatā ca rūpabhāvamattaṃ, evaṃ jātipīti jātiyā rūpabhāvamattatāya upasaṃharaṇattho tathā-saddo.
तेसं रूपधम्मानं। सङ्खातादि-सद्दो विय अभिनिब्बत्तित-सद्दोपि वत्तमानकालिकोपि होतीति ‘‘अभिनिब्बत्तियमानधम्मक्खणस्मि’’न्ति वुत्तं। एवमपीति यदिपि जिरणभिज्जनभावा जिरणादिसभावानं धम्मानं जनकपच्चयकिच्चानुभावक्खणे अभावतो तप्पच्चयभाववोहारं अभिनिब्बत्तिवोहारञ्च न लभन्ति, एवमपि तेसं उपादिन्नता वत्तब्बाति सम्बन्धो। ‘‘जरामरणं पटिच्चसमुप्पन्न’’न्ति वचनतो तस्स परियायतं विवरति ‘‘तेसं उप्पादे सती’’तिआदिना।
Tesaṃ rūpadhammānaṃ. Saṅkhātādi-saddo viya abhinibbattita-saddopi vattamānakālikopi hotīti ‘‘abhinibbattiyamānadhammakkhaṇasmi’’nti vuttaṃ. Evamapīti yadipi jiraṇabhijjanabhāvā jiraṇādisabhāvānaṃ dhammānaṃ janakapaccayakiccānubhāvakkhaṇe abhāvato tappaccayabhāvavohāraṃ abhinibbattivohārañca na labhanti, evamapi tesaṃ upādinnatā vattabbāti sambandho. ‘‘Jarāmaraṇaṃ paṭiccasamuppanna’’nti vacanato tassa pariyāyataṃ vivarati ‘‘tesaṃ uppāde satī’’tiādinā.
यदि एवन्ति यदि निस्सयपटिबद्धवुत्तिका जातिआदयो, एवं सति। ‘‘महाभूतानं उपादायरूप’’न्ति वचनतो भूतनिस्सितेसु केवलो उपादायवोहारोति उपादाये निस्सितापि अपरेन उपादाय-सद्देन विसेसेत्वा वत्तब्बाति अधिप्पायेन ‘‘उपादायुपादायभावो आपज्जती’’ति आह। कारणकारणेपि कारणे विय वोहारो होति ‘‘चोरेहि गामो दड्ढो’’ति यथाति दस्सेन्तो ‘‘भूत…पे॰… त्तनतो’’ति आह। इदानि परम्परा विना निप्परियायतो उप्पादादीनं भूतपटिबद्धभावं सह निदस्सनेन दस्सेतुं ‘‘अपि चा’’तिआदिमवोच। विकारपरिच्छेदापि उपादायरूपविकारादिभावे भूतपटिबद्धभावाविनिवत्तितो एकस्मिं कलापे एकेकाव विकारादयोति जीवितिन्द्रियं विय कलापानुपालकं कलापविकारादिभावतो च ‘‘उपादायरूपानि’’इच्चेव वुच्चन्तीति आह ‘‘एवं विका…पे॰… योजेतब्बानी’’ति।
Yadi evanti yadi nissayapaṭibaddhavuttikā jātiādayo, evaṃ sati. ‘‘Mahābhūtānaṃ upādāyarūpa’’nti vacanato bhūtanissitesu kevalo upādāyavohāroti upādāye nissitāpi aparena upādāya-saddena visesetvā vattabbāti adhippāyena ‘‘upādāyupādāyabhāvo āpajjatī’’ti āha. Kāraṇakāraṇepi kāraṇe viya vohāro hoti ‘‘corehi gāmo daḍḍho’’ti yathāti dassento ‘‘bhūta…pe… ttanato’’ti āha. Idāni paramparā vinā nippariyāyato uppādādīnaṃ bhūtapaṭibaddhabhāvaṃ saha nidassanena dassetuṃ ‘‘api cā’’tiādimavoca. Vikāraparicchedāpi upādāyarūpavikārādibhāve bhūtapaṭibaddhabhāvāvinivattito ekasmiṃ kalāpe ekekāva vikārādayoti jīvitindriyaṃ viya kalāpānupālakaṃ kalāpavikārādibhāvato ca ‘‘upādāyarūpāni’’icceva vuccantīti āha ‘‘evaṃ vikā…pe… yojetabbānī’’ti.
असङ्खतभावनिवारणत्थं परिनिप्फन्नता वुत्ताति इदं अपरिनिप्फन्नसभाववतो अनुपलब्भमानताय ससविसाणं विय केनचि न सङ्खतन्ति असङ्खतं नाम सियाति इमिस्सा आसङ्काय निवत्तनवसेन वुत्तं। अथ वा रूपविकारादिभावतो रूपभावो विय रूपे सति सन्ति, असति न सन्तीति सिद्धाय पटिच्चसमुप्पन्नताय साधिता परिनिप्फन्नता तेसं सङ्खतभावं साधेन्ती असङ्खतभावं निवारणत्थं जायतीति वुत्तं ‘‘असङ्खतभावनिवारणत्थं परिनिप्फन्नता वुत्ता’’ति।
Asaṅkhatabhāvanivāraṇatthaṃ parinipphannatā vuttāti idaṃ aparinipphannasabhāvavato anupalabbhamānatāya sasavisāṇaṃ viya kenaci na saṅkhatanti asaṅkhataṃ nāma siyāti imissā āsaṅkāya nivattanavasena vuttaṃ. Atha vā rūpavikārādibhāvato rūpabhāvo viya rūpe sati santi, asati na santīti siddhāya paṭiccasamuppannatāya sādhitā parinipphannatā tesaṃ saṅkhatabhāvaṃ sādhentī asaṅkhatabhāvaṃ nivāraṇatthaṃ jāyatīti vuttaṃ ‘‘asaṅkhatabhāvanivāraṇatthaṃ parinipphannatā vuttā’’ti.
पकिण्णककथावण्णना निट्ठिता।
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
रूपकण्डवण्णना निट्ठिता।
Rūpakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / रूपविभत्ति • Rūpavibhatti
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / नवकादिनिद्देसवण्णना • Navakādiniddesavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / पकिण्णककथावण्णना • Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
