Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
౭. పఞ్హావారవిభఙ్గవణ్ణనా
7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā
౪౦౧-౪౦౩. యేహి పచ్చయేహి కుసలో కుసలస్స పచ్చయో హోతి, తే పచ్చయే పటిపాటియా దస్సేతున్తి యథాక్కమేన ఆగతాగతపటిపాటియా దస్సేతున్తి అత్థో. కుసలో కుసలస్సాతి నిదస్సనమత్తమేతం, తేన కుసలో కుసలాదీనం, అకుసలో అకుసలాదీనం, అబ్యాకతో అబ్యాకతాదీనం, కుసలాబ్యాకతా కుసలాదీనన్తిఆదికో సబ్బో పభేదో నిదస్సితో హోతీతి యథానిదస్సితే సబ్బే గహేత్వా ఆహ ‘‘తే పచ్చయే పటిపాటియా దస్సేతు’’న్తి.
401-403. Yehi paccayehi kusalo kusalassa paccayo hoti, te paccaye paṭipāṭiyā dassetunti yathākkamena āgatāgatapaṭipāṭiyā dassetunti attho. Kusalo kusalassāti nidassanamattametaṃ, tena kusalo kusalādīnaṃ, akusalo akusalādīnaṃ, abyākato abyākatādīnaṃ, kusalābyākatā kusalādīnantiādiko sabbo pabhedo nidassito hotīti yathānidassite sabbe gahetvā āha ‘‘te paccaye paṭipāṭiyā dassetu’’nti.
౪౦౪. దత్వాతి ఏత్థ దా-సద్దో సోధనత్థోపి హోతీతి మన్త్వా ఆహ ‘‘విసుద్ధం కత్వా’’తి. తేసఞ్హి తం చిత్తన్తి తేసన్తి వత్తబ్బతారహం సకదాగామిమగ్గాదిపురేచారికం తం గోత్రభుచిత్తన్తి అధిప్పాయో . విపస్సనాకుసలం పన కామావచరమేవాతి పచ్చయుప్పన్నం భూమితో వవత్థపేతి. తేనేవాతి ధమ్మవసేనేవ దస్సనతో, దేసనన్తరత్తాతి అధిప్పాయో.
404. Datvāti ettha dā-saddo sodhanatthopi hotīti mantvā āha ‘‘visuddhaṃ katvā’’ti. Tesañhi taṃ cittanti tesanti vattabbatārahaṃ sakadāgāmimaggādipurecārikaṃ taṃ gotrabhucittanti adhippāyo . Vipassanākusalaṃ pana kāmāvacaramevāti paccayuppannaṃ bhūmito vavatthapeti. Tenevāti dhammavaseneva dassanato, desanantarattāti adhippāyo.
౪౦౫. అస్సాదనం సరాగస్స సోమనస్సస్స ససోమనస్సస్స రాగస్స చ కిచ్చన్తి ఆహ ‘‘అనుభవతి చేవ రజ్జతి చా’’తి. అభినన్దనం పీతికిచ్చసహితాయ తణ్హాయ కిచ్చన్తి ఆహ ‘‘సప్పీతికతణ్హావసేనా’’తి. దిట్ఠాభినన్దనా దిట్ఠియేవ. ఏత్థ పన పచ్ఛిమత్థమేవ గహేత్వా ‘‘అభినన్దన్తస్స అత్తా అత్తనియన్తిఆదివసేన…పే॰… దిట్ఠి ఉప్పజ్జతీ’’తి వుత్తం. అభినన్దనా పన దిట్ఠాభినన్దనాయేవాతి న సక్కా వత్తుం ‘‘భావనాయ పహాతబ్బో ధమ్మో భావనాయ పహాతబ్బస్స ధమ్మస్స ఆరమ్మణ…పే॰… భావనాయ పహాతబ్బం రాగం అస్సాదేతి అభినన్దతీ’’తి (పట్ఠా॰ ౨.౮.౭౨) వచనతో, తస్మా పురిమోపి అత్థో వుత్తోతి దట్ఠబ్బో. ద్వీసు పన సోమనస్ససహగతచిత్తేసు యథావుత్తేన సోమనస్సేన రాగేన చ అస్సాదేన్తస్స తేసుయేవ సప్పీతికతణ్హాయ చతూసుపి దిట్ఠాభినన్దనాయ అభినన్దన్తస్స చ దిట్ఠి ఉప్పజ్జతీతిపి సక్కా యోజేతుం. జాతివసేనాతి సుచిణ్ణసామఞ్ఞవసేనాతి అత్థో.
405. Assādanaṃ sarāgassa somanassassa sasomanassassa rāgassa ca kiccanti āha ‘‘anubhavati ceva rajjati cā’’ti. Abhinandanaṃ pītikiccasahitāya taṇhāya kiccanti āha ‘‘sappītikataṇhāvasenā’’ti. Diṭṭhābhinandanā diṭṭhiyeva. Ettha pana pacchimatthameva gahetvā ‘‘abhinandantassa attā attaniyantiādivasena…pe… diṭṭhi uppajjatī’’ti vuttaṃ. Abhinandanā pana diṭṭhābhinandanāyevāti na sakkā vattuṃ ‘‘bhāvanāya pahātabbo dhammo bhāvanāya pahātabbassa dhammassa ārammaṇa…pe… bhāvanāya pahātabbaṃ rāgaṃ assādeti abhinandatī’’ti (paṭṭhā. 2.8.72) vacanato, tasmā purimopi attho vuttoti daṭṭhabbo. Dvīsu pana somanassasahagatacittesu yathāvuttena somanassena rāgena ca assādentassa tesuyeva sappītikataṇhāya catūsupi diṭṭhābhinandanāya abhinandantassa ca diṭṭhi uppajjatītipi sakkā yojetuṃ. Jātivasenāti suciṇṇasāmaññavasenāti attho.
౪౦౬. తదారమ్మణతాతి తదారమ్మణభావేన. విభత్తిలోపో హేత్థ కతోతి. భావవన్తతో వా అఞ్ఞో భావో నత్థీతి భావేనేవ విపాకం విసేసేతి, విపాకో తదారమ్మణభావభూతోతి అత్థో. విఞ్ఞాణఞ్చాయతననేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనవిపాకానం వియ న కామావచరవిపాకానం నియోగతో వవత్థితం ఇదఞ్చ కమ్మం ఆరమ్మణన్తి తం లబ్భమానమ్పి న వుత్తం. తదారమ్మణేన పన కుసలారమ్మణభావేన సమానలక్ఖణతాయ కమ్మారమ్మణా పటిసన్ధిఆదయోపి దస్సితాయేవాతి దట్ఠబ్బా. పటిలోమతో వా ఏకన్తరికవసేన వాతి వదన్తేన అనులోమతో సమాపజ్జనే యేభుయ్యేన ఆసన్నసమాపత్తియా ఆరమ్మణభావో దస్సితోతి దట్ఠబ్బో. యథా పన పటిలోమతో ఏకన్తరికవసేన చ సమాపజ్జన్తస్స అనాసన్నాపి సమాపత్తి ఆరమ్మణం హోతి, ఏవం అనులోమతో సమాపజ్జన్తస్సపి భవేయ్యాతి. ‘‘చేతోపరియఞాణస్సాతిఆదీని పరతో ఆవజ్జనాయ యోజేతబ్బానీ’’తి వత్వా ‘‘యా ఏతేసం ఆవజ్జనా, తస్సా’’తి అత్థో వుత్తో, ఏవం సతి ‘‘ఇద్ధివిధఞాణస్సా’’తిపి వత్తబ్బం సియా. యస్మా పన కుసలా ఖన్ధా అబ్యాకతస్స ఇద్ధివిధఞాణస్స ఆరమ్మణం న హోన్తీతి తం న వుత్తం, చేతోపరియఞాణాదీనఞ్చ హోన్తీతి తాని వుత్తాని, తస్మా కిరియానం చేతోపరియఞాణాదీనం యాయ కాయచి ఆవజ్జనాయ చ కుసలారమ్మణాయ కుసలా ఖన్ధా ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయోతి ఏవమత్థో దట్ఠబ్బో.
406. Tadārammaṇatāti tadārammaṇabhāvena. Vibhattilopo hettha katoti. Bhāvavantato vā añño bhāvo natthīti bhāveneva vipākaṃ viseseti, vipāko tadārammaṇabhāvabhūtoti attho. Viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanavipākānaṃ viya na kāmāvacaravipākānaṃ niyogato vavatthitaṃ idañca kammaṃ ārammaṇanti taṃ labbhamānampi na vuttaṃ. Tadārammaṇena pana kusalārammaṇabhāvena samānalakkhaṇatāya kammārammaṇā paṭisandhiādayopi dassitāyevāti daṭṭhabbā. Paṭilomato vā ekantarikavasena vāti vadantena anulomato samāpajjane yebhuyyena āsannasamāpattiyā ārammaṇabhāvo dassitoti daṭṭhabbo. Yathā pana paṭilomato ekantarikavasena ca samāpajjantassa anāsannāpi samāpatti ārammaṇaṃ hoti, evaṃ anulomato samāpajjantassapi bhaveyyāti. ‘‘Cetopariyañāṇassātiādīni parato āvajjanāya yojetabbānī’’ti vatvā ‘‘yā etesaṃ āvajjanā, tassā’’ti attho vutto, evaṃ sati ‘‘iddhividhañāṇassā’’tipi vattabbaṃ siyā. Yasmā pana kusalā khandhā abyākatassa iddhividhañāṇassa ārammaṇaṃ na hontīti taṃ na vuttaṃ, cetopariyañāṇādīnañca hontīti tāni vuttāni, tasmā kiriyānaṃ cetopariyañāṇādīnaṃ yāya kāyaci āvajjanāya ca kusalārammaṇāya kusalā khandhā ārammaṇapaccayena paccayoti evamattho daṭṭhabbo.
౪౦౭-౪౦౯. విప్పటిసారాదివసేన వాతి ఆది-సద్దేన ఆదీనవదస్సనేన సభావతో చ అనిట్ఠతామత్తం సఙ్గణ్హాతి, అక్ఖన్తిభేదా వా.
407-409. Vippaṭisārādivasenavāti ādi-saddena ādīnavadassanena sabhāvato ca aniṭṭhatāmattaṃ saṅgaṇhāti, akkhantibhedā vā.
౪౧౦. రూపాయతనం చక్ఖువిఞ్ఞాణస్సాతిఆదినా విఞ్ఞాణకాయేహి నియతారమ్మణేహి అబ్యాకతస్స అబ్యాకతానం ఆరమ్మణపచ్చయభావం నిదస్సేతి. సబ్బస్స హి వత్తుం అసక్కుణేయ్యత్తా ఏకస్మిం సన్తానే ధమ్మానం ఏకదేసేన నిదస్సనం కరోతీతి.
410. Rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇassātiādinā viññāṇakāyehi niyatārammaṇehi abyākatassa abyākatānaṃ ārammaṇapaccayabhāvaṃ nidasseti. Sabbassa hi vattuṃ asakkuṇeyyattā ekasmiṃ santāne dhammānaṃ ekadesena nidassanaṃ karotīti.
౪౧౩-౪౧౬. చతుభూమకం కుసలం ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయభావేన దస్సితం, పచ్చయుప్పన్నం పన కామావచరమేవ.
413-416. Catubhūmakaṃkusalaṃ ārammaṇādhipatipaccayabhāvena dassitaṃ, paccayuppannaṃ pana kāmāvacarameva.
౪౧౭. అపుబ్బతో చిత్తసన్తానతో వుట్ఠానం భవఙ్గమేవ, తం పన మూలాగన్తుకభవఙ్గసఙ్ఖాతం తదారమ్మణం పకతిభవఙ్గఞ్చ. అనులోమం సేక్ఖాయ ఫలసమాపత్తియాతి ఏత్థ కాయచి సేక్ఖఫలసమాపత్తియా అవజ్జేతబ్బత్తా వత్తబ్బం నత్థీతి నేవసఞ్ఞానాసఞ్ఞాయతనకుసలం ఫలసమాపత్తియాతి ఇమం నిబ్బిసేసనం ఫలసమాపత్తిం ఉద్ధరిత్వా దస్సేన్తో ఆహ ‘‘ఫలసమాపత్తియాతి అనాగామిఫలసమాపత్తియా’’తి. కామావచరకిరియా దువిధస్సపి వుట్ఠానస్సాతి ఏత్థ కిరియానన్తరం తదారమ్మణవుట్ఠానే యం వత్తబ్బం, తం చిత్తుప్పాదకణ్డే వుత్తమేవ.
417. Apubbato cittasantānato vuṭṭhānaṃ bhavaṅgameva, taṃ pana mūlāgantukabhavaṅgasaṅkhātaṃ tadārammaṇaṃ pakatibhavaṅgañca. Anulomaṃ sekkhāya phalasamāpattiyāti ettha kāyaci sekkhaphalasamāpattiyā avajjetabbattā vattabbaṃ natthīti nevasaññānāsaññāyatanakusalaṃ phalasamāpattiyāti imaṃ nibbisesanaṃ phalasamāpattiṃ uddharitvā dassento āha ‘‘phalasamāpattiyāti anāgāmiphalasamāpattiyā’’ti. Kāmāvacarakiriyā duvidhassapi vuṭṭhānassāti ettha kiriyānantaraṃ tadārammaṇavuṭṭhāne yaṃ vattabbaṃ, taṃ cittuppādakaṇḍe vuttameva.
తా ఉభోపి…పే॰… ద్వాదసన్నన్తి ఇదం సోమనస్ససహగతమనోవిఞ్ఞాణధాతువసేన వుత్తం, ఉపేక్ఖాసహగతా పన యథావుత్తానం దసన్నం విఞ్ఞాణధాతూనం వోట్ఠబ్బనకిరియస్స మనోధాతుకిరియస్స చాతి ద్వాదసన్నం హోతీతి దట్ఠబ్బం.
Tā ubhopi…pe… dvādasannanti idaṃ somanassasahagatamanoviññāṇadhātuvasena vuttaṃ, upekkhāsahagatā pana yathāvuttānaṃ dasannaṃ viññāṇadhātūnaṃ voṭṭhabbanakiriyassa manodhātukiriyassa cāti dvādasannaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.
౪౨౩. దానాదిపుఞ్ఞకిరియాయత్తా సబ్బసమ్పత్తియో పటివిజ్ఝిత్వాతి సమ్బన్ధో. న పనేతం ఏకన్తేన గహేతబ్బన్తి ‘‘బలవచేతనావ లబ్భతి, న దుబ్బలా’’తి ఏతం ఏకన్తం న గహేతబ్బం, దళ్హం వా న గహేతబ్బన్తి అధిప్పాయో. కిం కారణన్తి? బలవతో దుబ్బలస్స వా కతోకాసస్స అన్తరాయం పటిబాహిత్వా విపచ్చనతో ‘‘యంకఞ్చి యది విపాకం జనేతి, ఉపనిస్సయో న హోతీ’’తి నవత్తబ్బత్తా చాతి దస్సేన్తో ‘‘కతోకాసఞ్హీ’’తిఆదిమాహ. విపాకత్తికే పన పఞ్హావారపచ్చనీయే ‘‘విపాకధమ్మధమ్మో విపాకస్స ధమ్మస్స ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో, ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో, కమ్మపచ్చయేన పచ్చయో’’తి (పట్ఠా॰ ౧.౩.౯౩) కమ్మపచ్చయస్స విసుం ఉద్ధటత్తా, వేదనాత్తికే చ పఞ్హావారపచ్చనీయే ‘‘నహేతుపచ్చయా నఆరమ్మణపచ్చయా నఉపనిస్సయే అట్ఠా’’తి (పట్ఠా॰ ౧.౨.౮౭) వుత్తత్తా ‘‘విపాకజనకమ్పి కిఞ్చి కమ్మం ఉపనిస్సయపచ్చయో న హోతీ’’తి సక్కా వత్తున్తి.
423. Dānādipuññakiriyāyattā sabbasampattiyo paṭivijjhitvāti sambandho. Na panetaṃ ekantena gahetabbanti ‘‘balavacetanāva labbhati, na dubbalā’’ti etaṃ ekantaṃ na gahetabbaṃ, daḷhaṃ vā na gahetabbanti adhippāyo. Kiṃ kāraṇanti? Balavato dubbalassa vā katokāsassa antarāyaṃ paṭibāhitvā vipaccanato ‘‘yaṃkañci yadi vipākaṃ janeti, upanissayo na hotī’’ti navattabbattā cāti dassento ‘‘katokāsañhī’’tiādimāha. Vipākattike pana pañhāvārapaccanīye ‘‘vipākadhammadhammo vipākassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo, upanissayapaccayena paccayo, kammapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.3.93) kammapaccayassa visuṃ uddhaṭattā, vedanāttike ca pañhāvārapaccanīye ‘‘nahetupaccayā naārammaṇapaccayā naupanissaye aṭṭhā’’ti (paṭṭhā. 1.2.87) vuttattā ‘‘vipākajanakampi kiñci kammaṃ upanissayapaccayo na hotī’’ti sakkā vattunti.
తస్మిం వా విరుద్ధోతి తంనిమిత్తం విరుద్ధో, విరుద్ధన్తి వా పాఠో. ఓమానన్తి పరస్స పవత్తఓమానం. రాగో రఞ్జనవసేన పవత్తా కామరాగతణ్హా, ‘‘ఇతి మే చక్ఖుం సియా అనాగతమద్ధానం, ఇతి రూపా’’తి అప్పటిలద్ధస్స పటిలాభాయ చిత్తపణిదహనతణ్హా పత్థనాతి అయమేతేసం విసేసో.
Tasmiṃ vā viruddhoti taṃnimittaṃ viruddho, viruddhanti vā pāṭho. Omānanti parassa pavattaomānaṃ. Rāgo rañjanavasena pavattā kāmarāgataṇhā, ‘‘iti me cakkhuṃ siyā anāgatamaddhānaṃ, iti rūpā’’ti appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittapaṇidahanataṇhā patthanāti ayametesaṃ viseso.
తేసు అఞ్ఞమ్పీతి తేసు యంకిఞ్చి పుబ్బే హనితతో అఞ్ఞమ్పి పాణం హనతీతి అత్థో.
Tesuaññampīti tesu yaṃkiñci pubbe hanitato aññampi pāṇaṃ hanatīti attho.
పునప్పునం ఆణాపనవసేన వాతి మాతుఘాతకమ్మేన సదిసతాయ పుబ్బే పవత్తాయపి ఆణత్తచేతనాయ మాతుఘాతకమ్మనామం ఆరోపేత్వా వదన్తి. ఏస నయో ద్వీహి పహారేహీతి ఏత్థాపి.
Punappunaṃ āṇāpanavasena vāti mātughātakammena sadisatāya pubbe pavattāyapi āṇattacetanāya mātughātakammanāmaṃ āropetvā vadanti. Esa nayo dvīhi pahārehīti etthāpi.
యథేవ హి…పే॰… ఉప్పాదేతి నామాతి రాగం ఉపనిస్సాయ దానం దేతీతి రాగం ఉపనిస్సాయ దానవసేన సద్ధం ఉప్పాదేతీతి అయమత్థో వుత్తో హోతీతి ఇమినా అధిప్పాయేన వదతి. యథా రాగం ఉపనిస్సాయ దానం దేతీతిఏవమాది హోతి, ఏవం రాగాదయో సద్ధాదీనం ఉపనిస్సయపచ్చయోతి ఇదమ్పి హోతీతి దస్సేతి. కాయికం సుఖన్తిఆదీనం ఏకతో దస్సనేన విసుంయేవ న ఏతేసం పచ్చయభావో, అథ ఖో ఏకతోపీతి దస్సితం హోతీతి దట్ఠబ్బం.
Yatheva hi…pe… uppādeti nāmāti rāgaṃ upanissāya dānaṃ detīti rāgaṃ upanissāya dānavasena saddhaṃ uppādetīti ayamattho vutto hotīti iminā adhippāyena vadati. Yathā rāgaṃ upanissāya dānaṃ detītievamādi hoti, evaṃ rāgādayo saddhādīnaṃ upanissayapaccayoti idampi hotīti dasseti. Kāyikaṃ sukhantiādīnaṃ ekato dassanena visuṃyeva na etesaṃ paccayabhāvo, atha kho ekatopīti dassitaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ.
౪౨౫. ఉపత్థమ్భకత్తేన పచ్చయత్తాయేవాతి ఏతేన ఇదం దస్సేతి – న పురిమవారేసు వియ ఇమస్మిం పచ్చయేన ఉప్పత్తి వుచ్చతి, అథ ఖో తస్స తస్స పచ్చయుప్పన్నస్స తేసం తేసం ధమ్మానం తంతంపచ్చయభావో, న చ పచ్ఛాజాతక్ఖన్ధా ఉపత్థమ్భకత్తేన పచ్చయా న హోన్తి, తేనేస పచ్ఛాజాతపచ్చయో ఇధ అనులోమతో ఆగతోతి.
425. Upatthambhakattena paccayattāyevāti etena idaṃ dasseti – na purimavāresu viya imasmiṃ paccayena uppatti vuccati, atha kho tassa tassa paccayuppannassa tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ taṃtaṃpaccayabhāvo, na ca pacchājātakkhandhā upatthambhakattena paccayā na honti, tenesa pacchājātapaccayo idha anulomato āgatoti.
౪౨౭. చేతనా వత్థుస్సపి పచ్చయోతి అత్తనో పతిట్ఠాభూతస్సపి కమ్మపచ్చయోతి అధిప్పాయో.
427. Cetanā vatthussapi paccayoti attano patiṭṭhābhūtassapi kammapaccayoti adhippāyo.
కస్మా పనేత్థ పచ్చయవారే వియ నిస్సయఅత్థిఅవిగతేసు దుమూలకదుకావసానా పఞ్హా న ఉద్ధటాతి? అలబ్భమానత్తా. తత్థ హి పచ్చయుప్పన్నప్పధానత్తా దేసనాయ కుసలో చ అబ్యాకతో చ ధమ్మా ఏకతో ఉప్పజ్జమానా కుసలాబ్యాకతపచ్చయా లబ్భన్తీతి ‘‘కుసలఞ్చ అబ్యాకతఞ్చ ధమ్మం పచ్చయా కుసలో చ అబ్యాకతో చ ధమ్మా ఉప్పజ్జన్తీ’’తి (పట్ఠా॰ ౧.౧.౨౪౬) వుత్తం. యతో తతో వా ఉభయపచ్చయతో పచ్చయుప్పన్నస్స ఉప్పత్తిమత్తంయేవ హి తత్థ అధిప్పేతం, న ఉభయస్స ఉభిన్నం పచ్చయభావోతి. ఇధ పన పచ్చయప్పధానత్తా దేసనాయ కుసలాబ్యాకతా కుసలాబ్యాకతానం ఉభిన్నం నిస్సయాదిభూతా న లబ్భన్తీతి ‘‘కుసలో చ అబ్యాకతో చ ధమ్మా కుసలస్స చ అబ్యాకతస్స చ ధమ్మస్స నిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో’’తిఆది న వుత్తం.
Kasmā panettha paccayavāre viya nissayaatthiavigatesu dumūlakadukāvasānā pañhā na uddhaṭāti? Alabbhamānattā. Tattha hi paccayuppannappadhānattā desanāya kusalo ca abyākato ca dhammā ekato uppajjamānā kusalābyākatapaccayā labbhantīti ‘‘kusalañca abyākatañca dhammaṃ paccayā kusalo ca abyākato ca dhammā uppajjantī’’ti (paṭṭhā. 1.1.246) vuttaṃ. Yato tato vā ubhayapaccayato paccayuppannassa uppattimattaṃyeva hi tattha adhippetaṃ, na ubhayassa ubhinnaṃ paccayabhāvoti. Idha pana paccayappadhānattā desanāya kusalābyākatā kusalābyākatānaṃ ubhinnaṃ nissayādibhūtā na labbhantīti ‘‘kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa ca abyākatassa ca dhammassa nissayapaccayena paccayo’’tiādi na vuttaṃ.
పఞ్హావారవిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
పఞ్హావారస్స ఘటనే అనులోమగణనా
Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā
౪౩౯. ‘‘ఏత్థ పన పురేజాతమ్పి లబ్భతీ’’తి వుత్తం, యది ఏవం కస్మా ‘‘తథా’’తి వుత్తన్తి? ‘‘తీణీ’’తి గణనమత్తసామఞ్ఞతో.
439. ‘‘Ettha pana purejātampi labbhatī’’ti vuttaṃ, yadi evaṃ kasmā ‘‘tathā’’ti vuttanti? ‘‘Tīṇī’’ti gaṇanamattasāmaññato.
౪౪౦. ‘‘అధిపతిపచ్చయే ఠపేత్వా వీమంసం సేసాధిపతినో విసభాగా’’తి పురిమపాఠో నిదస్సనవసేన దట్ఠబ్బో. యస్మా పన హేతుపచ్చయస్స విసభాగేన ఏకేన ఆరమ్మణేన నిదస్సనం అకత్వా అనన్తరాదీని వదన్తో సబ్బే విసభాగే దస్సేతి, తస్మా ఇన్ద్రియమగ్గపచ్చయా చ విసభాగా దస్సేతబ్బాతి ‘‘అధిపతిన్ద్రియమగ్గపచ్చయేసు ఠపేత్వా పఞ్ఞం సేసా ధమ్మా విసభాగా’’తి పఠన్తి. తథా భావాభావతో హేతుపచ్చయభావే సహజాతాదిపచ్చయభావతో. నను యథా అమోహవజ్జానం హేతూనం హేతుపచ్చయభావే అధిపతిన్ద్రియమగ్గపచ్చయభావో నత్థీతి పఞ్ఞావజ్జానం అధిపతిపచ్చయాదీనం విసభాగతా, ఏవం కుసలాదిహేతూనం హేతుపచ్చయభావే విపాకపచ్చయభావాభావతో హేతువజ్జానం విపాకానం విసభాగతాయ భవితబ్బన్తి? న భవితబ్బం, ఉభయపచ్చయసహితే చిత్తచేతసికరాసిమ్హి హేతుపచ్చయభావే విపాకపచ్చయత్తాభావాభావతో. యథా హి హేతుసహజాతపచ్చయసహితరాసిమ్హి సతిపి హేతువజ్జసబ్భావే హేతూనం హేతుపచ్చయభావే సహజాతపచ్చయత్తాభావో నత్థీతి న హేతువజ్జానం సహజాతానం హేతుస్స విసభాగతా వుత్తా, ఏవమిధాపీతి. ఏస నయో విప్పయుత్తపచ్చయేపి. అపిచ పచ్చయుప్పన్నస్సేవ పచ్చయా వుచ్చన్తీతి పచ్చయుప్పన్నక్ఖణే తథా భావాభావవసేన సభాగతాయ వుచ్చమానాయ నానాక్ఖణవసేన విసభాగతా తస్సేవ న వత్తబ్బాతి.
440. ‘‘Adhipatipaccaye ṭhapetvā vīmaṃsaṃ sesādhipatino visabhāgā’’ti purimapāṭho nidassanavasena daṭṭhabbo. Yasmā pana hetupaccayassa visabhāgena ekena ārammaṇena nidassanaṃ akatvā anantarādīni vadanto sabbe visabhāge dasseti, tasmā indriyamaggapaccayā ca visabhāgā dassetabbāti ‘‘adhipatindriyamaggapaccayesu ṭhapetvā paññaṃ sesā dhammā visabhāgā’’ti paṭhanti. Tathā bhāvābhāvato hetupaccayabhāve sahajātādipaccayabhāvato. Nanu yathā amohavajjānaṃ hetūnaṃ hetupaccayabhāve adhipatindriyamaggapaccayabhāvo natthīti paññāvajjānaṃ adhipatipaccayādīnaṃ visabhāgatā, evaṃ kusalādihetūnaṃ hetupaccayabhāve vipākapaccayabhāvābhāvato hetuvajjānaṃ vipākānaṃ visabhāgatāya bhavitabbanti? Na bhavitabbaṃ, ubhayapaccayasahite cittacetasikarāsimhi hetupaccayabhāve vipākapaccayattābhāvābhāvato. Yathā hi hetusahajātapaccayasahitarāsimhi satipi hetuvajjasabbhāve hetūnaṃ hetupaccayabhāve sahajātapaccayattābhāvo natthīti na hetuvajjānaṃ sahajātānaṃ hetussa visabhāgatā vuttā, evamidhāpīti. Esa nayo vippayuttapaccayepi. Apica paccayuppannasseva paccayā vuccantīti paccayuppannakkhaṇe tathā bhāvābhāvavasena sabhāgatāya vuccamānāya nānākkhaṇavasena visabhāgatā tasseva na vattabbāti.
కుసలా వీమంసాతి ఇదం ‘‘కుసలా వీమంసాధిపతీ’’తి ఏవం వత్తబ్బం. న హి అనధిపతిభూతా వీమంసా అధిపతిపచ్చయో హోతీతి.
Kusalā vīmaṃsāti idaṃ ‘‘kusalā vīmaṃsādhipatī’’ti evaṃ vattabbaṃ. Na hi anadhipatibhūtā vīmaṃsā adhipatipaccayo hotīti.
౪౪౧-౪౪౩. ‘‘సచే పన విప్పయుత్తపచ్చయో పవిసతి, ఇతరాని ద్వే లభతీ’’తి పురిమపాఠో, ‘‘కుసలో ధమ్మో కుసలస్స చ అబ్యాకతస్స చా’’తి ఇదం పన న లబ్భతీతి ‘‘కుసలో అబ్యాకతస్స, అబ్యాకతో అబ్యాకతస్సాతి ద్వే లభతీ’’తి పఠన్తి. ఊనతరగణనేసూతి యేసు పవిట్ఠేసు ఊనతరా గణనా హోతి, తేసూతి అత్థో. తీణి ద్వే ఏకన్తి ఏవం ఊనతరగణనేసు వా అఞ్ఞమఞ్ఞాదీసు పవిసన్తేసు తేసం వసేన తికతో ఊనం యథాలద్ధఞ్చ ఏకన్తి గణనం లభతీతి అత్థో.
441-443. ‘‘Sacepana vippayuttapaccayo pavisati, itarāni dve labhatī’’ti purimapāṭho, ‘‘kusalo dhammo kusalassa ca abyākatassa cā’’ti idaṃ pana na labbhatīti ‘‘kusalo abyākatassa, abyākato abyākatassāti dve labhatī’’ti paṭhanti. Ūnataragaṇanesūti yesu paviṭṭhesu ūnatarā gaṇanā hoti, tesūti attho. Tīṇi dve ekanti evaṃ ūnataragaṇanesu vā aññamaññādīsu pavisantesu tesaṃ vasena tikato ūnaṃ yathāladdhañca ekanti gaṇanaṃ labhatīti attho.
అవిపాకానీతి అనామట్ఠవిపాకానీతి అత్థో, న విపాకహేతురహితానీతి.
Avipākānīti anāmaṭṭhavipākānīti attho, na vipākaheturahitānīti.
తత్థ సబ్బేపి సహజాతవిపాకా చేవాతి తత్థ యే సహజాతా పచ్చయుప్పన్నా వుత్తా, తే సబ్బేపి విపాకా చేవ విపాకసహజాతరూపా చాతి అత్థో. తంసముట్ఠానరూపా చాతి ఏత్థ పటిసన్ధియం కటత్తారూపమ్పి తంసముట్ఠానగ్గహణేనేవ సఙ్గణ్హాతీతి వేదితబ్బం. ‘‘తంసముట్ఠానరూపకటత్తారూపా చ లబ్భన్తీ’’తిపి పఠన్తి. చతుత్థే విపాకచిత్తసముట్ఠానరూపమేవాతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. ‘‘కటత్తారూపఞ్చా’’తిపి పన పఠన్తి.
Tattha sabbepi sahajātavipākā cevāti tattha ye sahajātā paccayuppannā vuttā, te sabbepi vipākā ceva vipākasahajātarūpā cāti attho. Taṃsamuṭṭhānarūpā cāti ettha paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpampi taṃsamuṭṭhānaggahaṇeneva saṅgaṇhātīti veditabbaṃ. ‘‘Taṃsamuṭṭhānarūpakaṭattārūpā ca labbhantī’’tipi paṭhanti. Catutthe vipākacittasamuṭṭhānarūpamevāti etthāpi eseva nayo. ‘‘Kaṭattārūpañcā’’tipi pana paṭhanti.
ఏవమ్పీతి ‘‘ఏతేసు పన ఘటనేసు సబ్బపఠమానీ’’తిఆదినా వుత్తనయేనపి. ఘటనేసు పన యో యో పచ్చయో మూలభావేన ఠితో, తంపచ్చయధమ్మానం నిరవసేసఊనఊనతరఊనతమలాభక్కమేన ఘటనా వుచ్చతి, నిరవసేసలాభే చ పచ్చయుప్పన్నానం నిరవసేసలాభక్కమేన. తథా ఊనలాభాదీసూతి అయం కమో వేదితబ్బో.
Evampīti ‘‘etesu pana ghaṭanesu sabbapaṭhamānī’’tiādinā vuttanayenapi. Ghaṭanesu pana yo yo paccayo mūlabhāvena ṭhito, taṃpaccayadhammānaṃ niravasesaūnaūnataraūnatamalābhakkamena ghaṭanā vuccati, niravasesalābhe ca paccayuppannānaṃ niravasesalābhakkamena. Tathā ūnalābhādīsūti ayaṃ kamo veditabbo.
హేతుమూలకం నిట్ఠితం.
Hetumūlakaṃ niṭṭhitaṃ.
౪౪౫. వత్థువసేన సనిస్సయం వక్ఖతీతి న ఇదం లబ్భమానస్సపి వత్థుస్స వసేన ఘటనన్తి అధిప్పాయేనాహ ‘‘ఆరమ్మణవసేనేవ వా’’తి.
445. Vatthuvasena sanissayaṃ vakkhatīti na idaṃ labbhamānassapi vatthussa vasena ghaṭananti adhippāyenāha ‘‘ārammaṇavaseneva vā’’ti.
౪౪౬. సహజాతేన పన సద్ధిం ఆరమ్మణాధిపతి, ఆరమ్మణాధిపతినా చ సద్ధిం సహజాతం న లబ్భతీతి ఇదం యథా సహజాతపురేజాతా ఏకో నిస్సయపచ్చయో అత్థిపచ్చయో చ హోన్తి, ఏవం సహజాతారమ్మణాధిపతీనం ఏకస్స అధిపతిపచ్చయభావస్స అభావతో వుత్తం . నిస్సయభావో హి అత్థిఅవిగతభావో చ సహజాతపురేజాతనిస్సయాదీనం సమానో, న పనేవం సహజాతారమ్మణాధిపతిభావో సమానో. సహజాతో హి ఆరమ్మణభావం అనుపగన్త్వా అత్తనా సహ పవత్తనవసేన అధిపతి హోతి, ఇతరో ఆరమ్మణం హుత్వా అత్తని నిన్నతాకరణేన. సహజాతో చ విజ్జమానభావేనేవ ఉపకారకో, ఇతరో అతీతానాగతోపి ఆరమ్మణభావేనేవ, తస్మా సహజాతారమ్మణపచ్చయా వియ భిన్నసభావా సహజాతారమ్మణాధిపతినోతి న తే ఏకతో ఏవ అధిపతిపచ్చయభావం భజన్తి, తేనేవ పఞ్హావారవిభఙ్గే చ ‘‘కుసలో చ అబ్యాకతో చ ధమ్మా కుసలస్స ధమ్మస్స అధిపతిపచ్చయేన పచ్చయో’’తిఆది న వుత్తన్తి.
446. Sahajātena pana saddhiṃ ārammaṇādhipati, ārammaṇādhipatinā ca saddhiṃ sahajātaṃ na labbhatīti idaṃ yathā sahajātapurejātā eko nissayapaccayo atthipaccayo ca honti, evaṃ sahajātārammaṇādhipatīnaṃ ekassa adhipatipaccayabhāvassa abhāvato vuttaṃ . Nissayabhāvo hi atthiavigatabhāvo ca sahajātapurejātanissayādīnaṃ samāno, na panevaṃ sahajātārammaṇādhipatibhāvo samāno. Sahajāto hi ārammaṇabhāvaṃ anupagantvā attanā saha pavattanavasena adhipati hoti, itaro ārammaṇaṃ hutvā attani ninnatākaraṇena. Sahajāto ca vijjamānabhāveneva upakārako, itaro atītānāgatopi ārammaṇabhāveneva, tasmā sahajātārammaṇapaccayā viya bhinnasabhāvā sahajātārammaṇādhipatinoti na te ekato eva adhipatipaccayabhāvaṃ bhajanti, teneva pañhāvāravibhaṅge ca ‘‘kusalo ca abyākato ca dhammā kusalassa dhammassa adhipatipaccayena paccayo’’tiādi na vuttanti.
౪౪౭-౪౫౨. సాహారకఘటనానం పురతో వీరియచిత్తవీమంసానం సాధారణవసేన అనాహారకామగ్గకాని సఇన్ద్రియఘటనాని వత్తబ్బాని సియుం ‘‘అధిపతిసహజాతనిస్సయఇన్ద్రియఅత్థిఅవిగతన్తి సత్త. అధిపతిసహజాతఅఞ్ఞమఞ్ఞనిస్సయఇన్ద్రియసమ్పయుత్తఅత్థిఅవిగతన్తి తీణి. అధిపతిసహజాతనిస్సయఇన్ద్రియవిప్పయుత్తఅత్థిఅవిగతన్తి తీణి. అధిపతిసహజాతనిస్సయవిపాకఇన్ద్రియఅత్థిఅవిగతన్తి ఏకం. అధిపతిసహజాతఅఞ్ఞమఞ్ఞనిస్సయవిపాకఇన్ద్రియసమ్పయుత్తఅవిగతన్తి ఏకం. అధిపతిసహజాతనిస్సయవిపాకఇన్ద్రియవిప్పయుత్తఅత్థిఅవిగతన్తి ఏక’’న్తి. కస్మా తాని న వుత్తానీతి? ఇన్ద్రియభూతస్స అధిపతిస్స ఆహారమగ్గేహి అఞ్ఞస్స అభావా. చిత్తాధిపతి హి ఆహారో, వీరియవీమంసా చ మగ్గో హోతి, న చ అఞ్ఞో ఇన్ద్రియభూతో అధిపతి అత్థి, యస్స వసేన అనాహారకామగ్గకాని సఇన్ద్రియఘటనాని వత్తబ్బాని సియుం, తస్మా తాని అవత్వా చిత్తాధిపతిఆదీనం ఏకన్తేన ఆహారమగ్గభావదస్సనత్థం సాహారకసమగ్గకానేవ వుత్తాని. తేసు చ సమగ్గకేసు ద్వే పచ్చయధమ్మా లబ్భన్తి, సాహారకేసు ఏకోయేవాతి సమగ్గకాని పుబ్బే వత్తబ్బాని సియుం. సఇన్ద్రియకాని పన యేహి ఆహారమగ్గేహి భిన్దితబ్బాని , తేసం కమవసేన పచ్ఛా వుత్తాని. అట్ఠకథాయం పన సదిసత్తాతి సమగ్గకత్తేన సమానత్తా, అనన్తరరూపత్తాతి వా అత్థో.
447-452. Sāhārakaghaṭanānaṃ purato vīriyacittavīmaṃsānaṃ sādhāraṇavasena anāhārakāmaggakāni saindriyaghaṭanāni vattabbāni siyuṃ ‘‘adhipatisahajātanissayaindriyaatthiavigatanti satta. Adhipatisahajātaaññamaññanissayaindriyasampayuttaatthiavigatanti tīṇi. Adhipatisahajātanissayaindriyavippayuttaatthiavigatanti tīṇi. Adhipatisahajātanissayavipākaindriyaatthiavigatanti ekaṃ. Adhipatisahajātaaññamaññanissayavipākaindriyasampayuttaavigatanti ekaṃ. Adhipatisahajātanissayavipākaindriyavippayuttaatthiavigatanti eka’’nti. Kasmā tāni na vuttānīti? Indriyabhūtassa adhipatissa āhāramaggehi aññassa abhāvā. Cittādhipati hi āhāro, vīriyavīmaṃsā ca maggo hoti, na ca añño indriyabhūto adhipati atthi, yassa vasena anāhārakāmaggakāni saindriyaghaṭanāni vattabbāni siyuṃ, tasmā tāni avatvā cittādhipatiādīnaṃ ekantena āhāramaggabhāvadassanatthaṃ sāhārakasamaggakāneva vuttāni. Tesu ca samaggakesu dve paccayadhammā labbhanti, sāhārakesu ekoyevāti samaggakāni pubbe vattabbāni siyuṃ. Saindriyakāni pana yehi āhāramaggehi bhinditabbāni , tesaṃ kamavasena pacchā vuttāni. Aṭṭhakathāyaṃ pana sadisattāti samaggakattena samānattā, anantararūpattāti vā attho.
౪౫౭-౪౬౦. కుసలాబ్యాకతో అబ్యాకతస్సాతి చత్తారీతి అబ్యాకతసహితస్స కుసలస్స పచ్చయభావదస్సనవసేన కుసలమూలకేస్వేవ దుమూలకమ్పి ఆహరిత్వా వుత్తం. అబ్యాకతే వత్థురూపమ్పీతి ఇదం ‘‘కటత్తారూపమ్పీ’’తి ఏవం వత్తబ్బం. ‘‘దుతియఘటనే అబ్యాకతవిస్సజ్జనే రూపేసు వత్థుమేవ లబ్భతీ’’తి పురిమపాఠో, భూతరూపమ్పి పన లబ్భతీతి ‘‘వత్థుఞ్చ భూతరూపఞ్చ లబ్భతీ’’తి పఠన్తి. ‘‘చతుత్థే చిత్తసముట్ఠానరూపమేవా’’తి వుత్తం, ‘‘చిత్తసముట్ఠానరూపం పటిసన్ధిక్ఖణే కటత్తారూపఞ్చా’’తి పన వత్తబ్బం. సవిపాకేసు పఠమే విపాకా చేవ విపాకచిత్తసముట్ఠానరూపఞ్చాతి ఏత్థ చతుత్థే విపాకచిత్తసముట్ఠానమేవాతి ఇధ చ కటత్తారూపమ్పి విపాకచిత్తసముట్ఠానగ్గహణేన గహితన్తి దట్ఠబ్బం. ‘‘కటత్తారూపఞ్చా’’తిపి పన పఠన్తి. ఏత్థ పన సహజాతఅఞ్ఞమఞ్ఞనిస్సయవిపాకసమ్పయుత్తవిప్పయుత్తఅత్థి అవిగతమూలకేసు ఘటనేసు హేతుకమ్మఝానమగ్గేహి ఘటనాని న యోజితాని, యథావుత్తేసు అత్థిఅవిగతమూలవజ్జేసు ఆహారేన, నిస్సయవిప్పయుత్తఅత్థిఅవిగతవజ్జేసు అధిపతిఇన్ద్రియేహి చ. కస్మాతి? తేసు హి యోజియమానేసు తంతంచిత్తుప్పాదేకదేసభూతా హేతుఆదయో అరూపధమ్మావ పచ్చయభావేన లబ్భన్తి. తేన తేహి ఘటనాని హేతుమూలకాదీసు వుత్తసదిసానేవ రూపమిస్సకత్తాభావేన సువిఞ్ఞేయ్యానీతి న వుత్తాని. అత్థిఅవిగతేహి పన యోజియమానో ఆహారో నిస్సయాదీహి అధిపతిఇన్ద్రియాని చ రూపమిస్సకాని హోన్తీతి అధిపతాహారిన్ద్రియమూలకేసు వుత్తసదిసానిపి ఘటనాని అత్థిఅవిగతమూలకేసు నిస్సయాదిమూలకేసు చ ఆహారేన అధిపతిన్ద్రియేహి చ సుపాకటభావత్థం యోజితానీతి దట్ఠబ్బానీతి.
457-460. Kusalābyākato abyākatassāti cattārīti abyākatasahitassa kusalassa paccayabhāvadassanavasena kusalamūlakesveva dumūlakampi āharitvā vuttaṃ. Abyākate vatthurūpampīti idaṃ ‘‘kaṭattārūpampī’’ti evaṃ vattabbaṃ. ‘‘Dutiyaghaṭane abyākatavissajjane rūpesu vatthumeva labbhatī’’ti purimapāṭho, bhūtarūpampi pana labbhatīti ‘‘vatthuñca bhūtarūpañca labbhatī’’ti paṭhanti. ‘‘Catutthe cittasamuṭṭhānarūpamevā’’ti vuttaṃ, ‘‘cittasamuṭṭhānarūpaṃ paṭisandhikkhaṇe kaṭattārūpañcā’’ti pana vattabbaṃ. Savipākesu paṭhame vipākā ceva vipākacittasamuṭṭhānarūpañcāti ettha catutthe vipākacittasamuṭṭhānamevāti idha ca kaṭattārūpampi vipākacittasamuṭṭhānaggahaṇena gahitanti daṭṭhabbaṃ. ‘‘Kaṭattārūpañcā’’tipi pana paṭhanti. Ettha pana sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttavippayuttaatthi avigatamūlakesu ghaṭanesu hetukammajhānamaggehi ghaṭanāni na yojitāni, yathāvuttesu atthiavigatamūlavajjesu āhārena, nissayavippayuttaatthiavigatavajjesu adhipatiindriyehi ca. Kasmāti? Tesu hi yojiyamānesu taṃtaṃcittuppādekadesabhūtā hetuādayo arūpadhammāva paccayabhāvena labbhanti. Tena tehi ghaṭanāni hetumūlakādīsu vuttasadisāneva rūpamissakattābhāvena suviññeyyānīti na vuttāni. Atthiavigatehi pana yojiyamāno āhāro nissayādīhi adhipatiindriyāni ca rūpamissakāni hontīti adhipatāhārindriyamūlakesu vuttasadisānipi ghaṭanāni atthiavigatamūlakesu nissayādimūlakesu ca āhārena adhipatindriyehi ca supākaṭabhāvatthaṃ yojitānīti daṭṭhabbānīti.
౪౬౨-౪౬౪. నిస్సయమూలకే ‘‘ఛట్ఠే తీణీతి కుసలాదీని చిత్తసముట్ఠానస్సా’’తి పురిమపాఠో, చక్ఖాదీని పన చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం లబ్భన్తీతి ‘‘అబ్యాకతస్స చక్ఖాయతనాదీని చా’’తి పఠన్తి.
462-464. Nissayamūlake ‘‘chaṭṭhe tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānassā’’ti purimapāṭho, cakkhādīni pana cakkhuviññāṇādīnaṃ labbhantīti ‘‘abyākatassa cakkhāyatanādīni cā’’ti paṭhanti.
౪౬౬. ఉపనిస్సయమూలకే పకతూపనిస్సయవసేన వుత్తేసు ద్వీసు పఠమే ‘‘లోకియకుసలాకుసలచేతనా పచ్చయభావతో గహేతబ్బా’’తి వుత్తం, లోకుత్తరాపి పన గహేతబ్బావ.
466. Upanissayamūlake pakatūpanissayavasena vuttesu dvīsu paṭhame ‘‘lokiyakusalākusalacetanā paccayabhāvato gahetabbā’’ti vuttaṃ, lokuttarāpi pana gahetabbāva.
౪౭౩-౪౭౭. కమ్మమూలకే పటిసన్ధియం వత్థుపీతి ఏత్థ న పవత్తే వియ ఖన్ధాయేవ పచ్చయుప్పన్నభావేన గహేతబ్బాతి అధిప్పాయో. విపాకావిపాకసాధారణవసేన వుత్తేసు చతూసు పఠమే ‘‘అరూపేన సద్ధిం చిత్తసముట్ఠానరూపం లబ్భతీ’’తి వుత్తం, కటత్తారూపమ్పి పన లబ్భతేవ. ఇమస్మిం పన కమ్మమూలకే ‘‘కమ్మపచ్చయా ఆరమ్మణే ద్వే’’తి, ఆరమ్మణమూలకే చ ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయా కమ్మే ద్వే’’తి కస్మా న వుత్తం, నను కుసలాకుసలచేతనా కమ్మారమ్మణానం పటిసన్ధియాదీనం కమ్మపచ్చయో ఆరమ్మణపచ్చయో చ హోతి. యథా చ ఆరమ్మణభూతం వత్థుం ఆరమ్మణనిస్సయపచ్చయభావేన వుచ్చతి, ఏవం కమ్మమ్పి ఆరమ్మణపచ్చయభావేన వత్తబ్బన్తి? న, ద్విన్నం పచ్చయభావానం అఞ్ఞమఞ్ఞపటిక్ఖేపతో. పచ్చుప్పన్నఞ్హి వత్థు నిస్సయభావం అపరిచ్చజిత్వా తేనేవాకారేన తన్నిస్సితేన ఆలమ్బియమానం నిస్సయభావేన చ నిస్సయపచ్చయోతి యుత్తం వత్తుం. కమ్మం పన తస్మిం కతే పవత్తమానానం కతూపచితభావేన కమ్మపచ్చయో హోతి, నారమ్మణాకారేన, విసయమత్తతావసేన చ ఆరమ్మణపచ్చయో హోతి, న సన్తానవిసేసం కత్వా ఫలుప్పాదనసఙ్ఖాతేన కమ్మపచ్చయాకారేన, తస్మా కమ్మపచ్చయభావో ఆరమ్మణపచ్చయభావం పటిక్ఖిపతి, ఆరమ్మణపచ్చయభావో చ కమ్మపచ్చయభావన్తి ‘‘కమ్మపచ్చయో హుత్వా ఆరమ్మణపచ్చయో హోతీ’’తి, ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయో హుత్వా కమ్మపచ్చయో హోతీ’’తి చ న సక్కా వత్తున్తి న వుత్తం. ఏస చ సభావో వత్తమానానఞ్చ ఆరమ్మణపురేజాతానం వత్థుచక్ఖాదీనం, యం ఆరమ్మణపచ్చయభావేన సహ నిస్సయాదిపచ్చయా హోన్తీతి వత్తబ్బతా, అతీతస్స చ కమ్మస్స అయం సభావో, యం ఆరమ్మణపచ్చయభావేన సహ కమ్మపచ్చయో హోతీతి నవత్తబ్బతా. యథా సహజాతపురేజాతనిస్సయానం సహ నిస్సయపచ్చయభావేన వత్తబ్బతా సభావో, సహజాతారమ్మణాధిపతీనఞ్చ సహ అధిపతిపచ్చయభావేన నవత్తబ్బతా, ఏవమిధాపీతి.
473-477. Kammamūlake paṭisandhiyaṃ vatthupīti ettha na pavatte viya khandhāyeva paccayuppannabhāvena gahetabbāti adhippāyo. Vipākāvipākasādhāraṇavasena vuttesu catūsu paṭhame ‘‘arūpena saddhiṃ cittasamuṭṭhānarūpaṃ labbhatī’’ti vuttaṃ, kaṭattārūpampi pana labbhateva. Imasmiṃ pana kammamūlake ‘‘kammapaccayā ārammaṇe dve’’ti, ārammaṇamūlake ca ‘‘ārammaṇapaccayā kamme dve’’ti kasmā na vuttaṃ, nanu kusalākusalacetanā kammārammaṇānaṃ paṭisandhiyādīnaṃ kammapaccayo ārammaṇapaccayo ca hoti. Yathā ca ārammaṇabhūtaṃ vatthuṃ ārammaṇanissayapaccayabhāvena vuccati, evaṃ kammampi ārammaṇapaccayabhāvena vattabbanti? Na, dvinnaṃ paccayabhāvānaṃ aññamaññapaṭikkhepato. Paccuppannañhi vatthu nissayabhāvaṃ apariccajitvā tenevākārena tannissitena ālambiyamānaṃ nissayabhāvena ca nissayapaccayoti yuttaṃ vattuṃ. Kammaṃ pana tasmiṃ kate pavattamānānaṃ katūpacitabhāvena kammapaccayo hoti, nārammaṇākārena, visayamattatāvasena ca ārammaṇapaccayo hoti, na santānavisesaṃ katvā phaluppādanasaṅkhātena kammapaccayākārena, tasmā kammapaccayabhāvo ārammaṇapaccayabhāvaṃ paṭikkhipati, ārammaṇapaccayabhāvo ca kammapaccayabhāvanti ‘‘kammapaccayo hutvā ārammaṇapaccayo hotī’’ti, ‘‘ārammaṇapaccayo hutvā kammapaccayo hotī’’ti ca na sakkā vattunti na vuttaṃ. Esa ca sabhāvo vattamānānañca ārammaṇapurejātānaṃ vatthucakkhādīnaṃ, yaṃ ārammaṇapaccayabhāvena saha nissayādipaccayā hontīti vattabbatā, atītassa ca kammassa ayaṃ sabhāvo, yaṃ ārammaṇapaccayabhāvena saha kammapaccayo hotīti navattabbatā. Yathā sahajātapurejātanissayānaṃ saha nissayapaccayabhāvena vattabbatā sabhāvo, sahajātārammaṇādhipatīnañca saha adhipatipaccayabhāvena navattabbatā, evamidhāpīti.
౪౭౮-౪౮౩. నిరాధిపతివిఞ్ఞాణాహారవసేనాతి అనామట్ఠాధిపతిభావస్స విఞ్ఞాణాహారస్స వసేనాతి అధిప్పాయో. వత్థు పరిహాయతీతి అఞ్ఞమఞ్ఞమ్పి లభన్తస్స వత్థుస్స వసేన సబ్బస్స కటత్తారూపస్స పరిహానం దస్సేతి.
478-483. Nirādhipativiññāṇāhāravasenāti anāmaṭṭhādhipatibhāvassa viññāṇāhārassa vasenāti adhippāyo. Vatthu parihāyatīti aññamaññampi labhantassa vatthussa vasena sabbassa kaṭattārūpassa parihānaṃ dasseti.
౪౮౪-౪౯౫. ‘‘తతియే అరూపిన్ద్రియాని రూపాన’’న్తి వుత్తం, చక్ఖాదీని చ పన చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీనం లబ్భన్తి. తతో వీరియవసేన మగ్గసమ్పయుత్తాని ఛాతి ఏత్థ యదిపి వీమంసా లబ్భతి, వీరియస్స పన వసేన తంసమానగతికా వీమంసాపి గహితాతి ‘‘వీరియవసేనా’’తి వుత్తం.
484-495. ‘‘Tatiye arūpindriyāni rūpāna’’nti vuttaṃ, cakkhādīni ca pana cakkhuviññāṇādīnaṃ labbhanti. Tato vīriyavasena maggasampayuttāni chāti ettha yadipi vīmaṃsā labbhati, vīriyassa pana vasena taṃsamānagatikā vīmaṃsāpi gahitāti ‘‘vīriyavasenā’’ti vuttaṃ.
౫౧౧-౫౧౪. విప్పయుత్తమూలకే ‘‘దసమే కుసలాదయో చిత్తసముట్ఠానాన’’న్తి వుత్తం, పటిసన్ధియం పన ‘‘ఖన్ధా కటత్తారూపానం వత్థు చ ఖన్ధాన’’న్తి ఇదమ్పి లబ్భతి. ‘‘ఏకాదసమే పటిసన్ధియం వత్థు ఖన్ధాన’’న్తి వుత్తం, తం విపాకపచ్చయస్స అగ్గహితత్తా యస్స వత్థుస్స వసేన ఘటనం కతం, తస్స దస్సనవసేన వుత్తం. ‘‘ఖన్ధా చ వత్థుస్సా’’తి ఇదమ్పి పన లబ్భతేవ. ‘‘ద్వాదసమే పటిసన్ధియం ఖన్ధా కటత్తారూపాన’’న్తి పుబ్బపాఠో, చిత్తసముట్ఠానాని పన న వజ్జేతబ్బానీతి ‘‘ద్వాదసమే ఖన్ధా పవత్తే చిత్తసముట్ఠానరూపానం పటిసన్ధియం కటత్తారూపానఞ్చా’’తి పఠన్తి.
511-514. Vippayuttamūlake ‘‘dasame kusalādayo cittasamuṭṭhānāna’’nti vuttaṃ, paṭisandhiyaṃ pana ‘‘khandhā kaṭattārūpānaṃ vatthu ca khandhāna’’nti idampi labbhati. ‘‘Ekādasame paṭisandhiyaṃ vatthu khandhāna’’nti vuttaṃ, taṃ vipākapaccayassa aggahitattā yassa vatthussa vasena ghaṭanaṃ kataṃ, tassa dassanavasena vuttaṃ. ‘‘Khandhā ca vatthussā’’ti idampi pana labbhateva. ‘‘Dvādasame paṭisandhiyaṃ khandhā kaṭattārūpāna’’nti pubbapāṭho, cittasamuṭṭhānāni pana na vajjetabbānīti ‘‘dvādasame khandhā pavatte cittasamuṭṭhānarūpānaṃ paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpānañcā’’ti paṭhanti.
౫౧౫-౫౧౮. అత్థిపచ్చయమూలకే పఠమఘటనే ‘‘అరూపవత్థారమ్మణమహాభూతఇన్ద్రియాహారానం వసేన సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతపచ్చయా లబ్భన్తీ’’తి వుత్తం, ‘‘ఆహారిన్ద్రియపచ్చయా చా’’తిపి పన వత్తబ్బం. న హి ఇన్ద్రియాహారానం వసేన సహజాతాదయో లబ్భన్తీతి. ‘‘దుతియే పచ్ఛాజాతకబళీకారాహారా న లబ్భన్తీ’’తి వుత్తం, సబ్బానిపి పన అలబ్భమానాని దస్సేతుం ‘‘పచ్ఛాజాతకబళీకారాహారరూపజీవితిన్ద్రియరూపాదిఆరమ్మణాని చ న లబ్భన్తీ’’తి పఠన్తి, ఛట్ఠం సబ్బేసం ఇన్ద్రియానం వసేన వుత్తం. సత్తమే తతో రూపజీవితిన్ద్రియమత్తం పరిహాయతీతి ఏవమేతేసం విసేసో వత్తబ్బో. తతో ఏకాదసమేతి ఏత్థ తతోతి నవమతోతి అత్థో. తేరసమే వత్థారమ్మణాతి ఏత్థ వత్థుగ్గహణేన చక్ఖాదివత్థూనిపి గహితాని, తథా చుద్దసమే వత్థుమేవాతి ఏత్థాపి. ‘‘సత్తరసమే పన తదేవ ఆరమ్మణాధిపతిభావేన, అట్ఠారసమేపి తదేవ ఆరమ్మణూపనిస్సయవసేనా’’తి పురిమపాఠో, ‘‘ఆరమ్మణూపనిస్సయవసేనా’’తి అయం పన సత్తరసమతో విసేసో న హోతి, వత్థారమ్మణానం పన సత్తరసమే అట్ఠారసమే చ వత్థుస్సేవ పచ్చయభావో విసేసోతి ‘‘సత్తరసమే పన ఆరమ్మణాధిపతిభావేన చక్ఖాదీని చ, అట్ఠారసమే వత్థుస్సేవ ఆరమ్మణూపనిస్సయవసేనా’’తి పఠన్తి.
515-518. Atthipaccayamūlake paṭhamaghaṭane ‘‘arūpavatthārammaṇamahābhūtaindriyāhārānaṃ vasena sahajātapurejātapacchājātapaccayā labbhantī’’ti vuttaṃ, ‘‘āhārindriyapaccayā cā’’tipi pana vattabbaṃ. Na hi indriyāhārānaṃ vasena sahajātādayo labbhantīti. ‘‘Dutiye pacchājātakabaḷīkārāhārā na labbhantī’’ti vuttaṃ, sabbānipi pana alabbhamānāni dassetuṃ ‘‘pacchājātakabaḷīkārāhārarūpajīvitindriyarūpādiārammaṇāni ca na labbhantī’’ti paṭhanti, chaṭṭhaṃ sabbesaṃ indriyānaṃ vasena vuttaṃ. Sattame tato rūpajīvitindriyamattaṃ parihāyatīti evametesaṃ viseso vattabbo. Tato ekādasameti ettha tatoti navamatoti attho. Terasame vatthārammaṇāti ettha vatthuggahaṇena cakkhādivatthūnipi gahitāni, tathā cuddasame vatthumevāti etthāpi. ‘‘Sattarasame pana tadeva ārammaṇādhipatibhāvena, aṭṭhārasamepi tadeva ārammaṇūpanissayavasenā’’ti purimapāṭho, ‘‘ārammaṇūpanissayavasenā’’ti ayaṃ pana sattarasamato viseso na hoti, vatthārammaṇānaṃ pana sattarasame aṭṭhārasame ca vatthusseva paccayabhāvo visesoti ‘‘sattarasame pana ārammaṇādhipatibhāvena cakkhādīni ca, aṭṭhārasame vatthusseva ārammaṇūpanissayavasenā’’ti paṭhanti.
౫౧౯. సహజాతాని వియ సహజాతేన కేనచి ఏకేన పచ్చయేన అనియమితత్తా తాని పకిణ్ణకానీతి వుత్తానీతి ఏత్థ పురేజాతపచ్ఛాజాతాహారిన్ద్రియాని సహజాతేన అఞ్ఞమఞ్ఞఞ్చ అసామఞ్ఞవసేన విప్పకిణ్ణాని వుత్తాని. ఆరమ్మణమూలకే అనన్తరసమనన్తరపురేజాతాతి ఏత్థ ఉపనిస్సయోపి పఠితబ్బో.
519. Sahajātāni viya sahajātena kenaci ekena paccayena aniyamitattā tāni pakiṇṇakānīti vuttānīti ettha purejātapacchājātāhārindriyāni sahajātena aññamaññañca asāmaññavasena vippakiṇṇāni vuttāni. Ārammaṇamūlake anantarasamanantarapurejātāti ettha upanissayopi paṭhitabbo.
యేసు పాకటా హుత్వా పఞ్ఞాయన్తి, తాని దస్సేతుం ‘‘హేతుమూలకాదీన’’న్తిఆదిమాహ. అలోభాదితంతంనామవసేన పన హేతుఆరమ్మణాధిపతిఆహారిన్ద్రియఝానమగ్గపచ్చయధమ్మా ఏవం పాకటా హుత్వా న పఞ్ఞాయేయ్యున్తి తే పరిచ్ఛేదవసేన దస్సేన్తో ‘‘ద్వాదసేవ హి హేతూ’’తిఆదిమాహ. తేన ‘‘ఏత్తకాయేవ పచ్చయధమ్మా’’తి నిచ్ఛయం కత్వా పాకటో హుత్వా అపఞ్ఞాయమానోపి తేస్వేవ మగ్గితబ్బోతి దస్సేతి. తత్థ ఛ ఆరమ్మణాతి ఏతేన ఆరమ్మణాధిపతి రూపాదిఆరమ్మణభావతో సఙ్గహితోతి తం అగ్గహేత్వా ‘‘చత్తారో అధిపతయో’’తి వుత్తం. ఏకన్తేన కుసలవిపాకాతి ఇదం ఇన్ద్రియేసు అఞ్ఞిన్ద్రియవసేన లబ్భతి. ఏకన్తేన అకుసలవిపాకాతి ఇదం పన న సక్కా లద్ధుం. ఝానఙ్గేస్వపి హి దుక్ఖం అకుసలమేవ విపాకస్స అఝానఙ్గత్తా. చిత్తట్ఠితిపి అకుసలవిపాకకిరియా హోతీతి. అకుసలస్స విపాకా అకుసలవిపాకాతి ఏవం పన అత్థే గయ్హమానే ఇన్ద్రియేసు దుక్ఖిన్ద్రియవసేన లబ్భేయ్య, కుసలవిపాకాకుసలవిపాకవిసేసేన పన పచ్చయయోజనా నత్థీతి అయమత్థో అధిప్పేతోతి సక్కా వత్తున్తి.
Yesu pākaṭā hutvā paññāyanti, tāni dassetuṃ ‘‘hetumūlakādīna’’ntiādimāha. Alobhāditaṃtaṃnāmavasena pana hetuārammaṇādhipatiāhārindriyajhānamaggapaccayadhammā evaṃ pākaṭā hutvā na paññāyeyyunti te paricchedavasena dassento ‘‘dvādaseva hi hetū’’tiādimāha. Tena ‘‘ettakāyeva paccayadhammā’’ti nicchayaṃ katvā pākaṭo hutvā apaññāyamānopi tesveva maggitabboti dasseti. Tattha cha ārammaṇāti etena ārammaṇādhipati rūpādiārammaṇabhāvato saṅgahitoti taṃ aggahetvā ‘‘cattāro adhipatayo’’ti vuttaṃ. Ekantena kusalavipākāti idaṃ indriyesu aññindriyavasena labbhati. Ekantena akusalavipākāti idaṃ pana na sakkā laddhuṃ. Jhānaṅgesvapi hi dukkhaṃ akusalameva vipākassa ajhānaṅgattā. Cittaṭṭhitipi akusalavipākakiriyā hotīti. Akusalassa vipākā akusalavipākāti evaṃ pana atthe gayhamāne indriyesu dukkhindriyavasena labbheyya, kusalavipākākusalavipākavisesena pana paccayayojanā natthīti ayamattho adhippetoti sakkā vattunti.
పఞ్హావారస్స ఘటనే అనులోమగణనా నిట్ఠితా.
Pañhāvārassa ghaṭane anulomagaṇanā niṭṭhitā.
పచ్చనీయుద్ధారవణ్ణనా
Paccanīyuddhāravaṇṇanā
౫౨౭. ఏకేన లక్ఖణేనాతి ‘‘కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స నహేతుపచ్చయేన పచ్చయో’’తి హేతుపచ్చయతో అఞ్ఞేన పచ్చయేన పచ్చయోతి అత్థో. హేతుపచ్చయతో చ అఞ్ఞే పచ్చయా అగ్గహితగ్గహణేన అట్ఠ హోన్తి, తేసు కుసలో కుసలస్స తీహి పచ్చయేహి పచ్చయో, అకుసలస్స ద్వీహి, ఏవం తస్మిం తస్మిం పచ్చయే పచ్చనీయతో ఠితే తతో అఞ్ఞే పచ్చయా ఇమేస్వేవ ఆరమ్మణాదీసు అట్ఠసు పచ్చయేసు యథాయోగం యోజేతబ్బాతి ఇదమేత్థ లక్ఖణం వేదితబ్బం. ఏతేసు చ అట్ఠసు పచ్చయేసు పురిమపురిమేహి అసఙ్గహితే సఙ్గహేత్వా పచ్ఛిమపచ్ఛిమా వుత్తాతి ఆరమ్మణతో అఞ్ఞేసం ద్విన్నం వసేన ఉపనిస్సయో, వత్థుపురేజాతస్స వసేన పురేజాతం, సహజాతతో ఉపనిస్సయతో చ, అఞ్ఞిస్సా చేతనాయ వసేన కమ్మం, సహజాతతో అఞ్ఞస్స కబళీకారాహారస్స వసేన ఆహారో, సహజాతతో పురేజాతతో చ అఞ్ఞస్స రూపజీవితిన్ద్రియస్స వసేన ఇన్ద్రియం వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. ఏవఞ్చ కత్వా ‘‘కుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్స ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో, సహజాతఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో’’తిచ్చేవ (పట్ఠా॰ ౧.౧.౪౦౪, ౪౧౯, ౪౨౩) వుత్తం , తదఞ్ఞాభావా న వుత్తం ‘‘కమ్మాహారిన్ద్రియపచ్చయేన పచ్చయో’’తి, తస్మా ‘‘ఆరమ్మణాధిపతి ఆరమ్మణపచ్చయే సఙ్గహం గచ్ఛతీ’’తి ఏవం వత్తబ్బం. యం పన పరిత్తత్తికే పఞ్హావారపచ్చనీయే ‘‘అప్పమాణో ధమ్మో అప్పమాణస్స ధమ్మస్స సహజాతఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో’’తి (పట్ఠా॰ ౨.౧౨.౬౬, ౭౪) ఏత్థ ఆరమ్మణస్స అవచనం, తం పురిమేహి అసఙ్గహితవసేన వుత్తానం సఙ్గహితవివజ్జనాభావతో ఉపనిస్సయతో అఞ్ఞారమ్మణాభావతో చ, న పన ఆరమ్మణూపనిస్సయస్స ఆరమ్మణే అసఙ్గహితత్తా.
527. Ekena lakkhaṇenāti ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa nahetupaccayena paccayo’’ti hetupaccayato aññena paccayena paccayoti attho. Hetupaccayato ca aññe paccayā aggahitaggahaṇena aṭṭha honti, tesu kusalo kusalassa tīhi paccayehi paccayo, akusalassa dvīhi, evaṃ tasmiṃ tasmiṃ paccaye paccanīyato ṭhite tato aññe paccayā imesveva ārammaṇādīsu aṭṭhasu paccayesu yathāyogaṃ yojetabbāti idamettha lakkhaṇaṃ veditabbaṃ. Etesu ca aṭṭhasu paccayesu purimapurimehi asaṅgahite saṅgahetvā pacchimapacchimā vuttāti ārammaṇato aññesaṃ dvinnaṃ vasena upanissayo, vatthupurejātassa vasena purejātaṃ, sahajātato upanissayato ca, aññissā cetanāya vasena kammaṃ, sahajātato aññassa kabaḷīkārāhārassa vasena āhāro, sahajātato purejātato ca aññassa rūpajīvitindriyassa vasena indriyaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Evañca katvā ‘‘kusalo dhammo kusalassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo, sahajātaupanissayapaccayena paccayo’’ticceva (paṭṭhā. 1.1.404, 419, 423) vuttaṃ , tadaññābhāvā na vuttaṃ ‘‘kammāhārindriyapaccayena paccayo’’ti, tasmā ‘‘ārammaṇādhipati ārammaṇapaccaye saṅgahaṃ gacchatī’’ti evaṃ vattabbaṃ. Yaṃ pana parittattike pañhāvārapaccanīye ‘‘appamāṇo dhammo appamāṇassa dhammassa sahajātaupanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.12.66, 74) ettha ārammaṇassa avacanaṃ, taṃ purimehi asaṅgahitavasena vuttānaṃ saṅgahitavivajjanābhāvato upanissayato aññārammaṇābhāvato ca, na pana ārammaṇūpanissayassa ārammaṇe asaṅgahitattā.
అత్థిఅవిగతపచ్చయా యదిపి సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతాహారిన్ద్రియానం వసేన పఞ్చవిధావ, సహజాతపురేజాతానం పన పచ్ఛాజాతాహారానం పచ్ఛాజాతిన్ద్రియానఞ్చ సహాపి అత్థిఅవిగతపచ్చయభావో హోతి, న తిణ్ణం విప్పయుత్తతా వియ విసుంయేవాతి ‘‘అత్థిఅవిగతేసు చ ఏకేకస్స వసేన ఛహి భేదేహి ఠితా’’తి అత్థిఅవిగతపచ్చయలక్ఖణేసు ఏకేకం సఙ్గహేత్వా వుత్తం.
Atthiavigatapaccayā yadipi sahajātapurejātapacchājātāhārindriyānaṃ vasena pañcavidhāva, sahajātapurejātānaṃ pana pacchājātāhārānaṃ pacchājātindriyānañca sahāpi atthiavigatapaccayabhāvo hoti, na tiṇṇaṃ vippayuttatā viya visuṃyevāti ‘‘atthiavigatesu ca ekekassa vasena chahi bhedehi ṭhitā’’ti atthiavigatapaccayalakkhaṇesu ekekaṃ saṅgahetvā vuttaṃ.
‘‘రూపిన్ద్రియపచ్చయో పన అజ్ఝత్తబహిద్ధాభేదతో దువిధో’’తి వుత్తం, తం ‘‘అజ్ఝత్తికబాహిరభేదతో’’తి ఏవం వత్తబ్బం.
‘‘Rūpindriyapaccayo pana ajjhattabahiddhābhedato duvidho’’ti vuttaṃ, taṃ ‘‘ajjhattikabāhirabhedato’’ti evaṃ vattabbaṃ.
చతువీసతియాపీతి న సోళసన్నంయేవ, నాపి అట్ఠన్నంయేవ, అథ ఖో చతువీసతియాపీతి అత్థో. ఆరమ్మణభూతానం అధిపతిఉపనిస్సయపచ్చయానం ఉపనిస్సయే నిస్సయపురేజాతవిప్పయుత్తఅత్థిఅవిగతానఞ్చ పురేజాతే సఙ్గహో అత్థీతి ఆరమ్మణపచ్చయం ఆరమ్మణపచ్చయభావేయేవ ఠపేత్వా తదేకదేసస్స తేసఞ్చ ఉపనిస్సయాదీసు సఙ్గహం వత్తుకామో ‘‘ఆరమ్మణపచ్చయే ఆరమ్మణపచ్చయోవ సఙ్గహం గచ్ఛతి, న సేసా తేవీసతీ’’తి ఆహ. చతుత్థే పురేజాతపచ్చయేతి ఏత్థ యథా ‘‘ఉపనిస్సయపచ్చయే అధిపతిభూతో ఆరమ్మణపచ్చయో’’తి వుత్తం, ఏవం ‘‘పురేజాతభూతో ఆరమ్మణపచ్చయో’’తిపి వత్తబ్బం, తం పన తత్థ వుత్తనయేన గహేతుం సక్కాతి కత్వా న వుత్తం సియా. అథ పన ‘‘ఆరమ్మణతో అఞ్ఞం పురేజాతగ్గహణేన గహిత’’న్తి న వుత్తం, ఏవం సతి ఉపనిస్సయగ్గహణేనపి ఆరమ్మణతో అఞ్ఞస్స గహితతాయ భవితబ్బన్తి ‘‘అధిపతిభూతో ఆరమ్మణపచ్చయో ఉపనిస్సయే సఙ్గహం గచ్ఛతీ’’తి న వత్తబ్బం సియాతి.
Catuvīsatiyāpīti na soḷasannaṃyeva, nāpi aṭṭhannaṃyeva, atha kho catuvīsatiyāpīti attho. Ārammaṇabhūtānaṃ adhipatiupanissayapaccayānaṃ upanissaye nissayapurejātavippayuttaatthiavigatānañca purejāte saṅgaho atthīti ārammaṇapaccayaṃ ārammaṇapaccayabhāveyeva ṭhapetvā tadekadesassa tesañca upanissayādīsu saṅgahaṃ vattukāmo ‘‘ārammaṇapaccaye ārammaṇapaccayova saṅgahaṃ gacchati, na sesā tevīsatī’’ti āha. Catutthe purejātapaccayeti ettha yathā ‘‘upanissayapaccaye adhipatibhūto ārammaṇapaccayo’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘purejātabhūto ārammaṇapaccayo’’tipi vattabbaṃ, taṃ pana tattha vuttanayena gahetuṃ sakkāti katvā na vuttaṃ siyā. Atha pana ‘‘ārammaṇato aññaṃ purejātaggahaṇena gahita’’nti na vuttaṃ, evaṃ sati upanissayaggahaṇenapi ārammaṇato aññassa gahitatāya bhavitabbanti ‘‘adhipatibhūto ārammaṇapaccayo upanissaye saṅgahaṃ gacchatī’’ti na vattabbaṃ siyāti.
యేసు పఞ్హేసు…పే॰… ఏకోవ పచ్చయో ఆగతోతి ఏత్థ ఆగతోవాతి ఏవం ఏవసద్దో ఆనేత్వా యోజేతబ్బో. తేన ద్వాదసమచుద్దసమేసు పఞ్హేసు సహజాతపురేజాతేసు ఏకేకో పచ్చయో న అనాగతో హోతి, అథ ఖో ఆగతోవాతి తేసు అఞ్ఞతరపటిక్ఖేపే తేపి పఞ్హా పరిహాయన్తీతి దస్సితం హోతీతి. యస్మిం పన పఞ్హేతి దుతియఛట్ఠపఞ్హేసు ఏకేకవసేన గహేత్వా ఏకవచనేన నిద్దిసీయతి. ఏవన్తి ఆరమ్మణఉపనిస్సయవసేనాతి అత్థో. తేన ద్వాదసమచుద్దసమే నివత్తేతి. తేసుపి హి ద్వే పచ్చయా ఆగతా, న పన ఆరమ్మణఉపనిస్సయవసేనాతి. అవసేసానం వసేనాతి అవసేసానం లబ్భమానానం వసేనాతి దట్ఠబ్బం. న హి తేరసమపన్నరసమేసు పచ్ఛాజాతేపి పటిక్ఖిత్తే ఆహారిన్ద్రియానం వసేన తే పఞ్హా లబ్భన్తి, అథ ఖో సహజాతస్సేవ వసేనాతి. ఇదమేవ చేత్థ లక్ఖణన్తి అట్ఠన్నం పచ్చయానం సబ్బపచ్చయసఙ్గాహకత్తం, ఉక్కట్ఠవసేన పఞ్హాపరిచ్ఛేదో, తే తే పచ్చయే సఙ్గహేత్వా దస్సితపచ్చయపరిచ్ఛేదో, తస్మిం తస్మిం పచ్చయే పటిక్ఖిత్తే తస్స తస్స పఞ్హస్స పరిహానాపరిహానీతి ఏతం సబ్బం సన్ధాయ వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. తేనేవ ‘‘ఇమినా లక్ఖణేనా’’తి వుత్తం.
Yesupañhesu…pe… ekova paccayo āgatoti ettha āgatovāti evaṃ evasaddo ānetvā yojetabbo. Tena dvādasamacuddasamesu pañhesu sahajātapurejātesu ekeko paccayo na anāgato hoti, atha kho āgatovāti tesu aññatarapaṭikkhepe tepi pañhā parihāyantīti dassitaṃ hotīti. Yasmiṃ pana pañheti dutiyachaṭṭhapañhesu ekekavasena gahetvā ekavacanena niddisīyati. Evanti ārammaṇaupanissayavasenāti attho. Tena dvādasamacuddasame nivatteti. Tesupi hi dve paccayā āgatā, na pana ārammaṇaupanissayavasenāti. Avasesānaṃ vasenāti avasesānaṃ labbhamānānaṃ vasenāti daṭṭhabbaṃ. Na hi terasamapannarasamesu pacchājātepi paṭikkhitte āhārindriyānaṃ vasena te pañhā labbhanti, atha kho sahajātasseva vasenāti. Idameva cettha lakkhaṇanti aṭṭhannaṃ paccayānaṃ sabbapaccayasaṅgāhakattaṃ, ukkaṭṭhavasena pañhāparicchedo, te te paccaye saṅgahetvā dassitapaccayaparicchedo, tasmiṃ tasmiṃ paccaye paṭikkhitte tassa tassa pañhassa parihānāparihānīti etaṃ sabbaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Teneva ‘‘iminā lakkhaṇenā’’ti vuttaṃ.
తత్రాతి పభేదపరిహానీసు. తీహి పచ్చయేహి ఏకూనవీసతి పచ్చయా దస్సితాతి ‘‘నహేతుపచ్చయా’’తి ఏత్థ లబ్భమానపచ్చయే సన్ధాయ వుత్తం. అయం పన పచ్చయుద్ధారో సబ్బపచ్చనీయస్స సాధారణలక్ఖణవసేన వుత్తో, న ‘‘నహేతుపచ్చయా’’తి ఏత్థేవ లబ్భమానపచ్చయదస్సనవసేన. ఏవఞ్చ కత్వా హేతుదుకపఞ్హావారపచ్చనీయే ‘‘హేతుధమ్మో హేతుస్స ధమ్మస్స ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో, సహజాతపచ్చయేన పచ్చయో, ఉపనిస్సయపచ్చయేన పచ్చయో’’తి (పట్ఠా॰ ౩.౧.౪౩) వుత్తం, అఞ్ఞథా ‘‘నహేతుపచ్చయా’’తి ఏత్థ లబ్భమానపచ్చయదస్సనే ‘‘సహజాతపచ్చయేన పచ్చయో’’తి న వత్తబ్బం సియా, తస్మా ఇధాపి సబ్బలబ్భమానపచ్చయసఙ్గహవసేన పచ్చయుద్ధారస్స వుత్తత్తా తీహి పచ్చయేహి వీసతి పచ్చయా దస్సితాతి దట్ఠబ్బా. యం వుత్తం ‘‘తత్రాయం విత్థారకథా’’తి, తత్ర పభేదే విత్థారకథం వత్వా పరిహానీయం దస్సేన్తో ‘‘తస్మిం పన పచ్చయే…పే॰… తే పరతో వక్ఖామా’’తి ఆహ.
Tatrāti pabhedaparihānīsu. Tīhi paccayehi ekūnavīsati paccayā dassitāti ‘‘nahetupaccayā’’ti ettha labbhamānapaccaye sandhāya vuttaṃ. Ayaṃ pana paccayuddhāro sabbapaccanīyassa sādhāraṇalakkhaṇavasena vutto, na ‘‘nahetupaccayā’’ti ettheva labbhamānapaccayadassanavasena. Evañca katvā hetudukapañhāvārapaccanīye ‘‘hetudhammo hetussa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo, sahajātapaccayena paccayo, upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 3.1.43) vuttaṃ, aññathā ‘‘nahetupaccayā’’ti ettha labbhamānapaccayadassane ‘‘sahajātapaccayena paccayo’’ti na vattabbaṃ siyā, tasmā idhāpi sabbalabbhamānapaccayasaṅgahavasena paccayuddhārassa vuttattā tīhi paccayehi vīsati paccayā dassitāti daṭṭhabbā. Yaṃ vuttaṃ ‘‘tatrāyaṃ vitthārakathā’’ti, tatra pabhede vitthārakathaṃ vatvā parihānīyaṃ dassento ‘‘tasmiṃ pana paccaye…pe… te parato vakkhāmā’’ti āha.
౫౨౮. తథా అకుసలాదికేసుపి చతూసు పఞ్హేసు తేహి తేహి పచ్చయేహి తే తేయేవ పచ్చయా దస్సితాతి కుసలాదికేసు దస్సితేహి అఞ్ఞేసం అభావం సన్ధాయ వుత్తన్తి వేదితబ్బం. న హి ‘‘అకుసలో ధమ్మో కుసలస్స ధమ్మస్సా’’తి ఏత్థ ద్వీహి పచ్చయేహి తయో పచ్చయా దస్సితా, అథ ఖో ద్వేయేవ, అబ్యాకతస్సపి అకుసలో ఆరమ్మణాధిపతిపచ్చయో న హోతీతి.
528. Tathā akusalādikesupi catūsu pañhesu tehi tehi paccayehi te teyeva paccayā dassitāti kusalādikesu dassitehi aññesaṃ abhāvaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Na hi ‘‘akusalo dhammo kusalassa dhammassā’’ti ettha dvīhi paccayehi tayo paccayā dassitā, atha kho dveyeva, abyākatassapi akusalo ārammaṇādhipatipaccayo na hotīti.
౫౩౦. సహజాతపచ్చయా పన న హోన్తి వత్థుమిస్సకత్తాతి అసహజాతపచ్చయేన వత్థునా సహజాతపచ్చయభావేన గహితత్తా తేన సద్ధిం సహజాతపచ్చయా న హోన్తీతి దస్సేతి, న పన సుద్ధానం సహజాతపచ్చయభావం నివారేతి. వత్థునా పన సద్ధిం యేన నిస్సయాదినా పచ్చయా హోన్తి, తమేవ నిస్సయాదిం విసేసేతుం సహజాతన్తి వుత్తన్తి దస్సేన్తో ‘‘తస్మా తేస’’న్తిఆదిమాహ.
530. Sahajātapaccayā pana na honti vatthumissakattāti asahajātapaccayena vatthunā sahajātapaccayabhāvena gahitattā tena saddhiṃ sahajātapaccayā na hontīti dasseti, na pana suddhānaṃ sahajātapaccayabhāvaṃ nivāreti. Vatthunā pana saddhiṃ yena nissayādinā paccayā honti, tameva nissayādiṃ visesetuṃ sahajātanti vuttanti dassento ‘‘tasmā tesa’’ntiādimāha.
ఇమస్మిం పన పచ్చయుద్ధారే ఆరమ్మణఉపనిస్సయకమ్మఅత్థిపచ్చయేసు చతూసు సబ్బపచ్చయే సఙ్గణ్హిత్వా కస్మా తేసం వసేన పచ్చయుద్ధారో న కతోతి? మిస్సకామిస్సకస్స అత్థిపచ్చయవిభాగస్స దువిఞ్ఞేయ్యత్తా. న హి ‘‘అవిభాగేన అత్థిపచ్చయేన పచ్చయో’’తి వుత్తే సక్కా విఞ్ఞాతుం ‘‘కిం సుద్ధేన సహజాతఅత్థిపచ్చయేన పురేజాతపచ్ఛాజాతాహారిన్ద్రియఅత్థిపచ్చయేన వా, అథ సహజాతపురేజాతమిస్సకేన పచ్ఛాజాతాహారమిస్సకేన పచ్ఛాజాతిన్ద్రియమిస్సకేన వా’’తి. అత్థిపచ్చయవిసేసేసు పన సహజాతాదీసు సరూపతో వుచ్చమానేసు యత్థ సుద్ధానం సహజాతాదీనం పచ్చయభావో, తత్థ ‘‘సహజాతపచ్చయేన పచ్చయో’’తిఆదినా సుద్ధానం, యత్థ చ మిస్సకానం పచ్చయభావో, తత్థ ‘‘సహజాతం పురేజాత’’న్తిఆదినా మిస్సకానం గహణతో సువిఞ్ఞేయ్యతా హోతి, తస్మా అత్థిపచ్చయవిసేసదస్సనత్థం సహజాతాదయో గహితా, తేన చ సబ్బపచ్చయానం చతూసు పచ్చయేసు సఙ్గహో దస్సితో హోతి.
Imasmiṃ pana paccayuddhāre ārammaṇaupanissayakammaatthipaccayesu catūsu sabbapaccaye saṅgaṇhitvā kasmā tesaṃ vasena paccayuddhāro na katoti? Missakāmissakassa atthipaccayavibhāgassa duviññeyyattā. Na hi ‘‘avibhāgena atthipaccayena paccayo’’ti vutte sakkā viññātuṃ ‘‘kiṃ suddhena sahajātaatthipaccayena purejātapacchājātāhārindriyaatthipaccayena vā, atha sahajātapurejātamissakena pacchājātāhāramissakena pacchājātindriyamissakena vā’’ti. Atthipaccayavisesesu pana sahajātādīsu sarūpato vuccamānesu yattha suddhānaṃ sahajātādīnaṃ paccayabhāvo, tattha ‘‘sahajātapaccayena paccayo’’tiādinā suddhānaṃ, yattha ca missakānaṃ paccayabhāvo, tattha ‘‘sahajātaṃ purejāta’’ntiādinā missakānaṃ gahaṇato suviññeyyatā hoti, tasmā atthipaccayavisesadassanatthaṃ sahajātādayo gahitā, tena ca sabbapaccayānaṃ catūsu paccayesu saṅgaho dassito hoti.
కస్మా పన సహజాతపురేజాతే అగ్గహేత్వా నిస్సయో, పురేజాతపచ్ఛాజాతే అగ్గహేత్వా విప్పయుత్తో వా అత్థిపచ్చయవిసేసభావేన న వుత్తోతి? అవత్తబ్బత్తా, నిస్సయో తావ న వత్తబ్బో సహజాతపురేజాతానం సుద్ధానం మిస్సకానఞ్చ నిస్సయపచ్చయభావతో విభజితబ్బతాయ అత్థిపచ్చయేన అవిసిట్ఠత్తా, విప్పయుత్తపచ్చయో చ సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతభావతో అత్థిపచ్చయో వియ విసేసితబ్బోతి సో వియ న వత్తబ్బో. సహజాతపురేజాతానఞ్చ మిస్సకానం అత్థిపచ్చయభావో హోతి, న విప్పయుత్తభావో. తథా సహజాతపచ్ఛాజాతానఞ్చ మిస్సకానం అత్థిపచ్చయభావో హోతి. వక్ఖతి హి ‘‘అనుపాదిన్నఅనుపాదానియో ధమ్మో ఉపాదిన్నుపాదానియస్స చ అనుపాదిన్నఅనుపాదానియస్స చ ధమ్మస్స అత్థిపచ్చయేన పచ్చయో సహజాతం పచ్ఛాజాత’’న్తి (పట్ఠా॰ ౧.౪.౮౪), న పన విప్పయుత్తపచ్చయభావో, తస్మా విప్పయుత్తగ్గహణేన మిస్సకానం అత్థిపచ్చయభావస్స అగ్గహణతో న సో అత్థిపచ్చయవిసేసో భవితుం యుత్తోతి భియ్యోపి న వత్తబ్బో.
Kasmā pana sahajātapurejāte aggahetvā nissayo, purejātapacchājāte aggahetvā vippayutto vā atthipaccayavisesabhāvena na vuttoti? Avattabbattā, nissayo tāva na vattabbo sahajātapurejātānaṃ suddhānaṃ missakānañca nissayapaccayabhāvato vibhajitabbatāya atthipaccayena avisiṭṭhattā, vippayuttapaccayo ca sahajātapurejātapacchājātabhāvato atthipaccayo viya visesitabboti so viya na vattabbo. Sahajātapurejātānañca missakānaṃ atthipaccayabhāvo hoti, na vippayuttabhāvo. Tathā sahajātapacchājātānañca missakānaṃ atthipaccayabhāvo hoti. Vakkhati hi ‘‘anupādinnaanupādāniyo dhammo upādinnupādāniyassa ca anupādinnaanupādāniyassa ca dhammassa atthipaccayena paccayo sahajātaṃ pacchājāta’’nti (paṭṭhā. 1.4.84), na pana vippayuttapaccayabhāvo, tasmā vippayuttaggahaṇena missakānaṃ atthipaccayabhāvassa aggahaṇato na so atthipaccayaviseso bhavituṃ yuttoti bhiyyopi na vattabbo.
నను చ సహజాతపచ్చయో చ హేతుఆదీహి విసేసితబ్బోతి సోపి నిస్సయవిప్పయుత్తా వియ అత్థిపచ్చయవిసేసభావేన న వత్తబ్బోతి? న, విరుద్ధపచ్చయేహి అవిసేసితబ్బత్తా. నిస్సయవిప్పయుత్తా హి అత్థిపచ్చయో వియ ఉప్పత్తికాలవిరుద్ధేహి పచ్చయేహి విసేసితబ్బా, న పన సహజాతో. హేతుఆదయో హి సహజాతా ఏవ, న ఉప్పత్తికాలవిరుద్ధాతి.
Nanu ca sahajātapaccayo ca hetuādīhi visesitabboti sopi nissayavippayuttā viya atthipaccayavisesabhāvena na vattabboti? Na, viruddhapaccayehi avisesitabbattā. Nissayavippayuttā hi atthipaccayo viya uppattikālaviruddhehi paccayehi visesitabbā, na pana sahajāto. Hetuādayo hi sahajātā eva, na uppattikālaviruddhāti.
పచ్చనీయుద్ధారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paccanīyuddhāravaṇṇanā niṭṭhitā.
పచ్చనీయగణనవణ్ణనా
Paccanīyagaṇanavaṇṇanā
నహేతుమూలకవణ్ణనా
Nahetumūlakavaṇṇanā
౫౩౨. సుద్ధో ఆరమ్మణపచ్చయో పరిహాయతీతి ఏత్థ సుద్ధగ్గహణేన న కిఞ్చి పయోజనం. ఆరమ్మణే హి పచ్చనీయతో ఠితే అధిపతిపచ్చయాదిభూతో ఆరమ్మణపచ్చయో పరిహాయతియేవాతి. సుద్ధోతి వా అట్ఠసు పచ్చయేసు కేవలం ఆరమ్మణపచ్చయో పరిహాయతి, న సేసాతి దస్సేతి. ఏకాదసన్నన్తి సహజాతే సఙ్గహం గచ్ఛన్తేసు పన్నరససు అఞ్ఞమఞ్ఞవిపాకసమ్పయుత్తవిప్పయుత్తే వజ్జేత్వా ఏకాదసన్నం వసేన. తేతి తే సహజాతే అన్తోగధాయేవ తస్మిం పటిక్ఖిత్తే అఞ్ఞేనాకారేన విస్సజ్జనం న లభన్తీతి దస్సేతి, అనన్తోగధా పన ఆరమ్మణాధిపతిపురేజాతనిస్సయాదయో ఆరమ్మణాదిఆకారేన లభన్తీతి.
532. Suddho ārammaṇapaccayo parihāyatīti ettha suddhaggahaṇena na kiñci payojanaṃ. Ārammaṇe hi paccanīyato ṭhite adhipatipaccayādibhūto ārammaṇapaccayo parihāyatiyevāti. Suddhoti vā aṭṭhasu paccayesu kevalaṃ ārammaṇapaccayo parihāyati, na sesāti dasseti. Ekādasannanti sahajāte saṅgahaṃ gacchantesu pannarasasu aññamaññavipākasampayuttavippayutte vajjetvā ekādasannaṃ vasena. Teti te sahajāte antogadhāyeva tasmiṃ paṭikkhitte aññenākārena vissajjanaṃ na labhantīti dasseti, anantogadhā pana ārammaṇādhipatipurejātanissayādayo ārammaṇādiākārena labhantīti.
కిఞ్చాపి సహజాతపచ్చయోయేవ నత్థీతి తస్మిం పటిక్ఖిత్తే ఇమే వారా న లబ్భేయ్యుం, అథ ఖో నిస్సయఅత్థిఅవిగతానం వసేన ఏతే లభితబ్బా సియున్తి అధిప్పాయో. యస్మా పనాతిఆదినా యదిపి సహజాతపచ్చయో నత్థి , యస్మా పన సహజాతపచ్చయధమ్మే ఠితా ఏతే న నిస్సయాదయో న హోన్తి, యస్మా చ సహజాతే పటిక్ఖిత్తే యే పటిక్ఖిత్తా హోన్తి, తే ఇధ సహజాతపటిక్ఖేపేన పటిక్ఖిత్తా, తస్మా తేపి వారా న లబ్భన్తీతి దస్సేతి.
Kiñcāpi sahajātapaccayoyeva natthīti tasmiṃ paṭikkhitte ime vārā na labbheyyuṃ, atha kho nissayaatthiavigatānaṃ vasena ete labhitabbā siyunti adhippāyo. Yasmā panātiādinā yadipi sahajātapaccayo natthi , yasmā pana sahajātapaccayadhamme ṭhitā ete na nissayādayo na honti, yasmā ca sahajāte paṭikkhitte ye paṭikkhittā honti, te idha sahajātapaṭikkhepena paṭikkhittā, tasmā tepi vārā na labbhantīti dasseti.
ఠపేత్వా సహజాతపచ్చయన్తి ఏతేన నిస్సయాదిభూతఞ్చ సహజాతపచ్చయం ఠపేత్వాతి వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. కుసలతో పవత్తమానేసు కుసలాబ్యాకతేసు కుసలస్స కుసలో అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయో హోతీతి ఇమమత్థం సన్ధాయాహ ‘‘అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయధమ్మవసేన పవత్తిసబ్భావతో’’తి. యే ధమ్మా అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయసఙ్గహం గతాతి తేసం తేసం పచ్చయుప్పన్నానం పచ్చయభావేన వుచ్చమానా యే ధమ్మా అత్తనో పచ్చయుప్పన్నభావేన వుచ్చమానానం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయోతి సఙ్గహం గతాతి అత్థో. కుసలో చ కుసలస్స అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయోతి కత్వా కుసలాబ్యాకతానం అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయసఙ్గహం గతేహేవ ధమ్మేహి పచ్చయో హోతి, సముదాయభూతో ఏకదేసభూతేహీతి అయమేత్థ అధిప్పాయో. కుసలో పన కుసలస్స అఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయభూతేహేవ కుసలాబ్యాకతానం సహజాతాదీహి, న అఞ్ఞథాతి అఞ్ఞమఞ్ఞే పటిక్ఖిత్తే సో వారో పరిహాయతీతి వత్తబ్బం.
Ṭhapetvā sahajātapaccayanti etena nissayādibhūtañca sahajātapaccayaṃ ṭhapetvāti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Kusalato pavattamānesu kusalābyākatesu kusalassa kusalo aññamaññapaccayo hotīti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘aññamaññapaccayadhammavasena pavattisabbhāvato’’ti. Ye dhammā aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gatāti tesaṃ tesaṃ paccayuppannānaṃ paccayabhāvena vuccamānā ye dhammā attano paccayuppannabhāvena vuccamānānaṃ aññamaññapaccayoti saṅgahaṃ gatāti attho. Kusalo ca kusalassa aññamaññapaccayoti katvā kusalābyākatānaṃ aññamaññapaccayasaṅgahaṃ gateheva dhammehi paccayo hoti, samudāyabhūto ekadesabhūtehīti ayamettha adhippāyo. Kusalo pana kusalassa aññamaññapaccayabhūteheva kusalābyākatānaṃ sahajātādīhi, na aññathāti aññamaññe paṭikkhitte so vāro parihāyatīti vattabbaṃ.
చతున్నం ఖన్ధానం ఏకదేసోవాతి సహజాతే సన్ధాయ వుత్తం. అసహజాతా హి ఆహారిన్ద్రియా రూపక్ఖన్ధేకదేసోవ హోన్తి. తేతి తే విప్పయుత్తపచ్చయధమ్మా.
Catunnaṃ khandhānaṃ ekadesovāti sahajāte sandhāya vuttaṃ. Asahajātā hi āhārindriyā rūpakkhandhekadesova honti. Teti te vippayuttapaccayadhammā.
౫౩౩. ‘‘దుమూలకాదివసేన పచ్చయగణనం దస్సేతు’’న్తి లిఖితం, ‘‘పచ్చనీయగణనం దస్సేతు’’న్తి పన వత్తబ్బం. పచ్చనీయవారగణనా హి దస్సితాతి.
533. ‘‘Dumūlakādivasena paccayagaṇanaṃ dassetu’’nti likhitaṃ, ‘‘paccanīyagaṇanaṃ dassetu’’nti pana vattabbaṃ. Paccanīyavāragaṇanā hi dassitāti.
‘‘విపాకం పనేత్థ నఉపనిస్సయపచ్చయేన సద్ధిం ఘటితత్తా న లబ్భతీ’’తి వుత్తం, విపాకస్సపి పన కమ్మం ఉపనిస్సయో అహుత్వాపి కమ్మపచ్చయో హోతీతి విపాకత్తికే దస్సితమేతన్తి.
‘‘Vipākaṃ panettha naupanissayapaccayena saddhiṃ ghaṭitattā na labbhatī’’ti vuttaṃ, vipākassapi pana kammaṃ upanissayo ahutvāpi kammapaccayo hotīti vipākattike dassitametanti.
నహేతుమూలకవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Nahetumūlakavaṇṇanā niṭṭhitā.
౫౩౪. సత్త పఞ్చ తీణి ద్వే ఏకన్తి పరిచ్ఛిన్నగణనానీతి సత్తాదిపరిచ్ఛేదేహి పరిచ్ఛిన్నగణనాని విస్సజ్జనాని హేతుమూలకే దస్సితానీతి ఆహ.
534. Satta pañca tīṇi dve ekanti paricchinnagaṇanānīti sattādiparicchedehi paricchinnagaṇanāni vissajjanāni hetumūlake dassitānīti āha.
౫౩౮. ననిస్సయపచ్చయా నఉపనిస్సయపచ్చయా నపచ్ఛాజాతే తీణీతి మూలకం సఙ్ఖిపిత్వా దసమూలకే ‘‘నపచ్ఛాజాతే తీణీ’’తి వుత్తం గణనం ఉద్ధరతి. ‘‘తేసు కటత్తారూపఞ్చ ఆహారసముట్ఠానఞ్చ పచ్చయుప్పన్న’’న్తి వుత్తం, ద్వీసు పన విపాకో తతియే తేసముట్ఠానికకాయో చ పచ్చయుప్పన్నో హోతియేవ.
538. Nanissayapaccayānaupanissayapaccayā napacchājāte tīṇīti mūlakaṃ saṅkhipitvā dasamūlake ‘‘napacchājāte tīṇī’’ti vuttaṃ gaṇanaṃ uddharati. ‘‘Tesu kaṭattārūpañca āhārasamuṭṭhānañca paccayuppanna’’nti vuttaṃ, dvīsu pana vipāko tatiye tesamuṭṭhānikakāyo ca paccayuppanno hotiyeva.
౫౪౫. అబ్యాకతో చ సహజాతఅబ్యాకతస్సాతి ‘‘అరూపాబ్యాకతో అరూపాబ్యాకతస్స, రూపాబ్యాకతో చ రూపాబ్యాకతస్సా’’తి ఏతం ద్వయం సన్ధాయ వుత్తం. రూపాబ్యాకతో పన అరూపాబ్యాకతస్స, అరూపాబ్యాకతో చ రూపాబ్యాకతస్స సహజాతపచ్చయో హోన్తో విప్పయుత్తపచ్చయో హోతియేవ. ‘‘అబ్యాకతో సహజాతాహారిన్ద్రియవసేన అబ్యాకతస్సాతి ఏవం పఞ్చా’’తి పన వత్తబ్బం.
545. Abyākato ca sahajātaabyākatassāti ‘‘arūpābyākato arūpābyākatassa, rūpābyākato ca rūpābyākatassā’’ti etaṃ dvayaṃ sandhāya vuttaṃ. Rūpābyākato pana arūpābyākatassa, arūpābyākato ca rūpābyākatassa sahajātapaccayo honto vippayuttapaccayo hotiyeva. ‘‘Abyākato sahajātāhārindriyavasena abyākatassāti evaṃ pañcā’’ti pana vattabbaṃ.
౫౪౬. నోఅత్థిపచ్చయా నహేతుయా నవాతి ఏత్థ ‘‘ఏకమూలకేకావసానా అనన్తరపకతూపనిస్సయవసేన లబ్భన్తీ’’తి వుత్తం, అత్థిపచ్చయే పన పటిక్ఖిత్తే అట్ఠసు పచ్చయేసు సహజాతపురేజాతపచ్ఛాజాతాహారిన్ద్రియాని పటిక్ఖిత్తాని, ఆరమ్మణఉపనిస్సయకమ్మాని ఠితానీతి తేసం తిణ్ణం ఠితానం వసేన లబ్భన్తీతి వత్తబ్బం. సబ్బత్థ హి అట్ఠసు పచ్చయేసు యే యే పటిక్ఖిత్తా, తే తే అపనేత్వా యే యే ఠితా, తేసం వసేన తే తే వారా లబ్భన్తీతి ఇదమేత్థ లక్ఖణన్తి. యావ నిస్సయమ్పీతి న కేవలం నారమ్మణేయేవ ఠత్వా, అథ ఖో యావ నిస్సయం, తావ ఠత్వాపి నఉపనిస్సయే ద్వే కాతబ్బాతి అత్థో. నఉపనిస్సయతో హి పురిమేసు చ నవపి లబ్భన్తి, నఉపనిస్సయే పన పవత్తే అత్థిఆరమ్మణఉపనిస్సయపటిక్ఖేపేన సత్త పచ్చయా పటిక్ఖిత్తాతి అవసిట్ఠస్స కమ్మస్స వసేన ద్వేయేవాతి.
546. Noatthipaccayā nahetuyā navāti ettha ‘‘ekamūlakekāvasānā anantarapakatūpanissayavasena labbhantī’’ti vuttaṃ, atthipaccaye pana paṭikkhitte aṭṭhasu paccayesu sahajātapurejātapacchājātāhārindriyāni paṭikkhittāni, ārammaṇaupanissayakammāni ṭhitānīti tesaṃ tiṇṇaṃ ṭhitānaṃ vasena labbhantīti vattabbaṃ. Sabbattha hi aṭṭhasu paccayesu ye ye paṭikkhittā, te te apanetvā ye ye ṭhitā, tesaṃ vasena te te vārā labbhantīti idamettha lakkhaṇanti. Yāva nissayampīti na kevalaṃ nārammaṇeyeva ṭhatvā, atha kho yāva nissayaṃ, tāva ṭhatvāpi naupanissaye dve kātabbāti attho. Naupanissayato hi purimesu ca navapi labbhanti, naupanissaye pana pavatte atthiārammaṇaupanissayapaṭikkhepena satta paccayā paṭikkhittāti avasiṭṭhassa kammassa vasena dveyevāti.
పచ్చనీయగణనవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paccanīyagaṇanavaṇṇanā niṭṭhitā.
అనులోమపచ్చనీయవణ్ణనా
Anulomapaccanīyavaṇṇanā
౫౫౦. సదిసవారాతి అనురూపవారాతి అత్థో. నఅఞ్ఞమఞ్ఞే లద్ధేసు హి ఏకాదససు ‘‘కుసలో కుసలస్స అకుసలో అకుసలస్సా’’తి ఇమే హేతుయా లద్ధేసు సత్తసు ఇమేహేవ ద్వీహి సమానా హోన్తి, అత్థాభావతో పన న అనురూపాతి. అథ వా వచనతో అత్థతో చ ఉద్దేసతో యథాయోగం నిద్దేసతో చాతి సబ్బథా సమానతం సన్ధాయ ‘‘సదిసవారా’’తి ఆహ.
550. Sadisavārāti anurūpavārāti attho. Naaññamaññe laddhesu hi ekādasasu ‘‘kusalo kusalassa akusalo akusalassā’’ti ime hetuyā laddhesu sattasu imeheva dvīhi samānā honti, atthābhāvato pana na anurūpāti. Atha vā vacanato atthato ca uddesato yathāyogaṃ niddesato cāti sabbathā samānataṃ sandhāya ‘‘sadisavārā’’ti āha.
౫౫౧. పటిసన్ధినామరూపం సన్ధాయాతి పటిసన్ధియం హేతునామపచ్చయం వత్థురూపఞ్చ పచ్చయుప్పన్నం సన్ధాయ . తీణి కుసలాదీని చిత్తసముట్ఠానరూపస్సాతి ఏత్థ ‘‘అబ్యాకతో కటత్తారూపస్స చా’’తి ఇదమ్పి వత్తబ్బం.
551. Paṭisandhināmarūpaṃ sandhāyāti paṭisandhiyaṃ hetunāmapaccayaṃ vatthurūpañca paccayuppannaṃ sandhāya . Tīṇi kusalādīni cittasamuṭṭhānarūpassāti ettha ‘‘abyākato kaṭattārūpassa cā’’ti idampi vattabbaṃ.
౫౫౬. అధిపతిమూలకే నహేతుయా దసాతి ద్విన్నమ్పి అధిపతీనం వసేన వుత్తం, నారమ్మణే సత్తాతి సహజాతాధిపతిస్స, నసహజాతే సత్తాతి ఆరమ్మణాధిపతిస్సాతి ఏవం సబ్బత్థ తస్మిం తస్మిం పచ్చయే పటిక్ఖిత్తే ఘటనేసు చ తస్మిం తస్మిం పచ్చయే ఘటితే మూలభావేన ఠితే పచ్చయే యే ధమ్మా పరిహాయన్తి, యే చ తిట్ఠన్తి, తే సాధుకం సల్లక్ఖేత్వా యే ధమ్మా ఠితా యేసం పచ్చయా హోన్తి, తేసం వసేన గణనా ఉద్ధరితబ్బా. అనులోమే వుత్తఘటితే హి మూలభావేన ఠపేత్వా ఘటితావసేసా పచ్చయా పచ్చనీయతో యోజితాతి తత్థ లద్ధాయేవ పచ్చనీయతో ఠితపచ్చయానం వసేన సమానా ఊనా చ సక్కా విఞ్ఞాతున్తి.
556. Adhipatimūlake nahetuyā dasāti dvinnampi adhipatīnaṃ vasena vuttaṃ, nārammaṇe sattāti sahajātādhipatissa, nasahajāte sattāti ārammaṇādhipatissāti evaṃ sabbattha tasmiṃ tasmiṃ paccaye paṭikkhitte ghaṭanesu ca tasmiṃ tasmiṃ paccaye ghaṭite mūlabhāvena ṭhite paccaye ye dhammā parihāyanti, ye ca tiṭṭhanti, te sādhukaṃ sallakkhetvā ye dhammā ṭhitā yesaṃ paccayā honti, tesaṃ vasena gaṇanā uddharitabbā. Anulome vuttaghaṭite hi mūlabhāvena ṭhapetvā ghaṭitāvasesā paccayā paccanīyato yojitāti tattha laddhāyeva paccanīyato ṭhitapaccayānaṃ vasena samānā ūnā ca sakkā viññātunti.
అనులోమపచ్చనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Anulomapaccanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
పచ్చనీయానులోమవణ్ణనా
Paccanīyānulomavaṇṇanā
౬౩౧. ఊనతరగణనేన సద్ధిం అతిరేకగణనస్సపి గణనం పరిహాపేత్వాతి ఏత్థ అనులోమతో యోజియమానేన పచ్చయేన సద్ధిం పచ్చనీయతో ఠితస్స అతిరేకగణనస్సపి గణనం పరిహాపేత్వాతి అధిప్పాయో. పరిహాపనగణనాయ ఊనతరగణనేన సద్ధిం సమానత్తఞ్చ న ఏకన్తికం. నహేతునారమ్మణదుకస్స హి గణనా అధిపతిపచ్చయేన యోజియమానేన ఊనతరగణనేన సద్ధిం పరిహీనాపి అధిపతిపచ్చయే లద్ధగణనాయ న సమానా, అథ ఖో తతోపి ఊనతరా హోతీతి ఆహ ‘‘న పనేతం సబ్బసంసన్దనేసు గచ్ఛతీ’’తి.
631. Ūnataragaṇanena saddhiṃ atirekagaṇanassapi gaṇanaṃ parihāpetvāti ettha anulomato yojiyamānena paccayena saddhiṃ paccanīyato ṭhitassa atirekagaṇanassapi gaṇanaṃ parihāpetvāti adhippāyo. Parihāpanagaṇanāya ūnataragaṇanena saddhiṃ samānattañca na ekantikaṃ. Nahetunārammaṇadukassa hi gaṇanā adhipatipaccayena yojiyamānena ūnataragaṇanena saddhiṃ parihīnāpi adhipatipaccaye laddhagaṇanāya na samānā, atha kho tatopi ūnatarā hotīti āha ‘‘na panetaṃ sabbasaṃsandanesu gacchatī’’ti.
నిస్సయే పచ్చనీయతో ఠితే సహజాతే చ అనులోమతో అతిట్ఠమానానం హేతుఆదీనం సహజాతస్స చ అట్ఠానం పాకటన్తి అపాకటమేవ దస్సేన్తో ‘‘వత్థుపురేజాతో అనులోమతో న తిట్ఠతీ’’తి ఆహ. ఆహారే వాతిఆదినా ఇదం దస్సేతి – సహజాతే పచ్చనీయతో ఠితే అనులోమతో అతిట్ఠమానా ఝానమగ్గసమ్పయుత్తా ఆహారే వా ఇన్ద్రియే వా పచ్చనీయతో ఠితే తిట్ఠన్తీతి హేతుఆదయోపి తిట్ఠన్తి. సబ్బఝానమగ్గేహి పన చతుక్ఖన్ధేకదేసభూతానం సమ్పయుత్తేన చ చతుక్ఖన్ధభూతానం సబ్బేసం తేసం అనులోమతో ఠానం దస్సేతీతి దట్ఠబ్బం, ఇతరేసు వత్తబ్బమేవ నత్థి. అధిపతిఉపనిస్సయాతి ఆరమ్మణమిస్సానమ్పి అనులోమతో ఠానం దస్సేతి.
Nissaye paccanīyato ṭhite sahajāte ca anulomato atiṭṭhamānānaṃ hetuādīnaṃ sahajātassa ca aṭṭhānaṃ pākaṭanti apākaṭameva dassento ‘‘vatthupurejāto anulomato na tiṭṭhatī’’ti āha. Āhāre vātiādinā idaṃ dasseti – sahajāte paccanīyato ṭhite anulomato atiṭṭhamānā jhānamaggasampayuttā āhāre vā indriye vā paccanīyato ṭhite tiṭṭhantīti hetuādayopi tiṭṭhanti. Sabbajhānamaggehi pana catukkhandhekadesabhūtānaṃ sampayuttena ca catukkhandhabhūtānaṃ sabbesaṃ tesaṃ anulomato ṭhānaṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ, itaresu vattabbameva natthi. Adhipatiupanissayāti ārammaṇamissānampi anulomato ṭhānaṃ dasseti.
‘‘ఇన్ద్రియే ఏకన్తి రూపజీవితిన్ద్రియవసేనా’’తి వుత్తం, ‘‘చక్ఖున్ద్రియాదీనం రూపజీవితిన్ద్రియస్స చ వసేనా’’తి పన వత్తబ్బం. కమేన గన్త్వా విప్పయుత్తే తీణీతి ఇదం పాకటభావత్థం ‘‘నవమూలకాదీసు విప్పయుత్తే తీణీ’’తి ఏవం కేసుచి పోత్థకేసు ఉద్ధటం. ఇమాని చ ద్వే పచ్ఛాజాతిన్ద్రియవసేనాతి ఇదం ‘‘ఇమాని చ ద్వే పచ్ఛాజాతాహారిన్ద్రియవసేనా’’తి చ వత్తబ్బం.
‘‘Indriye ekanti rūpajīvitindriyavasenā’’ti vuttaṃ, ‘‘cakkhundriyādīnaṃ rūpajīvitindriyassa ca vasenā’’ti pana vattabbaṃ. Kamena gantvā vippayutte tīṇīti idaṃ pākaṭabhāvatthaṃ ‘‘navamūlakādīsu vippayutte tīṇī’’ti evaṃ kesuci potthakesu uddhaṭaṃ. Imāni ca dve pacchājātindriyavasenāti idaṃ ‘‘imāni ca dve pacchājātāhārindriyavasenā’’ti ca vattabbaṃ.
నహేతుమూలకవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Nahetumūlakavaṇṇanā niṭṭhitā.
౬౩౬. నఅఞ్ఞమఞ్ఞపచ్చయా హేతుయా తీణీతి కుసలాదీని చిత్తసముట్ఠానానన్తి ఏత్థ ‘‘పటిసన్ధియం కటత్తారూపానఞ్చా’’తిపి వత్తబ్బం. హేతుయా వుత్తేహి తీహీతి వారసామఞ్ఞమేవ సన్ధాయ వదతి, తథా కమ్మే తీణీతి హేతుయా వుత్తానేవాతి చ. పచ్చయేసు పన సబ్బత్థ విసేసో సల్లక్ఖేతబ్బో. అధిపతియా తీణీతి నఅఞ్ఞమఞ్ఞనహేతునఆరమ్మణపచ్చయా అధిపతియా తీణీతి ఏతాని హేట్ఠా హేతుయా వుత్తానేవాతి.
636. Naaññamaññapaccayā hetuyā tīṇīti kusalādīni cittasamuṭṭhānānanti ettha ‘‘paṭisandhiyaṃ kaṭattārūpānañcā’’tipi vattabbaṃ. Hetuyā vuttehi tīhīti vārasāmaññameva sandhāya vadati, tathā kamme tīṇīti hetuyā vuttānevāti ca. Paccayesu pana sabbattha viseso sallakkhetabbo. Adhipatiyā tīṇīti naaññamaññanahetunaārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇīti etāni heṭṭhā hetuyā vuttānevāti.
౬౪౪. యథా చ హేట్ఠాతి యథా నహేతుమూలకే యావ నవిపాకా, తావ గన్త్వా నాహారిన్ద్రియేసు ఏకేకమేవ గహితం, తథా ఇధాపి నారమ్మణమూలకాదీసు ఏకేకమేవ గహితన్తి అధిప్పాయో.
644. Yathā ca heṭṭhāti yathā nahetumūlake yāva navipākā, tāva gantvā nāhārindriyesu ekekameva gahitaṃ, tathā idhāpi nārammaṇamūlakādīsu ekekameva gahitanti adhippāyo.
౬౪౮. నానాక్ఖణికా కుసలాకుసలచేతనా కమ్మసముట్ఠానరూపస్సాతి ఏత్థ ‘‘విపాకాన’’న్తిపి వత్తబ్బం. ఆహారిన్ద్రియేసు తీణి సహజాతసదిసాని రూపస్సపి పచ్చయభావతో, ఝానమగ్గాదీసు తీణి హేతుసదిసాని అరూపానంయేవ పచ్చయభావతోతి అధిప్పాయో దట్ఠబ్బో. ఆది-సద్దేన చ ‘‘నవిప్పయుత్తనహేతునారమ్మణపచ్చయా అధిపతియా తీణీ’’తిఆదీని (పట్ఠా॰ ౧.౧.౬౪౯) సఙ్గణ్హాతి.
648. Nānākkhaṇikā kusalākusalacetanā kammasamuṭṭhānarūpassāti ettha ‘‘vipākāna’’ntipi vattabbaṃ. Āhārindriyesu tīṇi sahajātasadisāni rūpassapi paccayabhāvato, jhānamaggādīsu tīṇi hetusadisāni arūpānaṃyeva paccayabhāvatoti adhippāyo daṭṭhabbo. Ādi-saddena ca ‘‘navippayuttanahetunārammaṇapaccayā adhipatiyā tīṇī’’tiādīni (paṭṭhā. 1.1.649) saṅgaṇhāti.
౬౫౦. యం పనాతి యం పచ్చయం సకట్ఠానే అనులోమతో లభన్తమ్పి అగ్గహేత్వా తతో పరేతరా పచ్చనీయతో గయ్హన్తి, సో పచ్చయో పచ్ఛా అనులోమతోవ యోజనం లభతీతి అత్థో. యథా పన నహేతుమూలకాదీసు నాహారే ఘటితే ఇన్ద్రియవసేన, నిన్ద్రియే చ ఘటితే ఆహారవసేన పఞ్హలాభో హోతీతి తేసు అఞ్ఞతరం పచ్చనీయతో అయోజేత్వా అనులోమతో యోజితం, ఏవం నోఅత్థినోఅవిగతమూలకేసు ఉపనిస్సయే ఘటితే కమ్మవసేన, కమ్మే చ ఘటితే ఉపనిస్సయవసేన పఞ్హలాభో హోతీతి తేసు అఞ్ఞతరం పచ్చనీయతో అయోజేత్వా అనులోమతో యోజితన్తి వేదితబ్బం. ఏవమేతస్మిం పచ్చనీయానులోమే సబ్బాని మూలాని ద్వేధా భిన్నాని నాహారనిన్ద్రియాని నఉపనిస్సయనకమ్మాని చ పత్వాతి.
650. Yaṃpanāti yaṃ paccayaṃ sakaṭṭhāne anulomato labhantampi aggahetvā tato paretarā paccanīyato gayhanti, so paccayo pacchā anulomatova yojanaṃ labhatīti attho. Yathā pana nahetumūlakādīsu nāhāre ghaṭite indriyavasena, nindriye ca ghaṭite āhāravasena pañhalābho hotīti tesu aññataraṃ paccanīyato ayojetvā anulomato yojitaṃ, evaṃ noatthinoavigatamūlakesu upanissaye ghaṭite kammavasena, kamme ca ghaṭite upanissayavasena pañhalābho hotīti tesu aññataraṃ paccanīyato ayojetvā anulomato yojitanti veditabbaṃ. Evametasmiṃ paccanīyānulome sabbāni mūlāni dvedhā bhinnāni nāhāranindriyāni naupanissayanakammāni ca patvāti.
పచ్చనీయానులోమవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paccanīyānulomavaṇṇanā niṭṭhitā.
కుసలత్తికవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Kusalattikavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పట్ఠానపాళి • Paṭṭhānapāḷi / ౧. కుసలత్తికం • 1. Kusalattikaṃ
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ౭. పఞ్హావారవిభఙ్గవణ్ణనా • 7. Pañhāvāravibhaṅgavaṇṇanā