Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / സാരത്ഥദീപനീ-ടീകാ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാവണ്ണനാ
Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
൧൦. ഏതദഹോസീതി ഏതം അഹോസി, ‘‘കസ്സ നു ഖോ അഹം പഠമം ധമ്മം ദേസേയ്യ’’ന്തി അയം ധമ്മദേസനാപടിസംയുത്തോ വിതക്കോ ഉദപാദീതി അത്ഥോ. ആളാരോതി തസ്സ നാമം. ദീഘപിങ്ഗലോ കിരേസ. സോ ഹി തുങ്ഗസരീരതായ ദീഘോ, പിങ്ഗലചക്ഖുതായ പിങ്ഗലോ, തേനസ്സ ‘‘ആളാരോ’’തി നാമം അഹോസി. കാലാമോതി ഗോത്തം. പണ്ഡിതോതി (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൮൪) പണ്ഡിച്ചേന സമന്നാഗതോ, സമാപത്തിപടിലാഭസംസിദ്ധേന അധിഗമബാഹുസച്ചസങ്ഖാതേന പണ്ഡിതഭാവേന സമന്നാഗതോതി അത്ഥോ. ബ്യത്തോതി വേയ്യത്തിയേന സമന്നാഗതോ, സമാപത്തിപടിലാഭപച്ചയേന പാരിഹാരികപഞ്ഞാസങ്ഖാതേന ബ്യത്തഭാവേന സമന്നാഗതോതി അത്ഥോ. മേധാവീതി ഠാനുപ്പത്തിയാ പഞ്ഞായ സമന്നാഗതോ. അഥ വാ മേധാവീതി തിഹേതുകപടിസന്ധിപഞ്ഞാസങ്ഖാതായ തംതംഇതികത്തബ്ബതാപഞ്ഞാസങ്ഖാതായ ച മേധായ സമന്നാഗതോതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. അപ്പരജക്ഖജാതികോതി സമാപത്തിയാ വിക്ഖമ്ഭിതത്താ നിക്കിലേസജാതികോ വിസുദ്ധസത്തോ. ആജാനിസ്സതീതി സല്ലക്ഖേസ്സതി പടിവിജ്ഝിസ്സതി.
10.Etadahosīti etaṃ ahosi, ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti ayaṃ dhammadesanāpaṭisaṃyutto vitakko udapādīti attho. Āḷāroti tassa nāmaṃ. Dīghapiṅgalo kiresa. So hi tuṅgasarīratāya dīgho, piṅgalacakkhutāya piṅgalo, tenassa ‘‘āḷāro’’ti nāmaṃ ahosi. Kālāmoti gottaṃ. Paṇḍitoti (ma. ni. aṭṭha. 1.284) paṇḍiccena samannāgato, samāpattipaṭilābhasaṃsiddhena adhigamabāhusaccasaṅkhātena paṇḍitabhāvena samannāgatoti attho. Byattoti veyyattiyena samannāgato, samāpattipaṭilābhapaccayena pārihārikapaññāsaṅkhātena byattabhāvena samannāgatoti attho. Medhāvīti ṭhānuppattiyā paññāya samannāgato. Atha vā medhāvīti tihetukapaṭisandhipaññāsaṅkhātāya taṃtaṃitikattabbatāpaññāsaṅkhātāya ca medhāya samannāgatoti evamettha attho daṭṭhabbo. Apparajakkhajātikoti samāpattiyā vikkhambhitattā nikkilesajātiko visuddhasatto. Ājānissatīti sallakkhessati paṭivijjhissati.
ഭഗവതോപി ഖോ ഞാണം ഉദപാദീതി ഭഗവതോപി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം ഉപ്പജ്ജി. ഭഗവാ കിര ദേവതായ കഥിതേനേവ നിട്ഠം അഗന്ത്വാ സയമ്പി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന ഓലോകേന്തോ ഇതോ സത്തമദിവസമത്ഥകേ കാലം കത്വാ ആകിഞ്ചഞ്ഞായതനേ നിബ്ബത്തോതി അദ്ദസ. തം സന്ധായാഹ ‘‘ഭഗവതോപി ഖോ ഞാണം ഉദപാദീ’’തി. മഹാജാനിയോതി സത്തദിവസബ്ഭന്തരേ പത്തബ്ബമഗ്ഗഫലതോ പരിഹീനത്താ മഹതീ ജാനി പരിഹാനി അസ്സാതി മഹാജാനിയോ. അക്ഖണേ നിബ്ബത്തത്ഥാ ഇധ ധമ്മദേസനട്ഠാനം ആഗമനപാദാപി നത്ഥി, അഥാഹം തത്ഥ ഗച്ഛേയ്യം, ഗന്ത്വാ ദേസിയമാനം ധമ്മമ്പിസ്സ സോതും സോതപസാദോപി നത്ഥി, ഏവം മഹാജാനിയോ ജാതോതി ദസ്സേതി. കിം പന ഭഗവതാ തം അത്തനോ ബുദ്ധാനുഭാവേന ധമ്മം ഞാപേതും ന സക്കാതി? ആമ ന സക്കാ, ന ഹി പരതോഘോസമന്തരേന സാവകാനം ധമ്മാഭിസമയോ സമ്ഭവതി, അഞ്ഞഥാ ഇതരപച്ചയരഹിതസ്സപി ധമ്മാഭിസമയേന ഭവിതബ്ബം, ന ച തം അത്ഥി. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘ദ്വേമേ, ഭിക്ഖവേ, പച്ചയാ സമ്മാദിട്ഠിയാ ഉപ്പാദായ പരതോ ച ഘോസോ അജ്ഝത്തഞ്ച യോനിസോമനസികാരോ’’തി (അ॰ നി॰ ൨.൧൨൭).
Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādīti bhagavatopi sabbaññutaññāṇaṃ uppajji. Bhagavā kira devatāya kathiteneva niṭṭhaṃ agantvā sayampi sabbaññutaññāṇena olokento ito sattamadivasamatthake kālaṃ katvā ākiñcaññāyatane nibbattoti addasa. Taṃ sandhāyāha ‘‘bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādī’’ti. Mahājāniyoti sattadivasabbhantare pattabbamaggaphalato parihīnattā mahatī jāni parihāni assāti mahājāniyo. Akkhaṇe nibbattatthā idha dhammadesanaṭṭhānaṃ āgamanapādāpi natthi, athāhaṃ tattha gaccheyyaṃ, gantvā desiyamānaṃ dhammampissa sotuṃ sotapasādopi natthi, evaṃ mahājāniyo jātoti dasseti. Kiṃ pana bhagavatā taṃ attano buddhānubhāvena dhammaṃ ñāpetuṃ na sakkāti? Āma na sakkā, na hi paratoghosamantarena sāvakānaṃ dhammābhisamayo sambhavati, aññathā itarapaccayarahitassapi dhammābhisamayena bhavitabbaṃ, na ca taṃ atthi. Vuttañhetaṃ – ‘‘dveme, bhikkhave, paccayā sammādiṭṭhiyā uppādāya parato ca ghoso ajjhattañca yonisomanasikāro’’ti (a. ni. 2.127).
ഉദകോതി തസ്സ നാമം, രാമസ്സ പന പുത്തതായ രാമപുത്തോ. അഭിദോസകാലകതോതി അഡ്ഢരത്തേ കാലകതോ. ഭഗവതോപി ഖോ ഞാണം ഉദപാദീതി ഇധാപി കിര ഭഗവാ ദേവതായ കഥിതവചനേന സന്നിട്ഠാനം അകത്വാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണേന ഓലോകേന്തോ ‘‘ഹിയ്യോ അഡ്ഢരത്തേ കാലം കത്വാ ഉദകോ രാമപുത്തോ നേവസഞ്ഞാനാസഞ്ഞായതനേ നിബ്ബത്തോ’’തി അദ്ദസ, തസ്മാ ഏവം വുത്തം. സേസം പുരിമസദിസമേവ.
Udakoti tassa nāmaṃ, rāmassa pana puttatāya rāmaputto. Abhidosakālakatoti aḍḍharatte kālakato. Bhagavatopi kho ñāṇaṃ udapādīti idhāpi kira bhagavā devatāya kathitavacanena sanniṭṭhānaṃ akatvā sabbaññutaññāṇena olokento ‘‘hiyyo aḍḍharatte kālaṃ katvā udako rāmaputto nevasaññānāsaññāyatane nibbatto’’ti addasa, tasmā evaṃ vuttaṃ. Sesaṃ purimasadisameva.
ബഹൂപകാരാതി ബഹുഉപകാരാ. പധാനപഹിതത്തം ഉപട്ഠഹിംസൂതി പധാനത്ഥായ പേസിതത്തഭാവം വസനട്ഠാനേ പരിവേണസമ്മജ്ജനേന പത്തചീവരം ഗഹേത്വാ അനുബന്ധനേന മുഖോദകദന്തകട്ഠദാനാദിനാ ച ഉപട്ഠഹിംസു. കേ പനേതേ പഞ്ചവഗ്ഗിയാ നാമ? യേ തേ –
Bahūpakārāti bahuupakārā. Padhānapahitattaṃ upaṭṭhahiṃsūti padhānatthāya pesitattabhāvaṃ vasanaṭṭhāne pariveṇasammajjanena pattacīvaraṃ gahetvā anubandhanena mukhodakadantakaṭṭhadānādinā ca upaṭṭhahiṃsu. Ke panete pañcavaggiyā nāma? Ye te –
രാമോ ധജോ ലക്ഖണോ ചാപി മന്തീ;
Rāmo dhajo lakkhaṇo cāpi mantī;
കോണ്ഡഞ്ഞോ ച ഭോജോ സുയാമോ സുദത്തോ;
Koṇḍañño ca bhojo suyāmo sudatto;
ഏതേ തദാ അട്ഠ അഹേസും ബ്രാഹ്മണാ;
Ete tadā aṭṭha ahesuṃ brāhmaṇā;
ഛളങ്ഗവാ മന്തം വിയാകരിംസൂതി. (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൮൪; ജാ॰ അട്ഠ॰ ൧.നിദാനകഥാ; അപ॰ അട്ഠ॰ ൧.അവിദൂരേനിദാനകഥാ);
Chaḷaṅgavā mantaṃ viyākariṃsūti. (ma. ni. aṭṭha. 1.284; jā. aṭṭha. 1.nidānakathā; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā);
ബോധിസത്തസ്സ ജാതകാലേ സുപിനപടിഗ്ഗാഹകാ ചേവ ലക്ഖണപടിഗ്ഗാഹകാ ച അട്ഠ ബ്രാഹ്മണാ. തേസു തയോ ദ്വേധാ ബ്യാകരിംസു ‘‘ഇമേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ അഗാരം അജ്ഝാവസമാനോ രാജാ ഹോഹിതി ചക്കവത്തീ, പബ്ബജമാനോ ബുദ്ധോ’’തി. പഞ്ച ബ്രാഹ്മണാ ഏകംസബ്യാകരണാ അഹേസും ‘‘ഇമേഹി ലക്ഖണേഹി സമന്നാഗതോ അഗാരേ ന തിട്ഠതി, ബുദ്ധോവ ഹോതീ’’തി. തേസു പുരിമാ തയോ യഥാമന്തപദം ഗതാ. ഏതേ ഹി ലക്ഖണമന്തസങ്ഖാതവേദവചനാനുരൂപം പടിപന്നാ ദ്വേ ഗതിയോ ഭവന്തി അനഞ്ഞാതി വുത്തനിയാമേന നിച്ഛിനിതും അസക്കോന്താ വുത്തമേവ പടിപജ്ജിംസു, ന മഹാപുരിസസ്സ ബുദ്ധഭാവപ്പത്തിം പച്ചാസീസിംസു. ഇമേ പന കോണ്ഡഞ്ഞാദയോ പഞ്ച ‘‘ഏകംസതോ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതീ’’തി ജാതനിച്ഛയത്താ മന്തപദം അതിക്കന്താ. തേ അത്തനാ ലദ്ധം തുട്ഠിദാനം ഞാതകാനം വിസ്സജ്ജേത്വാ ‘‘അയം മഹാപുരിസോ അഗാരേ ന അജ്ഝാവസിസ്സതി, ഏകന്തേന ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതീ’’തി നിബ്ബേമതികാ ബോധിസത്തം ഉദ്ദിസ്സ സമണപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിതാ, തേസം പുത്താതിപി വദന്തി, തം അട്ഠകഥായം പടിക്ഖിത്തം. ഏതേ കിര ദഹരകാലേവ ബഹൂ മന്തേ ജാനിംസു, തസ്മാ നേ ബ്രാഹ്മണാ ആചരിയട്ഠാനേ ഠപയിംസു. തേ ‘‘പച്ഛാ അമ്ഹേഹി പുത്തദാരജടം ഛിന്ദിത്വാ ന സക്കാ ഭവിസ്സതി പബ്ബജിതു’’ന്തി ദഹരകാലേയേവ പബ്ബജിത്വാ രമണീയാനി സേനാസനാനി പരിഭുഞ്ജന്താ വിചരിംസു. കാലേന കാലം പന ‘‘കിം ഭോ മഹാപുരിസോ മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖന്തോ’’തി പുച്ഛന്തി. മനുസ്സാ ‘‘കുഹിം തുമ്ഹേ മഹാപുരിസം പസ്സിസ്സഥ, തീസു പാസാദേസു വിവിധനാടകമജ്ഝേ ദേവോ വിയ സമ്പത്തിം അനുഭോതീ’’തി വദന്തി. തേ സുത്വാ ‘‘ന താവ മഹാപുരിസസ്സ ഞാണം പരിപാകം ഗച്ഛതീ’’തി അപ്പോസ്സുക്കാ വിഹരിംസുയേവ.
Bodhisattassa jātakāle supinapaṭiggāhakā ceva lakkhaṇapaṭiggāhakā ca aṭṭha brāhmaṇā. Tesu tayo dvedhā byākariṃsu ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ ajjhāvasamāno rājā hohiti cakkavattī, pabbajamāno buddho’’ti. Pañca brāhmaṇā ekaṃsabyākaraṇā ahesuṃ ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāre na tiṭṭhati, buddhova hotī’’ti. Tesu purimā tayo yathāmantapadaṃ gatā. Ete hi lakkhaṇamantasaṅkhātavedavacanānurūpaṃ paṭipannā dve gatiyo bhavanti anaññāti vuttaniyāmena nicchinituṃ asakkontā vuttameva paṭipajjiṃsu, na mahāpurisassa buddhabhāvappattiṃ paccāsīsiṃsu. Ime pana koṇḍaññādayo pañca ‘‘ekaṃsato buddho bhavissatī’’ti jātanicchayattā mantapadaṃ atikkantā. Te attanā laddhaṃ tuṭṭhidānaṃ ñātakānaṃ vissajjetvā ‘‘ayaṃ mahāpuriso agāre na ajjhāvasissati, ekantena buddho bhavissatī’’ti nibbematikā bodhisattaṃ uddissa samaṇapabbajjaṃ pabbajitā, tesaṃ puttātipi vadanti, taṃ aṭṭhakathāyaṃ paṭikkhittaṃ. Ete kira daharakāleva bahū mante jāniṃsu, tasmā ne brāhmaṇā ācariyaṭṭhāne ṭhapayiṃsu. Te ‘‘pacchā amhehi puttadārajaṭaṃ chinditvā na sakkā bhavissati pabbajitu’’nti daharakāleyeva pabbajitvā ramaṇīyāni senāsanāni paribhuñjantā vicariṃsu. Kālena kālaṃ pana ‘‘kiṃ bho mahāpuriso mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto’’ti pucchanti. Manussā ‘‘kuhiṃ tumhe mahāpurisaṃ passissatha, tīsu pāsādesu vividhanāṭakamajjhe devo viya sampattiṃ anubhotī’’ti vadanti. Te sutvā ‘‘na tāva mahāpurisassa ñāṇaṃ paripākaṃ gacchatī’’ti appossukkā vihariṃsuyeva.
കസ്മാ പനേത്ഥ ഭഗവാ ‘‘ബഹുകാരാ ഖോ മേ പഞ്ചവഗ്ഗിയാ’’തി ആഹ. കിം ഉപകാരകാനംയേവ ഏസ ധമ്മം ദേസേതി, അനുപകാരകാനം ന ദേസേതീതി? നോ ന ദേസേതി. പരിചയവസേന ഹേസ ആളാരഞ്ചേവ കാലാമം ഉദകഞ്ച രാമപുത്തം ഓലോകേസി. ഏതസ്മിം പന ബുദ്ധക്ഖേത്തേ ഠപേത്വാ അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞം അഞ്ഞോ പഠമം ധമ്മം സച്ഛികാതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി. കസ്മാ? തഥാവിധഉപനിസ്സയത്താ. പുബ്ബേ കിര പുഞ്ഞകരണകാലേ ദ്വേ ഭാതരോ അഹേസും. തേ ച ഏകതോ സസ്സം അകംസു. തത്ഥ ജേട്ഠസ്സ ‘‘ഏകസ്മിം സസ്സേ നവ വാരേ അഗ്ഗസസ്സദാനം മയാ ദാതബ്ബ’’ന്തി അഹോസി. സോ വപ്പകാലേ ബീജഗ്ഗം നാമ ദത്വാ ഗബ്ഭകാലേ കനിട്ഠേന സദ്ധിം മന്തേസി ‘‘ഗബ്ഭകാലേ ഗബ്ഭം ഫാലേത്വാ ദസ്സാമീ’’തി. കനിട്ഠോ ‘‘തരുണസസ്സം നാസേതുകാമോസീ’’തി ആഹ. ജേട്ഠോ കനിട്ഠസ്സ അനനുവത്തനഭാവം ഞത്വാ ഖേത്തം വിഭജിത്വാ അത്തനോ കോട്ഠാസതോ ഗബ്ഭം ഫാലേത്വാ ഖീരം നീഹരിത്വാ സപ്പിഫാണിതേന യോജേത്വാ അദാസി, പുഥുകകാലേ പുഥുകം കാരേത്വാ അദാസി , ലായനേ ലായനഗ്ഗം, വേണികരണേ വേണഗ്ഗം, വേണിയോ പുരിസഭാരവസേന ബന്ധിത്വാ കലാപകരണേ കലാപഗ്ഗം, ഖലേ കലാപാനം ഠപനദിവസേ ഖലഗ്ഗം, മദ്ദിത്വാ വീഹീനം രാസികരണദിവസേ ഖലഭണ്ഡഗ്ഗം, കോട്ഠാഗാരേ ധഞ്ഞസ്സ പക്ഖിപനദിവസേ കോട്ഠഗ്ഗന്തി ഏവം ഏകസ്മിം സസ്സേ നവ വാരേ അഗ്ഗദാനം അദാസി. കനിട്ഠോ പന ഖലതോ ധഞ്ഞം ഉദ്ധരിത്വാ ഗഹണദിവസേ അദാസി. തേസു ജേട്ഠോ അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞത്ഥേരോ ജാതോ, കനിട്ഠോ സുഭദ്ദപരിബ്ബാജകോ. ഇതി ഏകസ്മിം സസ്സേ നവന്നം അഗ്ഗദാനാനം ദിന്നത്താ ഠപേത്വാ ഥേരം അഞ്ഞോ പഠമം ധമ്മം സച്ഛികാതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി. ‘‘നവന്നം അഗ്ഗദാനാനം ദിന്നത്താ’’തി ഇദഞ്ച തസ്സ രത്തഞ്ഞൂനം അഗ്ഗഭാവത്ഥായ കതാഭിനീഹാരാനുരൂപം പവത്തിതസാവകപാരമിയാ ചിണ്ണന്തേ പവത്തിതത്താ വുത്തം. തിണ്ണമ്പി ഹി ബോധിസത്താനം തംതംപാരമിയാ സിഖാപ്പത്തകാലേ പവത്തിതം പുഞ്ഞം അപുഞ്ഞം വാ ഗരുതരവിപാകമേവ ഹോതി, ധമ്മസ്സ ച സബ്ബപഠമം സച്ഛികിരിയായ വിനാ കഥം രത്തഞ്ഞൂനം അഗ്ഗഭാവസിദ്ധീതി? ‘‘ബഹുകാരാ ഖോ മേ പഞ്ചവഗ്ഗിയാ’’തി ഇദം പന ഉപകാരാനുസ്സരണമത്തകേനേവ വുത്തം.
Kasmā panettha bhagavā ‘‘bahukārā kho me pañcavaggiyā’’ti āha. Kiṃ upakārakānaṃyeva esa dhammaṃ deseti, anupakārakānaṃ na desetīti? No na deseti. Paricayavasena hesa āḷārañceva kālāmaṃ udakañca rāmaputtaṃ olokesi. Etasmiṃ pana buddhakkhette ṭhapetvā aññāsikoṇḍaññaṃ añño paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikātuṃ samattho nāma natthi. Kasmā? Tathāvidhaupanissayattā. Pubbe kira puññakaraṇakāle dve bhātaro ahesuṃ. Te ca ekato sassaṃ akaṃsu. Tattha jeṭṭhassa ‘‘ekasmiṃ sasse nava vāre aggasassadānaṃ mayā dātabba’’nti ahosi. So vappakāle bījaggaṃ nāma datvā gabbhakāle kaniṭṭhena saddhiṃ mantesi ‘‘gabbhakāle gabbhaṃ phāletvā dassāmī’’ti. Kaniṭṭho ‘‘taruṇasassaṃ nāsetukāmosī’’ti āha. Jeṭṭho kaniṭṭhassa ananuvattanabhāvaṃ ñatvā khettaṃ vibhajitvā attano koṭṭhāsato gabbhaṃ phāletvā khīraṃ nīharitvā sappiphāṇitena yojetvā adāsi, puthukakāle puthukaṃ kāretvā adāsi , lāyane lāyanaggaṃ, veṇikaraṇe veṇaggaṃ, veṇiyo purisabhāravasena bandhitvā kalāpakaraṇe kalāpaggaṃ, khale kalāpānaṃ ṭhapanadivase khalaggaṃ, madditvā vīhīnaṃ rāsikaraṇadivase khalabhaṇḍaggaṃ, koṭṭhāgāre dhaññassa pakkhipanadivase koṭṭhagganti evaṃ ekasmiṃ sasse nava vāre aggadānaṃ adāsi. Kaniṭṭho pana khalato dhaññaṃ uddharitvā gahaṇadivase adāsi. Tesu jeṭṭho aññāsikoṇḍaññatthero jāto, kaniṭṭho subhaddaparibbājako. Iti ekasmiṃ sasse navannaṃ aggadānānaṃ dinnattā ṭhapetvā theraṃ añño paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikātuṃ samattho nāma natthi. ‘‘Navannaṃ aggadānānaṃ dinnattā’’ti idañca tassa rattaññūnaṃ aggabhāvatthāya katābhinīhārānurūpaṃ pavattitasāvakapāramiyā ciṇṇante pavattitattā vuttaṃ. Tiṇṇampi hi bodhisattānaṃ taṃtaṃpāramiyā sikhāppattakāle pavattitaṃ puññaṃ apuññaṃ vā garutaravipākameva hoti, dhammassa ca sabbapaṭhamaṃ sacchikiriyāya vinā kathaṃ rattaññūnaṃ aggabhāvasiddhīti? ‘‘Bahukārā kho me pañcavaggiyā’’ti idaṃ pana upakārānussaraṇamattakeneva vuttaṃ.
ഇസിപതനേ മിഗദായേതി തസ്മിം കിര പദേസേ അനുപ്പന്നേ ബുദ്ധേ പച്ചേകസമ്ബുദ്ധാ ഗന്ധമാദനപബ്ബതേ സത്താഹം നിരോധസമാപത്തിയാ വീതിനാമേത്വാ നിരോധാ വുട്ഠായ നാഗലതാദന്തകട്ഠം ഖാദിത്വാ അനോതത്തദഹേ മുഖം ധോവിത്വാ പത്തചീവരമാദായ ആകാസേന ആഗന്ത്വാ നിപതന്തി. തത്ഥ ചീവരം പാരുപിത്വാ നഗരേ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ കതഭത്തകിച്ചാ ഗമനകാലേപി തതോയേവ ഉപ്പതിത്വാ ഗച്ഛന്തി. ഇതി ഇസയോ ഏത്ഥ നിപതന്തി ഉപ്പതന്തി ചാതി തം ഠാനം ‘‘ഇസിപതന’’ന്തി സങ്ഖം ഗതം, മിഗാനം പന അഭയത്ഥായ ദിന്നത്താ ‘‘മിഗദായോ’’തി വുച്ചതി. തേന വുത്തം ‘‘ഇസിപതനേ മിഗദായേ’’തി. അഞ്ഞേ ബുദ്ധാ പഠമം ധമ്മദേസനത്ഥായ ഗച്ഛന്താ ആകാസേന ഗന്ത്വാ തത്ഥേവ ഓതരന്തി, അമ്ഹാകം പന ഭഗവാ ഉപകസ്സ ആജീവകസ്സ ഉപനിസ്സയം ദിസ്വാ ‘‘ഉപകോ ഇമം അദ്ധാനം പടിപന്നോ, സോ മം ദിസ്വാ സല്ലപിത്വാ ഗമിസ്സതി, അഥ പുന നിബ്ബിന്നോ ആഗമ്മ അരഹത്തം സച്ഛികരിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ അട്ഠാരസയോജനം മഗ്ഗം പദസാവ അഗമാസി. തേന വുത്തം ‘‘യേന ബാരാണസീ, തേന ചാരികം പക്കാമീ’’തി.
Isipatane migadāyeti tasmiṃ kira padese anuppanne buddhe paccekasambuddhā gandhamādanapabbate sattāhaṃ nirodhasamāpattiyā vītināmetvā nirodhā vuṭṭhāya nāgalatādantakaṭṭhaṃ khāditvā anotattadahe mukhaṃ dhovitvā pattacīvaramādāya ākāsena āgantvā nipatanti. Tattha cīvaraṃ pārupitvā nagare piṇḍāya caritvā katabhattakiccā gamanakālepi tatoyeva uppatitvā gacchanti. Iti isayo ettha nipatanti uppatanti cāti taṃ ṭhānaṃ ‘‘isipatana’’nti saṅkhaṃ gataṃ, migānaṃ pana abhayatthāya dinnattā ‘‘migadāyo’’ti vuccati. Tena vuttaṃ ‘‘isipatane migadāye’’ti. Aññe buddhā paṭhamaṃ dhammadesanatthāya gacchantā ākāsena gantvā tattheva otaranti, amhākaṃ pana bhagavā upakassa ājīvakassa upanissayaṃ disvā ‘‘upako imaṃ addhānaṃ paṭipanno, so maṃ disvā sallapitvā gamissati, atha puna nibbinno āgamma arahattaṃ sacchikarissatī’’ti ñatvā aṭṭhārasayojanaṃ maggaṃ padasāva agamāsi. Tena vuttaṃ ‘‘yena bārāṇasī, tena cārikaṃ pakkāmī’’ti.
൧൧. അന്തരാ ച ഗയം അന്തരാ ച ബോധിന്തി ഗയായ ച ബോധിസ്സ ച വിവരേ തിഗാവുതന്തരേ ഠാനേ. ബോധിമണ്ഡതോ ഹി ഗയാ തീണി ഗാവുതാനി, ബാരാണസീ അട്ഠാരസ യോജനാനി. ഉപകോ ബോധിമണ്ഡസ്സ ച ഗയായ ച അന്തരേ ഭഗവന്തം അദ്ദസ. അന്തരാ-സദ്ദേന പന യുത്തത്താ ഉപയോഗവചനം കതം. ഈദിസേസു ച ഠാനേസു അക്ഖരചിന്തകാ ‘‘അന്തരാ ഗാമഞ്ച നദിഞ്ച യാതീ’’തി ഏവം ഏകമേവ അന്തരാ-സദ്ദം പയുജ്ജന്തി, സോ ദുതിയപദേനപി യോജേതബ്ബോ ഹോതി, അയോജിയമാനേ ഉപയോഗവചനം ന പാപുണാതി സാമിവചനസ്സ പസങ്ഗേ അന്തരാ-സദ്ദയോഗേന ഉപയോഗവചനസ്സ ഇച്ഛിതത്താ. ഇധ പന യോജേത്വാ ഏവ വുത്തോ. അദ്ധാനമഗ്ഗന്തി അദ്ധാനസങ്ഖാതം മഗ്ഗം, ദീഘമഗ്ഗന്തി അത്ഥോ. അദ്ധാനഗമനസമയസ്സ വിഭങ്ഗേ ‘‘അദ്ധയോജനം ഗച്ഛിസ്സാമീതി ഭുഞ്ജിതബ്ബ’’ന്തിആദിവചനതോ (പാചി॰ ൨൧൮) അദ്ധയോജനമ്പി അദ്ധാനമഗ്ഗോ ഹോതി. ബോധിമണ്ഡതോ പന ഗയാ തിഗാവുതം. വിപ്പസന്നാനീതി സുട്ഠു പസന്നാനി. ഇന്ദ്രിയാനീതി മനച്ഛട്ഠാനി ഇന്ദ്രിയാനി. പരിസുദ്ധോതി നിദ്ദോസോ. പരിയോദാതോതി തസ്സേവ വേവചനം. നിരുപക്കിലേസതായേവ ഹി ഏസ ‘‘പരിയോദാതോ’’തി വുത്തോ, ന സേതഭാവേന. ഏതസ്സ പരിയോദാതതം ദിസ്വാവ ഇന്ദ്രിയാനം വിപ്പസന്നതം അഞ്ഞാസി, നയഗ്ഗാഹീപഞ്ഞാ കിരേസാ തസ്സ ആജീവകസ്സ.
11.Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhinti gayāya ca bodhissa ca vivare tigāvutantare ṭhāne. Bodhimaṇḍato hi gayā tīṇi gāvutāni, bārāṇasī aṭṭhārasa yojanāni. Upako bodhimaṇḍassa ca gayāya ca antare bhagavantaṃ addasa. Antarā-saddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Īdisesu ca ṭhānesu akkharacintakā ‘‘antarā gāmañca nadiñca yātī’’ti evaṃ ekameva antarā-saddaṃ payujjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti, ayojiyamāne upayogavacanaṃ na pāpuṇāti sāmivacanassa pasaṅge antarā-saddayogena upayogavacanassa icchitattā. Idha pana yojetvā eva vutto. Addhānamagganti addhānasaṅkhātaṃ maggaṃ, dīghamagganti attho. Addhānagamanasamayassa vibhaṅge ‘‘addhayojanaṃ gacchissāmīti bhuñjitabba’’ntiādivacanato (pāci. 218) addhayojanampi addhānamaggo hoti. Bodhimaṇḍato pana gayā tigāvutaṃ. Vippasannānīti suṭṭhu pasannāni. Indriyānīti manacchaṭṭhāni indriyāni. Parisuddhoti niddoso. Pariyodātoti tasseva vevacanaṃ. Nirupakkilesatāyeva hi esa ‘‘pariyodāto’’ti vutto, na setabhāvena. Etassa pariyodātataṃ disvāva indriyānaṃ vippasannataṃ aññāsi, nayaggāhīpaññā kiresā tassa ājīvakassa.
സബ്ബാഭിഭൂതി സബ്ബം തേഭൂമകധമ്മം അഭിഭവിത്വാ ഠിതോ. സബ്ബവിദൂതി സബ്ബം ചതുഭൂമകധമ്മം അവേദിം അഞ്ഞാസിം സബ്ബസോ ഞേയ്യാവരണസ്സ പഹീനത്താ. സബ്ബേസു ധമ്മേസു അനൂപലിത്തോതി സബ്ബേസു തേഭൂമകധമ്മേസു രജ്ജനദുസ്സനമുയ്ഹനാദിനാ കിലേസലേപേന അലിത്തോ. സബ്ബഞ്ജഹോതി സബ്ബം തേഭൂമകധമ്മം ജഹിത്വാ ഠിതോ. അപ്പഹാതബ്ബമ്പി ഹി കുസലാബ്യാകതം തപ്പടിബദ്ധകിലേസപ്പഹാനേന പഹീനത്താ ന ഹോതീതി ജഹിതമേവ ഹോതി. തണ്ഹക്ഖയേ വിമുത്തോതി തണ്ഹക്ഖയേ നിബ്ബാനേ ആരമ്മണകരണവസേന വിമുത്തോ. സയം അഭിഞ്ഞായാതി സബ്ബം ചതുഭൂമകധമ്മം അത്തനാവ ജാനിത്വാ. കമുദ്ദിസേയ്യന്തി കം അഞ്ഞം ‘‘അയം മേ ആചരിയോ’’തി ഉദ്ദിസേയ്യം.
Sabbābhibhūti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ abhibhavitvā ṭhito. Sabbavidūti sabbaṃ catubhūmakadhammaṃ avediṃ aññāsiṃ sabbaso ñeyyāvaraṇassa pahīnattā. Sabbesu dhammesu anūpalittoti sabbesu tebhūmakadhammesu rajjanadussanamuyhanādinā kilesalepena alitto. Sabbañjahoti sabbaṃ tebhūmakadhammaṃ jahitvā ṭhito. Appahātabbampi hi kusalābyākataṃ tappaṭibaddhakilesappahānena pahīnattā na hotīti jahitameva hoti. Taṇhakkhaye vimuttoti taṇhakkhaye nibbāne ārammaṇakaraṇavasena vimutto. Sayaṃ abhiññāyāti sabbaṃ catubhūmakadhammaṃ attanāva jānitvā. Kamuddiseyyanti kaṃ aññaṃ ‘‘ayaṃ me ācariyo’’ti uddiseyyaṃ.
ന മേ ആചരിയോ അത്ഥീതി ലോകുത്തരധമ്മേ മയ്ഹം ആചരിയോ നാമ നത്ഥി. കിഞ്ചാപി ഹി ലോകിയധമ്മാനമ്പി യാദിസോ ലോകനാഥസ്സ അധിഗമോ, ന താദിസോ അധിഗമോ പരൂപദേസോ അത്ഥി, ലോകുത്തരധമ്മേ പനസ്സ ലേസോപി നത്ഥി. നത്ഥി മേ പടിപുഗ്ഗലോതി മയ്ഹം സീലാദീഹി ഗുണേഹി പടിനിധിഭൂതോ പുഗ്ഗലോ നാമ നത്ഥി. സമ്മാസമ്ബുദ്ധോതി ഹേതുനാ നയേന ചത്താരി സച്ചാനി സയം ബുദ്ധോ . സീതിഭൂതോതി സബ്ബകിലേസഗ്ഗിനിബ്ബാപനേന സീതിഭൂതോ, കിലേസാനം യേവ നിബ്ബുതത്താ നിബ്ബുതോ.
Na me ācariyo atthīti lokuttaradhamme mayhaṃ ācariyo nāma natthi. Kiñcāpi hi lokiyadhammānampi yādiso lokanāthassa adhigamo, na tādiso adhigamo parūpadeso atthi, lokuttaradhamme panassa lesopi natthi. Natthi me paṭipuggaloti mayhaṃ sīlādīhi guṇehi paṭinidhibhūto puggalo nāma natthi. Sammāsambuddhoti hetunā nayena cattāri saccāni sayaṃ buddho . Sītibhūtoti sabbakilesagginibbāpanena sītibhūto, kilesānaṃ yeva nibbutattā nibbuto.
കാസിനം പുരന്തി കാസിരട്ഠേ നഗരം. ആഹഞ്ഛന്തി ആഹനിസ്സാമി. അമതദുന്ദുഭിന്തി വേനേയ്യാനം അമതാധിഗമായ ഉഗ്ഘോസനാദിം കത്വാ സത്ഥു ധമ്മദേസനാ ‘‘അമതദുന്ദുഭീ’’തി വുത്താ, ധമ്മചക്കപടിലാഭായ തം അമതഭേരിം പഹരിസ്സാമീതി ഗച്ഛാമീതി വുത്തം ഹോതി.
Kāsinaṃpuranti kāsiraṭṭhe nagaraṃ. Āhañchanti āhanissāmi. Amatadundubhinti veneyyānaṃ amatādhigamāya ugghosanādiṃ katvā satthu dhammadesanā ‘‘amatadundubhī’’ti vuttā, dhammacakkapaṭilābhāya taṃ amatabheriṃ paharissāmīti gacchāmīti vuttaṃ hoti.
അരഹസി അനന്തജിനോതി അനന്തജിനോപി ഭവിതും യുത്തോതി അത്ഥോ. അനന്തഞാണോ ജിതകിലേസോതി അനന്തജിനോ. ഹുപേയ്യപാവുസോതി ആവുസോ ഏവമ്പി നാമ ഭവേയ്യ, ഏവംവിധേ നാമ രൂപരതനേ ഈദിസേന ഞാണേന ഭവിതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ. അയഞ്ഹിസ്സ പബ്ബജ്ജായ പച്ചയോ ജാതോ. കതാധികാരോ ഹേസ. തഥാ ഹി ഭഗവാ തേന സമാഗമനത്ഥം പദസാവ തം മഗ്ഗം പടിപജ്ജി. പക്കാമീതി വങ്കഹാരജനപദം നാമ അഗമാസി.
Arahasi anantajinoti anantajinopi bhavituṃ yuttoti attho. Anantañāṇo jitakilesoti anantajino. Hupeyyapāvusoti āvuso evampi nāma bhaveyya, evaṃvidhe nāma rūparatane īdisena ñāṇena bhavitabbanti adhippāyo. Ayañhissa pabbajjāya paccayo jāto. Katādhikāro hesa. Tathā hi bhagavā tena samāgamanatthaṃ padasāva taṃ maggaṃ paṭipajji. Pakkāmīti vaṅkahārajanapadaṃ nāma agamāsi.
തത്ഥേകം മിഗലുദ്ദകഗാമകം നിസ്സായ വാസം കപ്പേസി, ജേട്ഠകലുദ്ദകോ തം ഉപട്ഠാസി. തസ്മിഞ്ച ജനപദേ ചണ്ഡാ മക്ഖികാ ഹോന്തി. അഥ നം ഏകായ ചാടിയാ വസാപേസും. മിഗലുദ്ദകോ ദൂരം മിഗവം ഗച്ഛന്തോ ‘‘അമ്ഹാകം അരഹന്തേ മാ പമജ്ജീ’’തി ചാപം നാമ ധീതരം ആണാപേത്വാ അഗമാസി സദ്ധിം പുത്തഭാതുകേഹി. സാ ചസ്സ ധീതാ ദസ്സനീയാ ഹോതി കോട്ഠാസസമ്പന്നാ. ദുതിയദിവസേ ഉപകോ ഘരം ആഗതോ തം ദാരികം സബ്ബം ഉപചാരം കത്വാ പരിവിസിതും ഉപഗതം ദിസ്വാ രാഗേന അഭിഭൂതോ ഭുഞ്ജിതുമ്പി അസക്കോന്തോ ഭാജനേന ഭത്തം ആദായ വസനട്ഠാനം ഗന്ത്വാ ഭത്തം ഏകമന്തം നിക്ഖിപിത്വാ ‘‘സചേ ചാപം ലഭാമി, ജീവാമി. നോ ചേ, മരാമീ’’തി നിരാഹാരോ സയി. സത്തമേ ദിവസേ മാഗവികോ ആഗന്ത്വാ ധീതരം ഉപകസ്സ പവത്തിം പുച്ഛി. സാ ‘‘ഏകദിവസമേവ ആഗന്ത്വാ പുന നാഗതപുബ്ബോ’’തി ആഹ.
Tatthekaṃ migaluddakagāmakaṃ nissāya vāsaṃ kappesi, jeṭṭhakaluddako taṃ upaṭṭhāsi. Tasmiñca janapade caṇḍā makkhikā honti. Atha naṃ ekāya cāṭiyā vasāpesuṃ. Migaluddako dūraṃ migavaṃ gacchanto ‘‘amhākaṃ arahante mā pamajjī’’ti cāpaṃ nāma dhītaraṃ āṇāpetvā agamāsi saddhiṃ puttabhātukehi. Sā cassa dhītā dassanīyā hoti koṭṭhāsasampannā. Dutiyadivase upako gharaṃ āgato taṃ dārikaṃ sabbaṃ upacāraṃ katvā parivisituṃ upagataṃ disvā rāgena abhibhūto bhuñjitumpi asakkonto bhājanena bhattaṃ ādāya vasanaṭṭhānaṃ gantvā bhattaṃ ekamantaṃ nikkhipitvā ‘‘sace cāpaṃ labhāmi, jīvāmi. No ce, marāmī’’ti nirāhāro sayi. Sattame divase māgaviko āgantvā dhītaraṃ upakassa pavattiṃ pucchi. Sā ‘‘ekadivasameva āgantvā puna nāgatapubbo’’ti āha.
മാഗവികോ ആഗതവേസേനേവ നം ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛിസ്സാമീതി തങ്ഖണംയേവ ഗന്ത്വാ ‘‘കിം, ഭന്തേ, അഫാസുക’’ന്തി പാദേ പരാമസന്തോ പുച്ഛി. ഉപകോ നിത്ഥുനന്തോ പരിവത്തതിയേവ. സോ ‘‘വദ ഭന്തേ, യം മയാ സക്കാ കാതും, സബ്ബം കരിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ഉപകോ ‘‘സചേ ചാപം ലഭാമി, ജീവാമി, നോ ചേ, മയ്ഹമേവ മരണം സേയ്യോ’’തി ആഹ. ജാനാസി കിര, ഭന്തേ, കിഞ്ചി സിപ്പന്തി? ന ജാനാമീതി. ന, ഭന്തേ, കിഞ്ചി സിപ്പം അജാനന്തേന സക്കാ ഘരാവാസം അധിട്ഠാതുന്തി. സോ ആഹ ‘‘നാഹം കിഞ്ചി സിപ്പം ജാനാമി, അപിച തുമ്ഹാകം മംസഹാരകോ ഭവിസ്സാമി, മംസഞ്ച വിക്കിണിസ്സാമീ’’തി. മാഗവികോ ‘‘അമ്ഹാകമ്പി ഏതദേവ രുച്ചതീ’’തി ഉത്തരസാടകം ദത്വാ ഘരം ആനേത്വാ ധീതരം അദാസി. തേസം സംവാസമന്വായ പുത്തോ വിജായി, ‘‘സുഭദ്ദോ’’തിസ്സ നാമം അകംസു. ചാപാ തസ്സ രോദനകാലേ ‘‘മംസഹാരകസ്സ പുത്ത മിഗലുദ്ദകസ്സ പുത്ത മാ രോദി മാ രോദീ’’തിആദീനി വദമാനാ പുത്തതോസനഗീതേന ഉപകം ഉപ്പണ്ഡേസി. ‘‘ഭദ്ദേ ത്വം മം അനാഥോതി മഞ്ഞസി, അത്ഥി മേ അനന്തജിനോ നാമ സഹായോ, തസ്സാഹം സന്തികം ഗമിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ചാപാ ‘‘ഏവമയം അട്ടീയതീ’’തി ഞത്വാ പുനപ്പുനം കഥേസി. സോ ഏകദിവസം അനാരോചേത്വാവ മജ്ഝിമദേസാഭിമുഖോ പക്കാമി.
Māgaviko āgataveseneva naṃ upasaṅkamitvā pucchissāmīti taṅkhaṇaṃyeva gantvā ‘‘kiṃ, bhante, aphāsuka’’nti pāde parāmasanto pucchi. Upako nitthunanto parivattatiyeva. So ‘‘vada bhante, yaṃ mayā sakkā kātuṃ, sabbaṃ karissāmī’’ti āha. Upako ‘‘sace cāpaṃ labhāmi, jīvāmi, no ce, mayhameva maraṇaṃ seyyo’’ti āha. Jānāsi kira, bhante, kiñci sippanti? Na jānāmīti. Na, bhante, kiñci sippaṃ ajānantena sakkā gharāvāsaṃ adhiṭṭhātunti. So āha ‘‘nāhaṃ kiñci sippaṃ jānāmi, apica tumhākaṃ maṃsahārako bhavissāmi, maṃsañca vikkiṇissāmī’’ti. Māgaviko ‘‘amhākampi etadeva ruccatī’’ti uttarasāṭakaṃ datvā gharaṃ ānetvā dhītaraṃ adāsi. Tesaṃ saṃvāsamanvāya putto vijāyi, ‘‘subhaddo’’tissa nāmaṃ akaṃsu. Cāpā tassa rodanakāle ‘‘maṃsahārakassa putta migaluddakassa putta mā rodi mā rodī’’tiādīni vadamānā puttatosanagītena upakaṃ uppaṇḍesi. ‘‘Bhadde tvaṃ maṃ anāthoti maññasi, atthi me anantajino nāma sahāyo, tassāhaṃ santikaṃ gamissāmī’’ti āha. Cāpā ‘‘evamayaṃ aṭṭīyatī’’ti ñatvā punappunaṃ kathesi. So ekadivasaṃ anārocetvāva majjhimadesābhimukho pakkāmi.
ഭഗവാ ച തേന സമയേന സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ, അഥ ഖോ ഭഗവാ പടികച്ചേവ ഭിക്ഖൂ ആണാപേസി ‘‘യോ, ഭിക്ഖവേ, അനന്തജിനോതി പുച്ഛമാനോ ആഗച്ഛതി, തസ്സ മം ദസ്സേയ്യാഥാ’’തി. ഉപകോപി ഖോ ‘‘കുഹിം അനന്തജിനോ വസതീ’’തി പുച്ഛന്തോ അനുപുബ്ബേന സാവത്ഥിം ആഗന്ത്വാ വിഹാരമജ്ഝേ ഠത്വാ ‘‘കുഹിം അനന്തജിനോ’’തി പുച്ഛി. തം ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ സന്തികം നയിംസു. സോ ച ഭഗവന്തം ദിസ്വാ ‘‘സഞ്ജാനാഥ മം ഭഗവാ’’തി ആഹ. ആമ ഉപക സഞ്ജാനാമി, കുഹിം പന ത്വം വസിത്ഥാതി. വങ്കഹാരജനപദേ, ഭന്തേതി. ഉപക മഹല്ലകോസി ജാതോ, പബ്ബജിതും സക്ഖിസ്സസീതി. പബ്ബജിസ്സാമി, ഭന്തേതി. ഭഗവാ പബ്ബാജേത്വാ തസ്സ കമ്മട്ഠാനം അദാസി. സോ കമ്മട്ഠാനേ കമ്മം കരോന്തോ അനാഗാമിഫലേ പതിട്ഠായ കാലം കത്വാ അവിഹേസു നിബ്ബത്തോ, നിബ്ബത്തിക്ഖണേയേവ ച അരഹത്തം പാപുണി. അവിഹേ നിബ്ബത്തമത്താ ഹി സത്ത ജനാ അരഹത്തം പാപുണിംസു, തേസം സോ അഞ്ഞതരോ. വുത്തഞ്ഹേതം –
Bhagavā ca tena samayena sāvatthiyaṃ viharati jetavane, atha kho bhagavā paṭikacceva bhikkhū āṇāpesi ‘‘yo, bhikkhave, anantajinoti pucchamāno āgacchati, tassa maṃ dasseyyāthā’’ti. Upakopi kho ‘‘kuhiṃ anantajino vasatī’’ti pucchanto anupubbena sāvatthiṃ āgantvā vihāramajjhe ṭhatvā ‘‘kuhiṃ anantajino’’ti pucchi. Taṃ bhikkhū bhagavato santikaṃ nayiṃsu. So ca bhagavantaṃ disvā ‘‘sañjānātha maṃ bhagavā’’ti āha. Āma upaka sañjānāmi, kuhiṃ pana tvaṃ vasitthāti. Vaṅkahārajanapade, bhanteti. Upaka mahallakosi jāto, pabbajituṃ sakkhissasīti. Pabbajissāmi, bhanteti. Bhagavā pabbājetvā tassa kammaṭṭhānaṃ adāsi. So kammaṭṭhāne kammaṃ karonto anāgāmiphale patiṭṭhāya kālaṃ katvā avihesu nibbatto, nibbattikkhaṇeyeva ca arahattaṃ pāpuṇi. Avihe nibbattamattā hi satta janā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, tesaṃ so aññataro. Vuttañhetaṃ –
‘‘അവിഹം ഉപപന്നാസേ, വിമുത്താ സത്ത ഭിക്ഖവോ;
‘‘Avihaṃ upapannāse, vimuttā satta bhikkhavo;
രാഗദോസപരിക്ഖീണാ, തിണ്ണാ ലോകേ വിസത്തികം.
Rāgadosaparikkhīṇā, tiṇṇā loke visattikaṃ.
‘‘ഉപകോ പലഗണ്ഡോ ച, പുക്കുസാതി ച തേ തയോ;
‘‘Upako palagaṇḍo ca, pukkusāti ca te tayo;
ഭദ്ദിയോ ഖണ്ഡദേവോ ച, ബാഹുരഗ്ഗി ച സങ്ഗിയോ;
Bhaddiyo khaṇḍadevo ca, bāhuraggi ca saṅgiyo;
തേ ഹിത്വാ മാനുസം ദേഹം, ദിബ്ബയോഗം ഉപച്ചഗു’’ന്തി. (സം॰ നി॰ ൧.൫൦, ൧൦൫);
Te hitvā mānusaṃ dehaṃ, dibbayogaṃ upaccagu’’nti. (saṃ. ni. 1.50, 105);
൧൨. സണ്ഠപേസുന്തി ‘‘നേവ അഭിവാദേതബ്ബോ’’തിആദിനാ കതികം അകംസു. ബാഹുല്ലികോതി ചീവരബാഹുല്ലാദീനം അത്ഥായ പടിപന്നോ. പധാനവിബ്ഭന്തോതി പധാനതോ പുബ്ബേ അനുട്ഠിതദുക്കരചരണതോ വിബ്ഭന്തോ ഭട്ഠോ പരിഹീനോ. ആവത്തോ ബാഹുല്ലായാതി ചീവരാദിബഹുഭാവത്ഥായ ആവത്തോ. അപിച ഖോ ആസനം ഠപേതബ്ബന്തി അപിച ഖോ പനസ്സ ഉച്ചകുലേ നിബ്ബത്തസ്സ ആസനമത്തം ഠപേതബ്ബന്തി വദിംസു. അസണ്ഠഹന്താതി ബുദ്ധാനുഭാവേന ബുദ്ധതേജേന അഭിഭൂതാ അത്തനോ കതികായ ഠാതും അസക്കോന്താ. നാമേന ച ആവുസോവാദേന ച സമുദാചരന്തീതി ‘‘ഗോതമാ’’തി ച ‘‘ആവുസോ’’തി ച വദന്തി, ‘‘ആവുസോ ഗോതമ, മയം ഉരുവേലായം പധാനകാലേ തുയ്ഹം പത്തചീവരം ഗഹേത്വാ വിചരിമ്ഹ, മുഖോദകം ദന്തകട്ഠം അദമ്ഹ, വുത്ഥപരിവേണം സമ്മജ്ജിമ്ഹ, പച്ഛാ തേ കോ വത്തപടിപത്തിം അകാസി, കച്ചി അമ്ഹേസു പക്കന്തേസു ന ചിന്തയിത്ഥാ’’തി ഏവരൂപം കഥം കഥേന്തീതി അത്ഥോ.
12.Saṇṭhapesunti ‘‘neva abhivādetabbo’’tiādinā katikaṃ akaṃsu. Bāhullikoti cīvarabāhullādīnaṃ atthāya paṭipanno. Padhānavibbhantoti padhānato pubbe anuṭṭhitadukkaracaraṇato vibbhanto bhaṭṭho parihīno. Āvatto bāhullāyāti cīvarādibahubhāvatthāya āvatto. Apica kho āsanaṃ ṭhapetabbanti apica kho panassa uccakule nibbattassa āsanamattaṃ ṭhapetabbanti vadiṃsu. Asaṇṭhahantāti buddhānubhāvena buddhatejena abhibhūtā attano katikāya ṭhātuṃ asakkontā. Nāmena ca āvusovādena ca samudācarantīti ‘‘gotamā’’ti ca ‘‘āvuso’’ti ca vadanti, ‘‘āvuso gotama, mayaṃ uruvelāyaṃ padhānakāle tuyhaṃ pattacīvaraṃ gahetvā vicarimha, mukhodakaṃ dantakaṭṭhaṃ adamha, vutthapariveṇaṃ sammajjimha, pacchā te ko vattapaṭipattiṃ akāsi, kacci amhesu pakkantesu na cintayitthā’’ti evarūpaṃ kathaṃ kathentīti attho.
ന ചിരസ്സേവാതി അചിരേനേവ. കുലപുത്താതി ദുവിധാ കുലപുത്താ ജാതികുലപുത്താ ആചാരകുലപുത്താ ച, ഏതേ പന ഉഭയഥാപി കുലപുത്തായേവ. അഗാരസ്മാതി ഘരാ. അഗാരായ ഹിതം അഗാരിയം, കസിഗോരക്ഖാദി കുടുമ്ബപോസനകമ്മം വുച്ചതി. നത്ഥി ഏത്ഥ അഗാരിയന്തി അനഗാരിയം. പബ്ബജ്ജായേതം അധിവചനം. പബ്ബജന്തീതി ഉപഗച്ഛന്തി ഉപസങ്കമന്തി. തദനുത്തരന്തി തം അനുത്തരം. ബ്രഹ്മചരിയപരിയോസാനന്തി മഗ്ഗബ്രഹ്മചരിയസ്സ പരിയോസാനം, അരഹത്തഫലന്തി വുത്തം ഹോതി. തസ്സ ഹി അത്ഥായ കുലപുത്താ പബ്ബജന്തി. ദിട്ഠേവ ധമ്മേതി തസ്മിംയേവ അത്തഭാവേ. സയം അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികത്വാതി അത്തനോയേവ പഞ്ഞായ പച്ചക്ഖം കത്വാ, അപരപ്പച്ചയം കത്വാതി അത്ഥോ. ഉപസമ്പജ്ജ വിഹരിസ്സഥാതി പാപുണിത്വാ സമ്പാദേത്വാ വിഹരിസ്സഥ.
Na cirassevāti acireneva. Kulaputtāti duvidhā kulaputtā jātikulaputtā ācārakulaputtā ca, ete pana ubhayathāpi kulaputtāyeva. Agārasmāti gharā. Agārāya hitaṃ agāriyaṃ, kasigorakkhādi kuṭumbaposanakammaṃ vuccati. Natthi ettha agāriyanti anagāriyaṃ. Pabbajjāyetaṃ adhivacanaṃ. Pabbajantīti upagacchanti upasaṅkamanti. Tadanuttaranti taṃ anuttaraṃ. Brahmacariyapariyosānanti maggabrahmacariyassa pariyosānaṃ, arahattaphalanti vuttaṃ hoti. Tassa hi atthāya kulaputtā pabbajanti. Diṭṭheva dhammeti tasmiṃyeva attabhāve. Sayaṃ abhiññā sacchikatvāti attanoyeva paññāya paccakkhaṃ katvā, aparappaccayaṃ katvāti attho. Upasampajja viharissathāti pāpuṇitvā sampādetvā viharissatha.
ഇരിയായാതി ദുക്കരഇരിയായ. പടിപദായാതി ദുക്കരപടിപത്തിയാ. ദുക്കരകാരികായാതി പസതപസതമുഗ്ഗയൂസാദിആഹരണാദിനാ ദുക്കരകരണേന. ഉത്തരി മനുസ്സധമ്മാതി മനുസ്സധമ്മതോ ഉപരി. അലം അരിയം കാതുന്തി അലമരിയോ, അരിയഭാവായ സമത്ഥോതി വുത്തം ഹോതി, ഞാണദസ്സനമേവ ഞാണദസ്സനവിസേസോ, അലമരിയോ ച സോ ഞാണദസ്സനവിസേസോ ചാതി അലമരിയഞാണദസ്സനവിസേസോ. ഞാണദസ്സനന്തി ച ദിബ്ബചക്ഖുപി വിപസ്സനാപി മഗ്ഗോപി ഫലമ്പി പച്ചവേക്ഖണഞാണമ്പി സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണമ്പി വുച്ചതി. ‘‘അപ്പമത്തോ സമാനോ ഞാണദസ്സനം ആരാധേതീ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൩൧൧) ഹി ഏത്ഥ ദിബ്ബചക്ഖു ഞാണദസ്സനം നാമ. ‘‘ഞാണദസ്സനായ ചിത്തം അഭിനീഹരതി അഭിനിന്നാമേതീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൩൫) ഏത്ഥ വിപസ്സനാഞാണം. ‘‘അഭബ്ബാ തേ ഞാണദസ്സനായ അനുത്തരായ സമ്ബോധായാ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൧൯൬) ഏത്ഥ മഗ്ഗോ. ‘‘അയമഞ്ഞോ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മാ അലമരിയഞാണദസ്സനവിസേസോ അധിഗതോ ഫാസുവിഹാരോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൩൨൮) ഏത്ഥ ഫലം. ‘‘ഞാണഞ്ച പന മേ ദസ്സനം ഉദപാദി ‘അകുപ്പാ മേ ചേതോവിമുത്തി, അയമന്തിമാ ജാതി, നത്ഥി ദാനി പുനബ്ഭവോ’’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൮൧; മഹാവ॰ ൧൬) ഏത്ഥ പച്ചവേക്ഖണഞാണം. ‘‘ഞാണഞ്ച പന മേ ദസ്സനം ഉദപാദി ‘സത്താഹകാലകതോ ആളാരോ കാലാമോ’’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൮൪; ൨.൩൪൦; മഹാവ॰ ൧൦) ഏത്ഥ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണം. ഇധ പന സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപദട്ഠാനോ അരിയമഗ്ഗോ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണമേവ വാ അധിപ്പേതം.
Iriyāyāti dukkarairiyāya. Paṭipadāyāti dukkarapaṭipattiyā. Dukkarakārikāyāti pasatapasatamuggayūsādiāharaṇādinā dukkarakaraṇena. Uttari manussadhammāti manussadhammato upari. Alaṃ ariyaṃ kātunti alamariyo, ariyabhāvāya samatthoti vuttaṃ hoti, ñāṇadassanameva ñāṇadassanaviseso, alamariyo ca so ñāṇadassanaviseso cāti alamariyañāṇadassanaviseso. Ñāṇadassananti ca dibbacakkhupi vipassanāpi maggopi phalampi paccavekkhaṇañāṇampi sabbaññutaññāṇampi vuccati. ‘‘Appamatto samāno ñāṇadassanaṃ ārādhetī’’ti (ma. ni. 1.311) hi ettha dibbacakkhu ñāṇadassanaṃ nāma. ‘‘Ñāṇadassanāya cittaṃ abhinīharati abhininnāmetī’’ti (dī. ni. 1.235) ettha vipassanāñāṇaṃ. ‘‘Abhabbā te ñāṇadassanāya anuttarāya sambodhāyā’’ti (a. ni. 4.196) ettha maggo. ‘‘Ayamañño uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’’ti (ma. ni. 1.328) ettha phalaṃ. ‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi ‘akuppā me cetovimutti, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 16) ettha paccavekkhaṇañāṇaṃ. ‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi ‘sattāhakālakato āḷāro kālāmo’’’ti (ma. ni. 1.284; 2.340; mahāva. 10) ettha sabbaññutaññāṇaṃ. Idha pana sabbaññutaññāṇapadaṭṭhāno ariyamaggo sabbaññutaññāṇameva vā adhippetaṃ.
അഭിജാനാഥ മേ നോതി അഭിജാനാഥ നു മേ. ഏവരൂപം പഭാവിതമേതന്തി ഏത്ഥ ഏവരൂപം വാക്യഭേദന്തി അത്ഥോ, അപി നു അഹം ഉരുവേലായം പധാനേ തുമ്ഹാകം സങ്ഗണ്ഹനത്ഥം അനുക്കണ്ഠനത്ഥം രത്തിം വാ ദിവാ വാ ആഗന്ത്വാ ‘‘ആവുസോ, മയം യത്ഥ കത്ഥചി ഗമിസ്സാമാതി മാ വിതക്കയിത്ഥ, മയ്ഹം ഓഭാസോ വാ കമ്മട്ഠാനനിമിത്തം വാ പഞ്ഞായതീ’’തി ഏവരൂപം കഞ്ചി വചനഭേദം അകാസിന്തി അധിപ്പായോ. തേ ഏകപദേനേവ സതിം ലഭിത്വാ ഉപ്പന്നഗാരവാ ‘‘അദ്ധാ ഏസ ബുദ്ധോ ജാതോ’’തി സദ്ദഹിത്വാ ‘‘നോ ഹേതം ഭന്തേ’’തി ആഹംസു. അസക്ഖി ഖോ ഭഗവാ പഞ്ചവഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ സഞ്ഞാപേതുന്തി ഭഗവാ പഞ്ചവഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ ‘‘ബുദ്ധോ അഹ’’ന്തി ജാനാപേതും അസക്ഖി. അഞ്ഞാ ചിത്തം ഉപട്ഠാപേസുന്തി അഞ്ഞായ അരഹത്തപ്പത്തിയാ ചിത്തം ഉപട്ഠപേസും അഭിനീഹരിംസു.
Abhijānātha me noti abhijānātha nu me. Evarūpaṃ pabhāvitametanti ettha evarūpaṃ vākyabhedanti attho, api nu ahaṃ uruvelāyaṃ padhāne tumhākaṃ saṅgaṇhanatthaṃ anukkaṇṭhanatthaṃ rattiṃ vā divā vā āgantvā ‘‘āvuso, mayaṃ yattha katthaci gamissāmāti mā vitakkayittha, mayhaṃ obhāso vā kammaṭṭhānanimittaṃ vā paññāyatī’’ti evarūpaṃ kañci vacanabhedaṃ akāsinti adhippāyo. Te ekapadeneva satiṃ labhitvā uppannagāravā ‘‘addhā esa buddho jāto’’ti saddahitvā ‘‘no hetaṃ bhante’’ti āhaṃsu. Asakkhi kho bhagavā pañcavaggiye bhikkhū saññāpetunti bhagavā pañcavaggiye bhikkhū ‘‘buddho aha’’nti jānāpetuṃ asakkhi. Aññā cittaṃ upaṭṭhāpesunti aññāya arahattappattiyā cittaṃ upaṭṭhapesuṃ abhinīhariṃsu.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / വിനയപിടക • Vinayapiṭaka / മഹാവഗ്ഗപാളി • Mahāvaggapāḷi / ൬. പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാ • 6. Pañcavaggiyakathā
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / വിനയപിടക (അട്ഠകഥാ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / മഹാവഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Mahāvagga-aṭṭhakathā / പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാ • Pañcavaggiyakathā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വജിരബുദ്ധി-ടീകാ • Vajirabuddhi-ṭīkā / പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാവണ്ണനാ • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / വിമതിവിനോദനീ-ടീകാ • Vimativinodanī-ṭīkā / പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാവണ്ണനാ • Pañcavaggiyakathāvaṇṇanā
ടീകാ • Tīkā / വിനയപിടക (ടീകാ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / പാചിത്യാദിയോജനാപാളി • Pācityādiyojanāpāḷi / ൬. പഞ്ചവഗ്ഗിയകഥാ • 6. Pañcavaggiyakathā