Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi |
૬. પઞ્ચવગ્ગિયકથા
6. Pañcavaggiyakathā
૧૦. ઠાનુપ્પત્તિયાતિ કારણેન ઉપ્પત્તિયા. નિક્કિલેસો જાતિ સભાવો ઇમસ્સાતિ નિક્કિલેસજાતિકો. ‘‘ઞાણ’’ન્તિ અવિસેસેન વુત્તેપિ અત્થતો અનાવરણઞાણમેવાતિ આહ ‘‘સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણ’’ન્તિ. ઇતોતિ ‘‘ધમ્મં દેસેસ્સામી’’તિ પરિવિતક્કદિવસતો, હેટ્ઠાતિ સમ્બન્ધો. દેવતા પન આળારસ્સ કાલઙ્કરણમેવ જાનાતિ, ન આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને નિબ્બત્તભાવં. ભગવા પન સબ્બં જાનાતિ, તેન વુત્તં ‘‘આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને નિબ્બત્તો’’તિ. ‘‘પરિહીનત્તા’’તિ ઇમિના મહાજાનિયોતિ એત્થ હાધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ. અસ્સાતિ આળારસ્સ. મહતી જાનિઅસ્સાતિ ‘‘મહાજાનિકો’’તિ વત્તબ્બે કકારસ્સ યકારં કત્વા ‘‘મહાજાનિયો’’તિ વુત્તં. અક્ખણેતિ બ્રહ્મચરિયવાસાય અનોકાસે, આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનેતિ અત્થો. હિય્યોતિ અનન્તરાતીતાહે. સોપીતિ ઉદકો રામપુત્તોપિ. પિસદ્દો આળારાપેક્ખો. તત્થ આળારો કાલામો યાવઆકિઞ્ચઞ્ઞાયતનઝાનલાભી હોતિ, તસ્મા આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને નિબ્બત્તો. ઉદકો રામપુત્તો યાવનેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનઝાનલાભી હોતિ, તસ્મા નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતને નિબ્બત્તોતિ દટ્ઠબ્બં. ‘‘બહુકારા’’તિ ચ ‘‘બહૂપકારા’’તિ ચ પાઠસ્સ દ્વિધા યુત્તભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘બહુકારાતિ બહૂપકારા’’તિ. પેસિતત્તભાવં મન્તિ યોજના. ઇમિના પહિતત્તન્તિ એત્થ અત્તસદ્દો કાયવાચકોતિ દસ્સેતિ.
10.Ṭhānuppattiyāti kāraṇena uppattiyā. Nikkileso jāti sabhāvo imassāti nikkilesajātiko. ‘‘Ñāṇa’’nti avisesena vuttepi atthato anāvaraṇañāṇamevāti āha ‘‘sabbaññutaññāṇa’’nti. Itoti ‘‘dhammaṃ desessāmī’’ti parivitakkadivasato, heṭṭhāti sambandho. Devatā pana āḷārassa kālaṅkaraṇameva jānāti, na ākiñcaññāyatane nibbattabhāvaṃ. Bhagavā pana sabbaṃ jānāti, tena vuttaṃ ‘‘ākiñcaññāyatane nibbatto’’ti. ‘‘Parihīnattā’’ti iminā mahājāniyoti ettha hādhātuyā atthaṃ dasseti. Assāti āḷārassa. Mahatī jāniassāti ‘‘mahājāniko’’ti vattabbe kakārassa yakāraṃ katvā ‘‘mahājāniyo’’ti vuttaṃ. Akkhaṇeti brahmacariyavāsāya anokāse, ākiñcaññāyataneti attho. Hiyyoti anantarātītāhe. Sopīti udako rāmaputtopi. Pisaddo āḷārāpekkho. Tattha āḷāro kālāmo yāvaākiñcaññāyatanajhānalābhī hoti, tasmā ākiñcaññāyatane nibbatto. Udako rāmaputto yāvanevasaññānāsaññāyatanajhānalābhī hoti, tasmā nevasaññānāsaññāyatane nibbattoti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Bahukārā’’ti ca ‘‘bahūpakārā’’ti ca pāṭhassa dvidhā yuttabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘bahukārāti bahūpakārā’’ti. Pesitattabhāvaṃ manti yojanā. Iminā pahitattanti ettha attasaddo kāyavācakoti dasseti.
૧૧. અન્તરાસદ્દેન યુત્તત્તા ‘‘ગયં, બોધિ’’ન્તિ એત્થ સામ્યત્થે ઉપયોગવચનન્તિ આહ ‘‘ગયાય ચ બોધિમણ્ડસ્સ ચા’’તિ.
11. Antarāsaddena yuttattā ‘‘gayaṃ, bodhi’’nti ettha sāmyatthe upayogavacananti āha ‘‘gayāya ca bodhimaṇḍassa cā’’ti.
ગાથાય ચતૂસુ સબ્બસદ્દેસુ દુતિયો સબ્બસદ્દો અનવસેસત્થો, સેસા સાવસેસત્થાતિ દસ્સેન્તો આહ ‘‘સબ્બં તેભૂમકધમ્મ’’ન્તિઆદિ. વચનત્થો સુવિઞ્ઞેય્યોવ. અરહત્તફલસ્સાપિ તણ્હાક્ખયત્તા વુત્તં ‘‘તણ્હાક્ખયે નિબ્બાને’’તિ. સયંસદ્દો અત્તપરિયાયો, અભિઞ્ઞાયસદ્દો તુ ત્વાપચ્ચયન્તોતિ આહ ‘‘અત્તનાવ જાનિત્વા’’તિ. ‘‘સબ્બં ચતુભૂમકધમ્મ’’ન્તિ ઇમિના ઞાધાતુયા કમ્મં દસ્સેતિ. ‘‘અયં મે આચરિયો’’તિ ઉદ્દિસનાકારદસ્સનં.
Gāthāya catūsu sabbasaddesu dutiyo sabbasaddo anavasesattho, sesā sāvasesatthāti dassento āha ‘‘sabbaṃ tebhūmakadhamma’’ntiādi. Vacanattho suviññeyyova. Arahattaphalassāpi taṇhākkhayattā vuttaṃ ‘‘taṇhākkhaye nibbāne’’ti. Sayaṃsaddo attapariyāyo, abhiññāyasaddo tu tvāpaccayantoti āha ‘‘attanāva jānitvā’’ti. ‘‘Sabbaṃ catubhūmakadhamma’’nti iminā ñādhātuyā kammaṃ dasseti. ‘‘Ayaṃ me ācariyo’’ti uddisanākāradassanaṃ.
‘‘લોકુત્તરધમ્મે’’તિ ઇમિના લોકિયધમ્મે પન આચરિયો (મિ॰ પ॰ ૪.૫.૧૧) અત્થીતિ દસ્સેતિ. પટિપુગ્ગલોતિ એત્થ પટિસદ્દો પટિભાગત્થોતિ આહ ‘‘પટિભાગપુગ્ગલો’’તિ. સદિસપુગ્ગલો નામ નત્થીતિ અત્થો. સીતિભૂતોતિ સીતિ હુત્વા ભૂતો, સીતિભાવં વા પત્તો.
‘‘Lokuttaradhamme’’ti iminā lokiyadhamme pana ācariyo (mi. pa. 4.5.11) atthīti dasseti. Paṭipuggaloti ettha paṭisaddo paṭibhāgatthoti āha ‘‘paṭibhāgapuggalo’’ti. Sadisapuggalo nāma natthīti attho. Sītibhūtoti sīti hutvā bhūto, sītibhāvaṃ vā patto.
કાસીનન્તિ બહુવચનવસેન વુત્તત્તા જનપદાનં નામં. જનપદસમૂહસ્સ રટ્ઠનામત્તા વુત્તં ‘‘કાસિરટ્ઠે’’તિ. ‘‘નગર’’ન્તિ ઇમિના પુરસદ્દો નગરપરિયાયોતિ દસ્સેતિ. પટિલાભાયાતિ પટિલાભાપનત્થાય. ‘‘ભેરિ’’ન્તિ ઇમિના દુન્દુભિસદ્દો ભેરિવાચકોતિ દસ્સેતિ. ભેરિ હિ ‘‘દુંદુ’’ન્તિસદ્દેન ઉભિ પૂરણમેત્થાતિ દુન્દુભીતિ વુચ્ચતિ. દકારરકારાનં સંયોગં કત્વા દુન્દ્રુભીતિપિ પાઠો અત્થિ, સો અપાઠોયેવ. ‘‘પહરિસ્સામી’’તિ એત્થ પહારસદ્દેન આહઞ્ઞિન્તિ એત્થ આપુબ્બહનધાતુયા અત્થં દસ્સેતિ, સ્સામિસદ્દેન અજ્જતનિઇંવિભત્તિયા અનાગતકાલે પવત્તભાવં, ઇતિસદ્દેન ગમનાકારવાચકસ્સ ઇતિસદ્દસ્સ લોપભાવં દસ્સેતિ.
Kāsīnanti bahuvacanavasena vuttattā janapadānaṃ nāmaṃ. Janapadasamūhassa raṭṭhanāmattā vuttaṃ ‘‘kāsiraṭṭhe’’ti. ‘‘Nagara’’nti iminā purasaddo nagarapariyāyoti dasseti. Paṭilābhāyāti paṭilābhāpanatthāya. ‘‘Bheri’’nti iminā dundubhisaddo bherivācakoti dasseti. Bheri hi ‘‘duṃdu’’ntisaddena ubhi pūraṇametthāti dundubhīti vuccati. Dakārarakārānaṃ saṃyogaṃ katvā dundrubhītipi pāṭho atthi, so apāṭhoyeva. ‘‘Paharissāmī’’ti ettha pahārasaddena āhaññinti ettha āpubbahanadhātuyā atthaṃ dasseti, ssāmisaddena ajjataniiṃvibhattiyā anāgatakāle pavattabhāvaṃ, itisaddena gamanākāravācakassa itisaddassa lopabhāvaṃ dasseti.
અનન્તજિનોતિ અનન્તસઙ્ખાતસ્સ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસ્સ પદટ્ઠાનભૂતેન અરહત્તમગ્ગઞાણેન સબ્બકિલેસારીનં જિતવા, એતેન ફલૂપચારેન અનન્તજિનભાવં દસ્સેતિ. હુવેય્ય પાવુસોતિ એત્થ ‘‘હુવેય્ય અપિ આવુસો’’તિ પદવિભાગં કત્વા હુધાતુ સત્તત્થવાચકો, અપિસદ્દો એવંનામવાચકોતિ દસ્સેન્તો આહ આવુસો ‘‘એવં નામ ભવેય્યા’’તિ. વકારસ્સ પકારં કત્વા ‘‘હુપેય્યા’’તિ પાઠોપિ યુજ્જતિયેવ.
Anantajinoti anantasaṅkhātassa sabbaññutaññāṇassa padaṭṭhānabhūtena arahattamaggañāṇena sabbakilesārīnaṃ jitavā, etena phalūpacārena anantajinabhāvaṃ dasseti. Huveyya pāvusoti ettha ‘‘huveyya api āvuso’’ti padavibhāgaṃ katvā hudhātu sattatthavācako, apisaddo evaṃnāmavācakoti dassento āha āvuso ‘‘evaṃ nāma bhaveyyā’’ti. Vakārassa pakāraṃ katvā ‘‘hupeyyā’’ti pāṭhopi yujjatiyeva.
૧૨. ‘‘અત્થાય પટિપન્નો’’તિ ઇમિના બાહુલ્લસ્સ અત્થાય પટિપન્નો બાહુલ્લિકોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. પધાનતોતિ દુક્કરચરિયાય પદહનતો. ‘‘ભટ્ઠો’’તિ ઇમિના વિબ્ભન્તોતિ એત્થ વિપુબ્બભમુધાતુયા અનવટ્ઠાનત્થો નામ અત્થતો ભટ્ઠોતિ દસ્સેતિ. સોતન્તિ એત્થ સોતસદ્દસ્સ સોતવિઞ્ઞાણાદિવાચકત્તા ‘‘સોતિન્દ્રિય’’ન્તિ વુત્તં. ઇરિયાયાતિ એત્થ ઇરિયનં ચરણં ઇરિયાતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘દુક્કરચરિયાયા’’તિ. અભિજાનાથ નોતિ એત્થ નોસદ્દો નુસદ્દત્થોતિ આહ ‘‘અભિજાનાથ નૂ’’તિ. વાક્યન્તિ વાચકં. સઞ્ઞાપેતુન્તિપદસ્સ સઞ્ઞાપનાકારં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘અહં બુદ્ધો’’તિ.
12. ‘‘Atthāya paṭipanno’’ti iminā bāhullassa atthāya paṭipanno bāhullikoti vacanatthaṃ dasseti. Padhānatoti dukkaracariyāya padahanato. ‘‘Bhaṭṭho’’ti iminā vibbhantoti ettha vipubbabhamudhātuyā anavaṭṭhānattho nāma atthato bhaṭṭhoti dasseti. Sotanti ettha sotasaddassa sotaviññāṇādivācakattā ‘‘sotindriya’’nti vuttaṃ. Iriyāyāti ettha iriyanaṃ caraṇaṃ iriyāti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘dukkaracariyāyā’’ti. Abhijānātha noti ettha nosaddo nusaddatthoti āha ‘‘abhijānātha nū’’ti. Vākyanti vācakaṃ. Saññāpetuntipadassa saññāpanākāraṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘ahaṃ buddho’’ti.
૧૩. ઇતોતિ ‘‘ચક્ખુકરણી’’તિઆદિતો. પદત્થતોતિ પદતો ચ અત્થતો ચ, પદાનં અત્થતો વા. ઇતોતિ યથાવુત્તતો. હીતિ સચ્ચં. સુત્તન્તકથન્તિ સુત્તન્તવસેન વુત્તવચનં.
13.Itoti ‘‘cakkhukaraṇī’’tiādito. Padatthatoti padato ca atthato ca, padānaṃ atthato vā. Itoti yathāvuttato. Hīti saccaṃ. Suttantakathanti suttantavasena vuttavacanaṃ.
૧૮. દેવતાકોટીહીતિ બ્રહ્મસઙ્ખાતાહિ દેવતાકોટીહિ. પતિટ્ઠિતસ્સ તસ્સ આયસ્મતોતિ સમ્બન્ધો. સાવ એહિભિક્ખુઉપસમ્પદાતિ યોજના.
18.Devatākoṭīhīti brahmasaṅkhātāhi devatākoṭīhi. Patiṭṭhitassa tassa āyasmatoti sambandho. Sāva ehibhikkhuupasampadāti yojanā.
૧૯. દુતિયદિવસે ધમ્મચક્ખું ઉદપાદીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘દુતિયદિવસે’’તિઆદિ પાટિપદદિવસં ઉપનિધાય વુત્તં. પક્ખસ્સાતિ આસળ્હીમાસકાળપક્ખસ્સ. સબ્બેવ તે ભિક્ખૂતિ યોજના. અનત્તસુત્તેનાતિ અનત્તલક્ખણસુત્તન્તેન (મહાવ॰ ૨૦; સં॰ નિ॰ ૩.૫૯).
19. Dutiyadivase dhammacakkhuṃ udapādīti sambandho. ‘‘Dutiyadivase’’tiādi pāṭipadadivasaṃ upanidhāya vuttaṃ. Pakkhassāti āsaḷhīmāsakāḷapakkhassa. Sabbeva te bhikkhūti yojanā. Anattasuttenāti anattalakkhaṇasuttantena (mahāva. 20; saṃ. ni. 3.59).
પઞ્ચમિયા પક્ખસ્સાતિ પક્ખસ્સ પઞ્ચમિયા. લોકસ્મિન્તિ સત્તલોકે. ‘‘મનુસ્સઅરહન્તોતિ ઇમિના દેવઅરહન્તો બહૂતિ દસ્સેતિ.
Pañcamiyā pakkhassāti pakkhassa pañcamiyā. Lokasminti sattaloke. ‘‘Manussaarahantoti iminā devaarahanto bahūti dasseti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૬. પઞ્ચવગ્ગિયકથા • 6. Pañcavaggiyakathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / પઞ્ચવગ્ગિયકથા • Pañcavaggiyakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā
પઞ્ચવગ્ગિયકથાવણ્ણના • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ધમ્મચક્કપ્પવત્તનસુત્તવણ્ણના • Dhammacakkappavattanasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / પઞ્ચવગ્ગિયકથાવણ્ણના • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / પઞ્ચવગ્ગિયકથાવણ્ણના • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā