| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
६. छक्कनिपातो
6. Chakkanipāto
१. पञ्चसतमत्ताथेरीगाथावण्णना
1. Pañcasatamattātherīgāthāvaṇṇanā
छक्कनिपाते यस्स मग्गं न जानासीतिआदिका पञ्चसतमत्तानं थेरीनं गाथा। इमापि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्तियो अनुक्कमेन उपचितविमोक्खसम्भारा हुत्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे तत्थ तत्थ कुलगेहे निब्बत्तित्वा वयप्पत्ता मातापितूहि पतिकुलं आनीता तत्थ तत्थ पुत्ते लभित्वा घरावासं वसन्तियो समानजातिकस्स तादिसस्स कम्मस्स कतत्ता सब्बाव मतपुत्ता हुत्वा, पुत्तसोकेन अभिभूता पटाचाराय थेरिया सन्तिकं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा निसिन्ना अत्तनो सोककारणं आरोचेसुं। थेरी तासं सोकं विनोदेन्ती –
Chakkanipāte yassa maggaṃ na jānāsītiādikā pañcasatamattānaṃ therīnaṃ gāthā. Imāpi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantiyo anukkamena upacitavimokkhasambhārā hutvā imasmiṃ buddhuppāde tattha tattha kulagehe nibbattitvā vayappattā mātāpitūhi patikulaṃ ānītā tattha tattha putte labhitvā gharāvāsaṃ vasantiyo samānajātikassa tādisassa kammassa katattā sabbāva mataputtā hutvā, puttasokena abhibhūtā paṭācārāya theriyā santikaṃ upasaṅkamitvā vanditvā nisinnā attano sokakāraṇaṃ ārocesuṃ. Therī tāsaṃ sokaṃ vinodentī –
१२७.
127.
‘‘यस्स मग्गं न जानासि, आगतस्स गतस्स वा।
‘‘Yassa maggaṃ na jānāsi, āgatassa gatassa vā;
तं कुतो चागतं सत्तं, मम पुत्तोति रोदसि॥
Taṃ kuto cāgataṃ sattaṃ, mama puttoti rodasi.
१२८.
128.
‘‘मग्गञ्च खोस्स जानासि, आगतस्स गतस्स वा।
‘‘Maggañca khossa jānāsi, āgatassa gatassa vā;
न नं समनुसोचेसि, एवंधम्मा हि पाणिनो॥
Na naṃ samanusocesi, evaṃdhammā hi pāṇino.
१२९.
129.
‘‘अयाचितो ततागच्छि, नानुञ्ञातो इतो गतो।
‘‘Ayācito tatāgacchi, nānuññāto ito gato;
कुतोचि नून आगन्त्वा, वसित्वा कतिपाहकं।
Kutoci nūna āgantvā, vasitvā katipāhakaṃ;
इतोपि अञ्ञेन गतो, ततोपञ्ञेन गच्छति॥
Itopi aññena gato, tatopaññena gacchati.
१३०.
130.
‘‘पेतो मनुस्सरूपेन, संसरन्तो गमिस्सति।
‘‘Peto manussarūpena, saṃsaranto gamissati;
यथागतो तथा गतो, का तत्थ परिदेवना’’ति॥ –
Yathāgato tathā gato, kā tattha paridevanā’’ti. –
इमाहि चतूहि गाथाहि धम्मं देसेसि।
Imāhi catūhi gāthāhi dhammaṃ desesi.
ता तस्सा धम्मं सुत्वा सञ्जातसंवेगा थेरिया सन्तिके पब्बजिंसु। पब्बजित्वा विपस्सनाय कम्मं करोन्तियो विमुत्तिपरिपाचनीयानं धम्मानं परिपाकं गतत्ता न चिरस्सेव सह पटिसम्भिदाहि अरहत्ते पतिट्ठहिंसु। अथ ता अधिगतारहत्ता अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा उदानवसेन ‘‘यस्स मग्गं न जानासी’’तिआदिकाहि ओवादगाथाहि सद्धिं –
Tā tassā dhammaṃ sutvā sañjātasaṃvegā theriyā santike pabbajiṃsu. Pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karontiyo vimuttiparipācanīyānaṃ dhammānaṃ paripākaṃ gatattā na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahatte patiṭṭhahiṃsu. Atha tā adhigatārahattā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena ‘‘yassa maggaṃ na jānāsī’’tiādikāhi ovādagāthāhi saddhiṃ –
१३१.
131.
‘‘अब्बही वत मे सल्लं, दुद्दसं हदयस्सितं।
‘‘Abbahī vata me sallaṃ, duddasaṃ hadayassitaṃ;
या मे सोकपरेताय, पुत्तसोकं ब्यपानुदि॥
Yā me sokaparetāya, puttasokaṃ byapānudi.
१३२.
132.
‘‘साज्ज अब्बूळ्हसल्लाहं, निच्छाता परिनिब्बुता।
‘‘Sājja abbūḷhasallāhaṃ, nicchātā parinibbutā;
बुद्धं धम्मञ्च सङ्घञ्च, उपेमि सरणं मुनि’’न्ति॥ –
Buddhaṃ dhammañca saṅghañca, upemi saraṇaṃ muni’’nti. –
इमा गाथा विसुं विसुं अभासिंसु।
Imā gāthā visuṃ visuṃ abhāsiṃsu.
तत्थ यस्स मग्गं न जानासि, आगतस्स गतस्स वाति यस्स सत्तस्स इध आगतस्स आगतमग्गं वा इतो गतस्स गतमग्गं वा त्वं न जानासि। अनन्तरा अतीतानागतभवूपपत्तियो सन्धाय वदति। तं कुतो चागतं सत्तन्ति तं एवं अविञ्ञातागतगतमग्गं कुतोचि गतितो आगतमग्गं आगच्छन्तेन अन्तरामग्गे सब्बेन सब्बं अकतपरिचयसमागतपुरिससदिसं सत्तं केवलं ममत्तं उप्पादेत्वा मम पुत्तोति कुतो केन कारणेन रोदसि। अप्पटिकारतो मम पुत्तस्स च अकातब्बतो न एत्थ रोदनकारणं अत्थीति अधिप्पायो।
Tattha yassa maggaṃ na jānāsi, āgatassa gatassa vāti yassa sattassa idha āgatassa āgatamaggaṃ vā ito gatassa gatamaggaṃ vā tvaṃ na jānāsi. Anantarā atītānāgatabhavūpapattiyo sandhāya vadati. Taṃ kuto cāgataṃ sattanti taṃ evaṃ aviññātāgatagatamaggaṃ kutoci gatito āgatamaggaṃ āgacchantena antarāmagge sabbena sabbaṃ akataparicayasamāgatapurisasadisaṃ sattaṃ kevalaṃ mamattaṃ uppādetvā mama puttoti kuto kena kāraṇena rodasi. Appaṭikārato mama puttassa ca akātabbato na ettha rodanakāraṇaṃ atthīti adhippāyo.
मग्गञ्च खोस्स जानासीति अस्स तव पुत्ताभिमतस्स सत्तस्स आगतस्स आगतमग्गञ्च गतस्स गतमग्गञ्च अथ जानेय्यासि। न नं समनुसोचेसीति एवम्पि नं न समनुसोचेय्यासि। कस्मा? एवंधम्मा हि पाणिनो, दिट्ठधम्मेपि हि सत्तानं सब्बेहि पियेहि मनापेहि नानाभावा विनाभावा तत्थ वसवत्तिताय अभावतो, पगेव अभिसम्परायं।
Maggañca khossa jānāsīti assa tava puttābhimatassa sattassa āgatassa āgatamaggañca gatassa gatamaggañca atha jāneyyāsi. Na naṃ samanusocesīti evampi naṃ na samanusoceyyāsi. Kasmā? Evaṃdhammā hi pāṇino, diṭṭhadhammepi hi sattānaṃ sabbehi piyehi manāpehi nānābhāvā vinābhāvā tattha vasavattitāya abhāvato, pageva abhisamparāyaṃ.
अयाचितो ततागच्छीति ततो परलोकतो केनचि अयाचितो इध आगच्छि। ‘‘आगतो’’तिपि पाळि, सो एवत्थो। नानुञ्ञातो इतो गतोति इधलोकतो केनचि अननुञ्ञातो परलोकं गतो। कुतोचीति निरयादितो यतो कुतोचि गतितो। नूनाति परिसङ्कायं । वसित्वा कतिपाहकन्ति कतिपयदिवसमत्तं इध वसित्वा। इतोपि अञ्ञेन गतोति इतोपि भवतो अञ्ञेन गतो, इतो अञ्ञम्पि भवं पटिसन्धिवसेन उपगतो। ततोपञ्ञेन गच्छतीति ततोपि भवतो अञ्ञेन गमिस्सति, अञ्ञमेव भवं उपगमिस्सति।
Ayācito tatāgacchīti tato paralokato kenaci ayācito idha āgacchi. ‘‘Āgato’’tipi pāḷi, so evattho. Nānuññāto ito gatoti idhalokato kenaci ananuññāto paralokaṃ gato. Kutocīti nirayādito yato kutoci gatito. Nūnāti parisaṅkāyaṃ . Vasitvā katipāhakanti katipayadivasamattaṃ idha vasitvā. Itopi aññena gatoti itopi bhavato aññena gato, ito aññampi bhavaṃ paṭisandhivasena upagato. Tatopaññena gacchatīti tatopi bhavato aññena gamissati, aññameva bhavaṃ upagamissati.
पेतोति अपेतो तं तं भवं उपपज्जित्वा ततो अपगतो। मनुस्सरूपेनाति निदस्सनमत्तमेतं, मनुस्सभावेन तिरच्छानादिभावेन चाति अत्थो। संसरन्तोति अपरापरं उपपत्तिवसेन संसरन्तो। यथागतो तथा गतोति यथा अविञ्ञातगतितो च अनामन्तेत्वा आगतो तथा अविञ्ञातगतिको अननुञ्ञातोव गतो। का तत्थ परिदेवनाति तत्थ तादिसे अवसवत्तिनि यथाकामावचरे का नाम परिदेवना, किं परिदेवितेन पयोजनन्ति अत्थो। सेसं वुत्तनयमेव।
Petoti apeto taṃ taṃ bhavaṃ upapajjitvā tato apagato. Manussarūpenāti nidassanamattametaṃ, manussabhāvena tiracchānādibhāvena cāti attho. Saṃsarantoti aparāparaṃ upapattivasena saṃsaranto. Yathāgato tathā gatoti yathā aviññātagatito ca anāmantetvā āgato tathā aviññātagatiko ananuññātova gato. Kā tattha paridevanāti tattha tādise avasavattini yathākāmāvacare kā nāma paridevanā, kiṃ paridevitena payojananti attho. Sesaṃ vuttanayameva.
एत्थ च आदितो चतस्सो गाथा पटाचाराय थेरिया तेसं पञ्चमत्तानं इत्थिसतानं सोकविनोदनवसेन विसुं विसुं भासिता। तस्सा ओवादे ठत्वा पब्बजित्वा अधिगतविसेसाहि ताहि पञ्चसतमत्ताहि भिक्खुनीहि छपि गाथा पच्चेकं भासिताति दट्ठब्बा।
Ettha ca ādito catasso gāthā paṭācārāya theriyā tesaṃ pañcamattānaṃ itthisatānaṃ sokavinodanavasena visuṃ visuṃ bhāsitā. Tassā ovāde ṭhatvā pabbajitvā adhigatavisesāhi tāhi pañcasatamattāhi bhikkhunīhi chapi gāthā paccekaṃ bhāsitāti daṭṭhabbā.
पञ्चसता पटाचाराति पटाचाराय थेरिया सन्तिके लद्धओवादताय पटाचाराय वुत्तं अवेदिसुन्ति कत्वा ‘‘पटाचारा’’ति लद्धनामा पञ्चसता भिक्खुनियो।
Pañcasatā paṭācārāti paṭācārāya theriyā santike laddhaovādatāya paṭācārāya vuttaṃ avedisunti katvā ‘‘paṭācārā’’ti laddhanāmā pañcasatā bhikkhuniyo.
पञ्चसतमत्ताथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Pañcasatamattātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / १. पञ्चसतमत्ताथेरीगाथा • 1. Pañcasatamattātherīgāthā
