Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
પકિણ્ણકકથાવણ્ણના
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
પકિણ્ણકન્તિ વોમિસ્સકનયં. સમુટ્ઠાનન્તિ ઉપ્પત્તિકારણં. કિરિયાતિઆદિ નિદસ્સનમત્તં, અકિરિયાદીનમ્પિ સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. વેદનાયાતિ સહયોગે કરણવચનં, વેદનાય સહ કુસલઞ્ચાતિ વુત્તં હોતિ. સબ્બસઙ્ગાહકવસેનાતિ સબ્બેસં સિક્ખાપદાનં સઙ્ગાહકવસેન. છ સિક્ખાપદસમુટ્ઠાનાનીતિ કાયો વાચા કાયવાચા કાયચિત્તં વાચાચિત્તં કાયવાચાચિત્તન્તિ એવં વુત્તાનિ છ આપત્તિસમુટ્ઠાનાનિ. આપત્તિયેવ હિ સિક્ખાપદસીસેન વુત્તા. સમુટ્ઠાનાદયો હિ આપત્તિયા હોન્તિ, ન સિક્ખાપદસ્સ, ઇમેસુ પન છસુ સમુટ્ઠાનેસુ પુરિમાનિ તીણિ અચિત્તકાનિ, પચ્છિમાનિ સચિત્તકાનિ. તેસુ એકેન વા દ્વીહિ વા તીહિ વા ચતૂહિ વા છહિ વા સમુટ્ઠાનેહિ આપત્તિયો સમુટ્ઠહન્તિ, પઞ્ચસમુટ્ઠાના આપત્તિ નામ નત્થિ. તત્થ એકસમુટ્ઠાના ચતુત્થેન ચ પઞ્ચમેન ચ છટ્ઠેન ચ સમુટ્ઠાનેન સમુટ્ઠાતિ, ન અઞ્ઞેન. દ્વિસમુટ્ઠાના પઠમચતુત્થેહિ ચ દુતિયપઞ્ચમેહિ ચ તતિયછટ્ઠેહિ ચ ચતુત્થછટ્ઠેહિ ચ પઞ્ચમછટ્ઠેહિ ચ સમુટ્ઠાનેહિ સમુટ્ઠાતિ, ન અઞ્ઞેહિ. તિસમુટ્ઠાના પઠમેહિ ચ તીહિ, પચ્છિમેહિ ચ તીહિ સમુટ્ઠાનેહિ સમુટ્ઠાતિ, ન અઞ્ઞેહિ. ચતુસમુટ્ઠાના પઠમતતિયચતુત્થછટ્ઠેહિ ચ દુતિયતતિયપઞ્ચમછટ્ઠેહિ ચ સમુટ્ઠાનેહિ સમુટ્ઠાતિ, ન અઞ્ઞેહિ. છસમુટ્ઠાના છહિપિ સમુટ્ઠાતિ.
Pakiṇṇakanti vomissakanayaṃ. Samuṭṭhānanti uppattikāraṇaṃ. Kiriyātiādi nidassanamattaṃ, akiriyādīnampi saṅgaho daṭṭhabbo. Vedanāyāti sahayoge karaṇavacanaṃ, vedanāya saha kusalañcāti vuttaṃ hoti. Sabbasaṅgāhakavasenāti sabbesaṃ sikkhāpadānaṃ saṅgāhakavasena. Cha sikkhāpadasamuṭṭhānānīti kāyo vācā kāyavācā kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācittanti evaṃ vuttāni cha āpattisamuṭṭhānāni. Āpattiyeva hi sikkhāpadasīsena vuttā. Samuṭṭhānādayo hi āpattiyā honti, na sikkhāpadassa, imesu pana chasu samuṭṭhānesu purimāni tīṇi acittakāni, pacchimāni sacittakāni. Tesu ekena vā dvīhi vā tīhi vā catūhi vā chahi vā samuṭṭhānehi āpattiyo samuṭṭhahanti, pañcasamuṭṭhānā āpatti nāma natthi. Tattha ekasamuṭṭhānā catutthena ca pañcamena ca chaṭṭhena ca samuṭṭhānena samuṭṭhāti, na aññena. Dvisamuṭṭhānā paṭhamacatutthehi ca dutiyapañcamehi ca tatiyachaṭṭhehi ca catutthachaṭṭhehi ca pañcamachaṭṭhehi ca samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, na aññehi. Tisamuṭṭhānā paṭhamehi ca tīhi, pacchimehi ca tīhi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, na aññehi. Catusamuṭṭhānā paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi ca dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi ca samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, na aññehi. Chasamuṭṭhānā chahipi samuṭṭhāti.
સિક્ખાપદં નામ અત્થિ છસમુટ્ઠાનન્તિ એત્થાપિ સિક્ખાપદસીસેન આપત્તિ વુત્તાતિ વેદિતબ્બા. તેનેવ વક્ખતિ ‘‘સબ્બઞ્ચેતં આપત્તિયં યુજ્જતિ, સિક્ખાપદસીસેન પન સબ્બઅટ્ઠકથાસુ દેસના આરુળ્હા’’તિ. કાયાદીહિ છહિ સમુટ્ઠાનં ઉપ્પત્તિ, છ વા સમુટ્ઠાનાનિ એતસ્સાતિ છસમુટ્ઠાનં. અત્થિ ચતુસમુટ્ઠાનન્તિ કાયો કાયવાચા કાયચિત્તં કાયવાચાચિત્તન્તિ ઇમાનિ ચત્તારિ, વાચા કાયવાચા વાચાચિત્તં કાયવાચાચિત્તન્તિ ઇમાનિ વા ચત્તારિ સમુટ્ઠાનાનિ એતસ્સાતિ ચતુસમુટ્ઠાનં. અત્થિ તિસમુટ્ઠાનન્તિ કાયો વાચા કાયવાચાતિ ઇમાનિ તીણિ, કાયચિત્તં વાચાચિત્તં કાયવાચાચિત્તન્તિ ઇમાનિ વા તીણિ સમુટ્ઠાનાનિ એતસ્સાતિ તિસમુટ્ઠાનં. દ્વિસમુટ્ઠાનં એકસમુટ્ઠાનઞ્ચ સમુટ્ઠાનસીસવસેન દસ્સેન્તો ‘‘અત્થિ કથિનસમુટ્ઠાન’’ન્તિઆદિમાહ. તેરસ હિ સમુટ્ઠાનસીસાનિ પઠમપારાજિકસમુટ્ઠાનં અદિન્નાદાનસમુટ્ઠાનં સઞ્ચરિત્તસમુટ્ઠાનં સમનુભાસનસમુટ્ઠાનં કથિનસમુટ્ઠાનં એળકલોમસમુટ્ઠાનં પદસોધમ્મસમુટ્ઠાનં અદ્ધાનસમુટ્ઠાનં થેય્યસત્થસમુટ્ઠાનં ધમ્મદેસનાસમુટ્ઠાનં ભૂતારોચનસમુટ્ઠાનં ચોરિવુટ્ઠાપનસમુટ્ઠાનં અનનુઞ્ઞાતસમુટ્ઠાનન્તિ.
Sikkhāpadaṃ nāma atthi chasamuṭṭhānanti etthāpi sikkhāpadasīsena āpatti vuttāti veditabbā. Teneva vakkhati ‘‘sabbañcetaṃ āpattiyaṃ yujjati, sikkhāpadasīsena pana sabbaaṭṭhakathāsu desanā āruḷhā’’ti. Kāyādīhi chahi samuṭṭhānaṃ uppatti, cha vā samuṭṭhānāni etassāti chasamuṭṭhānaṃ. Atthi catusamuṭṭhānanti kāyo kāyavācā kāyacittaṃ kāyavācācittanti imāni cattāri, vācā kāyavācā vācācittaṃ kāyavācācittanti imāni vā cattāri samuṭṭhānāni etassāti catusamuṭṭhānaṃ. Atthi tisamuṭṭhānanti kāyo vācā kāyavācāti imāni tīṇi, kāyacittaṃ vācācittaṃ kāyavācācittanti imāni vā tīṇi samuṭṭhānāni etassāti tisamuṭṭhānaṃ. Dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca samuṭṭhānasīsavasena dassento ‘‘atthi kathinasamuṭṭhāna’’ntiādimāha. Terasa hi samuṭṭhānasīsāni paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ sañcarittasamuṭṭhānaṃ samanubhāsanasamuṭṭhānaṃ kathinasamuṭṭhānaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ corivuṭṭhāpanasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānanti.
તત્થ ‘‘અત્થિ છસમુટ્ઠાન’’ન્તિ ઇમિના સઞ્ચરિત્તસમુટ્ઠાનં વુત્તં. ‘‘અત્થિ ચતુસમુટ્ઠાન’’ન્તિ ઇમિના પન અદ્ધાનસમુટ્ઠાનં અનનુઞ્ઞાતસમુટ્ઠાનઞ્ચ સઙ્ગહિતં. યઞ્હિ પઠમતતિયચતુત્થછટ્ઠેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં અદ્ધાનસમુટ્ઠાનં. યં પન દુતિયતતિયપઞ્ચમછટ્ઠેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં અનનુઞ્ઞાતસમુટ્ઠાનં. ‘‘અત્થિ તિસમુટ્ઠાન’’ન્તિ ઇમિના અદિન્નાદાનસમુટ્ઠાનં ભૂતારોચનસમુટ્ઠાનઞ્ચ સઙ્ગહિતં. યઞ્હિ સચિત્તકેહિ તીહિ સમુટ્ઠાનેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં અદિન્નાદાનસમુટ્ઠાનં. યં પન અચિત્તકેહિ તીહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં ભૂતારોચનસમુટ્ઠાનં. ‘‘અત્થિ કથિનસમુટ્ઠાન’’ન્તિઆદિના પન અવસેસસમુટ્ઠાનસીસેન દ્વિસમુટ્ઠાનં એકસમુટ્ઠાનઞ્ચ સઙ્ગણ્હાતિ. તથા હિ યં તતિયછટ્ઠેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં કથિનસમુટ્ઠાનન્તિ વુચ્ચતિ. યં પઠમચતુત્થેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં એળકલોમસમુટ્ઠાનં. યં છટ્ઠેનેવ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં ધુરનિક્ખેપસમુટ્ઠાનં, સમનુભાસનસમુટ્ઠાનન્તિપિ તસ્સેવ નામં. આદિ-સદ્દસઙ્ગહિતેસુ પન પઠમપારાજિકસમુટ્ઠાનપદસોધમ્મથેય્યસત્થધમ્મદેસનાચોરિવુટ્ઠાપનસમુટ્ઠાનેસુ યં કાયચિત્તતો સમુટ્ઠાતિ, ઇદં પઠમપારાજિકસમુટ્ઠાનં. યં દુતિયપઞ્ચમેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં પદસોધમ્મસમુટ્ઠાનં. યં ચતુત્થછટ્ઠેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં થેય્યસત્થસમુટ્ઠાનં. યં પઞ્ચમેનેવ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં ધમ્મદેસનાસમુટ્ઠાનં. યં પઞ્ચમછટ્ઠેહિ સમુટ્ઠાતિ, ઇદં ચોરિવુટ્ઠાપનસમુટ્ઠાનન્તિ વેદિતબ્બં.
Tattha ‘‘atthi chasamuṭṭhāna’’nti iminā sañcarittasamuṭṭhānaṃ vuttaṃ. ‘‘Atthi catusamuṭṭhāna’’nti iminā pana addhānasamuṭṭhānaṃ ananuññātasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi paṭhamatatiyacatutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ addhānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana dutiyatatiyapañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ ananuññātasamuṭṭhānaṃ. ‘‘Atthi tisamuṭṭhāna’’nti iminā adinnādānasamuṭṭhānaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānañca saṅgahitaṃ. Yañhi sacittakehi tīhi samuṭṭhānehi samuṭṭhāti, idaṃ adinnādānasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pana acittakehi tīhi samuṭṭhāti, idaṃ bhūtārocanasamuṭṭhānaṃ. ‘‘Atthi kathinasamuṭṭhāna’’ntiādinā pana avasesasamuṭṭhānasīsena dvisamuṭṭhānaṃ ekasamuṭṭhānañca saṅgaṇhāti. Tathā hi yaṃ tatiyachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ kathinasamuṭṭhānanti vuccati. Yaṃ paṭhamacatutthehi samuṭṭhāti, idaṃ eḷakalomasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ chaṭṭheneva samuṭṭhāti, idaṃ dhuranikkhepasamuṭṭhānaṃ, samanubhāsanasamuṭṭhānantipi tasseva nāmaṃ. Ādi-saddasaṅgahitesu pana paṭhamapārājikasamuṭṭhānapadasodhammatheyyasatthadhammadesanācorivuṭṭhāpanasamuṭṭhānesu yaṃ kāyacittato samuṭṭhāti, idaṃ paṭhamapārājikasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ dutiyapañcamehi samuṭṭhāti, idaṃ padasodhammasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ catutthachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ theyyasatthasamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcameneva samuṭṭhāti, idaṃ dhammadesanāsamuṭṭhānaṃ. Yaṃ pañcamachaṭṭhehi samuṭṭhāti, idaṃ corivuṭṭhāpanasamuṭṭhānanti veditabbaṃ.
એવં સમુટ્ઠાનસીસેન સબ્બસિક્ખાપદાનિ તેરસધા દસ્સેત્વા ઇદાનિ કિરિયાવસેન પઞ્ચધા દસ્સેન્તો ‘‘તત્રાપિ કિઞ્ચિ કિરિયતો સમુટ્ઠાતી’’તિઆદિમાહ. તત્થ કિઞ્ચીતિ સિક્ખાપદસીસેન આપત્તિં વદતિ. તસ્મા યા કાયેન વા વાચાય વા પથવીખણનાદીસુ વિય વીતિક્કમં કરોન્તસ્સ હોતિ, અયં કિરિયતો સમુટ્ઠાતિ નામ. યા કાયવાચાય કત્તબ્બં અકરોન્તસ્સ હોતિ પઠમકથિનાપત્તિ વિય, અયં અકિરિયતો સમુટ્ઠાતિ નામ. યા કરોન્તસ્સ ચ અકરોન્તસ્સ ચ હોતિ અઞ્ઞાતિકાય ભિક્ખુનિયા હત્થતો ચીવરપટિગ્ગહણાપત્તિ વિય, અયં કિરિયાકિરિયતો સમુટ્ઠાતિ નામ. યા સિયા કરોન્તસ્સ ચ સિયા અકરોન્તસ્સ ચ હોતિ રૂપિયપટિગ્ગહણાપત્તિ વિય, અયં સિયા કિરિયતો સિયા અકિરિયતો સમુટ્ઠાતિ નામ. યા સિયા કરોન્તસ્સ ચ સિયા કરોન્તસ્સ ચ અકરોન્તસ્સ ચ હોતિ કુટિકારાપત્તિ વિય, અયં સિયા કિરિયતો સિયા કિરિયાકિરિયતો સમુટ્ઠાતિ નામ.
Evaṃ samuṭṭhānasīsena sabbasikkhāpadāni terasadhā dassetvā idāni kiriyāvasena pañcadhā dassento ‘‘tatrāpi kiñci kiriyato samuṭṭhātī’’tiādimāha. Tattha kiñcīti sikkhāpadasīsena āpattiṃ vadati. Tasmā yā kāyena vā vācāya vā pathavīkhaṇanādīsu viya vītikkamaṃ karontassa hoti, ayaṃ kiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā kāyavācāya kattabbaṃ akarontassa hoti paṭhamakathināpatti viya, ayaṃ akiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā karontassa ca akarontassa ca hoti aññātikāya bhikkhuniyā hatthato cīvarapaṭiggahaṇāpatti viya, ayaṃ kiriyākiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā siyā karontassa ca siyā akarontassa ca hoti rūpiyapaṭiggahaṇāpatti viya, ayaṃ siyā kiriyato siyā akiriyato samuṭṭhāti nāma. Yā siyā karontassa ca siyā karontassa ca akarontassa ca hoti kuṭikārāpatti viya, ayaṃ siyā kiriyato siyā kiriyākiriyato samuṭṭhāti nāma.
ઇદાનિ સબ્બસિક્ખાપદાનિ સઞ્ઞાવસેન દ્વિધા કત્વા દસ્સેન્તો ‘‘તત્રાપિ અત્થિ સઞ્ઞાવિમોક્ખ’’ન્તિઆદિમાહ. સઞ્ઞાય અભાવેન વિમોક્ખો અસ્સાતિ સઞ્ઞાવિમોક્ખન્તિ મજ્ઝેપદલોપસમાસો દટ્ઠબ્બો. યતો હિ વીતિક્કમસઞ્ઞાઅભાવેન મુચ્ચતિ, ઇદં સઞ્ઞાવિમોક્ખન્તિ વુચ્ચતિ. ચિત્તઙ્ગં લભતિયેવાતિ કાયચિત્તાદિસચિત્તકસમુટ્ઠાનેહેવ સમુટ્ઠહનતો . ‘‘લભતિયેવા’’તિ અવધારણેન નો ન લભતીતિ દસ્સેતિ. તસ્મા યં ચિત્તઙ્ગં લભતિ, ન લભતિ ચ, તં ‘‘ઇતર’’ન્તિ વુત્તં ઇતર-સદ્દસ્સ વુત્તપટિયોગવિસયત્તા.
Idāni sabbasikkhāpadāni saññāvasena dvidhā katvā dassento ‘‘tatrāpi atthi saññāvimokkha’’ntiādimāha. Saññāya abhāvena vimokkho assāti saññāvimokkhanti majjhepadalopasamāso daṭṭhabbo. Yato hi vītikkamasaññāabhāvena muccati, idaṃ saññāvimokkhanti vuccati. Cittaṅgaṃ labhatiyevāti kāyacittādisacittakasamuṭṭhāneheva samuṭṭhahanato . ‘‘Labhatiyevā’’ti avadhāraṇena no na labhatīti dasseti. Tasmā yaṃ cittaṅgaṃ labhati, na labhati ca, taṃ ‘‘itara’’nti vuttaṃ itara-saddassa vuttapaṭiyogavisayattā.
પુન સબ્બસિક્ખાપદાનિ ચિત્તવસેન દ્વિધા દસ્સેન્તો ‘‘પુન અત્થિ સચિત્તક’’ન્તિઆદિમાહ. યં સહેવ ચિત્તેન આપજ્જતીતિ યં સચિત્તકેનેવ સમુટ્ઠાનેન આપજ્જતિ, નો અચિત્તકેન. વિનાપીતિ અપિ-સદ્દેન સહાપિ ચિત્તેન આપજ્જતીતિ દસ્સેતિ. યઞ્હિ કદાચિ અચિત્તકેન, કદાચિ સચિત્તકેન સમુટ્ઠાનેન સમુટ્ઠાતિ, તં અચિત્તકન્તિ વુચ્ચતિ. એત્થ ચ સઞ્ઞાદુકં અનાપત્તિમુખેન, સચિત્તકદુકં આપત્તિમુખેન વુત્તન્તિ ઇદમેતેસં નાનાકરણન્તિ વેદિતબ્બં.
Puna sabbasikkhāpadāni cittavasena dvidhā dassento ‘‘puna atthi sacittaka’’ntiādimāha. Yaṃ saheva cittena āpajjatīti yaṃ sacittakeneva samuṭṭhānena āpajjati, no acittakena. Vināpīti api-saddena sahāpi cittena āpajjatīti dasseti. Yañhi kadāci acittakena, kadāci sacittakena samuṭṭhānena samuṭṭhāti, taṃ acittakanti vuccati. Ettha ca saññādukaṃ anāpattimukhena, sacittakadukaṃ āpattimukhena vuttanti idametesaṃ nānākaraṇanti veditabbaṃ.
લોકવજ્જદુકસ્સ હેટ્ઠા વુત્તલક્ખણત્તા તં અવિભજિત્વા ઇદાનિ સબ્બસિક્ખાપદાનિ કમ્મવસેન દુવિધાનિ, કુસલાદિવસેન વેદનાવસેન ચ તિવિધાનિ હોન્તીતિ દસ્સેન્તો ‘‘કમ્મકુસલવેદનાવસેના’’તિઆદિમાહ. એત્થ પન કિઞ્ચાપિ અટ્ઠકથાસુ આગતનયેન કાયકમ્મં વચીકમ્મન્તિ કમ્મવસેન દુકં વુત્તં, તિકમેવ પન દસ્સેતું વટ્ટતિ. સબ્બમેવ હિ સિક્ખાપદં કાયદ્વારે આપજ્જિતબ્બતો વચીદ્વારે આપજ્જિતબ્બતો કાયવચીદ્વારે આપજ્જિતબ્બતો ચ તિવિધં હોતિ. તેનેવ માતિકાટ્ઠકથાયં (કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ પઠમપારાજિકવણ્ણના) વુત્તં ‘‘સબ્બાવ કાયકમ્મવચીકમ્મતદુભયવસેન તિવિધા હોન્તિ. તત્થ કાયદ્વારે આપજ્જિતબ્બા કાયકમ્મન્તિ વુચ્ચતિ, વચીદ્વારે આપજ્જિતબ્બા વચીકમ્મન્તિ વુચ્ચતિ, ઉભયત્થ આપજ્જિતબ્બા કાયકમ્મવચીકમ્મ’’ન્તિ. તતોયેવ ચ અદિન્નાદાનસિક્ખાપદાદીસુ કાયકમ્મવચીકમ્મન્તિ તદુભયવસેન દસ્સિતં.
Lokavajjadukassa heṭṭhā vuttalakkhaṇattā taṃ avibhajitvā idāni sabbasikkhāpadāni kammavasena duvidhāni, kusalādivasena vedanāvasena ca tividhāni hontīti dassento ‘‘kammakusalavedanāvasenā’’tiādimāha. Ettha pana kiñcāpi aṭṭhakathāsu āgatanayena kāyakammaṃ vacīkammanti kammavasena dukaṃ vuttaṃ, tikameva pana dassetuṃ vaṭṭati. Sabbameva hi sikkhāpadaṃ kāyadvāre āpajjitabbato vacīdvāre āpajjitabbato kāyavacīdvāre āpajjitabbato ca tividhaṃ hoti. Teneva mātikāṭṭhakathāyaṃ (kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā) vuttaṃ ‘‘sabbāva kāyakammavacīkammatadubhayavasena tividhā honti. Tattha kāyadvāre āpajjitabbā kāyakammanti vuccati, vacīdvāre āpajjitabbā vacīkammanti vuccati, ubhayattha āpajjitabbā kāyakammavacīkamma’’nti. Tatoyeva ca adinnādānasikkhāpadādīsu kāyakammavacīkammanti tadubhayavasena dassitaṃ.
અત્થિ પન સિક્ખાપદં કુસલન્તિઆદિના આપત્તિં આપજ્જન્તો કુસલચિત્તસમઙ્ગી વા આપજ્જતિ અકુસલચિત્તસમઙ્ગી વા અબ્યાકતચિત્તસમઙ્ગી વાતિ દસ્સેતિ, ન પન કુસલાપિ આપત્તિ અત્થીતિ. ન હિ કુસલા આપત્તિ નામ અત્થિ ‘‘આપત્તાધિકરણં સિયા અકુસલં સિયા અબ્યાકતં, નત્થિ આપત્તાધિકરણં કુસલ’’ન્તિ (પરિ॰ ૩૦૩) વચનતો. દસ કામાવચરકિરિયચિત્તાનીતિ હસિતુપ્પાદવોટ્ઠબ્બનેહિ સદ્ધિં અટ્ઠ મહાકિરિયચિત્તાનિ. દ્વિન્નં અભિઞ્ઞાચિત્તાનં આપત્તિસમુટ્ઠાપકત્તં પઞ્ઞત્તિં અજાનન્તસ્સ ઇદ્ધિવિકુબ્બનાદીસુ દટ્ઠબ્બં. યં કુસલચિત્તેન આપજ્જતીતિ યં સિક્ખાપદસીસેન ગહિતં આપત્તિં કુસલચિત્તસમઙ્ગી આપજ્જતિ. ઇમિના પન વચનેન તં કુસલન્તિ આપત્તિયા વુચ્ચમાનો કુસલભાવો પરિયાયતોવ, ન પરમત્થતોતિ દસ્સેતિ. કુસલચિત્તેન હિ આપત્તિં આપજ્જન્તો સવિઞ્ઞત્તિકં અવિઞ્ઞત્તિકં વા સિક્ખાપદવીતિક્કમાકારપ્પવત્તં રૂપક્ખન્ધસઙ્ખાતં અબ્યાકતાપત્તિં આપજ્જતિ. ઇતરેહિ ઇતરન્તિ ઇતરેહિ અકુસલાબ્યાકતચિત્તેહિ યં આપજ્જતિ, તં ઇતરં, અકુસલં અબ્યાકતઞ્ચાતિ અત્થો. ઇદઞ્ચ આપત્તિં આપજ્જન્તો અકુસલચિત્તસમઙ્ગી વા આપજ્જતિ કુસલાબ્યાકતચિત્તસમઙ્ગી વાતિ દસ્સનત્થં વુત્તં. એવં સન્તેપિ સબ્બસિક્ખાપદેસુ કિઞ્ચિ અકુસલચિત્તમેવ કિઞ્ચિ કુસલાબ્યાકતવસેન દ્વિચિત્તં, કિઞ્ચિ સબ્બેસં વસેન તિચિત્તન્તિ અયમેવ પભેદો લબ્ભતિ, ન અઞ્ઞોતિ વેદિતબ્બં.
Atthi pana sikkhāpadaṃ kusalantiādinā āpattiṃ āpajjanto kusalacittasamaṅgī vā āpajjati akusalacittasamaṅgī vā abyākatacittasamaṅgī vāti dasseti, na pana kusalāpi āpatti atthīti. Na hi kusalā āpatti nāma atthi ‘‘āpattādhikaraṇaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, natthi āpattādhikaraṇaṃ kusala’’nti (pari. 303) vacanato. Dasa kāmāvacarakiriyacittānīti hasituppādavoṭṭhabbanehi saddhiṃ aṭṭha mahākiriyacittāni. Dvinnaṃ abhiññācittānaṃ āpattisamuṭṭhāpakattaṃ paññattiṃ ajānantassa iddhivikubbanādīsu daṭṭhabbaṃ. Yaṃ kusalacittena āpajjatīti yaṃ sikkhāpadasīsena gahitaṃ āpattiṃ kusalacittasamaṅgī āpajjati. Iminā pana vacanena taṃ kusalanti āpattiyā vuccamāno kusalabhāvo pariyāyatova, na paramatthatoti dasseti. Kusalacittena hi āpattiṃ āpajjanto saviññattikaṃ aviññattikaṃ vā sikkhāpadavītikkamākārappavattaṃ rūpakkhandhasaṅkhātaṃ abyākatāpattiṃ āpajjati. Itarehi itaranti itarehi akusalābyākatacittehi yaṃ āpajjati, taṃ itaraṃ, akusalaṃ abyākatañcāti attho. Idañca āpattiṃ āpajjanto akusalacittasamaṅgī vā āpajjati kusalābyākatacittasamaṅgī vāti dassanatthaṃ vuttaṃ. Evaṃ santepi sabbasikkhāpadesu kiñci akusalacittameva kiñci kusalābyākatavasena dvicittaṃ, kiñci sabbesaṃ vasena ticittanti ayameva pabhedo labbhati, na aññoti veditabbaṃ.
તિવેદનં દ્વિવેદનં એકવેદનન્તિ ઇદઞ્ચ યથાવુત્તવેદનાવસેનેવ લબ્ભતિ, નાઞ્ઞથાતિ દટ્ઠબ્બં. નિપજ્જિત્વા નિરોધં સમાપન્નસ્સ સહસેય્યવસેન તદાકારપ્પવત્તરૂપક્ખન્ધસ્સેવ આપત્તિભાવતો ‘‘અત્થિ અવેદન’’ન્તિપિ વત્તબ્બમેતં, કદાચિ કરહચિ યદિચ્છકં સમ્ભવતીતિ અગ્ગહેત્વા યેભુય્યવસેન લબ્ભમાનંયેવ ગહેત્વા વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં.
Tivedanaṃ dvivedanaṃ ekavedananti idañca yathāvuttavedanāvaseneva labbhati, nāññathāti daṭṭhabbaṃ. Nipajjitvā nirodhaṃ samāpannassa sahaseyyavasena tadākārappavattarūpakkhandhasseva āpattibhāvato ‘‘atthi avedana’’ntipi vattabbametaṃ, kadāci karahaci yadicchakaṃ sambhavatīti aggahetvā yebhuyyavasena labbhamānaṃyeva gahetvā vuttanti veditabbaṃ.
ઇદાનિ યથાવુત્તસમુટ્ઠાનાદીનિ ઇમસ્મિં સંવણ્ણિયમાનસિક્ખાપદે વિભજિત્વા દસ્સેન્તો ‘‘ઇમં પકિણ્ણકં વિદિત્વા’’તિઆદિમાહ. તત્થ વિદિત્વાતિ ઇમસ્સ ‘‘વેદિતબ્બ’’ન્તિ ઇમિના અપરકાલકિરિયાવચનેન સમ્બન્ધો વેદિતબ્બો. કિરિયસમુટ્ઠાનન્તિ ઇદં યેભુય્યવસેન વુત્તં પરૂપક્કમે સતિ સાદિયન્તસ્સ અકિરિયસમુટ્ઠાનભાવતો. ‘‘મનોદ્વારે આપત્તિ નામ નત્થીતિ ઇદમ્પિ બાહુલ્લવસેનેવ વુત્ત’’ન્તિ વદન્તિ. ચિત્તં પનેત્થ અઙ્ગમત્તં હોતીતિ પઠમપારાજિકં કાયચિત્તતો સમુટ્ઠાતીતિ ચિત્તમેત્થ આપત્તિયા અઙ્ગમેવ હોતિ. ન તસ્સ વસેન કમ્મભાવો લબ્ભતીતિ વિઞ્ઞત્તિજનકવસેન કાયદ્વારે પવત્તત્તા તસ્સ ચિત્તસ્સ વસેન ઇમસ્સ સિક્ખાપદસ્સ મનોકમ્મભાવો ન લબ્ભતીતિ અત્થો. સિક્ખાપદસ્સ હેટ્ઠા વુત્તનયેન પઞ્ઞત્તિભાવતો ‘‘સબ્બઞ્ચેતં આપત્તિયં યુજ્જતી’’તિ વુત્તં. ન હિ યથાવુત્તસમુટ્ઠાનાદિ પઞ્ઞત્તિયં યુજ્જતિ.
Idāni yathāvuttasamuṭṭhānādīni imasmiṃ saṃvaṇṇiyamānasikkhāpade vibhajitvā dassento ‘‘imaṃ pakiṇṇakaṃ viditvā’’tiādimāha. Tattha viditvāti imassa ‘‘veditabba’’nti iminā aparakālakiriyāvacanena sambandho veditabbo. Kiriyasamuṭṭhānanti idaṃ yebhuyyavasena vuttaṃ parūpakkame sati sādiyantassa akiriyasamuṭṭhānabhāvato. ‘‘Manodvāre āpatti nāma natthīti idampi bāhullavaseneva vutta’’nti vadanti. Cittaṃ panettha aṅgamattaṃ hotīti paṭhamapārājikaṃ kāyacittato samuṭṭhātīti cittamettha āpattiyā aṅgameva hoti. Na tassa vasena kammabhāvo labbhatīti viññattijanakavasena kāyadvāre pavattattā tassa cittassa vasena imassa sikkhāpadassa manokammabhāvo na labbhatīti attho. Sikkhāpadassa heṭṭhā vuttanayena paññattibhāvato ‘‘sabbañcetaṃ āpattiyaṃ yujjatī’’ti vuttaṃ. Na hi yathāvuttasamuṭṭhānādi paññattiyaṃ yujjati.
પકિણ્ણકકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.