Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમાનવત્થુ-અટ્ઠકથા • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
૩. પલ્લઙ્કવિમાનવણ્ણના
3. Pallaṅkavimānavaṇṇanā
પલ્લઙ્કસેટ્ઠે મણિસોણ્ણચિત્તેતિ પલ્લઙ્કવિમાનં. તસ્સ કા ઉપ્પત્તિ? ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને. તેન ચ સમયેન સાવત્થિયં અઞ્ઞતરસ્સ ઉપાસકસ્સ ધીતા કુલપદેસાદિના સદિસસ્સ તત્થેવ અઞ્ઞતરસ્સ કુલપુત્તસ્સ દિન્ના, સા ચ હોતિ અક્કોધના સીલાચારસમ્પન્ના પતિદેવતા સમાદિન્નપઞ્ચસીલા, ઉપોસથે સક્કચ્ચં ઉપોસથસીલાનિ ચ રક્ખતિ. સા અપરભાગે કાલં કત્વા તાવતિંસેસુ ઉપ્પજ્જિ. તં આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનત્થેરો હેટ્ઠા વુત્તનયેનેવ ગન્ત્વા –
Pallaṅkaseṭṭhemaṇisoṇṇacitteti pallaṅkavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena ca samayena sāvatthiyaṃ aññatarassa upāsakassa dhītā kulapadesādinā sadisassa tattheva aññatarassa kulaputtassa dinnā, sā ca hoti akkodhanā sīlācārasampannā patidevatā samādinnapañcasīlā, uposathe sakkaccaṃ uposathasīlāni ca rakkhati. Sā aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsesu uppajji. Taṃ āyasmā mahāmoggallānatthero heṭṭhā vuttanayeneva gantvā –
૩૦૭.
307.
‘‘પલ્લઙ્કસેટ્ઠે મણિસોણ્ણચિત્તે, પુપ્ફાભિકિણ્ણે સયને ઉળારે;
‘‘Pallaṅkaseṭṭhe maṇisoṇṇacitte, pupphābhikiṇṇe sayane uḷāre;
તત્થચ્છસિ દેવિ મહાનુભાવે, ઉચ્ચાવચા ઇદ્ધિ વિકુબ્બમાના.
Tatthacchasi devi mahānubhāve, uccāvacā iddhi vikubbamānā.
૩૦૮.
308.
‘‘ઇમા ચ તે અચ્છરાયો સમન્તતો, નચ્ચન્તિ ગાયન્તિ પમોદયન્તિ;
‘‘Imā ca te accharāyo samantato, naccanti gāyanti pamodayanti;
દેવિદ્ધિપત્તાસિ મહાનુભાવે, મનુસ્સભૂતા કિમકાસિ પુઞ્ઞં;
Deviddhipattāsi mahānubhāve, manussabhūtā kimakāsi puññaṃ;
કેનાસિ એવં જલિતાનુભાવા, વણ્ણો ચ તે સબ્બદિસા પભાસતી’’તિ. –
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
ગાથાહિ પુચ્છિ.
Gāthāhi pucchi.
સાપિસ્સ ઇમાહિ ગાથાહિ બ્યાકાસિ –
Sāpissa imāhi gāthāhi byākāsi –
૩૦૯.
309.
‘‘અહં મનુસ્સેસુ મનુસ્સભૂતા, અડ્ઢે કુલે સુણિસા અહોસિં;
‘‘Ahaṃ manussesu manussabhūtā, aḍḍhe kule suṇisā ahosiṃ;
અક્કોધના ભત્તુ વસાનુવત્તિની, ઉપોસથે અપ્પમત્તા અહોસિં.
Akkodhanā bhattu vasānuvattinī, uposathe appamattā ahosiṃ.
૩૧૦.
310.
‘‘મનુસ્સભૂતા દહરા અપાપિકા, પસન્નચિત્તા પતિમાભિરાધયિં;
‘‘Manussabhūtā daharā apāpikā, pasannacittā patimābhirādhayiṃ;
દિવા ચ રત્તો ચ મનાપચારિની, અહં પુરે સીલવતી અહોસિં.
Divā ca ratto ca manāpacārinī, ahaṃ pure sīlavatī ahosiṃ.
૩૧૧.
311.
‘‘પાણાતિપાતા વિરતા અચોરિકા, સંસુદ્ધકાયા સુચિબ્રહ્મચારિની;
‘‘Pāṇātipātā viratā acorikā, saṃsuddhakāyā sucibrahmacārinī;
અમજ્જપા નો ચ મુસા અભાણિં, સિક્ખાપદેસુ પરિપૂરકારિની.
Amajjapā no ca musā abhāṇiṃ, sikkhāpadesu paripūrakārinī.
૩૧૨.
312.
‘‘ચાતુદ્દસિં પઞ્ચદસિં, યા ચ પક્ખસ્સ અટ્ઠમી;
‘‘Cātuddasiṃ pañcadasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;
પાટિહારિયપક્ખઞ્ચ, પસન્નમાનસા અહં.
Pāṭihāriyapakkhañca, pasannamānasā ahaṃ.
૩૧૩.
313.
‘‘અટ્ઠઙ્ગુપેતં અનુધમ્મચારિની, ઉપોસથં પીતિમના ઉપાવસિં;
‘‘Aṭṭhaṅgupetaṃ anudhammacārinī, uposathaṃ pītimanā upāvasiṃ;
ઇમઞ્ચ અરિયં અટ્ઠઙ્ગવરેહુપેતં, સમાદિયિત્વા કુસલં સુખુદ્રયં;
Imañca ariyaṃ aṭṭhaṅgavarehupetaṃ, samādiyitvā kusalaṃ sukhudrayaṃ;
પતિમ્હિ કલ્યાણી વસાનુવત્તિની, અહોસિં પુબ્બે સુગતસ્સ સાવિકા.
Patimhi kalyāṇī vasānuvattinī, ahosiṃ pubbe sugatassa sāvikā.
૩૧૪.
314.
‘‘એતાદિસં કુસલં જીવલોકે, કમ્મં કરિત્વાન વિસેસભાગિની;
‘‘Etādisaṃ kusalaṃ jīvaloke, kammaṃ karitvāna visesabhāginī;
કાયસ્સ ભેદા અભિસમ્પરાયં, દેવિદ્ધિપત્તા સુગતિમ્હિ આગતા.
Kāyassa bhedā abhisamparāyaṃ, deviddhipattā sugatimhi āgatā.
૩૧૫.
315.
‘‘વિમાનપાસાદવરે મનોરમે, પરિવારિતા અચ્છરાસઙ્ગણેન;
‘‘Vimānapāsādavare manorame, parivāritā accharāsaṅgaṇena;
સયંપભા દેવગણા રમેન્તિ મં, દીઘાયુકિં દેવવિમાનમાગત’’ન્તિ.
Sayaṃpabhā devagaṇā ramenti maṃ, dīghāyukiṃ devavimānamāgata’’nti.
૩૦૭. તત્થ પલ્લઙ્કસેટ્ઠેતિ પલ્લઙ્કવરે ઉત્તમપલ્લઙ્કે. તંયેવસ્સ સેટ્ઠતં દસ્સેતું ‘‘મણિસોણ્ણચિત્તે’’તિ વુત્તં, વિવિધરતનરંસિજાલસમુજ્જલેહિ મણીહિ ચેવ સુવણ્ણેન ચ વિચિત્તે ‘‘તત્થા’’તિ ‘‘સયને’’તિ ચ વુત્તે સયિતબ્બટ્ઠાનભૂતે પલ્લઙ્કસેટ્ઠે.
307. Tattha pallaṅkaseṭṭheti pallaṅkavare uttamapallaṅke. Taṃyevassa seṭṭhataṃ dassetuṃ ‘‘maṇisoṇṇacitte’’ti vuttaṃ, vividharatanaraṃsijālasamujjalehi maṇīhi ceva suvaṇṇena ca vicitte ‘‘tatthā’’ti ‘‘sayane’’ti ca vutte sayitabbaṭṭhānabhūte pallaṅkaseṭṭhe.
૩૦૮. તેતિ તુય્હં સમન્તતો. ‘‘પમોદયન્તી’’તિ પદં પન અપેક્ખિત્વા ‘‘ત’’ન્તિ વિભત્તિ વિપરિણામેતબ્બા. પમોદયન્તીતિ વા પમોદનં કરોન્તિ, પમોદનં તુય્હં ઉપ્પાદેન્તીતિ અત્થો.
308.Teti tuyhaṃ samantato. ‘‘Pamodayantī’’ti padaṃ pana apekkhitvā ‘‘ta’’nti vibhatti vipariṇāmetabbā. Pamodayantīti vā pamodanaṃ karonti, pamodanaṃ tuyhaṃ uppādentīti attho.
૩૧૦. દહરા અપાપિકાતિ દહરાપિ અપાપિકા. ‘‘દહરાસુ પાપિકા’’તિ વા પાઠો, સોયેવત્થો. ‘‘દહરસ્સાપાપિકા’’તિપિ પઠન્તિ, દહરસ્સ સામિકસ્સ અપાપિકા, સક્કચ્ચં ઉપટ્ઠાનેન અનતિચરિયાય ચ ભદ્દિકાતિ અત્થો. તેન વુત્તં ‘‘પસન્નચિત્તા’’તિઆદિ. અભિરાધયિન્તિ આરાધેસિં. રત્તોતિ રત્તિયં.
310.Daharā apāpikāti daharāpi apāpikā. ‘‘Daharāsu pāpikā’’ti vā pāṭho, soyevattho. ‘‘Daharassāpāpikā’’tipi paṭhanti, daharassa sāmikassa apāpikā, sakkaccaṃ upaṭṭhānena anaticariyāya ca bhaddikāti attho. Tena vuttaṃ ‘‘pasannacittā’’tiādi. Abhirādhayinti ārādhesiṃ. Rattoti rattiyaṃ.
૩૧૧. અચોરિકાતિ ચોરિયરહિતા, અદિન્નાદાના પટિવિરતાતિ અત્થો. ‘‘વિરતા ચ ચોરિયા’’તિપિ પાઠો, થેય્યતો ચ વિરતાતિ અત્થો . સંસુદ્ધકાયાતિ પરિસુદ્ધકાયકમ્મન્તતાય સમ્મદેવ સુદ્ધકાયા, તતો એવ સુચિબ્રહ્મચારિની સામિકતો અઞ્ઞત્થ અબ્રહ્મચરિયાસમ્ભવતો. તથા હિ વુત્તં –
311.Acorikāti coriyarahitā, adinnādānā paṭiviratāti attho. ‘‘Viratā ca coriyā’’tipi pāṭho, theyyato ca viratāti attho . Saṃsuddhakāyāti parisuddhakāyakammantatāya sammadeva suddhakāyā, tato eva sucibrahmacārinī sāmikato aññattha abrahmacariyāsambhavato. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘મયઞ્ચ ભરિયા નાતિક્કમામ,
‘‘Mayañca bhariyā nātikkamāma,
અમ્હેપિ ભરિયા નાતિક્કમન્તિ;
Amhepi bhariyā nātikkamanti;
અઞ્ઞત્ર તાહિ બ્રહ્મચરિયં ચરામ,
Aññatra tāhi brahmacariyaṃ carāma,
તસ્મા હિ અમ્હં દહરા નિ મિય્યરે’’તિ. (જા॰ ૧.૧૦.૯૭);
Tasmā hi amhaṃ daharā ni miyyare’’ti. (jā. 1.10.97);
અથ વા સુચિબ્રહ્મચારિનીતિ સુચિનો સુદ્ધસ્સ બ્રહ્મસ્સ સેટ્ઠસ્સ ઉપોસથસીલસ્સ, મગ્ગબ્રહ્મચરિયસ્સ વા અનુરૂપસ્સ પુબ્બભાગબ્રહ્મચરિયસ્સ વસેન સુચિબ્રહ્મચારિની.
Atha vā sucibrahmacārinīti sucino suddhassa brahmassa seṭṭhassa uposathasīlassa, maggabrahmacariyassa vā anurūpassa pubbabhāgabrahmacariyassa vasena sucibrahmacārinī.
૩૧૩. અનુધમ્મચારિનીતિ અરિયાનં ધમ્મસ્સ અનુધમ્મં ચરણસીલા. ઇમઞ્ચ અનન્તરં વુત્તં નિદ્દોસતાય અરિયં, અટ્ઠઙ્ગવરેહિ અટ્ઠહિ ઉત્તમઙ્ગેહિ અરિયત્તા એવ વા અરિયટ્ઠઙ્ગવરેહિ ઉપેતં આરોગ્યટ્ઠેન અનવજ્જટ્ઠેન ચ કુસલં સુખવિપાકતાય સુખાનિસંસતાય ચ સુખુદ્રયં ઉપાવસિન્તિ યોજના.
313.Anudhammacārinīti ariyānaṃ dhammassa anudhammaṃ caraṇasīlā. Imañca anantaraṃ vuttaṃ niddosatāya ariyaṃ, aṭṭhaṅgavarehi aṭṭhahi uttamaṅgehi ariyattā eva vā ariyaṭṭhaṅgavarehi upetaṃ ārogyaṭṭhena anavajjaṭṭhena ca kusalaṃ sukhavipākatāya sukhānisaṃsatāya ca sukhudrayaṃ upāvasinti yojanā.
૩૧૪. વિસેસભાગિનીતિ વિસેસસ્સ દિબ્બસ્સ સમ્પત્તિભવસ્સ ભાગિની. સુગતિમ્હિ આગતાતિ સુગતિં આગતા ઉપગતા, સુગતિમ્હિ વા સુગતિયં દિબ્બસમ્પત્તિયં આગતા. ‘‘સુગતિઞ્હિ આગતા’’તિપિ પાઠો. તત્થ હીતિ નિપાતમત્તં, હેતુઅત્થો વા, યસ્મા સુગતિં આગતા, તસ્મા વિસેસભાગિનીતિ યોજના.
314.Visesabhāginīti visesassa dibbassa sampattibhavassa bhāginī. Sugatimhi āgatāti sugatiṃ āgatā upagatā, sugatimhi vā sugatiyaṃ dibbasampattiyaṃ āgatā. ‘‘Sugatiñhi āgatā’’tipi pāṭho. Tattha hīti nipātamattaṃ, hetuattho vā, yasmā sugatiṃ āgatā, tasmā visesabhāginīti yojanā.
૩૧૫. વિમાનપાસાદવરેતિ વિમાનેસુ ઉત્તમપાસાદે, વિમાનસઙ્ખાતે વા અગ્ગપાસાદે, વિમાને વા વિગતમાને અપ્પમાણે મહન્તે વરપાસાદે પરિવારિતા અચ્છરાસઙ્ગણેન સયંપભા પમોદામિ, ‘‘અમ્હી’’તિ વા પદં આનેત્વા યોજેતબ્બં. દીઘાયુકિન્તિ હેટ્ઠિમેહિ દેવેહિ દીઘતરાયુકતાય તત્રૂપપન્નેહિ અનપ્પાયુકતાય ચ દીઘાયુકિં મં યથાવુત્તં દેવવિમાનમાગતં ઉપગતં દેવગણા રમેન્તીતિ યોજના. સેસં વુત્તનયમેવ.
315.Vimānapāsādavareti vimānesu uttamapāsāde, vimānasaṅkhāte vā aggapāsāde, vimāne vā vigatamāne appamāṇe mahante varapāsāde parivāritā accharāsaṅgaṇena sayaṃpabhā pamodāmi, ‘‘amhī’’ti vā padaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Dīghāyukinti heṭṭhimehi devehi dīghatarāyukatāya tatrūpapannehi anappāyukatāya ca dīghāyukiṃ maṃ yathāvuttaṃ devavimānamāgataṃ upagataṃ devagaṇā ramentīti yojanā. Sesaṃ vuttanayameva.
પલ્લઙ્કવિમાનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pallaṅkavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / વિમાનવત્થુપાળિ • Vimānavatthupāḷi / ૩. પલ્લઙ્કવિમાનવત્થુ • 3. Pallaṅkavimānavatthu