Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೩. ಪಕ್ಖತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
3. Pakkhattheragāthāvaṇṇanā
ಚುತಾ ಪತನ್ತೀತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪಕ್ಖತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಸೋಪಿ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಇತೋ ಏಕನವುತೇ ಕಪ್ಪೇ ಯಕ್ಖಸೇನಾಪತಿ ಹುತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸಿಂ ಭಗವನ್ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ದಿಬ್ಬವತ್ಥೇನ ಪೂಜಂ ಅಕಾಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಕ್ಕೇಸು ದೇವದಹನಿಗಮೇ ಸಾಕಿಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ, ‘‘ಸಮ್ಮೋದಕುಮಾರೋ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ। ಅಥಸ್ಸ ದಹರಕಾಲೇ ವಾತರೋಗೇನ ಪಾದಾ ನ ವಹಿಂಸು। ಸೋ ಕತಿಪಯಂ ಕಾಲಂ ಪೀಠಸಪ್ಪೀ ವಿಯ ವಿಚರಿ। ತೇನಸ್ಸ ಪಕ್ಖೋತಿ ಸಮಞ್ಞಾ ಜಾತಾ। ಪಚ್ಛಾ ಅರೋಗಕಾಲೇಪಿ ತಥೇವ ನಂ ಸಞ್ಜಾನನ್ತಿ, ಸೋ ಭಗವತೋ ಞಾತಿಸಮಾಗಮೇ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಕತಪುಬ್ಬಕಿಚ್ಚೋ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಿಹರತಿ। ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಪವಿಸಿತುಂ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ರುಕ್ಖಮೂಲೇ ನಿಸೀದಿ। ತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಸಮಯೇ ಅಞ್ಞತರೋ ಕುಲಲೋ ಮಂಸಪೇಸಿಂ ಆದಾಯ ಆಕಾಸೇನ ಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಬಹೂ ಕುಲಲಾ ಅನುಪತಿತ್ವಾ ಪಾತೇಸುಂ। ಪಾತಿತಂ ಮಂಸಪೇಸಿಂ ಏಕೋ ಕುಲಲೋ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ। ತಂ ಅಞ್ಞೋ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರೋ ‘‘ಯಥಾಯಂ ಮಂಸಪೇಸಿ, ಏವಂ ಕಾಮಾ ನಾಮ ಬಹುಸಾಧಾರಣಾ ಬಹುದುಕ್ಖಾ ಬಹುಪಾಯಾಸಾ’’ತಿ – ಕಾಮೇಸು ಆದೀನವಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಚ ಆನಿಸಂಸಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಮನಸಿಕರೋನ್ತೋ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಕತಭತ್ತಕಿಚ್ಚೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೧೨.೧-೧೦) –
Cutāpatantīti āyasmato pakkhattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto ito ekanavute kappe yakkhasenāpati hutvā vipassiṃ bhagavantaṃ disvā pasannamānaso dibbavatthena pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sakkesu devadahanigame sākiyarājakule nibbatti, ‘‘sammodakumāro’’tissa nāmaṃ ahosi. Athassa daharakāle vātarogena pādā na vahiṃsu. So katipayaṃ kālaṃ pīṭhasappī viya vicari. Tenassa pakkhoti samaññā jātā. Pacchā arogakālepi tatheva naṃ sañjānanti, so bhagavato ñātisamāgame pāṭihāriyaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā katapubbakicco kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññe viharati. Athekadivasaṃ gāmaṃ piṇḍāya pavisituṃ gacchanto antarāmagge aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. Tasmiñca samaye aññataro kulalo maṃsapesiṃ ādāya ākāsena gacchati, taṃ bahū kulalā anupatitvā pātesuṃ. Pātitaṃ maṃsapesiṃ eko kulalo aggahesi. Taṃ añño acchinditvā gaṇhi, taṃ disvā thero ‘‘yathāyaṃ maṃsapesi, evaṃ kāmā nāma bahusādhāraṇā bahudukkhā bahupāyāsā’’ti – kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ paccavekkhitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ‘‘anicca’’ntiādinā manasikaronto piṇḍāya caritvā katabhattakicco divāṭṭhāne nisīditvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.12.1-10) –
‘‘ವಿಪಸ್ಸೀ ನಾಮ ಭಗವಾ, ಲೋಕಜೇಟ್ಠೋ ನರಾಸಭೋ।
‘‘Vipassī nāma bhagavā, lokajeṭṭho narāsabho;
ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸೇಹಿ, ಪಾವಿಸಿ ಬನ್ಧುಮಂ ತದಾ॥
Aṭṭhasaṭṭhisahassehi, pāvisi bandhumaṃ tadā.
‘‘ನಗರಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ಅಗಮಂ ದೀಪಚೇತಿಯಂ।
‘‘Nagarā abhinikkhamma, agamaṃ dīpacetiyaṃ;
ಅದ್ದಸಂ ವಿರಜಂ ಬುದ್ಧಂ, ಆಹುತೀನಂ ಪಟಿಗ್ಗಹಂ॥
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, āhutīnaṃ paṭiggahaṃ.
‘‘ಚುಲ್ಲಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಯಕ್ಖಾ ಮಯ್ಹಂ ಉಪನ್ತಿಕೇ।
‘‘Cullāsītisahassāni, yakkhā mayhaṃ upantike;
ಉಪಟ್ಠಹನ್ತಿ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ, ಇನ್ದಂವ ತಿದಸಾ ಗಣಾ॥
Upaṭṭhahanti sakkaccaṃ, indaṃva tidasā gaṇā.
‘‘ಭವನಾ ಅಭಿನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ದುಸ್ಸಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹಹಂ ತದಾ।
‘‘Bhavanā abhinikkhamma, dussaṃ paggayhahaṃ tadā;
ಸಿರಸಾ ಅಭಿವಾದೇಸಿಂ, ತಞ್ಚಾದಾಸಿಂ ಮಹೇಸಿನೋ॥
Sirasā abhivādesiṃ, tañcādāsiṃ mahesino.
‘‘ಅಹೋ ಬುದ್ಧೋ ಅಹೋ ಧಮ್ಮೋ, ಅಹೋ ನೋ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಪದಾ।
‘‘Aho buddho aho dhammo, aho no satthu sampadā;
ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ, ವಸುಧಾಯಂ ಪಕಮ್ಪಥ॥
Buddhassa ānubhāvena, vasudhāyaṃ pakampatha.
‘‘ತಞ್ಚ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ದಿಸ್ವಾ, ಅಬ್ಭುತಂ ಲೋಮಹಂಸನಂ।
‘‘Tañca acchariyaṃ disvā, abbhutaṃ lomahaṃsanaṃ;
ಬುದ್ಧೇ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಮಿ, ದ್ವಿಪದಿನ್ದಮ್ಹಿ ತಾದಿನೇ॥
Buddhe cittaṃ pasādemi, dvipadindamhi tādine.
‘‘ಸೋಹಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇತ್ವಾ, ದುಸ್ಸಂ ದತ್ವಾನ ಸತ್ಥುನೋ।
‘‘Sohaṃ cittaṃ pasādetvā, dussaṃ datvāna satthuno;
ಸರಣಞ್ಚ ಉಪಾಗಚ್ಛಿಂ, ಸಾಮಚ್ಚೋ ಸಪರಿಜ್ಜನೋ॥
Saraṇañca upāgacchiṃ, sāmacco saparijjano.
‘‘ಏಕನವುತಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ।
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ಇತೋ ಪನ್ನರಸೇ ಕಪ್ಪೇ, ಸೋಳಸಾಸುಂ ಸುವಾಹನಾ।
‘‘Ito pannarase kappe, soḷasāsuṃ suvāhanā;
ಸತ್ತರತನಸಮ್ಪನ್ನೋ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಮಹಬ್ಬಲಾ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalā.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಅರಹತ್ತಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ಯದೇವ ಸಂವೇಗವತ್ಥುಂ ಅಙ್ಕುಸಂ ಕತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಾ ಅಧಿಗತಾ, ತಸ್ಸ ಸಂಕಿತ್ತನಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಚುತಾ ಪತನ್ತೀ’’ತಿ ಗಾಥಂ ಅಭಾಸಿ।
Arahattaṃ pana patvā yadeva saṃvegavatthuṃ aṅkusaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā aññā adhigatā, tassa saṃkittanamukhena aññaṃ byākaronto ‘‘cutā patantī’’ti gāthaṃ abhāsi.
೬೩. ತತ್ಥ ಚುತಾತಿ ಭಟ್ಠಾ। ಪತನ್ತೀತಿ ಅನುಪತನ್ತಿ। ಪತಿತಾತಿ ಚವನವಸೇನ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿತಾ, ಆಕಾಸೇ ವಾ ಸಮ್ಪತನವಸೇನ ಪತಿತಾ। ಗಿದ್ಧಾತಿ ಗೇಧಂ ಆಪನ್ನಾ । ಪುನರಾಗತಾತಿ ಪುನದೇವ ಉಪಗತಾ। ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪತನ್ತಿ ಅನುಪತನ್ತಿ ಚ ಇಧ ಕುಲಲಾ, ಇತರಸ್ಸ ಮುಖತೋ ಚುತಾ ಚ ಮಂಸಪೇಸಿ, ಚುತಾ ಪನ ಸಾ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಿತಾ ಚ, ಗಿದ್ಧಾ ಗೇಧಂ ಆಪನ್ನಾ ಸಬ್ಬೇವ ಕುಲಲಾ ಪುನರಾಗತಾ। ಯಥಾ ಚಿಮೇ ಕುಲಲಾ, ಏವಂ ಸಂಸಾರೇ ಪರಿಬ್ಭಮನ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಯೇ ಕುಸಲಧಮ್ಮತೋ ಚುತಾ, ತೇ ಪತನ್ತಿ ನಿರಯಾದೀಸು, ಏವಂ ಪತಿತಾ ಚ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಭವೇ ಠಿತಾ ತತ್ಥ ಕಾಮಸುಖಾನುಯೋಗವಸೇನ ಕಾಮಭವೇ ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸು ಚ ಭವನಿಕನ್ತಿವಸೇನ ಗಿದ್ಧಾ ಚ ಪುನರಾಗತಾ ಭವತೋ ಅಪರಿಮುತ್ತತ್ತಾ ತೇನ ತೇನ ಭವಗಾಮಿನಾ ಕಮ್ಮೇನ ತಂ ತಂ ಭವಸಞ್ಞಿತಂ ದುಕ್ಖಂ ಆಗತಾ ಏವ, ಏವಂಭೂತಾ ಇಮೇ ಸತ್ತಾ। ಮಯಾ ಪನ ಕತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಪರಿಞ್ಞಾದಿಭೇದಂ ಸೋಳಸವಿಧಮ್ಪಿ ಕಿಚ್ಚಂ ಕತಂ, ನ ದಾನಿ ತಂ ಕಾತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ। ರತಂ ರಮ್ಮಂ ರಮಿತಬ್ಬಂ ಅರಿಯೇಹಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತವಿನಿಸ್ಸಟಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ರತಂ ಅಭಿರತಂ ರಮ್ಮಂ। ತೇನ ಚ ಸುಖೇನನ್ವಾಗತಂ ಸುಖಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸುಖೇನ ಅನುಆಗತಂ ಉಪಗತಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ಸುಖೇನ ವಾ ಸುಖಾಪಟಿಪದಾಭೂತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಸುಖೇನ ಮಗ್ಗಸುಖೇನ ಚ ಅನ್ವಾಗತಂ ಫಲಸುಖಂ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
63. Tattha cutāti bhaṭṭhā. Patantīti anupatanti. Patitāti cavanavasena bhūmiyaṃ patitā, ākāse vā sampatanavasena patitā. Giddhāti gedhaṃ āpannā . Punarāgatāti punadeva upagatā. Ca-saddo sabbattha yojetabbo. Idaṃ vuttaṃ hoti – patanti anupatanti ca idha kulalā, itarassa mukhato cutā ca maṃsapesi, cutā pana sā bhūmiyaṃ patitā ca, giddhā gedhaṃ āpannā sabbeva kulalā punarāgatā. Yathā cime kulalā, evaṃ saṃsāre paribbhamantā sattā ye kusaladhammato cutā, te patanti nirayādīsu, evaṃ patitā ca, sampattibhave ṭhitā tattha kāmasukhānuyogavasena kāmabhave rūpārūpabhavesu ca bhavanikantivasena giddhā ca punarāgatā bhavato aparimuttattā tena tena bhavagāminā kammena taṃ taṃ bhavasaññitaṃ dukkhaṃ āgatā eva, evaṃbhūtā ime sattā. Mayā pana kataṃ kiccaṃ pariññādibhedaṃ soḷasavidhampi kiccaṃ kataṃ, na dāni taṃ kātabbaṃ atthi. Rataṃ rammaṃ ramitabbaṃ ariyehi sabbasaṅkhatavinissaṭaṃ nibbānaṃ rataṃ abhirataṃ rammaṃ. Tena ca sukhenanvāgataṃ sukhaṃ phalasamāpattisukhena anuāgataṃ upagataṃ accantasukhaṃ nibbānaṃ, sukhena vā sukhāpaṭipadābhūtena vipassanāsukhena maggasukhena ca anvāgataṃ phalasukhaṃ nibbānasukhañcāti attho veditabbo.
ಪಕ್ಖತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pakkhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೩. ಪಕ್ಖತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 3. Pakkhattheragāthā