| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ
Pakiṇṇakakathāvaṇṇanā
သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကန္တိ ဧကဘဏ္ဍံ ဧဝ။ ‘‘ဘာရိယဉ္ဟိဒံ တ္ဝမ္ပိ ဧကပသ္သံ ဂဏ္ဟ, အဟမ္ပိ ဧကပသ္သံ ဂဏ္ဟာမီတိ သံဝိဒဟိတ္ဝာ ဥဘယေသံ ပယောဂေန ဌာနာစာဝနေ ကတေ ကာယဝာစာစိတ္တေဟိ ဟောတိ ။ အညထာ ‘သာဟတ္ထိကံ ဝာ အာဏတ္တိကသ္သ အင္ဂံ န ဟောတိ, အာဏတ္တိကံ ဝာ သာဟတ္ထိကသ္သာ’တိ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ လိခိတံ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပန ‘‘န ကေဝလံ ဘာရိယေ ဧဝ ဝတ္ထုမ္ဟိ အယံ နယော လဗ္ဘတိ, ပဉ္စမာသကမတ္တမ္ပိ ဒ္ဝေ စေ ဇနာ သံဝိဒဟိတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တိ, ဒ္ဝိန္နမ္ပိ ပာဋေက္ကံ, သာဟတ္ထိကံ နာမ တံ ကမ္မံ, သာဟတ္ထိကပယောဂတ္တာ ဧကသ္မိံယေဝ ဘဏ္ဍေ, တသ္မာ ‘သာဟတ္ထိကံ အာဏတ္တိကသ္သ အင္ဂံ န ဟောတီ’တိ ဝစနမိမံ နယံ န ပဋိဗာဟတိ။ ‘သာဟတ္ထိကဝတ္ထုအင္ဂန္တိ သာဟတ္ထိကသ္သ ဝတ္ထုသ္သ အင္ဂံ န ဟောတီ’တိ တတ္ထ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ပယောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ ယုဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ ကိရ, တံ အယုတ္တံ ကာယဝစီကမ္မန္တိ ဝစနာဘာဝာ, တသ္မာ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကေသု ပယောဂေသု အညတရေန ဝာယမာပတ္တိ သမုဋ္ဌာတိ , တထာပိ တုရိတတုရိတာ ဟုတ္ဝာ ဝိလောပနာဒီသု ဂဟဏဂာဟာပနဝသေနေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ကာလေန အတ္တနော ကာလေန ပရသ္သ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ သီဃံ သီဃံ ဥပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ. သ. တိကမာတိကာ ၂၁) ဝုတ္တာ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Sāhatthikāṇattikanti ekabhaṇḍaṃ eva. ‘‘Bhāriyañhidaṃ tvampi ekapassaṃ gaṇha, ahampi ekapassaṃ gaṇhāmīti saṃvidahitvā ubhayesaṃ payogena ṭhānācāvane kate kāyavācācittehi hoti . Aññathā ‘sāhatthikaṃ vā āṇattikassa aṅgaṃ na hoti, āṇattikaṃ vā sāhatthikassā’ti iminā virujjhatī’’ti likhitaṃ. Dhammasiritthero pana ‘‘na kevalaṃ bhāriye eva vatthumhi ayaṃ nayo labbhati, pañcamāsakamattampi dve ce janā saṃvidahitvā gaṇhanti, dvinnampi pāṭekkaṃ, sāhatthikaṃ nāma taṃ kammaṃ, sāhatthikapayogattā ekasmiṃyeva bhaṇḍe, tasmā ‘sāhatthikaṃ āṇattikassa aṅgaṃ na hotī’ti vacanamimaṃ nayaṃ na paṭibāhati. ‘Sāhatthikavatthuaṅganti sāhatthikassa vatthussa aṅgaṃ na hotī’ti tattha vuttaṃ. Idha pana payogaṃ sandhāya vuttattā yujjatī’’ti āha kira, taṃ ayuttaṃ kāyavacīkammanti vacanābhāvā, tasmā sāhatthikāṇattikesu payogesu aññatarena vāyamāpatti samuṭṭhāti , tathāpi turitaturitā hutvā vilopanādīsu gahaṇagāhāpanavasenetaṃ vuttaṃ. Yathā kālena attano kālena parassa dhammaṃ ārabbha sīghaṃ sīghaṃ uppattiṃ sandhāya ‘‘ajjhattabahiddhārammaṇā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 21) vuttā, evaṃsampadamidanti daṭṭhabbaṃ.
တတ္ထပိ ယေ အနုတ္တရာဒယော ဧကန္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏာ ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒယော ဧကန္တအဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ, ဣတရေ အနိယတာရမ္မဏတ္တာ ‘‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ, န ဧကက္ခဏေ ဥဘယာရမ္မဏတ္တာ။ အယံ ပန အာပတ္တိ ယထာဝုတ္တနယေန သာဟတ္ထိကာ အာဏတ္တိကာပိ ဟောတိယေဝ, တသ္မာ အနိဒသ္သနမေတန္တိ အယုတ္တံ။ ‘‘ယထာ အနိယတာရမ္မဏတ္တာ ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏာ’တိ ဝုတ္တာ, တထာ အနိယတပယောဂတ္တာ အယမ္ပိ အာပတ္တိ ‘သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကာ’တိ ဝုတ္တာတိ နိဒသ္သနမေဝေတ’’န္တိ ဧကစ္စေ အာစရိယာ အာဟု။ ‘‘ဣမေ ပနာစရိယာ ဥဘိန္နံ ဧကတော အာရမ္မဏကရဏံ နတ္ထိ။ အတ္ထိ စေ, ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟေတုပစ္စယာ’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ. ၂.၂၁.၁ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏတိက) ပဋ္ဌာနပာဌေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သညာယ အာဟံသု, တေသံ မတေန ‘သိယာ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏာ’တိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ, န စ နိရတ္ထကံ, တသ္မာ အတ္ထေဝ ဧကတော အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏော ဓမ္မော။ ပုန ‘အယံ သော’တိ နိယမေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏာ ဓမ္မာ ဝိယ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာဘာဝတော န ဥဒ္ဓဋော သိယာ။ တတ္ထ အနုဒ္ဓဋတ္တာ ဧဝ ဓမ္မသင္ဂဟဋ္ဌကထာယံ ဥဘိန္နမ္ပိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာဓမ္မာနံ ဧကတော အာရမ္မဏကရဏဓမ္မဝသေန ‘အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏာ’တိ အဝတ္ဝာ ‘ကာလေန အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာ ပဝတ္တိယံ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏ’န္တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တနယောဝ သာရောတိ နော တက္ကော’’တိ အာစရိယော။ တတ္ထ ‘‘ကာယဝစီကမ္မ’’န္တိ အဝစနံ ပနသ္သ သာဟတ္ထိကပယောဂတ္တာ ဧကပယောဂသ္သ အနေကကမ္မတ္တာဝ, ယဒိ ဘဝေယ္ယ, မနောကမ္မမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယ္ယ, ယထာ တတ္ထ မနောကမ္မံ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဇာတံ, ဧဝံ တသ္မိံ သာဟတ္ထိကာဏတ္တိကေ ဝစီကမ္မံ အဗ္ဗောဟာရိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ, တံ ပန ကေဝလံ ကာယကမ္မသ္သ ဥပနိသ္သယံ ဇာတံ, စိတ္တံ ဝိယ တတ္ထ အင္ဂမေဝ ဇာတံ, တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သာဟတ္ထိကပယောဂတ္တာ’’တိ, ‘‘အင္ဂဘာဝမတ္တမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ‘သာဟတ္ထိကာဏတ္တိက’န္တိ ဝုတ္တန္တိ နော တက္ကော’’တိ စ, ဝိစာရေတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
Tatthapi ye anuttarādayo ekantabahiddhārammaṇā viññāṇañcāyatanādayo ekantaajjhattārammaṇā, itare aniyatārammaṇattā ‘‘ajjhattabahiddhārammaṇā’’ti vuccanti, na ekakkhaṇe ubhayārammaṇattā. Ayaṃ pana āpatti yathāvuttanayena sāhatthikā āṇattikāpi hotiyeva, tasmā anidassanametanti ayuttaṃ. ‘‘Yathā aniyatārammaṇattā ‘ajjhattabahiddhārammaṇā’ti vuttā, tathā aniyatapayogattā ayampi āpatti ‘sāhatthikāṇattikā’ti vuttāti nidassanameveta’’nti ekacce ācariyā āhu. ‘‘Ime panācariyā ubhinnaṃ ekato ārammaṇakaraṇaṃ natthi. Atthi ce, ‘ajjhattabahiddhārammaṇaṃ dhammaṃ paṭicca ajjhattabahiddhārammaṇo dhammo uppajjati hetupaccayā’tiādinā (paṭṭhā. 2.21.1 ajjhattārammaṇatika) paṭṭhānapāṭhena bhavitabbanti saññāya āhaṃsu, tesaṃ matena ‘siyā ajjhattabahiddhārammaṇā’ti vacanaṃ niratthakaṃ siyā, na ca niratthakaṃ, tasmā attheva ekato ajjhattabahiddhārammaṇo dhammo. Puna ‘ayaṃ so’ti niyamena ajjhattabahiddhārammaṇā dhammā viya niddisitabbābhāvato na uddhaṭo siyā. Tattha anuddhaṭattā eva dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ ubhinnampi ajjhattabahiddhādhammānaṃ ekato ārammaṇakaraṇadhammavasena ‘ajjhattabahiddhārammaṇā’ti avatvā ‘kālena ajjhattabahiddhā pavattiyaṃ ajjhattabahiddhārammaṇa’nti vuttaṃ, tasmā gaṇṭhipade vuttanayova sāroti no takko’’ti ācariyo. Tattha ‘‘kāyavacīkamma’’nti avacanaṃ panassa sāhatthikapayogattā ekapayogassa anekakammattāva, yadi bhaveyya, manokammampi vattabbaṃ bhaveyya, yathā tattha manokammaṃ vijjamānampi abbohārikaṃ jātaṃ, evaṃ tasmiṃ sāhatthikāṇattike vacīkammaṃ abbohārikanti veditabbaṃ, taṃ pana kevalaṃ kāyakammassa upanissayaṃ jātaṃ, cittaṃ viya tattha aṅgameva jātaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘sāhatthikapayogattā’’ti, ‘‘aṅgabhāvamattameva hi sandhāya ‘sāhatthikāṇattika’nti vuttanti no takko’’ti ca, vicāretvā gahetabbaṃ.
ကာယဝာစာ သမုဋ္ဌာနာ၊ ယသ္သာ အာပတ္တိယာ သိယုံ။
Kāyavācā samuṭṭhānā, yassā āpattiyā siyuṃ;
တတ္ထ ကမ္မံ န တံ စိတ္တံ၊ ကမ္မံ နသ္သတိ ခီယတိ။
Tattha kammaṃ na taṃ cittaṃ, kammaṃ nassati khīyati.
ကိရိယာကိရိယာဒိကံ ယဉ္စ၊ ကမ္မာကမ္မာဒိကံ ဘဝေ။
Kiriyākiriyādikaṃ yañca, kammākammādikaṃ bhave;
န ယုတ္တံ တံ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ၊ ကမ္မမေကံဝ ယုဇ္ဇတိ။
Na yuttaṃ taṃ viruddhattā, kammamekaṃva yujjati.
