Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    પઞ્ચવગ્ગિયકથાવણ્ણના

    Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā

    ૧૦. એતદહોસીતિ એતં અહોસિ, ‘‘કસ્સ નુ ખો અહં પઠમં ધમ્મં દેસેય્ય’’ન્તિ અયં ધમ્મદેસનાપટિસંયુત્તો વિતક્કો ઉદપાદીતિ અત્થો. આળારોતિ તસ્સ નામં. દીઘપિઙ્ગલો કિરેસ. સો હિ તુઙ્ગસરીરતાય દીઘો, પિઙ્ગલચક્ખુતાય પિઙ્ગલો, તેનસ્સ ‘‘આળારો’’તિ નામં અહોસિ. કાલામોતિ ગોત્તં. પણ્ડિતોતિ (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૨૮૪) પણ્ડિચ્ચેન સમન્નાગતો, સમાપત્તિપટિલાભસંસિદ્ધેન અધિગમબાહુસચ્ચસઙ્ખાતેન પણ્ડિતભાવેન સમન્નાગતોતિ અત્થો. બ્યત્તોતિ વેય્યત્તિયેન સમન્નાગતો, સમાપત્તિપટિલાભપચ્ચયેન પારિહારિકપઞ્ઞાસઙ્ખાતેન બ્યત્તભાવેન સમન્નાગતોતિ અત્થો. મેધાવીતિ ઠાનુપ્પત્તિયા પઞ્ઞાય સમન્નાગતો. અથ વા મેધાવીતિ તિહેતુકપટિસન્ધિપઞ્ઞાસઙ્ખાતાય તંતંઇતિકત્તબ્બતાપઞ્ઞાસઙ્ખાતાય ચ મેધાય સમન્નાગતોતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. અપ્પરજક્ખજાતિકોતિ સમાપત્તિયા વિક્ખમ્ભિતત્તા નિક્કિલેસજાતિકો વિસુદ્ધસત્તો. આજાનિસ્સતીતિ સલ્લક્ખેસ્સતિ પટિવિજ્ઝિસ્સતિ.

    10.Etadahosīti etaṃ ahosi, ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti ayaṃ dhammadesanāpaṭisaṃyutto vitakko udapādīti attho. Āḷāroti tassa nāmaṃ. Dīghapiṅgalo kiresa. So hi tuṅgasarīratāya dīgho, piṅgalacakkhutāya piṅgalo, tenassa ‘‘āḷāro’’ti nāmaṃ ahosi. Kālāmoti gottaṃ. Paṇḍitoti (ma. ni. aṭṭha. 1.284) paṇḍiccena samannāgato, samāpattipaṭilābhasaṃsiddhena adhigamabāhusaccasaṅkhātena paṇḍitabhāvena samannāgatoti attho. Byattoti veyyattiyena samannāgato, samāpattipaṭilābhapaccayena pārihārikapaññāsaṅkhātena byattabhāvena samannāgatoti attho. Medhāvīti ṭhānuppattiyā paññāya samannāgato. Atha vā medhāvīti tihetukapaṭisandhipaññāsaṅkhātāya taṃtaṃitikattabbatāpaññāsaṅkhātāya ca medhāya samannāgatoti evamettha attho daṭṭhabbo. Apparajakkhajātikoti samāpattiyā vikkhambhitattā nikkilesajātiko visuddhasatto. Ājānissatīti sallakkhessati paṭivijjhissati.

    ભગવતોપિ ખો ઞાણં ઉદપાદીતિ ભગવતોપિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં ઉપ્પજ્જિ. ભગવા કિર દેવતાય કથિતેનેવ નિટ્ઠં અગન્ત્વા સયમ્પિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેન ઓલોકેન્તો ઇતો સત્તમદિવસમત્થકે કાલં કત્વા આકિઞ્ચઞ્ઞાયતને નિબ્બત્તોતિ અદ્દસ. તં સન્ધાયાહ ‘‘ભગવતોપિ ખો ઞાણં ઉદપાદી’’તિ. મહાજાનિયોતિ સત્તદિવસબ્ભન્તરે પત્તબ્બમગ્ગફલતો પરિહીનત્તા મહતી જાનિ પરિહાનિ અસ્સાતિ મહાજાનિયો. અક્ખણે નિબ્બત્તત્થા ઇધ ધમ્મદેસનટ્ઠાનં આગમનપાદાપિ નત્થિ, અથાહં તત્થ ગચ્છેય્યં, ગન્ત્વા દેસિયમાનં ધમ્મમ્પિસ્સ સોતું સોતપસાદોપિ નત્થિ, એવં મહાજાનિયો જાતોતિ દસ્સેતિ. કિં પન ભગવતા તં અત્તનો બુદ્ધાનુભાવેન ધમ્મં ઞાપેતું ન સક્કાતિ? આમ ન સક્કા, ન હિ પરતોઘોસમન્તરેન સાવકાનં ધમ્માભિસમયો સમ્ભવતિ, અઞ્ઞથા ઇતરપચ્ચયરહિતસ્સપિ ધમ્માભિસમયેન ભવિતબ્બં, ન ચ તં અત્થિ. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘દ્વેમે, ભિક્ખવે, પચ્ચયા સમ્માદિટ્ઠિયા ઉપ્પાદાય પરતો ચ ઘોસો અજ્ઝત્તઞ્ચ યોનિસોમનસિકારો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૨.૧૨૭).

    Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādīti bhagavatopi sabbaññutaññāṇaṃ uppajji. Bhagavā kira devatāya kathiteneva niṭṭhaṃ agantvā sayampi sabbaññutaññāṇena olokento ito sattamadivasamatthake kālaṃ katvā ākiñcaññāyatane nibbattoti addasa. Taṃ sandhāyāha ‘‘bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī’’ti. Mahājāniyoti sattadivasabbhantare pattabbamaggaphalato parihīnattā mahatī jāni parihāni assāti mahājāniyo. Akkhaṇe nibbattatthā idha dhammadesanaṭṭhānaṃ āgamanapādāpi natthi, athāhaṃ tattha gaccheyyaṃ, gantvā desiyamānaṃ dhammampissa sotuṃ sotapasādopi natthi, evaṃ mahājāniyo jātoti dasseti. Kiṃ pana bhagavatā taṃ attano buddhānubhāvena dhammaṃ ñāpetuṃ na sakkāti? Āma na sakkā, na hi paratoghosamantarena sāvakānaṃ dhammābhisamayo sambhavati, aññathā itarapaccayarahitassapi dhammābhisamayena bhavitabbaṃ, na ca taṃ atthi. Vuttañhetaṃ – ‘‘dveme, bhikkhave, paccayā sammādiṭṭhiyā uppādāya parato ca ghoso ajjhattañca yonisomanasikāro’’ti (a. ni. 2.127).

    ઉદકોતિ તસ્સ નામં, રામસ્સ પન પુત્તતાય રામપુત્તો. અભિદોસકાલકતોતિ અડ્ઢરત્તે કાલકતો. ભગવતોપિ ખો ઞાણં ઉદપાદીતિ ઇધાપિ કિર ભગવા દેવતાય કથિતવચનેન સન્નિટ્ઠાનં અકત્વા સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેન ઓલોકેન્તો ‘‘હિય્યો અડ્ઢરત્તે કાલં કત્વા ઉદકો રામપુત્તો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતને નિબ્બત્તો’’તિ અદ્દસ, તસ્મા એવં વુત્તં. સેસં પુરિમસદિસમેવ.

    Udakoti tassa nāmaṃ, rāmassa pana puttatāya rāmaputto. Abhidosakālakatoti aḍḍharatte kālakato. Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādīti idhāpi kira bhagavā devatāya kathitavacanena sanniṭṭhānaṃ akatvā sabbaññutaññāṇena olokento ‘‘hiyyo aḍḍharatte kālaṃ katvā udako rāmaputto nevasaññānāsaññāyatane nibbatto’’ti addasa, tasmā evaṃ vuttaṃ. Sesaṃ purimasadisameva.

    બહૂપકારાતિ બહુઉપકારા. પધાનપહિતત્તં ઉપટ્ઠહિંસૂતિ પધાનત્થાય પેસિતત્તભાવં વસનટ્ઠાને પરિવેણસમ્મજ્જનેન પત્તચીવરં ગહેત્વા અનુબન્ધનેન મુખોદકદન્તકટ્ઠદાનાદિના ચ ઉપટ્ઠહિંસુ. કે પનેતે પઞ્ચવગ્ગિયા નામ? યે તે –

    Bahūpakārāti bahuupakārā. Padhānapahitattaṃ upaṭṭhahiṃsūti padhānatthāya pesitattabhāvaṃ vasanaṭṭhāne pariveṇasammajjanena pattacīvaraṃ gahetvā anubandhanena mukhodakadantakaṭṭhadānādinā ca upaṭṭhahiṃsu. Ke panete pañcavaggiyā nāma? Ye te –

    રામો ધજો લક્ખણો ચાપિ મન્તી;

    Rāmo dhajo lakkhaṇo cāpi mantī;

    કોણ્ડઞ્ઞો ચ ભોજો સુયામો સુદત્તો;

    Koṇḍañño ca bhojo suyāmo sudatto;

    એતે તદા અટ્ઠ અહેસું બ્રાહ્મણા;

    Ete tadā aṭṭha ahesuṃ brāhmaṇā;

    છળઙ્ગવા મન્તં વિયાકરિંસૂતિ. (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૨૮૪; જા॰ અટ્ઠ॰ ૧.નિદાનકથા; અપ॰ અટ્ઠ॰ ૧.અવિદૂરેનિદાનકથા);

    Chaḷaṅgavā mantaṃ viyākariṃsūti. (ma. ni. aṭṭha. 1.284; jā. aṭṭha. 1.nidānakathā; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā);

    બોધિસત્તસ્સ જાતકાલે સુપિનપટિગ્ગાહકા ચેવ લક્ખણપટિગ્ગાહકા ચ અટ્ઠ બ્રાહ્મણા. તેસુ તયો દ્વેધા બ્યાકરિંસુ ‘‘ઇમેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો અગારં અજ્ઝાવસમાનો રાજા હોહિતિ ચક્કવત્તી, પબ્બજમાનો બુદ્ધો’’તિ. પઞ્ચ બ્રાહ્મણા એકંસબ્યાકરણા અહેસું ‘‘ઇમેહિ લક્ખણેહિ સમન્નાગતો અગારે ન તિટ્ઠતિ, બુદ્ધોવ હોતી’’તિ. તેસુ પુરિમા તયો યથામન્તપદં ગતા. એતે હિ લક્ખણમન્તસઙ્ખાતવેદવચનાનુરૂપં પટિપન્ના દ્વે ગતિયો ભવન્તિ અનઞ્ઞાતિ વુત્તનિયામેન નિચ્છિનિતું અસક્કોન્તા વુત્તમેવ પટિપજ્જિંસુ, ન મહાપુરિસસ્સ બુદ્ધભાવપ્પત્તિં પચ્ચાસીસિંસુ. ઇમે પન કોણ્ડઞ્ઞાદયો પઞ્ચ ‘‘એકંસતો બુદ્ધો ભવિસ્સતી’’તિ જાતનિચ્છયત્તા મન્તપદં અતિક્કન્તા. તે અત્તના લદ્ધં તુટ્ઠિદાનં ઞાતકાનં વિસ્સજ્જેત્વા ‘‘અયં મહાપુરિસો અગારે ન અજ્ઝાવસિસ્સતિ, એકન્તેન બુદ્ધો ભવિસ્સતી’’તિ નિબ્બેમતિકા બોધિસત્તં ઉદ્દિસ્સ સમણપબ્બજ્જં પબ્બજિતા, તેસં પુત્તાતિપિ વદન્તિ, તં અટ્ઠકથાયં પટિક્ખિત્તં. એતે કિર દહરકાલેવ બહૂ મન્તે જાનિંસુ, તસ્મા ને બ્રાહ્મણા આચરિયટ્ઠાને ઠપયિંસુ. તે ‘‘પચ્છા અમ્હેહિ પુત્તદારજટં છિન્દિત્વા ન સક્કા ભવિસ્સતિ પબ્બજિતુ’’ન્તિ દહરકાલેયેવ પબ્બજિત્વા રમણીયાનિ સેનાસનાનિ પરિભુઞ્જન્તા વિચરિંસુ. કાલેન કાલં પન ‘‘કિં ભો મહાપુરિસો મહાભિનિક્ખમનં નિક્ખન્તો’’તિ પુચ્છન્તિ. મનુસ્સા ‘‘કુહિં તુમ્હે મહાપુરિસં પસ્સિસ્સથ, તીસુ પાસાદેસુ વિવિધનાટકમજ્ઝે દેવો વિય સમ્પત્તિં અનુભોતી’’તિ વદન્તિ. તે સુત્વા ‘‘ન તાવ મહાપુરિસસ્સ ઞાણં પરિપાકં ગચ્છતી’’તિ અપ્પોસ્સુક્કા વિહરિંસુયેવ.

    Bodhisattassa jātakāle supinapaṭiggāhakā ceva lakkhaṇapaṭiggāhakā ca aṭṭha brāhmaṇā. Tesu tayo dvedhā byākariṃsu ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ ajjhāvasamāno rājā hohiti cakkavattī, pabbajamāno buddho’’ti. Pañca brāhmaṇā ekaṃsabyākaraṇā ahesuṃ ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāre na tiṭṭhati, buddhova hotī’’ti. Tesu purimā tayo yathāmantapadaṃ gatā. Ete hi lakkhaṇamantasaṅkhātavedavacanānurūpaṃ paṭipannā dve gatiyo bhavanti anaññāti vuttaniyāmena nicchinituṃ asakkontā vuttameva paṭipajjiṃsu, na mahāpurisassa buddhabhāvappattiṃ paccāsīsiṃsu. Ime pana koṇḍaññādayo pañca ‘‘ekaṃsato buddho bhavissatī’’ti jātanicchayattā mantapadaṃ atikkantā. Te attanā laddhaṃ tuṭṭhidānaṃ ñātakānaṃ vissajjetvā ‘‘ayaṃ mahāpuriso agāre na ajjhāvasissati, ekantena buddho bhavissatī’’ti nibbematikā bodhisattaṃ uddissa samaṇapabbajjaṃ pabbajitā, tesaṃ puttātipi vadanti, taṃ aṭṭhakathāyaṃ paṭikkhittaṃ. Ete kira daharakāleva bahū mante jāniṃsu, tasmā ne brāhmaṇā ācariyaṭṭhāne ṭhapayiṃsu. Te ‘‘pacchā amhehi puttadārajaṭaṃ chinditvā na sakkā bhavissati pabbajitu’’nti daharakāleyeva pabbajitvā ramaṇīyāni senāsanāni paribhuñjantā vicariṃsu. Kālena kālaṃ pana ‘‘kiṃ bho mahāpuriso mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto’’ti pucchanti. Manussā ‘‘kuhiṃ tumhe mahāpurisaṃ passissatha, tīsu pāsādesu vividhanāṭakamajjhe devo viya sampattiṃ anubhotī’’ti vadanti. Te sutvā ‘‘na tāva mahāpurisassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchatī’’ti appossukkā vihariṃsuyeva.

    કસ્મા પનેત્થ ભગવા ‘‘બહુકારા ખો મે પઞ્ચવગ્ગિયા’’તિ આહ. કિં ઉપકારકાનંયેવ એસ ધમ્મં દેસેતિ, અનુપકારકાનં ન દેસેતીતિ? નો ન દેસેતિ. પરિચયવસેન હેસ આળારઞ્ચેવ કાલામં ઉદકઞ્ચ રામપુત્તં ઓલોકેસિ. એતસ્મિં પન બુદ્ધક્ખેત્તે ઠપેત્વા અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞં અઞ્ઞો પઠમં ધમ્મં સચ્છિકાતું સમત્થો નામ નત્થિ. કસ્મા? તથાવિધઉપનિસ્સયત્તા. પુબ્બે કિર પુઞ્ઞકરણકાલે દ્વે ભાતરો અહેસું. તે ચ એકતો સસ્સં અકંસુ. તત્થ જેટ્ઠસ્સ ‘‘એકસ્મિં સસ્સે નવ વારે અગ્ગસસ્સદાનં મયા દાતબ્બ’’ન્તિ અહોસિ. સો વપ્પકાલે બીજગ્ગં નામ દત્વા ગબ્ભકાલે કનિટ્ઠેન સદ્ધિં મન્તેસિ ‘‘ગબ્ભકાલે ગબ્ભં ફાલેત્વા દસ્સામી’’તિ. કનિટ્ઠો ‘‘તરુણસસ્સં નાસેતુકામોસી’’તિ આહ. જેટ્ઠો કનિટ્ઠસ્સ અનનુવત્તનભાવં ઞત્વા ખેત્તં વિભજિત્વા અત્તનો કોટ્ઠાસતો ગબ્ભં ફાલેત્વા ખીરં નીહરિત્વા સપ્પિફાણિતેન યોજેત્વા અદાસિ, પુથુકકાલે પુથુકં કારેત્વા અદાસિ , લાયને લાયનગ્ગં, વેણિકરણે વેણગ્ગં, વેણિયો પુરિસભારવસેન બન્ધિત્વા કલાપકરણે કલાપગ્ગં, ખલે કલાપાનં ઠપનદિવસે ખલગ્ગં, મદ્દિત્વા વીહીનં રાસિકરણદિવસે ખલભણ્ડગ્ગં, કોટ્ઠાગારે ધઞ્ઞસ્સ પક્ખિપનદિવસે કોટ્ઠગ્ગન્તિ એવં એકસ્મિં સસ્સે નવ વારે અગ્ગદાનં અદાસિ. કનિટ્ઠો પન ખલતો ધઞ્ઞં ઉદ્ધરિત્વા ગહણદિવસે અદાસિ. તેસુ જેટ્ઠો અઞ્ઞાસિકોણ્ડઞ્ઞત્થેરો જાતો, કનિટ્ઠો સુભદ્દપરિબ્બાજકો. ઇતિ એકસ્મિં સસ્સે નવન્નં અગ્ગદાનાનં દિન્નત્તા ઠપેત્વા થેરં અઞ્ઞો પઠમં ધમ્મં સચ્છિકાતું સમત્થો નામ નત્થિ. ‘‘નવન્નં અગ્ગદાનાનં દિન્નત્તા’’તિ ઇદઞ્ચ તસ્સ રત્તઞ્ઞૂનં અગ્ગભાવત્થાય કતાભિનીહારાનુરૂપં પવત્તિતસાવકપારમિયા ચિણ્ણન્તે પવત્તિતત્તા વુત્તં. તિણ્ણમ્પિ હિ બોધિસત્તાનં તંતંપારમિયા સિખાપ્પત્તકાલે પવત્તિતં પુઞ્ઞં અપુઞ્ઞં વા ગરુતરવિપાકમેવ હોતિ, ધમ્મસ્સ ચ સબ્બપઠમં સચ્છિકિરિયાય વિના કથં રત્તઞ્ઞૂનં અગ્ગભાવસિદ્ધીતિ? ‘‘બહુકારા ખો મે પઞ્ચવગ્ગિયા’’તિ ઇદં પન ઉપકારાનુસ્સરણમત્તકેનેવ વુત્તં.

    Kasmā panettha bhagavā ‘‘bahukārā kho me pañcavaggiyā’’ti āha. Kiṃ upakārakānaṃyeva esa dhammaṃ deseti, anupakārakānaṃ na desetīti? No na deseti. Paricayavasena hesa āḷārañceva kālāmaṃ udakañca rāmaputtaṃ olokesi. Etasmiṃ pana buddhakkhette ṭhapetvā aññāsikoṇḍaññaṃ añño paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikātuṃ samattho nāma natthi. Kasmā? Tathāvidhaupanissayattā. Pubbe kira puññakaraṇakāle dve bhātaro ahesuṃ. Te ca ekato sassaṃ akaṃsu. Tattha jeṭṭhassa ‘‘ekasmiṃ sasse nava vāre aggasassadānaṃ mayā dātabba’’nti ahosi. So vappakāle bījaggaṃ nāma datvā gabbhakāle kaniṭṭhena saddhiṃ mantesi ‘‘gabbhakāle gabbhaṃ phāletvā dassāmī’’ti. Kaniṭṭho ‘‘taruṇasassaṃ nāsetukāmosī’’ti āha. Jeṭṭho kaniṭṭhassa ananuvattanabhāvaṃ ñatvā khettaṃ vibhajitvā attano koṭṭhāsato gabbhaṃ phāletvā khīraṃ nīharitvā sappiphāṇitena yojetvā adāsi, puthukakāle puthukaṃ kāretvā adāsi , lāyane lāyanaggaṃ, veṇikaraṇe veṇaggaṃ, veṇiyo purisabhāravasena bandhitvā kalāpakaraṇe kalāpaggaṃ, khale kalāpānaṃ ṭhapanadivase khalaggaṃ, madditvā vīhīnaṃ rāsikaraṇadivase khalabhaṇḍaggaṃ, koṭṭhāgāre dhaññassa pakkhipanadivase koṭṭhagganti evaṃ ekasmiṃ sasse nava vāre aggadānaṃ adāsi. Kaniṭṭho pana khalato dhaññaṃ uddharitvā gahaṇadivase adāsi. Tesu jeṭṭho aññāsikoṇḍaññatthero jāto, kaniṭṭho subhaddaparibbājako. Iti ekasmiṃ sasse navannaṃ aggadānānaṃ dinnattā ṭhapetvā theraṃ añño paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikātuṃ samattho nāma natthi. ‘‘Navannaṃ aggadānānaṃ dinnattā’’ti idañca tassa rattaññūnaṃ aggabhāvatthāya katābhinīhārānurūpaṃ pavattitasāvakapāramiyā ciṇṇante pavattitattā vuttaṃ. Tiṇṇampi hi bodhisattānaṃ taṃtaṃpāramiyā sikhāppattakāle pavattitaṃ puññaṃ apuññaṃ vā garutaravipākameva hoti, dhammassa ca sabbapaṭhamaṃ sacchikiriyāya vinā kathaṃ rattaññūnaṃ aggabhāvasiddhīti? ‘‘Bahukārā kho me pañcavaggiyā’’ti idaṃ pana upakārānussaraṇamattakeneva vuttaṃ.

    ઇસિપતને મિગદાયેતિ તસ્મિં કિર પદેસે અનુપ્પન્ને બુદ્ધે પચ્ચેકસમ્બુદ્ધા ગન્ધમાદનપબ્બતે સત્તાહં નિરોધસમાપત્તિયા વીતિનામેત્વા નિરોધા વુટ્ઠાય નાગલતાદન્તકટ્ઠં ખાદિત્વા અનોતત્તદહે મુખં ધોવિત્વા પત્તચીવરમાદાય આકાસેન આગન્ત્વા નિપતન્તિ. તત્થ ચીવરં પારુપિત્વા નગરે પિણ્ડાય ચરિત્વા કતભત્તકિચ્ચા ગમનકાલેપિ તતોયેવ ઉપ્પતિત્વા ગચ્છન્તિ. ઇતિ ઇસયો એત્થ નિપતન્તિ ઉપ્પતન્તિ ચાતિ તં ઠાનં ‘‘ઇસિપતન’’ન્તિ સઙ્ખં ગતં, મિગાનં પન અભયત્થાય દિન્નત્તા ‘‘મિગદાયો’’તિ વુચ્ચતિ. તેન વુત્તં ‘‘ઇસિપતને મિગદાયે’’તિ. અઞ્ઞે બુદ્ધા પઠમં ધમ્મદેસનત્થાય ગચ્છન્તા આકાસેન ગન્ત્વા તત્થેવ ઓતરન્તિ, અમ્હાકં પન ભગવા ઉપકસ્સ આજીવકસ્સ ઉપનિસ્સયં દિસ્વા ‘‘ઉપકો ઇમં અદ્ધાનં પટિપન્નો, સો મં દિસ્વા સલ્લપિત્વા ગમિસ્સતિ, અથ પુન નિબ્બિન્નો આગમ્મ અરહત્તં સચ્છિકરિસ્સતી’’તિ ઞત્વા અટ્ઠારસયોજનં મગ્ગં પદસાવ અગમાસિ. તેન વુત્તં ‘‘યેન બારાણસી, તેન ચારિકં પક્કામી’’તિ.

    Isipatane migadāyeti tasmiṃ kira padese anuppanne buddhe paccekasambuddhā gandhamādanapabbate sattāhaṃ nirodhasamāpattiyā vītināmetvā nirodhā vuṭṭhāya nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahe mukhaṃ dhovitvā pattacīvaramādāya ākāsena āgantvā nipatanti. Tattha cīvaraṃ pārupitvā nagare piṇḍāya caritvā katabhattakiccā gamanakālepi tatoyeva uppatitvā gacchanti. Iti isayo ettha nipatanti uppatanti cāti taṃ ṭhānaṃ ‘‘isipatana’’nti saṅkhaṃ gataṃ, migānaṃ pana abhayatthāya dinnattā ‘‘migadāyo’’ti vuccati. Tena vuttaṃ ‘‘isipatane migadāye’’ti. Aññe buddhā paṭhamaṃ dhammadesanatthāya gacchantā ākāsena gantvā tattheva otaranti, amhākaṃ pana bhagavā upakassa ājīvakassa upanissayaṃ disvā ‘‘upako imaṃ addhānaṃ paṭipanno, so maṃ disvā sallapitvā gamissati, atha puna nibbinno āgamma arahattaṃ sacchikarissatī’’ti ñatvā aṭṭhārasayojanaṃ maggaṃ padasāva agamāsi. Tena vuttaṃ ‘‘yena bārāṇasī, tena cārikaṃ pakkāmī’’ti.

    ૧૧. અન્તરા ચ ગયં અન્તરા ચ બોધિન્તિ ગયાય ચ બોધિસ્સ ચ વિવરે તિગાવુતન્તરે ઠાને. બોધિમણ્ડતો હિ ગયા તીણિ ગાવુતાનિ, બારાણસી અટ્ઠારસ યોજનાનિ. ઉપકો બોધિમણ્ડસ્સ ચ ગયાય ચ અન્તરે ભગવન્તં અદ્દસ. અન્તરા-સદ્દેન પન યુત્તત્તા ઉપયોગવચનં કતં. ઈદિસેસુ ચ ઠાનેસુ અક્ખરચિન્તકા ‘‘અન્તરા ગામઞ્ચ નદિઞ્ચ યાતી’’તિ એવં એકમેવ અન્તરા-સદ્દં પયુજ્જન્તિ, સો દુતિયપદેનપિ યોજેતબ્બો હોતિ, અયોજિયમાને ઉપયોગવચનં ન પાપુણાતિ સામિવચનસ્સ પસઙ્ગે અન્તરા-સદ્દયોગેન ઉપયોગવચનસ્સ ઇચ્છિતત્તા. ઇધ પન યોજેત્વા એવ વુત્તો. અદ્ધાનમગ્ગન્તિ અદ્ધાનસઙ્ખાતં મગ્ગં, દીઘમગ્ગન્તિ અત્થો. અદ્ધાનગમનસમયસ્સ વિભઙ્ગે ‘‘અદ્ધયોજનં ગચ્છિસ્સામીતિ ભુઞ્જિતબ્બ’’ન્તિઆદિવચનતો (પાચિ॰ ૨૧૮) અદ્ધયોજનમ્પિ અદ્ધાનમગ્ગો હોતિ. બોધિમણ્ડતો પન ગયા તિગાવુતં. વિપ્પસન્નાનીતિ સુટ્ઠુ પસન્નાનિ. ઇન્દ્રિયાનીતિ મનચ્છટ્ઠાનિ ઇન્દ્રિયાનિ. પરિસુદ્ધોતિ નિદ્દોસો. પરિયોદાતોતિ તસ્સેવ વેવચનં. નિરુપક્કિલેસતાયેવ હિ એસ ‘‘પરિયોદાતો’’તિ વુત્તો, ન સેતભાવેન. એતસ્સ પરિયોદાતતં દિસ્વાવ ઇન્દ્રિયાનં વિપ્પસન્નતં અઞ્ઞાસિ, નયગ્ગાહીપઞ્ઞા કિરેસા તસ્સ આજીવકસ્સ.

    11.Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhinti gayāya ca bodhissa ca vivare tigāvutantare ṭhāne. Bodhimaṇḍato hi gayā tīṇi gāvutāni, bārāṇasī aṭṭhārasa yojanāni. Upako bodhimaṇḍassa ca gayāya ca antare bhagavantaṃ addasa. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Īdisesu ca ṭhānesu akkharacintakā ‘‘antarā gāmañca nadiñca yātī’’ti evaṃ ekameva antarā-saddaṃ payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti, ayojiyamāne upayogavacanaṃ na pāpuṇāti sāmivacanassa pasaṅge antarā-saddayogena upayogavacanassa icchitattā. Idha pana yojetvā eva vutto. Addhānamagganti addhānasaṅkhātaṃ maggaṃ, dīghamagganti attho. Addhānagamanasamayassa vibhaṅge ‘‘addhayojanaṃ gacchissāmīti bhuñjitabba’’ntiādivacanato (pāci. 218) addhayojanampi addhānamaggo hoti. Bodhimaṇḍato pana gayā tigāvutaṃ. Vippasannānīti suṭṭhu pasannāni. Indriyānīti manacchaṭṭhāni indriyāni. Parisuddhoti niddoso. Pariyodātoti tasseva vevacanaṃ. Nirupakkilesatāyeva hi esa ‘‘pariyodāto’’ti vutto, na setabhāvena. Etassa pariyodātataṃ disvāva indriyānaṃ vippasannataṃ aññāsi, nayaggāhīpaññā kiresā tassa ājīvakassa.

    સબ્બાભિભૂતિ સબ્બં તેભૂમકધમ્મં અભિભવિત્વા ઠિતો. સબ્બવિદૂતિ સબ્બં ચતુભૂમકધમ્મં અવેદિં અઞ્ઞાસિં સબ્બસો ઞેય્યાવરણસ્સ પહીનત્તા. સબ્બેસુ ધમ્મેસુ અનૂપલિત્તોતિ સબ્બેસુ તેભૂમકધમ્મેસુ રજ્જનદુસ્સનમુય્હનાદિના કિલેસલેપેન અલિત્તો. સબ્બઞ્જહોતિ સબ્બં તેભૂમકધમ્મં જહિત્વા ઠિતો. અપ્પહાતબ્બમ્પિ હિ કુસલાબ્યાકતં તપ્પટિબદ્ધકિલેસપ્પહાનેન પહીનત્તા ન હોતીતિ જહિતમેવ હોતિ. તણ્હક્ખયે વિમુત્તોતિ તણ્હક્ખયે નિબ્બાને આરમ્મણકરણવસેન વિમુત્તો. સયં અભિઞ્ઞાયાતિ સબ્બં ચતુભૂમકધમ્મં અત્તનાવ જાનિત્વા. કમુદ્દિસેય્યન્તિ કં અઞ્ઞં ‘‘અયં મે આચરિયો’’તિ ઉદ્દિસેય્યં.

    Sabbābhibhūti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ abhibhavitvā ṭhito. Sabbavidūti sabbaṃ catubhūmakadhammaṃ avediṃ aññāsiṃ sabbaso ñeyyāvaraṇassa pahīnattā. Sabbesu dhammesu anūpalittoti sabbesu tebhūmakadhammesu rajjanadussanamuyhanādinā kilesalepena alitto. Sabbañjahoti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ jahitvā ṭhito. Appahātabbampi hi kusalābyākataṃ tappaṭibaddhakilesappahānena pahīnattā na hotīti jahitameva hoti. Taṇhakkhaye vimuttoti taṇhakkhaye nibbāne ārammaṇakaraṇavasena vimutto. Sayaṃ abhiññāyāti sabbaṃ catubhūmakadhammaṃ attanāva jānitvā. Kamuddiseyyanti kaṃ aññaṃ ‘‘ayaṃ me ācariyo’’ti uddiseyyaṃ.

    ન મે આચરિયો અત્થીતિ લોકુત્તરધમ્મે મય્હં આચરિયો નામ નત્થિ. કિઞ્ચાપિ હિ લોકિયધમ્માનમ્પિ યાદિસો લોકનાથસ્સ અધિગમો, ન તાદિસો અધિગમો પરૂપદેસો અત્થિ, લોકુત્તરધમ્મે પનસ્સ લેસોપિ નત્થિ. નત્થિ મે પટિપુગ્ગલોતિ મય્હં સીલાદીહિ ગુણેહિ પટિનિધિભૂતો પુગ્ગલો નામ નત્થિ. સમ્માસમ્બુદ્ધોતિ હેતુના નયેન ચત્તારિ સચ્ચાનિ સયં બુદ્ધો . સીતિભૂતોતિ સબ્બકિલેસગ્ગિનિબ્બાપનેન સીતિભૂતો, કિલેસાનં યેવ નિબ્બુતત્તા નિબ્બુતો.

    Na me ācariyo atthīti lokuttaradhamme mayhaṃ ācariyo nāma natthi. Kiñcāpi hi lokiyadhammānampi yādiso lokanāthassa adhigamo, na tādiso adhigamo parūpadeso atthi, lokuttaradhamme panassa lesopi natthi. Natthi me paṭipuggaloti mayhaṃ sīlādīhi guṇehi paṭinidhibhūto puggalo nāma natthi. Sammāsambuddhoti hetunā nayena cattāri saccāni sayaṃ buddho . Sītibhūtoti sabbakilesagginibbāpanena sītibhūto, kilesānaṃ yeva nibbutattā nibbuto.

    કાસિનં પુરન્તિ કાસિરટ્ઠે નગરં. આહઞ્છન્તિ આહનિસ્સામિ. અમતદુન્દુભિન્તિ વેનેય્યાનં અમતાધિગમાય ઉગ્ઘોસનાદિં કત્વા સત્થુ ધમ્મદેસના ‘‘અમતદુન્દુભી’’તિ વુત્તા, ધમ્મચક્કપટિલાભાય તં અમતભેરિં પહરિસ્સામીતિ ગચ્છામીતિ વુત્તં હોતિ.

    Kāsinaṃpuranti kāsiraṭṭhe nagaraṃ. Āhañchanti āhanissāmi. Amatadundubhinti veneyyānaṃ amatādhigamāya ugghosanādiṃ katvā satthu dhammadesanā ‘‘amatadundubhī’’ti vuttā, dhammacakkapaṭilābhāya taṃ amatabheriṃ paharissāmīti gacchāmīti vuttaṃ hoti.

    અરહસિ અનન્તજિનોતિ અનન્તજિનોપિ ભવિતું યુત્તોતિ અત્થો. અનન્તઞાણો જિતકિલેસોતિ અનન્તજિનો. હુપેય્યપાવુસોતિ આવુસો એવમ્પિ નામ ભવેય્ય, એવંવિધે નામ રૂપરતને ઈદિસેન ઞાણેન ભવિતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. અયઞ્હિસ્સ પબ્બજ્જાય પચ્ચયો જાતો. કતાધિકારો હેસ. તથા હિ ભગવા તેન સમાગમનત્થં પદસાવ તં મગ્ગં પટિપજ્જિ. પક્કામીતિ વઙ્કહારજનપદં નામ અગમાસિ.

    Arahasi anantajinoti anantajinopi bhavituṃ yuttoti attho. Anantañāṇo jitakilesoti anantajino. Hupeyyapāvusoti āvuso evampi nāma bhaveyya, evaṃvidhe nāma rūparatane īdisena ñāṇena bhavitabbanti adhippāyo. Ayañhissa pabbajjāya paccayo jāto. Katādhikāro hesa. Tathā hi bhagavā tena samāgamanatthaṃ padasāva taṃ maggaṃ paṭipajji. Pakkāmīti vaṅkahārajanapadaṃ nāma agamāsi.

    તત્થેકં મિગલુદ્દકગામકં નિસ્સાય વાસં કપ્પેસિ, જેટ્ઠકલુદ્દકો તં ઉપટ્ઠાસિ. તસ્મિઞ્ચ જનપદે ચણ્ડા મક્ખિકા હોન્તિ. અથ નં એકાય ચાટિયા વસાપેસું. મિગલુદ્દકો દૂરં મિગવં ગચ્છન્તો ‘‘અમ્હાકં અરહન્તે મા પમજ્જી’’તિ ચાપં નામ ધીતરં આણાપેત્વા અગમાસિ સદ્ધિં પુત્તભાતુકેહિ. સા ચસ્સ ધીતા દસ્સનીયા હોતિ કોટ્ઠાસસમ્પન્ના. દુતિયદિવસે ઉપકો ઘરં આગતો તં દારિકં સબ્બં ઉપચારં કત્વા પરિવિસિતું ઉપગતં દિસ્વા રાગેન અભિભૂતો ભુઞ્જિતુમ્પિ અસક્કોન્તો ભાજનેન ભત્તં આદાય વસનટ્ઠાનં ગન્ત્વા ભત્તં એકમન્તં નિક્ખિપિત્વા ‘‘સચે ચાપં લભામિ, જીવામિ. નો ચે, મરામી’’તિ નિરાહારો સયિ. સત્તમે દિવસે માગવિકો આગન્ત્વા ધીતરં ઉપકસ્સ પવત્તિં પુચ્છિ. સા ‘‘એકદિવસમેવ આગન્ત્વા પુન નાગતપુબ્બો’’તિ આહ.

    Tatthekaṃ migaluddakagāmakaṃ nissāya vāsaṃ kappesi, jeṭṭhakaluddako taṃ upaṭṭhāsi. Tasmiñca janapade caṇḍā makkhikā honti. Atha naṃ ekāya cāṭiyā vasāpesuṃ. Migaluddako dūraṃ migavaṃ gacchanto ‘‘amhākaṃ arahante mā pamajjī’’ti cāpaṃ nāma dhītaraṃ āṇāpetvā agamāsi saddhiṃ puttabhātukehi. Sā cassa dhītā dassanīyā hoti koṭṭhāsasampannā. Dutiyadivase upako gharaṃ āgato taṃ dārikaṃ sabbaṃ upacāraṃ katvā parivisituṃ upagataṃ disvā rāgena abhibhūto bhuñjitumpi asakkonto bhājanena bhattaṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ gantvā bhattaṃ ekamantaṃ nikkhipitvā ‘‘sace cāpaṃ labhāmi, jīvāmi. No ce, marāmī’’ti nirāhāro sayi. Sattame divase māgaviko āgantvā dhītaraṃ upakassa pavattiṃ pucchi. Sā ‘‘ekadivasameva āgantvā puna nāgatapubbo’’ti āha.

    માગવિકો આગતવેસેનેવ નં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છિસ્સામીતિ તઙ્ખણંયેવ ગન્ત્વા ‘‘કિં, ભન્તે, અફાસુક’’ન્તિ પાદે પરામસન્તો પુચ્છિ. ઉપકો નિત્થુનન્તો પરિવત્તતિયેવ. સો ‘‘વદ ભન્તે, યં મયા સક્કા કાતું, સબ્બં કરિસ્સામી’’તિ આહ. ઉપકો ‘‘સચે ચાપં લભામિ, જીવામિ, નો ચે, મય્હમેવ મરણં સેય્યો’’તિ આહ. જાનાસિ કિર, ભન્તે, કિઞ્ચિ સિપ્પન્તિ? ન જાનામીતિ. ન, ભન્તે, કિઞ્ચિ સિપ્પં અજાનન્તેન સક્કા ઘરાવાસં અધિટ્ઠાતુન્તિ. સો આહ ‘‘નાહં કિઞ્ચિ સિપ્પં જાનામિ, અપિચ તુમ્હાકં મંસહારકો ભવિસ્સામિ, મંસઞ્ચ વિક્કિણિસ્સામી’’તિ. માગવિકો ‘‘અમ્હાકમ્પિ એતદેવ રુચ્ચતી’’તિ ઉત્તરસાટકં દત્વા ઘરં આનેત્વા ધીતરં અદાસિ. તેસં સંવાસમન્વાય પુત્તો વિજાયિ, ‘‘સુભદ્દો’’તિસ્સ નામં અકંસુ. ચાપા તસ્સ રોદનકાલે ‘‘મંસહારકસ્સ પુત્ત મિગલુદ્દકસ્સ પુત્ત મા રોદિ મા રોદી’’તિઆદીનિ વદમાના પુત્તતોસનગીતેન ઉપકં ઉપ્પણ્ડેસિ. ‘‘ભદ્દે ત્વં મં અનાથોતિ મઞ્ઞસિ, અત્થિ મે અનન્તજિનો નામ સહાયો, તસ્સાહં સન્તિકં ગમિસ્સામી’’તિ આહ. ચાપા ‘‘એવમયં અટ્ટીયતી’’તિ ઞત્વા પુનપ્પુનં કથેસિ. સો એકદિવસં અનારોચેત્વાવ મજ્ઝિમદેસાભિમુખો પક્કામિ.

    Māgaviko āgataveseneva naṃ upasaṅkamitvā pucchissāmīti taṅkhaṇaṃyeva gantvā ‘‘kiṃ, bhante, aphāsuka’’nti pāde parāmasanto pucchi. Upako nitthunanto parivattatiyeva. So ‘‘vada bhante, yaṃ mayā sakkā kātuṃ, sabbaṃ karissāmī’’ti āha. Upako ‘‘sace cāpaṃ labhāmi, jīvāmi, no ce, mayhameva maraṇaṃ seyyo’’ti āha. Jānāsi kira, bhante, kiñci sippanti? Na jānāmīti. Na, bhante, kiñci sippaṃ ajānantena sakkā gharāvāsaṃ adhiṭṭhātunti. So āha ‘‘nāhaṃ kiñci sippaṃ jānāmi, apica tumhākaṃ maṃsahārako bhavissāmi, maṃsañca vikkiṇissāmī’’ti. Māgaviko ‘‘amhākampi etadeva ruccatī’’ti uttarasāṭakaṃ datvā gharaṃ ānetvā dhītaraṃ adāsi. Tesaṃ saṃvāsamanvāya putto vijāyi, ‘‘subhaddo’’tissa nāmaṃ akaṃsu. Cāpā tassa rodanakāle ‘‘maṃsahārakassa putta migaluddakassa putta mā rodi mā rodī’’tiādīni vadamānā puttatosanagītena upakaṃ uppaṇḍesi. ‘‘Bhadde tvaṃ maṃ anāthoti maññasi, atthi me anantajino nāma sahāyo, tassāhaṃ santikaṃ gamissāmī’’ti āha. Cāpā ‘‘evamayaṃ aṭṭīyatī’’ti ñatvā punappunaṃ kathesi. So ekadivasaṃ anārocetvāva majjhimadesābhimukho pakkāmi.

    ભગવા ચ તેન સમયેન સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને, અથ ખો ભગવા પટિકચ્ચેવ ભિક્ખૂ આણાપેસિ ‘‘યો, ભિક્ખવે, અનન્તજિનોતિ પુચ્છમાનો આગચ્છતિ, તસ્સ મં દસ્સેય્યાથા’’તિ. ઉપકોપિ ખો ‘‘કુહિં અનન્તજિનો વસતી’’તિ પુચ્છન્તો અનુપુબ્બેન સાવત્થિં આગન્ત્વા વિહારમજ્ઝે ઠત્વા ‘‘કુહિં અનન્તજિનો’’તિ પુચ્છિ. તં ભિક્ખૂ ભગવતો સન્તિકં નયિંસુ. સો ચ ભગવન્તં દિસ્વા ‘‘સઞ્જાનાથ મં ભગવા’’તિ આહ. આમ ઉપક સઞ્જાનામિ, કુહિં પન ત્વં વસિત્થાતિ. વઙ્કહારજનપદે, ભન્તેતિ. ઉપક મહલ્લકોસિ જાતો, પબ્બજિતું સક્ખિસ્સસીતિ. પબ્બજિસ્સામિ, ભન્તેતિ. ભગવા પબ્બાજેત્વા તસ્સ કમ્મટ્ઠાનં અદાસિ. સો કમ્મટ્ઠાને કમ્મં કરોન્તો અનાગામિફલે પતિટ્ઠાય કાલં કત્વા અવિહેસુ નિબ્બત્તો, નિબ્બત્તિક્ખણેયેવ ચ અરહત્તં પાપુણિ. અવિહે નિબ્બત્તમત્તા હિ સત્ત જના અરહત્તં પાપુણિંસુ, તેસં સો અઞ્ઞતરો. વુત્તઞ્હેતં –

    Bhagavā ca tena samayena sāvatthiyaṃ viharati jetavane, atha kho bhagavā paṭikacceva bhikkhū āṇāpesi ‘‘yo, bhikkhave, anantajinoti pucchamāno āgacchati, tassa maṃ dasseyyāthā’’ti. Upakopi kho ‘‘kuhiṃ anantajino vasatī’’ti pucchanto anupubbena sāvatthiṃ āgantvā vihāramajjhe ṭhatvā ‘‘kuhiṃ anantajino’’ti pucchi. Taṃ bhikkhū bhagavato santikaṃ nayiṃsu. So ca bhagavantaṃ disvā ‘‘sañjānātha maṃ bhagavā’’ti āha. Āma upaka sañjānāmi, kuhiṃ pana tvaṃ vasitthāti. Vaṅkahārajanapade, bhanteti. Upaka mahallakosi jāto, pabbajituṃ sakkhissasīti. Pabbajissāmi, bhanteti. Bhagavā pabbājetvā tassa kammaṭṭhānaṃ adāsi. So kammaṭṭhāne kammaṃ karonto anāgāmiphale patiṭṭhāya kālaṃ katvā avihesu nibbatto, nibbattikkhaṇeyeva ca arahattaṃ pāpuṇi. Avihe nibbattamattā hi satta janā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, tesaṃ so aññataro. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘અવિહં ઉપપન્નાસે, વિમુત્તા સત્ત ભિક્ખવો;

    ‘‘Avihaṃ upapannāse, vimuttā satta bhikkhavo;

    રાગદોસપરિક્ખીણા, તિણ્ણા લોકે વિસત્તિકં.

    Rāgadosaparikkhīṇā, tiṇṇā loke visattikaṃ.

    ‘‘ઉપકો પલગણ્ડો ચ, પુક્કુસાતિ ચ તે તયો;

    ‘‘Upako palagaṇḍo ca, pukkusāti ca te tayo;

    ભદ્દિયો ખણ્ડદેવો ચ, બાહુરગ્ગિ ચ સઙ્ગિયો;

    Bhaddiyo khaṇḍadevo ca, bāhuraggi ca saṅgiyo;

    તે હિત્વા માનુસં દેહં, દિબ્બયોગં ઉપચ્ચગુ’’ન્તિ. (સં॰ નિ॰ ૧.૫૦, ૧૦૫);

    Te hitvā mānusaṃ dehaṃ, dibbayogaṃ upaccagu’’nti. (saṃ. ni. 1.50, 105);

    ૧૨. સણ્ઠપેસુન્તિ ‘‘નેવ અભિવાદેતબ્બો’’તિઆદિના કતિકં અકંસુ. બાહુલ્લિકોતિ ચીવરબાહુલ્લાદીનં અત્થાય પટિપન્નો. પધાનવિબ્ભન્તોતિ પધાનતો પુબ્બે અનુટ્ઠિતદુક્કરચરણતો વિબ્ભન્તો ભટ્ઠો પરિહીનો. આવત્તો બાહુલ્લાયાતિ ચીવરાદિબહુભાવત્થાય આવત્તો. અપિચ ખો આસનં ઠપેતબ્બન્તિ અપિચ ખો પનસ્સ ઉચ્ચકુલે નિબ્બત્તસ્સ આસનમત્તં ઠપેતબ્બન્તિ વદિંસુ. અસણ્ઠહન્તાતિ બુદ્ધાનુભાવેન બુદ્ધતેજેન અભિભૂતા અત્તનો કતિકાય ઠાતું અસક્કોન્તા. નામેન ચ આવુસોવાદેન ચ સમુદાચરન્તીતિ ‘‘ગોતમા’’તિ ચ ‘‘આવુસો’’તિ ચ વદન્તિ, ‘‘આવુસો ગોતમ, મયં ઉરુવેલાયં પધાનકાલે તુય્હં પત્તચીવરં ગહેત્વા વિચરિમ્હ, મુખોદકં દન્તકટ્ઠં અદમ્હ, વુત્થપરિવેણં સમ્મજ્જિમ્હ, પચ્છા તે કો વત્તપટિપત્તિં અકાસિ, કચ્ચિ અમ્હેસુ પક્કન્તેસુ ન ચિન્તયિત્થા’’તિ એવરૂપં કથં કથેન્તીતિ અત્થો.

    12.Saṇṭhapesunti ‘‘neva abhivādetabbo’’tiādinā katikaṃ akaṃsu. Bāhullikoti cīvarabāhullādīnaṃ atthāya paṭipanno. Padhānavibbhantoti padhānato pubbe anuṭṭhitadukkaracaraṇato vibbhanto bhaṭṭho parihīno. Āvatto bāhullāyāti cīvarādibahubhāvatthāya āvatto. Apica kho āsanaṃ ṭhapetabbanti apica kho panassa uccakule nibbattassa āsanamattaṃ ṭhapetabbanti vadiṃsu. Asaṇṭhahantāti buddhānubhāvena buddhatejena abhibhūtā attano katikāya ṭhātuṃ asakkontā. Nāmena ca āvusovādena ca samudācarantīti ‘‘gotamā’’ti ca ‘‘āvuso’’ti ca vadanti, ‘‘āvuso gotama, mayaṃ uruvelāyaṃ padhānakāle tuyhaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vicarimha, mukhodakaṃ dantakaṭṭhaṃ adamha, vutthapariveṇaṃ sammajjimha, pacchā te ko vattapaṭipattiṃ akāsi, kacci amhesu pakkantesu na cintayitthā’’ti evarūpaṃ kathaṃ kathentīti attho.

    ન ચિરસ્સેવાતિ અચિરેનેવ. કુલપુત્તાતિ દુવિધા કુલપુત્તા જાતિકુલપુત્તા આચારકુલપુત્તા ચ, એતે પન ઉભયથાપિ કુલપુત્તાયેવ. અગારસ્માતિ ઘરા. અગારાય હિતં અગારિયં, કસિગોરક્ખાદિ કુટુમ્બપોસનકમ્મં વુચ્ચતિ. નત્થિ એત્થ અગારિયન્તિ અનગારિયં. પબ્બજ્જાયેતં અધિવચનં. પબ્બજન્તીતિ ઉપગચ્છન્તિ ઉપસઙ્કમન્તિ. તદનુત્તરન્તિ તં અનુત્તરં. બ્રહ્મચરિયપરિયોસાનન્તિ મગ્ગબ્રહ્મચરિયસ્સ પરિયોસાનં, અરહત્તફલન્તિ વુત્તં હોતિ. તસ્સ હિ અત્થાય કુલપુત્તા પબ્બજન્તિ. દિટ્ઠેવ ધમ્મેતિ તસ્મિંયેવ અત્તભાવે. સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વાતિ અત્તનોયેવ પઞ્ઞાય પચ્ચક્ખં કત્વા, અપરપ્પચ્ચયં કત્વાતિ અત્થો. ઉપસમ્પજ્જ વિહરિસ્સથાતિ પાપુણિત્વા સમ્પાદેત્વા વિહરિસ્સથ.

    Na cirassevāti acireneva. Kulaputtāti duvidhā kulaputtā jātikulaputtā ācārakulaputtā ca, ete pana ubhayathāpi kulaputtāyeva. Agārasmāti gharā. Agārāya hitaṃ agāriyaṃ, kasigorakkhādi kuṭumbaposanakammaṃ vuccati. Natthi ettha agāriyanti anagāriyaṃ. Pabbajjāyetaṃ adhivacanaṃ. Pabbajantīti upagacchanti upasaṅkamanti. Tadanuttaranti taṃ anuttaraṃ. Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānaṃ, arahattaphalanti vuttaṃ hoti. Tassa hi atthāya kulaputtā pabbajanti. Diṭṭheva dhammeti tasmiṃyeva attabhāve. Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti attanoyeva paññāya paccakkhaṃ katvā, aparappaccayaṃ katvāti attho. Upasampajja viharissathāti pāpuṇitvā sampādetvā viharissatha.

    ઇરિયાયાતિ દુક્કરઇરિયાય. પટિપદાયાતિ દુક્કરપટિપત્તિયા. દુક્કરકારિકાયાતિ પસતપસતમુગ્ગયૂસાદિઆહરણાદિના દુક્કરકરણેન. ઉત્તરિ મનુસ્સધમ્માતિ મનુસ્સધમ્મતો ઉપરિ. અલં અરિયં કાતુન્તિ અલમરિયો, અરિયભાવાય સમત્થોતિ વુત્તં હોતિ, ઞાણદસ્સનમેવ ઞાણદસ્સનવિસેસો, અલમરિયો ચ સો ઞાણદસ્સનવિસેસો ચાતિ અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો. ઞાણદસ્સનન્તિ ચ દિબ્બચક્ખુપિ વિપસ્સનાપિ મગ્ગોપિ ફલમ્પિ પચ્ચવેક્ખણઞાણમ્પિ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણમ્પિ વુચ્ચતિ. ‘‘અપ્પમત્તો સમાનો ઞાણદસ્સનં આરાધેતી’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૧૧) હિ એત્થ દિબ્બચક્ખુ ઞાણદસ્સનં નામ. ‘‘ઞાણદસ્સનાય ચિત્તં અભિનીહરતિ અભિનિન્નામેતી’’તિ (દી॰ નિ॰ ૧.૨૩૫) એત્થ વિપસ્સનાઞાણં. ‘‘અભબ્બા તે ઞાણદસ્સનાય અનુત્તરાય સમ્બોધાયા’’તિ (અ॰ નિ॰ ૪.૧૯૬) એત્થ મગ્ગો. ‘‘અયમઞ્ઞો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મા અલમરિયઞાણદસ્સનવિસેસો અધિગતો ફાસુવિહારો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૨૮) એત્થ ફલં. ‘‘ઞાણઞ્ચ પન મે દસ્સનં ઉદપાદિ ‘અકુપ્પા મે ચેતોવિમુત્તિ, અયમન્તિમા જાતિ, નત્થિ દાનિ પુનબ્ભવો’’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૮૧; મહાવ॰ ૧૬) એત્થ પચ્ચવેક્ખણઞાણં. ‘‘ઞાણઞ્ચ પન મે દસ્સનં ઉદપાદિ ‘સત્તાહકાલકતો આળારો કાલામો’’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૮૪; ૨.૩૪૦; મહાવ॰ ૧૦) એત્થ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણં. ઇધ પન સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણપદટ્ઠાનો અરિયમગ્ગો સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણમેવ વા અધિપ્પેતં.

    Iriyāyāti dukkarairiyāya. Paṭipadāyāti dukkarapaṭipattiyā. Dukkarakārikāyāti pasatapasatamuggayūsādiāharaṇādinā dukkarakaraṇena. Uttari manussadhammāti manussadhammato upari. Alaṃ ariyaṃ kātunti alamariyo, ariyabhāvāya samatthoti vuttaṃ hoti, ñāṇadassanameva ñāṇadassanaviseso, alamariyo ca so ñāṇadassanaviseso cāti alamariyañāṇadassanaviseso. Ñāṇadassananti ca dibbacakkhupi vipassanāpi maggopi phalampi paccavekkhaṇañāṇampi sabbaññutaññāṇampi vuccati. ‘‘Appamatto samāno ñāṇadassanaṃ ārādhetī’’ti (ma. ni. 1.311) hi ettha dibbacakkhu ñāṇadassanaṃ nāma. ‘‘Ñāṇadassanāya cittaṃ abhinīharati abhininnāmetī’’ti (dī. ni. 1.235) ettha vipassanāñāṇaṃ. ‘‘Abhabbā te ñāṇadassanāya anuttarāya sambodhāyā’’ti (a. ni. 4.196) ettha maggo. ‘‘Ayamañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti (ma. ni. 1.328) ettha phalaṃ. ‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi ‘akuppā me cetovimutti, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16) ettha paccavekkhaṇañāṇaṃ. ‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi ‘sattāhakālakato āḷāro kālāmo’’’ti (ma. ni. 1.284; 2.340; mahāva. 10) ettha sabbaññutaññāṇaṃ. Idha pana sabbaññutaññāṇapadaṭṭhāno ariyamaggo sabbaññutaññāṇameva vā adhippetaṃ.

    અભિજાનાથ મે નોતિ અભિજાનાથ નુ મે. એવરૂપં પભાવિતમેતન્તિ એત્થ એવરૂપં વાક્યભેદન્તિ અત્થો, અપિ નુ અહં ઉરુવેલાયં પધાને તુમ્હાકં સઙ્ગણ્હનત્થં અનુક્કણ્ઠનત્થં રત્તિં વા દિવા વા આગન્ત્વા ‘‘આવુસો, મયં યત્થ કત્થચિ ગમિસ્સામાતિ મા વિતક્કયિત્થ, મય્હં ઓભાસો વા કમ્મટ્ઠાનનિમિત્તં વા પઞ્ઞાયતી’’તિ એવરૂપં કઞ્ચિ વચનભેદં અકાસિન્તિ અધિપ્પાયો. તે એકપદેનેવ સતિં લભિત્વા ઉપ્પન્નગારવા ‘‘અદ્ધા એસ બુદ્ધો જાતો’’તિ સદ્દહિત્વા ‘‘નો હેતં ભન્તે’’તિ આહંસુ. અસક્ખિ ખો ભગવા પઞ્ચવગ્ગિયે ભિક્ખૂ સઞ્ઞાપેતુન્તિ ભગવા પઞ્ચવગ્ગિયે ભિક્ખૂ ‘‘બુદ્ધો અહ’’ન્તિ જાનાપેતું અસક્ખિ. અઞ્ઞા ચિત્તં ઉપટ્ઠાપેસુન્તિ અઞ્ઞાય અરહત્તપ્પત્તિયા ચિત્તં ઉપટ્ઠપેસું અભિનીહરિંસુ.

    Abhijānātha me noti abhijānātha nu me. Evarūpaṃ pabhāvitametanti ettha evarūpaṃ vākyabhedanti attho, api nu ahaṃ uruvelāyaṃ padhāne tumhākaṃ saṅgaṇhanatthaṃ anukkaṇṭhanatthaṃ rattiṃ vā divā vā āgantvā ‘‘āvuso, mayaṃ yattha katthaci gamissāmāti mā vitakkayittha, mayhaṃ obhāso vā kammaṭṭhānanimittaṃ vā paññāyatī’’ti evarūpaṃ kañci vacanabhedaṃ akāsinti adhippāyo. Te ekapadeneva satiṃ labhitvā uppannagāravā ‘‘addhā esa buddho jāto’’ti saddahitvā ‘‘no hetaṃ bhante’’ti āhaṃsu. Asakkhi kho bhagavā pañcavaggiye bhikkhū saññāpetunti bhagavā pañcavaggiye bhikkhū ‘‘buddho aha’’nti jānāpetuṃ asakkhi. Aññā cittaṃ upaṭṭhāpesunti aññāya arahattappattiyā cittaṃ upaṭṭhapesuṃ abhinīhariṃsu.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૬. પઞ્ચવગ્ગિયકથા • 6. Pañcavaggiyakathā

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / પઞ્ચવગ્ગિયકથા • Pañcavaggiyakathā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / પઞ્ચવગ્ગિયકથાવણ્ણના • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / પઞ્ચવગ્ગિયકથાવણ્ણના • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૬. પઞ્ચવગ્ગિયકથા • 6. Pañcavaggiyakathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact