Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
પઞ્ચકનયવણ્ણના
Pañcakanayavaṇṇanā
૧૬૭. આકારભેદન્તિ આકારવિસેસં. અનેકાકારા હિ ધમ્મા, તે ચ નિરવસેસં યાથાવતો ભગવતા અભિસમ્બુદ્ધા. યથાહ – ‘‘સબ્બે ધમ્મા સબ્બાકારેન બુદ્ધસ્સ ભગવતો ઞાણમુખે આપાથં આગચ્છન્તી’’તિ (મહાનિ॰ ૧૫૬; ચૂળનિ॰ મોઘરાજમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૮૫; પટિ॰ ૩.૫). દુતિયજ્ઝાનપક્ખિકં ન પઠમજ્ઝાનપક્ખિકન્તિ અધિપ્પાયો. તેનેવાહ ‘‘પઠમજ્ઝાનમેવ હી’’તિઆદિ. અત્થતો હિ ચતુક્કપઞ્ચકનયા અઞ્ઞમઞ્ઞાનુપ્પવેસિનો. પઞ્ચકનયે દુતિયજ્ઝાનં કિં સવિચારતાય પઠમજ્ઝાનપક્ખિકં ઉદાહુ અવિતક્કતાય દુતિયજ્ઝાનપક્ખિકન્તિ સિયા આસઙ્કાતિ તદાસઙ્કાનિવત્તનત્થમિદં વુત્તં. કસ્માતિઆદિના તત્થ કારણમાહ. સુત્તન્તદેસનાસુ ચ દુતિયજ્ઝાનમેવ ભજન્તીતિ સમ્બન્ધો. ચ-સદ્દેન ન કેવલં ઇધેવ, અથ ખો સુત્તન્તદેસનાસુપીતિ દેસનન્તરેપિ યથાવુત્તજ્ઝાનસ્સ પઠમજ્ઝાનપક્ખિકત્તાભાવં દસ્સેતિ. ઇદાનિ ભજનમ્પિ દસ્સેતું ‘‘વિતક્કવૂપસમા’’તિઆદિ વુત્તં. તેન સુત્તન્તેપિ પઞ્ચકનયસ્સ લબ્ભમાનતં દસ્સેતિ.
167. Ākārabhedanti ākāravisesaṃ. Anekākārā hi dhammā, te ca niravasesaṃ yāthāvato bhagavatā abhisambuddhā. Yathāha – ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. 3.5). Dutiyajjhānapakkhikaṃ na paṭhamajjhānapakkhikanti adhippāyo. Tenevāha ‘‘paṭhamajjhānameva hī’’tiādi. Atthato hi catukkapañcakanayā aññamaññānuppavesino. Pañcakanaye dutiyajjhānaṃ kiṃ savicāratāya paṭhamajjhānapakkhikaṃ udāhu avitakkatāya dutiyajjhānapakkhikanti siyā āsaṅkāti tadāsaṅkānivattanatthamidaṃ vuttaṃ. Kasmātiādinā tattha kāraṇamāha. Suttantadesanāsu ca dutiyajjhānameva bhajantīti sambandho. Ca-saddena na kevalaṃ idheva, atha kho suttantadesanāsupīti desanantarepi yathāvuttajjhānassa paṭhamajjhānapakkhikattābhāvaṃ dasseti. Idāni bhajanampi dassetuṃ ‘‘vitakkavūpasamā’’tiādi vuttaṃ. Tena suttantepi pañcakanayassa labbhamānataṃ dasseti.
નનુ ચ સુત્તન્તે ચત્તારિયેવ ઝાનાનિ વિભત્તાનીતિ પઞ્ચકનયો નત્થિયેવાતિ? ન, ‘‘સવિતક્કસવિચારો સમાધી’’તિઆદિના સમાધિત્તયાપદેસેન પઞ્ચકનયસ્સ લબ્ભમાનત્તા. ચતુક્કનયનિસ્સિતો પન કત્વા પઞ્ચકનયો વિભત્તોતિ તત્થાપિ પઞ્ચકનયો નિદ્ધારેતબ્બો. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમાતિ હિ વિતક્કસ્સ વિચારસ્સ વિતક્કવિચારાનઞ્ચ વિતક્કવિચારાનન્તિ સક્કા વત્તું. તથા અવિતક્કઅવિચારાનન્તિ ચ વિના સહ ચ વિચારેન વિતક્કપ્પહાનેન અવિતક્કં સહ વિના ચ વિતક્કેન વિચારપ્પહાનેન અવિચારન્તિ અવિતક્કં અવિચારં અવિતક્કઅવિચારઞ્ચાતિ વા તિવિધમ્પિ સક્કા સઙ્ગણ્હિતું.
Nanu ca suttante cattāriyeva jhānāni vibhattānīti pañcakanayo natthiyevāti? Na, ‘‘savitakkasavicāro samādhī’’tiādinā samādhittayāpadesena pañcakanayassa labbhamānattā. Catukkanayanissito pana katvā pañcakanayo vibhattoti tatthāpi pañcakanayo niddhāretabbo. Vitakkavicārānaṃ vūpasamāti hi vitakkassa vicārassa vitakkavicārānañca vitakkavicārānanti sakkā vattuṃ. Tathā avitakkaavicārānanti ca vinā saha ca vicārena vitakkappahānena avitakkaṃ saha vinā ca vitakkena vicārappahānena avicāranti avitakkaṃ avicāraṃ avitakkaavicārañcāti vā tividhampi sakkā saṅgaṇhituṃ.
દુતિયન્તિ ચ વિતક્કરહિતે વિતક્કવિચારદ્વયરહિતે ચ ઞાયાગતા દેસના. દુતિયં અધિગન્તબ્બત્તા વિચારમત્તરહિતેપિ દ્વયપ્પહાનાધિગતસમાનધમ્મત્તા. એવઞ્ચ કત્વા પઞ્ચકનયનિદ્દેસે દુતિયે વૂપસન્તોપિ વિતક્કો તંસહાયવિચારાવૂપસમેન ન સમ્માવૂપસન્તોતિ વિતક્કવિચારદ્વયરહિતે વિય વિચારવૂપસમેનેવ તદુપસમં સેસધમ્મસમાનતઞ્ચ દસ્સેન્તેન ‘‘વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતી’’તિ તતિયં ચતુક્કનયે દુતિયેન નિબ્બિસેસં વિભત્તં. દુવિધસ્સપિ સહાયવિરહેન અઞ્ઞથા ચ વિતક્કપ્પહાનેન અવિતક્કત્તં સમાધિજં પીતિસુખત્તઞ્ચ સમાનન્તિ સમાનધમ્મત્તાપિ દુતિયન્તિ નિદ્દેસો. વિચારમત્તમ્પિ હિ વિતક્કવિચારદ્વયરહિતં વિય ‘‘યસ્મિં સમયે રૂપૂપપત્તિયા મગ્ગં ભાવેતિ અવિતક્કવિચારમત્તં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતી’’તિ અવિતક્કં સમાધિજં પીતિસુખન્તિ વિભત્તં. પઠમજ્ઝાને વા સહચારીસુ વિતક્કવિચારેસુ એકં અતિક્કમિત્વા દુતિયમ્પિ તત્રટ્ઠમેવ દોસતો દિસ્વા ઉભયમ્પિ સહાતિક્કમન્તસ્સ પઞ્ચકનયે તતિયં વુત્તં તતિયં અધિગન્તબ્બત્તા. પઠમતો અનન્તરભાવેન પનસ્સ દુતિયભાવો ચ ઉપ્પજ્જતિ. કસ્મા પનેત્થ સરૂપતો પઞ્ચકનયો ન વિભત્તોતિ? વિનેય્યજ્ઝાસયતો. યથાનુલોમદેસના હિ સુત્તન્તદેસનાતિ.
Dutiyanti ca vitakkarahite vitakkavicāradvayarahite ca ñāyāgatā desanā. Dutiyaṃ adhigantabbattā vicāramattarahitepi dvayappahānādhigatasamānadhammattā. Evañca katvā pañcakanayaniddese dutiye vūpasantopi vitakko taṃsahāyavicārāvūpasamena na sammāvūpasantoti vitakkavicāradvayarahite viya vicāravūpasameneva tadupasamaṃ sesadhammasamānatañca dassentena ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti tatiyaṃ catukkanaye dutiyena nibbisesaṃ vibhattaṃ. Duvidhassapi sahāyavirahena aññathā ca vitakkappahānena avitakkattaṃ samādhijaṃ pītisukhattañca samānanti samānadhammattāpi dutiyanti niddeso. Vicāramattampi hi vitakkavicāradvayarahitaṃ viya ‘‘yasmiṃ samaye rūpūpapattiyā maggaṃ bhāveti avitakkavicāramattaṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti avitakkaṃ samādhijaṃ pītisukhanti vibhattaṃ. Paṭhamajjhāne vā sahacārīsu vitakkavicāresu ekaṃ atikkamitvā dutiyampi tatraṭṭhameva dosato disvā ubhayampi sahātikkamantassa pañcakanaye tatiyaṃ vuttaṃ tatiyaṃ adhigantabbattā. Paṭhamato anantarabhāvena panassa dutiyabhāvo ca uppajjati. Kasmā panettha sarūpato pañcakanayo na vibhattoti? Vineyyajjhāsayato. Yathānulomadesanā hi suttantadesanāti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / અભિધમ્મપિટક • Abhidhammapiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણીપાળિ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / રૂપાવચરકુસલં • Rūpāvacarakusalaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / અભિધમ્મપિટક (અટ્ઠકથા) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ધમ્મસઙ્ગણિ-અટ્ઠકથા • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / પઞ્ચકનયો • Pañcakanayo
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / પઞ્ચકનયવણ્ણના • Pañcakanayavaṇṇanā