Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૧૦. પંસુધોવકસુત્તવણ્ણના
10. Paṃsudhovakasuttavaṇṇanā
૧૦૨. દસમે અનીહતદોસન્તિ અનપનીતથૂલકાળકં. અનપનીતકસાવન્તિ અનપગતસુખુમકાળકં. પહટમત્તન્તિ આહટમત્તં.
102. Dasame anīhatadosanti anapanītathūlakāḷakaṃ. Anapanītakasāvanti anapagatasukhumakāḷakaṃ. Pahaṭamattanti āhaṭamattaṃ.
દસકુસલકમ્મપથવસેન ઉપ્પન્નં ચિત્તં ચિત્તમેવ, વિપસ્સનાપાદકઅટ્ઠસમાપત્તિચિત્તં વિપસ્સનાચિત્તઞ્ચ તતો ચિત્તતો અધિકં ચિત્તન્તિ અધિચિત્તન્તિ આહ ‘‘અધિચિત્તન્તિ સમથવિપસ્સનાચિત્ત’’ન્તિ. અનુયુત્તસ્સાતિ અનુપ્પન્નસ્સ ઉપ્પાદનવસેન ઉપ્પન્નસ્સ પટિબ્રૂહનવસેન અનુ અનુ યુત્તસ્સ, તત્થ યુત્તપ્પયુત્તસ્સાતિ અત્થો. એત્થ ચ પુરેભત્તં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપ્પટિક્કન્તો નિસીદનં આદાય ‘‘અસુકસ્મિં રુક્ખમૂલે વા વનસણ્ડે વા પબ્ભારે વા સમણધમ્મં કરિસ્સામી’’તિ નિક્ખમન્તોપિ તત્થ ગન્ત્વા હત્થેહિ વા પાદેહિ વા નિસજ્જટ્ઠાનતો તિણપણ્ણાનિ અપનેન્તોપિ અધિચિત્તં અનુયુત્તોયેવ. નિસીદિત્વા પન હત્થપાદે ધોવિત્વા મૂલકમ્મટ્ઠાનં ગહેત્વા ભાવનં અનુયુઞ્જન્તો ભાવનાય અપ્પનં અપ્પત્તાયપિ અધિચિત્તમનુયુત્તોયેવ તદત્થેનપિ તંસદ્દવોહારતો. ચિત્તસમ્પન્નોતિ ધમ્મચિત્તસ્સ સમન્નાગતત્તા સમ્પન્નચિત્તો. પણ્ડિતજાતિકોતિ પણ્ડિતસભાવો.
Dasakusalakammapathavasena uppannaṃ cittaṃ cittameva, vipassanāpādakaaṭṭhasamāpatticittaṃ vipassanācittañca tato cittato adhikaṃ cittanti adhicittanti āha ‘‘adhicittanti samathavipassanācitta’’nti. Anuyuttassāti anuppannassa uppādanavasena uppannassa paṭibrūhanavasena anu anu yuttassa, tattha yuttappayuttassāti attho. Ettha ca purebhattaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto nisīdanaṃ ādāya ‘‘asukasmiṃ rukkhamūle vā vanasaṇḍe vā pabbhāre vā samaṇadhammaṃ karissāmī’’ti nikkhamantopi tattha gantvā hatthehi vā pādehi vā nisajjaṭṭhānato tiṇapaṇṇāni apanentopi adhicittaṃ anuyuttoyeva. Nisīditvā pana hatthapāde dhovitvā mūlakammaṭṭhānaṃ gahetvā bhāvanaṃ anuyuñjanto bhāvanāya appanaṃ appattāyapi adhicittamanuyuttoyeva tadatthenapi taṃsaddavohārato. Cittasampannoti dhammacittassa samannāgatattā sampannacitto. Paṇḍitajātikoti paṇḍitasabhāvo.
કામે આરબ્ભાતિ વત્થુકામે આરબ્ભ. કામરાગસઙ્ખાતેન વા કામેન પટિસંયુત્તો વિતક્કો કામવિતક્કો. બ્યાપજ્જતિ ચિત્તં એતેનાતિ બ્યાપાદો, દોસો. વિહિંસન્તિ એતાય સત્તે, વિહિંસનં વા તેસં એતન્તિ વિહિંસા, પરેસં વિહેઠનાકારેન પવત્તસ્સ કરુણાપટિપક્ખસ્સ પાપધમ્મસ્સેતં અધિવચનં. ઞાતકે આરબ્ભ ઉપ્પન્નો વિતક્કોતિ ઞાતકે આરબ્ભ ગેહસ્સિતપેમવસેન ઉપ્પન્નો વિતક્કો. જનપદમારબ્ભ ઉપ્પન્નો વિતક્કોતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. અહો વત મં…પે॰… ઉપ્પન્નો વિતક્કોતિ ‘‘અહો વત મં પરે ન અવજાનેય્યું, ન હેટ્ઠા કત્વા મઞ્ઞેય્યું, પાસાણચ્છત્તં વિય ગરું કરેય્યુ’’ન્તિ એવં ઉપ્પન્નવિતક્કો. દસવિપસ્સનુપક્કિલેસવિતક્કાતિ ઓભાસાદિદસવિપસ્સનુપક્કિલેસે આરબ્ભ ઉપ્પન્નવિતક્કા.
Kāme ārabbhāti vatthukāme ārabbha. Kāmarāgasaṅkhātena vā kāmena paṭisaṃyutto vitakko kāmavitakko. Byāpajjati cittaṃ etenāti byāpādo, doso. Vihiṃsanti etāya satte, vihiṃsanaṃ vā tesaṃ etanti vihiṃsā, paresaṃ viheṭhanākārena pavattassa karuṇāpaṭipakkhassa pāpadhammassetaṃ adhivacanaṃ. Ñātake ārabbha uppanno vitakkoti ñātake ārabbha gehassitapemavasena uppanno vitakko. Janapadamārabbha uppanno vitakkoti etthāpi eseva nayo. Aho vata maṃ…pe… uppanno vitakkoti ‘‘aho vata maṃ pare na avajāneyyuṃ, na heṭṭhā katvā maññeyyuṃ, pāsāṇacchattaṃ viya garuṃ kareyyu’’nti evaṃ uppannavitakko. Dasavipassanupakkilesavitakkāti obhāsādidasavipassanupakkilese ārabbha uppannavitakkā.
અવસિટ્ઠા ધમ્મવિતક્કા એતસ્સાતિ અવસિટ્ઠધમ્મવિતક્કો, વિપસ્સનાસમાધિ. ન એકગ્ગભાવપ્પત્તો ન એકગ્ગતં પત્તો. એકં ઉદેતીતિ હિ એકોદિ, પટિપક્ખેહિ અનભિભૂતત્તા અગ્ગં સેટ્ઠં હુત્વા ઉદેતીતિ અત્થો. સેટ્ઠોપિ હિ લોકે એકોતિ વુચ્ચતિ, એકસ્મિં આરમ્મણે સમાધાનવસેન પવત્તચિત્તસ્સેતં અધિવચનં. એકોદિસ્સ ભાવો એકોદિભાવો, એકગ્ગતાયેતં અધિવચનં.
Avasiṭṭhā dhammavitakkā etassāti avasiṭṭhadhammavitakko, vipassanāsamādhi. Na ekaggabhāvappatto na ekaggataṃ patto. Ekaṃ udetīti hi ekodi, paṭipakkhehi anabhibhūtattā aggaṃ seṭṭhaṃ hutvā udetīti attho. Seṭṭhopi hi loke ekoti vuccati, ekasmiṃ ārammaṇe samādhānavasena pavattacittassetaṃ adhivacanaṃ. Ekodissa bhāvo ekodibhāvo, ekaggatāyetaṃ adhivacanaṃ.
નિયકજ્ઝત્તન્તિ અત્તસન્તાનસ્સેતં અધિવચનં. ગોચરજ્ઝત્તન્તિ ઇધ નિબ્બાનં અધિપ્પેતં. તેનાહ ‘‘એકસ્મિં નિબ્બાનગોચરેયેવ તિટ્ઠતી’’તિ. સુટ્ઠુ નિસીદતીતિ સમાધિપટિપક્ખે કિલેસે સન્નિસીદેન્તો સુટ્ઠુ નિસીદતિ. એકગ્ગં હોતીતિ અબ્યગ્ગભાવપ્પત્તિયા એકગ્ગં હોતિ. સમ્મા આધિયતીતિ યથા આરમ્મણે સુટ્ઠુ અપ્પિતં હોતિ, એવં સમ્મા સમ્મદેવ આધિયતિ.
Niyakajjhattanti attasantānassetaṃ adhivacanaṃ. Gocarajjhattanti idha nibbānaṃ adhippetaṃ. Tenāha ‘‘ekasmiṃ nibbānagocareyeva tiṭṭhatī’’ti. Suṭṭhu nisīdatīti samādhipaṭipakkhe kilese sannisīdento suṭṭhu nisīdati. Ekaggaṃ hotīti abyaggabhāvappattiyā ekaggaṃ hoti. Sammā ādhiyatīti yathā ārammaṇe suṭṭhu appitaṃ hoti, evaṃ sammā sammadeva ādhiyati.
અભિઞ્ઞા સચ્છિકરણીયસ્સાતિ એત્થ ‘‘અભિઞ્ઞાય સચ્છિકરણીયસ્સા’’તિ વત્તબ્બે ‘‘અભિઞ્ઞા’’તિ ય-કારલોપેન પન પુન કાલકિરિયાનિદ્દેસો કતોતિ આહ ‘‘અભિજાનિત્વા પચ્ચક્ખં કાતબ્બસ્સા’’તિ. અભિઞ્ઞાય ઇદ્ધિવિધાદિઞાણેન સચ્છિકિરિયં ઇદ્ધિવિધપચ્ચનુભવનાદિકં અભિઞ્ઞાસચ્છિકરણીયન્તિ એવં વા એત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. સક્ખિભબ્બતં પાપુણાતીતિ એત્થ પન યસ્સ પચ્ચક્ખં અત્થિ, સો સક્ખી, સક્ખિનો ભબ્બતા સક્ખિભબ્બતા, સક્ખિભવનન્તિ વુત્તં હોતિ. સક્ખી ચ સો ભબ્બો ચાતિ સક્ખિભબ્બો. અયઞ્હિ ઇદ્ધિવિધાદીનં ભબ્બો તત્થ ચ સક્ખીતિ સક્ખિભબ્બો, તસ્સ ભાવો સક્ખિભબ્બતા, તં પાપુણાતીતિ અત્થો.
Abhiññāsacchikaraṇīyassāti ettha ‘‘abhiññāya sacchikaraṇīyassā’’ti vattabbe ‘‘abhiññā’’ti ya-kāralopena pana puna kālakiriyāniddeso katoti āha ‘‘abhijānitvā paccakkhaṃ kātabbassā’’ti. Abhiññāya iddhividhādiñāṇena sacchikiriyaṃ iddhividhapaccanubhavanādikaṃ abhiññāsacchikaraṇīyanti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Sakkhibhabbataṃ pāpuṇātīti ettha pana yassa paccakkhaṃ atthi, so sakkhī, sakkhino bhabbatā sakkhibhabbatā, sakkhibhavananti vuttaṃ hoti. Sakkhī ca so bhabbo cāti sakkhibhabbo. Ayañhi iddhividhādīnaṃ bhabbo tattha ca sakkhīti sakkhibhabbo, tassa bhāvo sakkhibhabbatā, taṃ pāpuṇātīti attho.
અભિઞ્ઞાપાદકજ્ઝાનાદિભેદેતિ એત્થ અભિઞ્ઞાપાદા ચ અભિઞ્ઞાપાદકજ્ઝાનઞ્ચ અભિઞ્ઞાપાદકજ્ઝાનાનિ. આદિ-સદ્દેન અરહત્તઞ્ચ અરહત્તસ્સ વિપસ્સના ચ સઙ્ગહિતાતિ દટ્ઠબ્બં. તેનેવ મજ્ઝિમનિકાયટ્ઠકથાયં (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૧૯૮) –
Abhiññāpādakajjhānādibhedeti ettha abhiññāpādā ca abhiññāpādakajjhānañca abhiññāpādakajjhānāni. Ādi-saddena arahattañca arahattassa vipassanā ca saṅgahitāti daṭṭhabbaṃ. Teneva majjhimanikāyaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.198) –
‘‘સતિ સતિઆયતનેતિ સતિ સતિકારણે. કિઞ્ચેત્થ કારણં? અભિઞ્ઞા વા અભિઞ્ઞાપાદકજ્ઝાનં વા, અવસાને પન અરહત્તં વા કારણં અરહત્તસ્સ વિપસ્સના વાતિ વેદિતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં.
‘‘Sati satiāyataneti sati satikāraṇe. Kiñcettha kāraṇaṃ? Abhiññā vā abhiññāpādakajjhānaṃ vā, avasāne pana arahattaṃ vā kāraṇaṃ arahattassa vipassanā vāti veditabba’’nti vuttaṃ.
યઞ્હિ તં તત્ર તત્ર સક્ખિભબ્બતાસઙ્ખાતં ઇદ્ધિવિધપચ્ચનુભવનાદિ, તસ્સ અભિઞ્ઞા કારણં . અથ ઇદ્ધિવિધપચ્ચનુભવનાદિ અભિઞ્ઞા, એવં સતિ અભિઞ્ઞાપાદકજ્ઝાનં કારણં. અવસાને છટ્ઠાભિઞ્ઞાય પન અરહત્તં, અરહત્તસ્સ વિપસ્સના વા કારણં. અરહત્તઞ્હિ ‘‘કુદાસ્સુ નામાહં તદાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરિસ્સામિ, યદરિયા એતરહિ ઉપસમ્પજ્જ વિહરન્તી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૪૬૫; ૩.૩૦૭) અનુત્તરેસુ વિમોક્ખેસુ પિહં ઉપટ્ઠપેત્વા અભિઞ્ઞા નિબ્બત્તેન્તસ્સ કારણં. ઇદઞ્ચ સાધારણં ન હોતિ, સાધારણવસેન પન અરહત્તસ્સ વિપસ્સના કારણં. ઇમસ્મિઞ્હિ સુત્તે અરહત્તફલવસેન છટ્ઠાભિઞ્ઞા વુત્તા. તેનેવાહ ‘‘આસવાનં ખયાતિઆદિ ચેત્થ ફલસમાપત્તિવસેન વુત્તન્તિ વેદિતબ્બ’’ન્તિ.
Yañhi taṃ tatra tatra sakkhibhabbatāsaṅkhātaṃ iddhividhapaccanubhavanādi, tassa abhiññā kāraṇaṃ . Atha iddhividhapaccanubhavanādi abhiññā, evaṃ sati abhiññāpādakajjhānaṃ kāraṇaṃ. Avasāne chaṭṭhābhiññāya pana arahattaṃ, arahattassa vipassanā vā kāraṇaṃ. Arahattañhi ‘‘kudāssu nāmāhaṃ tadāyatanaṃ upasampajja viharissāmi, yadariyā etarahi upasampajja viharantī’’ti (ma. ni. 1.465; 3.307) anuttaresu vimokkhesu pihaṃ upaṭṭhapetvā abhiññā nibbattentassa kāraṇaṃ. Idañca sādhāraṇaṃ na hoti, sādhāraṇavasena pana arahattassa vipassanā kāraṇaṃ. Imasmiñhi sutte arahattaphalavasena chaṭṭhābhiññā vuttā. Tenevāha ‘‘āsavānaṃ khayātiādi cettha phalasamāpattivasena vuttanti veditabba’’nti.
પંસુધોવકસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṃsudhovakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૧૦. પંસુધોવકસુત્તં • 10. Paṃsudhovakasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૧૦. પંસુધોવકસુત્તવણ્ણના • 10. Paṃsudhovakasuttavaṇṇanā