Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
੫. ਪਣਿਹਿਤਅਚ੍ਛવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ
5. Paṇihitaacchavaggavaṇṇanā
੪੧. ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਸ ਪਠਮੇ ਉਪਮਾવ ਓਪਮ੍ਮਂ, ਸੋ ਏવ ਅਤ੍ਥੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਓਪਮ੍ਮਤ੍ਥੇ ਬੋਧੇਤਬ੍ਬੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਾਪੀਤਿ ਯਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਤਤ੍ਰ ਭਗવਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤੇ વਿਯ, ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋਪਮ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੯) ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਮਾਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੭੨) ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ વਿਯ ਚ। ਕਤ੍ਥਚਿ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਲੋਣਮ੍ਬਿਲਸੁਤ੍ਤੇ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੧) વਿਯ, ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਸਤ੍ਤਸੂਰਿਯੋਪਮਾਦਿਸੁਤ੍ਤੇਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੬) વਿਯ ਚ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਸਾਲਿਸੂਕੋਪਮੇ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹਾਤਿ ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਲਿਖਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਮਜ੍ਝਿਮਟ੍ਠਕਥਾਯ વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭੦) ਨ ਸਮੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ –
41. Pañcamassa paṭhame upamāva opammaṃ, so eva attho, tasmiṃ opammatthe bodhetabbe nipāto. Seyyathāpīti yathāti attho. Ettha ca tatra bhagavā katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti vatthasutte viya, pāricchattakopama (a. ni. 7.69) aggikkhandhopamādi (a. ni. 7.72) suttesu viya ca. Katthaci upamāya atthaṃ parivāretvā dasseti loṇambilasutte (a. ni. 3.101) viya, suvaṇṇakārasattasūriyopamādisuttesu (a. ni. 7.66) viya ca. Imasmiṃ pana sālisūkopame upamāya atthaṃ parivāretvā dassento ‘‘seyyathāpi, bhikkhave’’tiādimāhāti potthakesu likhanti, taṃ majjhimaṭṭhakathāya vatthasuttavaṇṇanāya (ma. ni. aṭṭha. 1.70) na sameti. Tattha hi idaṃ vuttaṃ –
ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਉਪਮਾવਚਨਮੇવੇਤਂ। ਉਪਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚ ਭਗવਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਠਮਂਯੇવ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਠਮਂ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਉਪਮਂ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ। ਤਥਾ ਹੇਸ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿਸ੍ਸੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦ੍વੇ ਅਗਾਰਾ ਸਦ੍વਾਰਾ, ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਮਜ੍ਝੇ ਠਿਤੋ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਦੇવਦੂਤਸੁਤ੍ਤਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੬੧ ਆਦਯੋ) ਉਪਮਂ ਪਠਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ। ‘‘ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਂ ਤਿਰੋਪਾਕਾਰਂ ਤਿਰੋਪਬ੍ਬਤਂ ਅਸਜ੍ਜਮਾਨੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਆਕਾਸੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ ਨਯੇਨ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਂ ਅਤ੍ਥਂ ਪਠਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ। ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਪੁਰਿਸੋ ਸਾਰਤ੍ਥਿਕੋ ਸਾਰਗવੇਸੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੧੪) ਨਯੇਨ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਚੂਲ਼ਸਾਰੋਪਮਸੁਤ੍ਤਂ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ। ‘‘ਇਧ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕਚ੍ਚੇ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਂ ਪਰਿਯਾਪੁਣਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ…ਪੇ॰… ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸੋ ਅਲਗਦ੍ਦਤ੍ਥਿਕੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਕਲਮ੍ਪਿ ਅਲਗਦ੍ਦਸੁਤ੍ਤਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੮) ਮਹਾਸਾਰੋਪਮਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ। ਸ੍વਾਯਂ ਇਧ ਪਠਮਂ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ।
Seyyathāpi, bhikkhave, vatthanti upamāvacanamevetaṃ. Upamaṃ karonto ca bhagavā katthaci paṭhamaṃyeva upamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dasseti, katthaci paṭhamaṃ atthaṃ dassetvā pacchā upamaṃ, katthaci upamāya atthaṃ parivāretvā dasseti, katthaci atthena upamaṃ. Tathā hesa ‘‘seyyathāpissu, bhikkhave, dve agārā sadvārā, tattha cakkhumā puriso majjhe ṭhito passeyyā’’ti sakalampi devadūtasuttaṃ (ma. ni. 3.261 ādayo) upamaṃ paṭhamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dassento āha. ‘‘Tirokuṭṭaṃ tiropākāraṃ tiropabbataṃ asajjamāno gacchati, seyyathāpi, ākāse’’tiādinā pana nayena sakalampi iddhividhaṃ atthaṃ paṭhamaṃ dassetvā pacchā upamaṃ dassento āha. ‘‘Seyyathāpi, brāhmaṇapuriso sāratthiko sāragavesī’’tiādinā (ma. ni. 1.314) nayena sakalampi cūḷasāropamasuttaṃ upamāya atthaṃ parivāretvā dassento āha. ‘‘Idha pana, bhikkhave, ekacce kulaputtā dhammaṃ pariyāpuṇanti suttaṃ…pe… seyyathāpi, bhikkhave, puriso alagaddatthiko’’tiādinā nayena sakalampi alagaddasuttaṃ (ma. ni. 1.238) mahāsāropamasuttanti evamādīni suttāni atthena upamaṃ parivāretvā dassento āha. Svāyaṃ idha paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dassetīti.
ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਚੂਲ਼ਸਾਰੋਪਮਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੧੨) ਪਠਮਂ ਉਪਮਂ વਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪਮੇਯ੍ਯਤ੍ਥਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਉਪਮਂ વਦਨ੍ਤੋ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਲਗਦ੍ਦੂਪਮਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਪਨ ਅਤ੍ਥਂ ਪਠਮਂ વਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪਮਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਲੀਨਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਿਨਿਯਂ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਉਪਮੇਯ੍ਯਤ੍ਥਂ ਪਠਮਂ વਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਅਤ੍ਥਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਉਪਮਂ વਦਨ੍ਤੋ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ। ਇਧ ਪਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘‘વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤੇ વਿਯ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋਪਮਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਮਾਦਿਸੁਤ੍ਤੇਸੁ વਿਯ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤੇ ਤਾવ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਤ੍ਥਂ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਮਲਗ੍ਗਹਿਤਂ, ਤਮੇਨਂ ਰਜਕੋ ਯਸ੍ਮਿਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਰਙ੍ਗਜਾਤੇ ਉਪਸਂਹਰੇਯ੍ਯ। ਯਦਿ ਨੀਲਕਾਯ, ਯਦਿ ਪੀਤਕਾਯ, ਯਦਿ ਲੋਹਿਤਕਾਯ, ਯਦਿ ਮਞ੍ਜਿਟ੍ਠਕਾਯ, ਦੁਰਤ੍ਤવਣ੍ਣਮੇવਸ੍ਸ ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧવਣ੍ਣਮੇવਸ੍ਸ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਅਪਰਿਸੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਤ੍ਥਸ੍ਸ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤੇ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠੇ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੦) ਪਠਮਂ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਉਪਮੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਪਨ ਪਠਮਂ ਅਤ੍ਥਂ વਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਯੇਨ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤੇ વਿਯਾਤਿ વਦੇਯ੍ਯ।
Ettha hi cūḷasāropamādīsu (ma. ni. 1.312) paṭhamaṃ upamaṃ vatvā tadanantaraṃ upameyyatthaṃ vatvā puna upamaṃ vadanto upamāya atthaṃ parivāretvā dassetīti vutto. Alagaddūpamasuttādīsu pana atthaṃ paṭhamaṃ vatvā tadanantaraṃ upamaṃ vatvā puna atthaṃ vadanto atthena upamaṃ parivāretvā dassetīti vutto. Tenevettha līnatthappakāsiniyaṃ vuttaṃ – ‘‘upameyyatthaṃ paṭhamaṃ vatvā tadanantaraṃ atthaṃ vatvā puna upamaṃ vadanto upamāya atthaṃ parivāretvā dassetī’’ti vutto. Atthena upamaṃ parivāretvāti etthāpi eseva nayoti. Idha pana katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti. ‘‘Vatthasutte viya pāricchattakopamaaggikkhandhopamādisuttesu viya cā’’ti vuttaṃ. Tattha vatthasutte tāva ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, vatthaṃ saṃkiliṭṭhaṃ malaggahitaṃ, tamenaṃ rajako yasmiṃ yasmiṃ raṅgajāte upasaṃhareyya. Yadi nīlakāya, yadi pītakāya, yadi lohitakāya, yadi mañjiṭṭhakāya, durattavaṇṇamevassa aparisuddhavaṇṇamevassa. Taṃ kissa hetu? Aparisuddhattā, bhikkhave, vatthassa. Evameva kho, bhikkhave, citte saṃkiliṭṭhe duggati pāṭikaṅkhā’’tiādinā (ma. ni. 1.70) paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā upameyyattho vutto, na pana paṭhamaṃ atthaṃ vatvā tadanantaraṃ upamaṃ dassetvā puna attho vutto. Yena katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti. Vatthasutte viyāti vadeyya.
ਤਥਾ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋਪਮੇਪਿ ‘‘ਯਸ੍ਮਿਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੇ ਦੇવਾਨਂ ਤਾવਤਿਂਸਾਨਂ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋ ਕੋવਿਲ਼ਾਰੋ ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸੋ ਹੋਤਿ, ਅਤ੍ਤਮਨਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇવਾ ਤਾવਤਿਂਸਾ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸੋ ਦਾਨਿ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋ ਕੋવਿਲ਼ਾਰੋ, ਨ ਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਦਾਨਿ ਪਨ੍ਨਪਲਾਸੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਗਾਰਸ੍ਮਾ ਅਨਗਾਰਿਯਂ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ ਚੇਤੇਤਿ। ਪਣ੍ਡੁਪਲਾਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੯) ਪਠਮਂ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਮੇ ‘‘ਪਸ੍ਸਥ ਨੋ ਤੁਮ੍ਹੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਮੁਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਆਦਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਲਿਤਂ ਸਜੋਤਿਭੂਤਨ੍ਤਿ। ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇਤਿ। ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕਤਮਂ ਨੁ ਖੋ વਰਂ ਯਂ ਅਮੁਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਆਦਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਲਿਤਂ ਸਜੋਤਿਭੂਤਂ ਆਲਿਙ੍ਗੇਤ੍વਾ ਉਪਨਿਸੀਦੇਯ੍ਯ વਾ ਉਪਨਿਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ વਾ, ਯਂ ਖਤ੍ਤਿਯਕਞ੍ਞਂ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕਞ੍ਞਂ વਾ ਗਹਪਤਿਕਞ੍ਞਂ વਾ ਮੁਦੁਤਲੁਨਹਤ੍ਥਪਾਦਂ ਆਲਿਙ੍ਗੇਤ੍વਾ ਉਪਨਿਸੀਦੇਯ੍ਯ વਾ ਉਪਨਿਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੭੨) ਪਠਮਂ ਉਪਮਂਯੇવ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਪਨ ਪਠਮਂ ਅਤ੍ਥਂ વਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤੇ વਿਯ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋਪਮਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਮਾਦਿਸੁਤ੍ਤੇਸੁ વਿਯ ਚਾ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ।
Tathā pāricchattakopamepi ‘‘yasmiṃ, bhikkhave, samaye devānaṃ tāvatiṃsānaṃ pāricchattako koviḷāro paṇḍupalāso hoti, attamanā, bhikkhave, devā tāvatiṃsā, tasmiṃ samaye honti paṇḍupalāso dāni pāricchattako koviḷāro, na cirasseva dāni pannapalāso bhavissati…pe… evameva kho, bhikkhave, yasmiṃ samaye ariyasāvako agārasmā anagāriyaṃ pabbajjāya ceteti. Paṇḍupalāso, bhikkhave, ariyasāvako tasmiṃ samaye hotī’’tiādinā (a. ni. 7.69) paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā attho vutto. Aggikkhandhopame ‘‘passatha no tumhe, bhikkhave, amuṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ ādittaṃ sampajjalitaṃ sajotibhūtanti. Evaṃ, bhanteti. Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho varaṃ yaṃ amuṃ mahantaṃ aggikkhandhaṃ ādittaṃ sampajjalitaṃ sajotibhūtaṃ āliṅgetvā upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā, yaṃ khattiyakaññaṃ vā brāhmaṇakaññaṃ vā gahapatikaññaṃ vā mudutalunahatthapādaṃ āliṅgetvā upanisīdeyya vā upanipajjeyya vā’’tiādinā (a. ni. 7.72) paṭhamaṃ upamaṃyeva dassetvā pacchā attho vutto, na pana paṭhamaṃ atthaṃ vatvā tadanantaraṃ upamaṃ dassetvā puna attho vutto, tasmā ‘‘katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti vatthasutte viya pāricchattakopamaaggikkhandhopamādisuttesu viya cā’’ti na vattabbaṃ.
ਕੇਚਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਏવਂ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਂ ਪਠਮਂ વਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਚ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਨਾਮ, ਉਪਮਂ ਪਨ ਪਠਮਂ વਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਨਾਮ, ਤਦੁਭਯਸ੍ਸਪਿ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤੇ વਿਯਾ’ਤਿਆਦਿਮਾਹਾ’’ਤਿ। ਤਮ੍ਪਿ ‘‘ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤੇ વਿਯ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋਪਮਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਮਾਦਿਸੁਤ੍ਤੇਸੁ વਿਯ ਚਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਏવਞ੍ਚ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ‘‘ਕਤ੍ਥਚਿ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਲੋਣਮ੍ਬਿਲਸੁਤ੍ਤੇ વਿਯਾ’’ਤਿ વਿਸੁਂ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਮਾਦਿਸੁਤ੍ਤੇ વਿਯਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ। ਲੋਣਮ੍ਬਿਲਸੁਤ੍ਤੇਪਿ ਹਿ –
Keci panettha evaṃ vaṇṇayanti ‘‘atthaṃ paṭhamaṃ vatvā pacchā ca upamaṃ dassento atthena upamaṃ parivāretvā dasseti nāma, upamaṃ pana paṭhamaṃ vatvā pacchā atthaṃ dassento upamāya atthaṃ parivāretvā dasseti nāma, tadubhayassapi āgataṭṭhānaṃ nidassento ‘vatthasutte viyā’tiādimāhā’’ti. Tampi ‘‘katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti vatthasutte viya pāricchattakopamaaggikkhandhopamādisuttesu viya cā’’ti vattabbaṃ, evañca vuccamāne ‘‘katthaci upamāya atthaṃ parivāretvā dasseti loṇambilasutte viyā’’ti visuṃ na vattabbaṃ ‘‘aggikkhandhopamādisutte viyā’’ti ettha ādisaddeneva saṅgahitattā. Loṇambilasuttepi hi –
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਕੁਸਲੋ ਸੂਦੋ ਰਾਜਾਨਂ વਾ ਰਾਜਮਹਾਮਤ੍ਤਂ વਾ ਨਾਨਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸੂਪੇਹਿ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤੋ ਅਸ੍ਸ ਅਮ੍ਬਿਲਗ੍ਗੇਹਿਪਿ ਤਿਤ੍ਤਕਗ੍ਗੇਹਿਪਿ ਕਟੁਕਗ੍ਗੇਹਿਪਿ ਮਧੁਰਗ੍ਗੇਹਿਪਿ ਖਾਰਿਕੇਹਿਪਿ ਅਖਾਰਿਕੇਹਿਪਿ ਲੋਣਿਕੇਹਿਪਿ ਅਲੋਣਿਕੇਹਿਪਿ।
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo sūdo rājānaṃ vā rājamahāmattaṃ vā nānaccayehi sūpehi paccupaṭṭhito assa ambilaggehipi tittakaggehipi kaṭukaggehipi madhuraggehipi khārikehipi akhārikehipi loṇikehipi aloṇikehipi.
‘‘ਸ ਖੋ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਕੁਸਲੋ ਸੂਦੋ ਸਕਸ੍ਸ ਭਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ‘ਇਦਂ વਾ ਮੇ ਅਜ੍ਜ ਭਤ੍ਤਸੂਪੇਯ੍ਯਂ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ વਾ ਅਭਿਹਰਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ વਾ ਬਹੁਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ વਾ વਣ੍ਣਂ ਭਾਸਤਿ। ਅਮ੍ਬਿਲਗ੍ਗਂ વਾ ਮੇ ਅਜ੍ਜ ਭਤ੍ਤਸੂਪੇਯ੍ਯਂ ਰੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਮ੍ਬਿਲਗ੍ਗਸ੍ਸ વਾ ਅਭਿਹਰਤਿ, ਅਮ੍ਬਿਲਗ੍ਗਸ੍ਸ વਾ ਬਹੁਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਅਮ੍ਬਿਲਗ੍ਗਸ੍ਸ વਾ વਣ੍ਣਂ ਭਾਸਤਿ…ਪੇ॰… ਅਲੋਣਿਕਸ੍ਸ વਾ વਣ੍ਣਂ ਭਾਸਤੀ’ਤਿ। ਸ ਖੋ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਕੁਸਲੋ ਸੂਦੋ ਲਾਭੀ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਅਚ੍ਛਾਦਨਸ੍ਸ, ਲਾਭੀ વੇਤਨਸ੍ਸ, ਲਾਭੀ ਅਭਿਹਾਰਾਨਂ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਕੁਸਲੋ ਸੂਦੋ ਸਕਸ੍ਸ ਭਤ੍ਤਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਕੁਸਲੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ…ਪੇ॰… વੇਦਨਾਸੁ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤੇ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸੀ વਿਹਰਤਿ ਆਤਾਪੀ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸਤਿਮਾ વਿਨੇਯ੍ਯ ਲੋਕੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ વਿਹਰਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਯਤਿ, ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਸੋ ਤਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ।
‘‘Sa kho so, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo sūdo sakassa bhattassa nimittaṃ uggaṇhāti ‘idaṃ vā me ajja bhattasūpeyyaṃ ruccati, imassa vā abhiharati, imassa vā bahuṃ gaṇhāti, imassa vā vaṇṇaṃ bhāsati. Ambilaggaṃ vā me ajja bhattasūpeyyaṃ ruccati, ambilaggassa vā abhiharati, ambilaggassa vā bahuṃ gaṇhāti, ambilaggassa vā vaṇṇaṃ bhāsati…pe… aloṇikassa vā vaṇṇaṃ bhāsatī’ti. Sa kho so, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo sūdo lābhī ceva hoti acchādanassa, lābhī vetanassa, lābhī abhihārānaṃ. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo sūdo sakassa bhattanimittaṃ uggaṇhāti. Evameva kho, bhikkhave, idhekacco paṇḍito byatto kusalo bhikkhu kāye kāyānupassī viharati…pe… vedanāsu…pe… citte…pe… dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Tassa dhammesu dhammānupassino viharato cittaṃ samādhiyati, upakkilesā pahīyanti, so taṃ nimittaṃ uggaṇhāti.
‘‘ਸ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਕੁਸਲੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਲਾਭੀ ਚੇવ ਹੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਸੁਖવਿਹਾਰਾਨਂ, ਲਾਭੀ ਹੋਤਿ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਸ੍ਸ। ਤਂ ਕਿਸ੍ਸ ਹੇਤੁ? ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਬ੍ਯਤ੍ਤੋ ਕੁਸਲੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੭੪) –
‘‘Sa kho, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo bhikkhu lābhī ceva hoti diṭṭheva dhamme sukhavihārānaṃ, lābhī hoti satisampajaññassa. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so, bhikkhave, paṇḍito byatto kusalo bhikkhu sakassa cittassa nimittaṃ uggaṇhātī’’ti (saṃ. ni. 5.374) –
ਏવਂ ਪਠਮਂ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਸੂਰਿਯੋਪਮਾਦਿਸੁਤ੍ਤੇਸੁ વਿਯ ਚਾ’’ਤਿ ਇਦਞ੍ਚ ਉਦਾਹਰਣਮਤ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ ਪਠਮਂ ਉਪਮਾਯ ਅਦਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ। ਏਤੇਸੁ ਹਿ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰੋਪਮਸੁਤ੍ਤੇ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੩) ਤਾવ –
Evaṃ paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā attho vutto. ‘‘Suvaṇṇakārasūriyopamādisuttesu viya cā’’ti idañca udāharaṇamattena saṅgahaṃ gacchati suvaṇṇakārasuttādīsu paṭhamaṃ upamāya adassitattā. Etesu hi suvaṇṇakāropamasutte (a. ni. 3.103) tāva –
‘‘ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮਨੁਯੁਤ੍ਤੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਤੀਣਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਸਮਾਧਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਂ, ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਪਗ੍ਗਹਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਂ, ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਮਨਸਿ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏਕਨ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂਯੇવ ਮਨਸਿ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਠਾਨਂ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕੋਸਜ੍ਜਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ। ਸਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏਕਨ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਹਨਿਮਿਤ੍ਤਂਯੇવ ਮਨਸਿ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਠਾਨਂ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ। ਸਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਏਕਨ੍ਤਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂਯੇવ ਮਨਸਿ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਠਾਨਂ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਯੇਯ੍ਯ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾਯ। ਯਤੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਸਮਾਧਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ…ਪੇ॰… ਪਗ੍ਗਹਨਿਮਿਤ੍ਤਂ…ਪੇ॰… ਉਪੇਕ੍ਖਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ, ਤਂ ਹੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਮੁਦੁਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਨਿਯਞ੍ਚ ਪਭਸ੍ਸਰਞ੍ਚ, ਨ ਚ ਪਭਙ੍ਗੁ, ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਯਤਿ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾਯ।
‘‘Adhicittamanuyuttena, bhikkhave, bhikkhunā tīṇi nimittāni kālena kālaṃ manasi kātabbāni, kālena kālaṃ samādhinimittaṃ manasi kātabbaṃ, kālena kālaṃ paggahanimittaṃ manasi kātabbaṃ, kālena kālaṃ upekkhānimittaṃ manasi kātabbaṃ. Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ samādhinimittaṃyeva manasi kareyya, ṭhānaṃ taṃ cittaṃ kosajjāya saṃvatteyya. Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ paggahanimittaṃyeva manasi kareyya, ṭhānaṃ taṃ cittaṃ uddhaccāya saṃvatteyya. Sace, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu ekantaṃ upekkhānimittaṃyeva manasi kareyya, ṭhānaṃ taṃ cittaṃ na sammā samādhiyeyya āsavānaṃ khayāya. Yato ca kho, bhikkhave, adhicittamanuyutto bhikkhu kālena kālaṃ samādhinimittaṃ…pe… paggahanimittaṃ…pe… upekkhānimittaṃ manasi karoti, taṃ hoti cittaṃ muduñca kammaniyañca pabhassarañca, na ca pabhaṅgu, sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya.
‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰੋ વਾ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਨ੍ਤੇવਾਸੀ વਾ ਉਕ੍ਕਂ ਬਨ੍ਧੇਯ੍ਯ, ਉਕ੍ਕਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਉਕ੍ਕਾਮੁਖਂ ਆਲਿਮ੍ਪੇਯ੍ਯ, ਉਕ੍ਕਾਮੁਖਂ ਆਲਿਮ੍ਪਿਤ੍વਾ ਸਣ੍ਡਾਸੇਨ ਜਾਤਰੂਪਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਕ੍ਕਾਮੁਖੇ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਉਕ੍ਕਾਮੁਖੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਅਭਿਧਮਤਿ, ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਉਦਕੇਨ ਪਰਿਪ੍ਫੋਸੇਤਿ, ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਤਿ। ਸਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰੋ વਾ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਨ੍ਤੇવਾਸੀ વਾ ਤਂ ਜਾਤਰੂਪਂ ਏਕਨ੍ਤਂ ਅਭਿਧਮੇਯ੍ਯ, ਠਾਨਂ ਤਂ ਜਾਤਰੂਪਂ ਦਹੇਯ੍ਯ। ਸਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰੋ વਾ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਨ੍ਤੇવਾਸੀ વਾ ਤਂ ਜਾਤਰੂਪਂ ਏਕਨ੍ਤਂ ਉਦਕੇਨ ਪਰਿਪ੍ਫੋਸੇਯ੍ਯ, ਠਾਨਂ ਤਂ ਜਾਤਰੂਪਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਯ੍ਯ। ਸਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰੋ વਾ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਨ੍ਤੇવਾਸੀ વਾ ਤਂ ਜਾਤਰੂਪਂ ਏਕਨ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਠਾਨਂ ਤਂ ਜਾਤਰੂਪਂ ਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਯਤੋ ਚ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰੋ વਾ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਨ੍ਤੇવਾਸੀ વਾ ਤਂ ਜਾਤਰੂਪਂ ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਅਭਿਧਮਤਿ, ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਉਦਕੇਨ ਪਰਿਪ੍ਫੋਸੇਤਿ, ਕਾਲੇਨ ਕਾਲਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਤਿ, ਤਂ ਹੋਤਿ ਜਾਤਰੂਪਂ ਮੁਦੁਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਨਿਯਞ੍ਚ ਪਭਸ੍ਸਰਞ੍ਚ, ਨ ਚ ਪਭਙ੍ਗੁ, ਸਮ੍ਮਾ ਉਪੇਤਿ ਕਮ੍ਮਾਯ। ਯਸ੍ਸਾ ਯਸ੍ਸਾ ਚ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨવਿਕਤਿਯਾ ਆਕਙ੍ਖਤਿ, ਯਦਿ ਪਟ੍ਟਿਕਾਯ ਯਦਿ ਕੁਣ੍ਡਲਾਯ ਯਦਿ ਗੀવੇਯ੍ਯਕੇਨ ਯਦਿ ਸੁવਣ੍ਣਮਾਲਾਯ, ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਅਨੁਭੋਤਿ।
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā ukkaṃ bandheyya, ukkaṃ bandhitvā ukkāmukhaṃ ālimpeyya, ukkāmukhaṃ ālimpitvā saṇḍāsena jātarūpaṃ gahetvā ukkāmukhe pakkhipeyya, ukkāmukhe pakkhipitvā kālena kālaṃ abhidhamati, kālena kālaṃ udakena paripphoseti, kālena kālaṃ ajjhupekkhati. Sace, bhikkhave, suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ abhidhameyya, ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ daheyya. Sace, bhikkhave, suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ udakena paripphoseyya, ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ nibbāpeyya. Sace, bhikkhave, suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ ekantaṃ ajjhupekkheyya, ṭhānaṃ taṃ jātarūpaṃ na sammā paripākaṃ gaccheyya. Yato ca kho, bhikkhave, suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā taṃ jātarūpaṃ kālena kālaṃ abhidhamati, kālena kālaṃ udakena paripphoseti, kālena kālaṃ ajjhupekkhati, taṃ hoti jātarūpaṃ muduñca kammaniyañca pabhassarañca, na ca pabhaṅgu, sammā upeti kammāya. Yassā yassā ca piḷandhanavikatiyā ākaṅkhati, yadi paṭṭikāya yadi kuṇḍalāya yadi gīveyyakena yadi suvaṇṇamālāya, tañcassa atthaṃ anubhoti.
‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮਨੁਯੁਤ੍ਤੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਯਤਿ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾਯ। ਯਸ੍ਸ ਯਸ੍ਸ ਚ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਛਿਕਰਣੀਯਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਨਿਨ੍ਨਾਮੇਤਿ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ, ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰੇવ ਸਕ੍ਖਿਭਬ੍ਬਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿਆਯਤਨੇ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੩) –
‘‘Evameva kho, bhikkhave, adhicittamanuyuttena bhikkhu…pe… sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya. Yassa yassa ca abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaṃ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya, tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’ti (a. ni. 3.103) –
ਏવਂ ਪਠਮਂ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਦਤਨ੍ਤਰਂ ਉਪਮਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਏવਂ ਪਠਮਂ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪਮਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ।
Evaṃ paṭhamaṃ atthaṃ dassetvā tadatantaraṃ upamaṃ vatvā punapi attho evaṃ paṭhamaṃ atthaṃ dassetvā tadanantaraṃ upamaṃ vatvā punapi attho vutto.
ਸਤ੍ਤਸੂਰਿਯੋਪਮੇ ਚ –
Sattasūriyopame ca –
‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਅਧੁવਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਅਨਸ੍ਸਾਸਿਕਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਯਾવਞ੍ਚਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਲਮੇવ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਅਲਂ વਿਰਜ੍ਜਿਤੁਂ ਅਲਂ વਿਮੁਚ੍ਚਿਤੁਂ। ਸਿਨੇਰੁ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਬ੍ਬਤਰਾਜਾ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਆਯਾਮੇਨ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਾਨਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਅਜ੍ਝੋਗਾਲ਼੍ਹੋ, ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਾ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਤੋ। ਹੋਤਿ ਸੋ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਯੋ, ਯਂ ਕਦਾਚਿ ਕਰਹਚਿ ਦੀਘਸ੍ਸ ਅਦ੍ਧੁਨੋ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਬਹੂਨਿ વਸ੍ਸਾਨਿ ਬਹੂਨਿ વਸ੍ਸਸਤਾਨਿ ਬਹੂਨਿ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਬਹੂਨਿ વਸ੍ਸਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਦੇવੋ ਨ વਸ੍ਸਤਿ, ਦੇવੇ ਖੋ ਪਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਸ੍ਸਨ੍ਤੇ ਯੇ ਕੇਚਿਮੇ ਬੀਜਗਾਮਭੂਤਗਾਮਾ ਓਸਧਿਤਿਣવਨਪ੍ਪਤਯੋ, ਤੇ ਉਸ੍ਸੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿਸੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਨ ਭવਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਏવਂ ਅਧੁવਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੬) –
‘‘Aniccā, bhikkhave, saṅkhārā, adhuvā, bhikkhave, saṅkhārā, anassāsikā, bhikkhave, saṅkhārā, yāvañcidaṃ, bhikkhave, alameva sabbasaṅkhāresu nibbindituṃ alaṃ virajjituṃ alaṃ vimuccituṃ. Sineru, bhikkhave, pabbatarājā caturāsītiyojanasahassāni āyāmena, caturāsītiyojanasahassāni vitthārena, caturāsītiyojanasahassāni mahāsamudde ajjhogāḷho, caturāsītiyojanasahassāni mahāsamuddā accuggato. Hoti so kho, bhikkhave, samayo, yaṃ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena bahūni vassāni bahūni vassasatāni bahūni vassasahassāni bahūni vassasatasahassāni devo na vassati, deve kho pana, bhikkhave, avassante ye kecime bījagāmabhūtagāmā osadhitiṇavanappatayo, te ussussanti visussanti na bhavanti. Evaṃ aniccā, bhikkhave, saṅkhārā, evaṃ adhuvā, bhikkhave, saṅkhārā’’tiādinā (a. ni. 7.66) –
ਪਠਮਂ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਉਪਮਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨਪਿ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਥ વਾ ‘‘ਸੂਰਿਯਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਉਦਯਤੋ ਏਤਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਏਤਂ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਯਦਿਦਂ ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਂ। ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ ਏਤਂ ਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਏਤਂ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਯਦਿਦਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿ ਯਦੇਤਂ ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੪੯) ਆਗਤਂ, ਤਂ ਇਧ ਸੂਰਿਯੋਪਮਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਸਿਯਾ। ਤਮ੍ਪਿ ‘‘ਕਤ੍ਥਚਿ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨ ਸਮੇਤਿ ਪਠਮਂ ਉਪਮਂ વਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਉਪਮਾਯ ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਪਠਮਮੇવ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਉਪਮਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਸਾਲਿਸੂਕੋਪਮੇ ਉਪਮਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿ ਆਦਿਮਾਹਾ’’ਤਿ। ਇਦਮ੍ਪਿ વਚਨਮਸਙ੍ਗਹਿਤਂ વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਇਮਸ੍ਸ ਚ વਿਸੇਸਾਭਾવਤੋ। ਉਭਯਤ੍ਥਾਪਿ ਹਿ ਪਠਮਂ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ , ਤਸ੍ਮਾ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਪਾਠੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਭਗવਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਠਮਂਯੇવ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ વਤ੍ਥਸੁਤ੍ਤੇ વਿਯ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕੋਪਮ- (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੯) ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਮਾਦਿਸੁਤ੍ਤੇਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੭੨) વਿਯ ਚ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਤ੍ਥੇਨ ਉਪਮਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਸਤ੍ਤਸੂਰਿਯੋਪਮਾਦਿਸੁਤ੍ਤੇਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੬੬) વਿਯ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਸਾਲਿਸੂਕੋਪਮੇ ਪਠਮਂ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿ ਆਦਿਮਾਹਾ’’ਤਿ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਮਜ੍ਝਿਮਟ੍ਠਕਥਾਯ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਇਧਾਪਿ ਚ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਨ ਸਮੇਤਿ। ਮਜ੍ਝਿਮਟ੍ਠਕਥਾਯ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વਾ ਇਧਾਪਿ ਪਾਠੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।
Paṭhamaṃ atthaṃ dassetvā tadanantaraṃ upamaṃ vatvā punapi attho vutto. Atha vā ‘‘sūriyassa, bhikkhave, udayato etaṃ pubbaṅgamaṃ etaṃ pubbanimittaṃ, yadidaṃ aruṇuggaṃ. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhuno ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa uppādāya etaṃ pubbaṅgamaṃ etaṃ pubbanimittaṃ, yadidaṃ kalyāṇamittatā’’ti yadetaṃ saṃyuttanikāye (saṃ. ni. 5.49) āgataṃ, taṃ idha sūriyopamasuttanti adhippetaṃ siyā. Tampi ‘‘katthaci upamāya atthaṃ parivāretvā dassetī’’ti iminā na sameti paṭhamaṃ upamaṃ vatvā tadanantaraṃ atthaṃ dassetvā puna upamāya avuttattā. Paṭhamameva hi tattha upamā dassitā, ‘‘imasmiṃ pana sālisūkopame upamāya atthaṃ parivāretvā dassento seyyathāpi, bhikkhaveti ādimāhā’’ti. Idampi vacanamasaṅgahitaṃ vatthasuttassa imassa ca visesābhāvato. Ubhayatthāpi hi paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā attho vutto , tasmā evamettha pāṭhena bhavitabbaṃ ‘‘tatra bhagavā katthaci paṭhamaṃyeva upamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dasseti vatthasutte viya pāricchattakopama- (a. ni. 7.69) aggikkhandhopamādisuttesu (a. ni. 7.72) viya ca, katthaci atthena upamaṃ parivāretvā dasseti suvaṇṇakārasattasūriyopamādisuttesu (a. ni. 7.66) viya, imasmiṃ pana sālisūkopame paṭhamaṃ upamaṃ dassetvā pacchā atthaṃ dassento seyyathāpi, bhikkhaveti ādimāhā’’ti. Aññathā majjhimaṭṭhakathāya virujjhati. Idhāpi ca pubbenāparaṃ na sameti. Majjhimaṭṭhakathāya vuttanayeneva vā idhāpi pāṭho gahetabbo.
ਕਣਸਦਿਸੋ ਸਾਲਿਫਲਸ੍ਸ ਤੁਣ੍ਡੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕવਾਲੋ ਸਾਲਿਸੂਕਂ, ਤਥਾ ਯવਸੂਕਂ। ਸੂਕਸ੍ਸ ਤਨੁਕਭਾવਤੋ ਭੇਦવਤੋ ਭੇਦੋ ਨਾਤਿਮਹਾ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਭਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਛવਿਂ ਛਿਨ੍ਦਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਯਥਾ ਮਿਚ੍ਛਾਠਪਿਤਸਾਲਿਸੂਕਾਦਿ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹਤ੍ਥਾਦਿਂ ਨ ਭਿਨ੍ਦਤਿ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਅਯੋਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਠਿਤਤ੍ਤਾ, ਏવਂ ਆਚਯਗਾਮਿਚਿਤ੍ਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਨ ਭਿਨ੍ਦਤਿ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਅਯੋਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਠਪਿਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਅਟ੍ਠਸੁ ਠਾਨੇਸੂਤਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਅਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਚਾਤਿ ਅਟ੍ਠਸੁ ਠਾਨੇਸੁ। ਘਨਬਹਲਨ੍ਤਿ ਚਿਰਕਾਲਪਰਿਭਾવਨਾਯ ਅਤਿવਿਯ ਬਹਲਂ। ਮਹਾવਿਸਯਤਾਯ ਮਹਾਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾਯ ਬਹੁਪਰਿવਾਰਤਾਯ ਬਹੁਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਚ ਮਹਤੀ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿ ਮਹਾਅવਿਜ੍ਜਾ। ਤਂ ਮਹਾਅવਿਜ੍ਜਂ। ਮਹਾਸਦ੍ਦੋ ਹਿ ਬਹੁਭਾવਤ੍ਥੋਪਿ ਹੋਤਿ ‘‘ਮਹਾਜਨੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ਤਣ੍ਹਾવਾਨਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਭਾવੇਨਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਭਾવਮੇવ વਦਤਿ।
Kaṇasadiso sāliphalassa tuṇḍe uppajjanakavālo sālisūkaṃ, tathā yavasūkaṃ. Sūkassa tanukabhāvato bhedavato bhedo nātimahā hotīti āha – ‘‘bhindissati, chaviṃ chindissatīti attho’’ti. Yathā micchāṭhapitasālisūkādi akkantampi hatthādiṃ na bhindati bhindituṃ ayoggabhāvena ṭhitattā, evaṃ ācayagāmicittaṃ avijjaṃ na bhindati bhindituṃ ayoggabhāvena uppannattāti imamatthaṃ dasseti ‘‘micchāṭhapitenā’’tiādinā. Aṭṭhasu ṭhānesūti ‘‘dukkhe aññāṇa’’ntiādinā vuttesu dukkhādīsu catūsu saccesu pubbantādīsu catūsu cāti aṭṭhasu ṭhānesu. Ghanabahalanti cirakālaparibhāvanāya ativiya bahalaṃ. Mahāvisayatāya mahāpaṭipakkhatāya bahuparivāratāya bahudukkhatāya ca mahatī avijjāti mahāavijjā. Taṃ mahāavijjaṃ. Mahāsaddo hi bahubhāvatthopi hoti ‘‘mahājano’’tiādīsu viya. Taṇhāvānato nikkhantabhāvenāti tattha taṇhāya abhāvameva vadati.
੪੨. ਦੁਤਿਯੇ ਪਾਦੇਨੇવ ਅવਮਦ੍ਦਿਤੇ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਹਤ੍ਥੇਨ ਅવਮਦ੍ਦਿਤਂ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਂ વਿਯ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਰੁਲ਼੍ਹੀ ਹੇਸਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਕ੍ਕਨ੍ਤਨ੍ਤੇવ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਰਿਯવੋਹਾਰੋਤਿ ਅਰਿਯਦੇਸવਾਸੀਨਂ વੋਹਾਰੋ। ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਸ੍ਸੇવ ਗਹਣੇ ਪਯੋਜਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤੇਨ ‘‘વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਕੁਸਲਂ ਨਾਮ ਯੋਨਿਸੋ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਂ ਅਪ੍ਪਕ’’ਨ੍ਤਿ ਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤਬ੍ਬਂ, ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਲਦ੍ਧਪਚ੍ਚਯਂ ਹੁਤ੍વਾ વਡ੍ਢਮਾਨਂ ਖੁਦ੍ਦਕਨਦੀ વਿਯ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਮਹੋਘਾ ਸਮੁਦ੍ਦਂ, ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਮੇવ ਪੁਰਿਸਂ ਪਾਪੇਤੀਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਂ ਬੁਦ੍ਧਭੂਮਿਨ੍ਤਿ ਚ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਂ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾਕ੍ਕਮੇਨ વੁਤ੍ਤਂ।
42. Dutiye pādeneva avamaddite akkantanti vuccamāne hatthena avamadditaṃ akkantaṃ viya akkantanti ruḷhī hesāti āha – ‘‘akkantanteva vutta’’nti. Ariyavohāroti ariyadesavāsīnaṃ vohāro. Mahantaṃ aggahetvā appamattakasseva gahaṇe payojanaṃ dassetuṃ – ‘‘kasmā panā’’tiādi āraddhaṃ. Tena ‘‘vivaṭṭūpanissayakusalaṃ nāma yoniso uppāditaṃ appaka’’nti na cintetabbaṃ, anukkamena laddhapaccayaṃ hutvā vaḍḍhamānaṃ khuddakanadī viya pakkhandamahoghā samuddaṃ, anukkamena nibbānamahāsamuddameva purisaṃ pāpetīti dīpeti. Paccekabodhiṃ buddhabhūminti ca paccatte upayogavacanaṃ. Vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitanti yathākkamena vuttaṃ.
੪੩. ਤਤਿਯੇ ਦੋਸੇਨ ਪਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਦੂਸਨੇਨ વਿਸਸਂਸਟ੍ਠਪੂਤਿਮੁਤ੍ਤਸਦਿਸੇਨ ਦੋਸੇਨ ਪਦੂਸਿਤਚਿਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣੇਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾ ਸਹਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ। ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਞਾਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ । ਇਟ੍ਠਾਕਾਰੇਨ ਏਤੀਤਿ ਅਯੋ, ਸੁਖਂ। ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਪੇਤੋ ਅਯੋ ਏਤਸ੍ਸ, ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ વਾ ਅਪਾਯੋ, ਕਾਯਿਕਸ੍ਸ ਚੇਤਸਿਕਸ੍ਸ ਚ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਗਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿ, ਕਾਰਣਾવਸੇਨ વਿવਿਧਂ વਿਕਾਰੇਨ ਚ ਨਿਪਾਤਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਿਨਿਪਾਤੋ, ਅਪ੍ਪਕੋਪਿ ਨਤ੍ਥਿ ਅਯੋ ਸੁਖਂ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਨਿਰਯੋਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
43. Tatiye dosena paduṭṭhacittanti sampayuttadhammānaṃ, yasmiṃ santāne uppajjati, tassa ca dūsanena visasaṃsaṭṭhapūtimuttasadisena dosena padūsitacittaṃ. Attano cittenāti attano cetopariyañāṇena sabbaññutaññāṇena vā sahitena cittena. Paricchinditvāti ñāṇena paricchinditvā . Iṭṭhākārena etīti ayo, sukhaṃ. Sabbaso apeto ayo etassa, etasmāti vā apāyo, kāyikassa cetasikassa ca dukkhassa gati pavattiṭṭhānanti duggati, kāraṇāvasena vividhaṃ vikārena ca nipātiyanti etthāti vinipāto, appakopi natthi ayo sukhaṃ etthāti nirayoti evamettha attho veditabbo.
੪੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਸਦ੍ਧਾਪਸਾਦੇਨ ਪਸਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਪਸਾਦੇਨ ਪਸਨ੍ਨਂ, ਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਅવਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਤਾਯ। ਸੁਖਸ੍ਸ ਗਤਿਨ੍ਤਿ ਸੁਖਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਸੁਖਮੇવੇਤ੍ਥ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਨ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વਾ ਸੁਗਤਿ। ਮਨਾਪਿਯਰੂਪਾਦਿਤਾਯ ਸਹ ਅਗ੍ਗੇਹੀਤਿ ਸਗ੍ਗਂ, ਲੋਕਂ।
44. Catutthe saddhāpasādena pasannanti saddhāsaṅkhātena pasādena pasannaṃ, na indriyānaṃ avippasannatāya. Sukhassa gatinti sukhassa pavattiṭṭhānaṃ. Sukhamevettha gacchanti, na dukkhanti vā sugati. Manāpiyarūpāditāya saha aggehīti saggaṃ, lokaṃ.
੪੫. ਪਞ੍ਚਮੇ ਪਰਿਲ਼ਾਹવੂਪਸਮਕਰੋ ਰਹਦੋ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਰਹਦੋ, ਉਦਕਪੁਣ੍ਣੋ ਰਹਦੋ ਉਦਕਰਹਦੋ। ਉਦਕਂ ਦਹਤਿ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਉਦਕਦਹੋ। ਆવਿਲੋਤਿ ਕਲਲਬਹੁਲਤਾਯ ਆਕੁਲੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅવਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋ’’ਤਿ। ਲੁਲ਼ਿਤੋਤਿ વਾਤੇਨ ਆਲੋਲ਼ਿਤੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅਪਰਿਸਣ੍ਠਿਤੋ’’ਤਿ। વਾਤਾਭਿਘਾਤੇਨ વੀਚਿਤਰਙ੍ਗਮਲਸਮਾਕੁਲਤਾਯ ਹਿ ਪਰਿਤੋ ਨ ਸਣ੍ਠਿਤੋ વਾ ਅਪਰਿਸਣ੍ਠਿਤੋ। વਾਤਾਭਿਘਾਤੇਨ ਉਦਕਸ੍ਸ ਚ ਅਪ੍ਪਭਾવੇਨ ਕਲਲੀਭੂਤੋ ਕਦ੍ਦਮਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਕਦ੍ਦਮੀਭੂਤੋ’’ਤਿ। ਸਿਪ੍ਪਿਯੋ ਮੁਤ੍ਤਸਿਪ੍ਪਿਆਦਯੋ। ਸਮ੍ਬੁਕਾ ਸਙ੍ਖਸਲਾਕવਿਸੇਸਾ। ਚਰਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਯਥਾਲਾਭવਚਨਮੇਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਮੇવ ਹਿ ਯਥਾਲਾਭવਚਨਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਏਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ।
45. Pañcame pariḷāhavūpasamakaro rahado etthāti rahado, udakapuṇṇo rahado udakarahado. Udakaṃ dahati dhāretīti udakadaho. Āviloti kalalabahulatāya ākulo. Tenāha – ‘‘avippasanno’’ti. Luḷitoti vātena āloḷito. Tenāha – ‘‘aparisaṇṭhito’’ti. Vātābhighātena vīcitaraṅgamalasamākulatāya hi parito na saṇṭhito vā aparisaṇṭhito. Vātābhighātena udakassa ca appabhāvena kalalībhūto kaddamabhāvappattoti āha – ‘‘kaddamībhūto’’ti. Sippiyo muttasippiādayo. Sambukā saṅkhasalākavisesā. Carantampi tiṭṭhantampīti yathālābhavacanametaṃ daṭṭhabbaṃ. Tameva hi yathālābhavacanataṃ dassetuṃ – ‘‘etthā’’tiādi āraddhaṃ.
ਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨਾਤਿ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਿਤੇਨ। ਤਯਿਦਂ ਕਾਰਣੇਨ ਆવਿਲਭਾવਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਂ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਭવੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੋ, ਸੋ ਪਨ ਲੋਕਿਯੋਪਿ ਹੋਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋਪੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕੋ’’ਤਿ। ਪੇਚ੍ਚ ਸਮ੍ਪਰੇਤਬ੍ਬਤੋ ਸਮ੍ਪਰਾਯੋ, ਪਰਲੋਕੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਸੋ ਹਿ ਪਰਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਪਰਤ੍ਥੋ’’ਤਿ। ਇਤਿ ਦ੍વਿਧਾਪਿ ਸਕਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋ ਏવ ਗਹਿਤੋਤਿ ਇਤਰਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ – ‘‘ਅਪਿਚਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਯਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਸਙ੍ਖਾਤੋ ਦਸવਿਧੋ ਧਮ੍ਮੋ। ਸਤ੍ਥਨ੍ਤਰਕਪ੍ਪਾવਸਾਨੇਤਿ ਇਦਂ ਤਸ੍ਸ ਆਸਨ੍ਨਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਨ੍ਤਰਕਪ੍ਪਸ੍ਸਾવਸਾਨੇਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਰਿਯਾਨਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਰਿਯਭਾવਾਯ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਤਤੋ ਏવ ਅਰਿਯਭਾવਂ ਕਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਂ। ਞਾਣਮੇવ ਞੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਰਣਟ੍ਠੇਨ ਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਞਾਣਮੇવ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਕਿਂ ਪਨ ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂ’’ਤਿਆਦਿ।
Pariyonaddhenāti paṭicchāditena. Tayidaṃ kāraṇena āvilabhāvassa dassanaṃ. Diṭṭhadhamme imasmiṃ attabhāve bhavo diṭṭhadhammiko, so pana lokiyopi hoti lokuttaropīti āha – ‘‘lokiyalokuttaramissako’’ti. Pecca samparetabbato samparāyo, paraloko. Tenāha – ‘‘so hi parattha atthoti parattho’’ti. Iti dvidhāpi sakasantatipariyāpanno eva gahitoti itarampi saṅgahetvā dassetuṃ – ‘‘apicā’’tiādimāha. Ayanti kusalakammapathasaṅkhāto dasavidho dhammo. Satthantarakappāvasāneti idaṃ tassa āsannabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Yassa kassaci antarakappassāvasāneti veditabbaṃ. Ariyānaṃ yuttanti ariyānaṃ ariyabhāvāya yuttaṃ, tato eva ariyabhāvaṃ kātuṃ samatthaṃ. Ñāṇameva ñeyyassa paccakkhakaraṇaṭṭhena dassananti āha – ‘‘ñāṇameva hī’’tiādi. Kiṃ pana tanti āha – ‘‘dibbacakkhū’’tiādi.
੪੬. ਛਟ੍ਠੇ ਅਚ੍ਛੋਤਿ ਤਨੁਕੋ। ਤਨੁਭਾવਮੇવ ਹਿ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਬਹਲੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਸਨ੍ਨੋ ਨਾਮ ਅਚ੍ਛੋ ਨ ਬਹਲੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਸਨ੍ਨੋਤਿਪਿ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨੋਤਿ વਿਸੇਸੇਨ ਪਸਨ੍ਨੋ । ਸੋ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾ ਪਸਨ੍ਨੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਸਨ੍ਨੋ’’ਤਿ। ਅਨਾવਿਲੋਤਿ ਅਕਲੁਸੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਙ੍ਖਨ੍ਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕਸੇવਾਲਂ, ਯਂ ‘‘ਤਿਲਬੀਜਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੇવਾਲਨ੍ਤਿ ਕਣ੍ਣਿਕਸੇવਾਲਂ। ਪਣਕਨ੍ਤਿ ਉਦਕਮਲਂ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆવਿਲਭਾવੋ ਨੀવਰਣਹੇਤੁਕੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਨਾવਿਲੇਨਾਤਿ ਪਞ੍ਚਨੀવਰਣવਿਮੁਤ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ।
46. Chaṭṭhe acchoti tanuko. Tanubhāvameva hi sandhāya ‘‘abahalo’’ti vuttaṃ. Yasmā pasanno nāma accho na bahalo, tasmā ‘‘pasannotipi vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Vippasannoti visesena pasanno . So pana sammā pasanno nāma hotīti āha – ‘‘suṭṭhu pasanno’’ti. Anāviloti akaluso. Tenāha – ‘‘parisuddho’’tiādi. Saṅkhanti khuddakasevālaṃ, yaṃ ‘‘tilabījaka’’nti vuccati. Sevālanti kaṇṇikasevālaṃ. Paṇakanti udakamalaṃ. Cittassa āvilabhāvo nīvaraṇahetukoti āha – ‘‘anāvilenāti pañcanīvaraṇavimuttenā’’ti.
੪੭. ਸਤ੍ਤਮੇ ਰੁਕ੍ਖਜਾਤਾਨੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਜਾਤਸਦ੍ਦੇਨ ਪਦવਡ੍ਢਨਮੇવ ਕਤਂ ਯਥਾ ‘‘ਕੋਸਜਾਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਰੁਕ੍ਖਾਨਮੇવੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਕੋਚਿ ਹਿ ਰੁਕ੍ਖੋ વਣ੍ਣੇਨ ਅਗ੍ਗੋ ਹੋਤਿ ਯਥਾ ਤਂ ਰਤ੍ਤਚਨ੍ਦਨਾਦਿ। ਕੋਚਿ ਗਨ੍ਧੇਨ ਯਥਾ ਤਂ ਗੋਸੀਤਚਨ੍ਦਨਂ। ਕੋਚਿ ਰਸੇਨ ਖਦਿਰਾਦਿ। ਕੋਚਿ ਥਦ੍ਧਤਾਯ ਚਮ੍ਪਕਾਦਿ। ਮਗ੍ਗਫਲਾવਹਤਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਭਾવਿਤਮ੍ਪਿ ਗਹਿਤਂ। ‘‘ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਸਕ੍ਖਿਭਬ੍ਬਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੩) વਚਨਤੋ ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਚਿਤ੍ਤਮੇવ, ਆવੁਸੋ’’ਤਿ ਫੁਸ੍ਸਮਿਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰੋ વਦਤਿ।
47. Sattame rukkhajātānīti ettha jātasaddena padavaḍḍhanameva kataṃ yathā ‘‘kosajāta’’nti āha – ‘‘rukkhānamevetaṃ adhivacana’’nti. Koci hi rukkho vaṇṇena aggo hoti yathā taṃ rattacandanādi. Koci gandhena yathā taṃ gosītacandanaṃ. Koci rasena khadirādi. Koci thaddhatāya campakādi. Maggaphalāvahatāya vipassanāvasena bhāvitampi gahitaṃ. ‘‘Tattha tattheva sakkhibhabbataṃ pāpuṇātī’’ti (a. ni. 3.103) vacanato ‘‘abhiññāpādakacatutthajjhānacittameva, āvuso’’ti phussamittatthero vadati.
੪੮. ਅਟ੍ਠਮੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਾ ਏવਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਏવਂ ਲਹੁਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਲਹੁਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਕ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਧਿਮਤ੍ਤਪਮਾਣਤ੍ਥੇਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਪਮਾਣਤ੍ਥੇ, ਪਮਾਣਾਤੀਤਤਾਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਅਤਿવਿਯ ਨ ਸੁਕਰਾ’’ਤਿ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਮੇવਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮਾਨਖਣਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤਿવਿਯ ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવਂ ਥੇਰવਾਦੇਨ ਦੀਪੇਤੁਂ – ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ વਦਤਿ। વਾਹਸਤਾਨਂ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, વੀਹੀਨਨ੍ਤਿ ਪੋਤ੍ਥਕੇਸੁ ਲਿਖਨ੍ਤਿ, ‘‘વਾਹਸਤਂ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, વੀਹੀਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪਨ ਪਾਠੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਮਿਲਿਨ੍ਦਪਞ੍ਹੇਪਿ (ਮਿ॰ ਪ॰ ੪.੧.੨) ਹਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਯਮੇવ ਪਾਠੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘વਾਹਸਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ ਬ੍ਯਤ੍ਤਯੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਡ੍ਢਚੂਲ਼ਨ੍ਤਿ ਥੋਕੇਨ ਊਨਂ ਉਪਡ੍ਢਂ। ਕਸ੍ਸ ਪਨ ਉਪਡ੍ਢਨ੍ਤਿ? ਅਧਿਕਾਰਤੋ વਾਹਸ੍ਸਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ‘‘ਅਡ੍ਢਚੁਦ੍ਦਸ’’ਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ। ‘‘ਅਡ੍ਢਚਤੁਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ ਅਪਰੇ। ਸਾਧਿਕਂ ਦਿਯਡ੍ਢਸਤਂ વਾਹਾਤਿ ਦਲ਼੍ਹਂ ਕਤ੍વਾ વਦਨ੍ਤਿ, વੀਮਂਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਚਤੁਨਾਲ਼ਿਕੋ ਤੁਮ੍ਬੋ। ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਅਭਾવੇਨਾਤਿ ‘‘ਸਕ੍ਕਾ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਉਪਮਂ ਕਾਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਾਯ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਅਭਾવੇਨ ਨ ਕਤਾ ਉਪਮਾ। ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇਤਿ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਪਰਿਸਾਯ ਯਥਾਰਦ੍ਧਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਪਰਿਯੋਸਾਨੇ।
48. Aṭṭhame cittassa parivattanaṃ uppādanirodhā evāti āha – ‘‘evaṃ lahuṃ uppajjitvā lahuṃ nirujjhanaka’’nti. Adhimattapamāṇattheti atikkantapamāṇatthe, pamāṇātītatāyanti attho. Tenāha – ‘‘ativiya na sukarā’’ti. Cakkhuviññāṇampi adhippetamevāti sabbassapi cittassa samānakhaṇattā vuttaṃ. Cittassa ativiya lahuparivattibhāvaṃ theravādena dīpetuṃ – ‘‘imasmiṃ panatthe’’tiādi vuttaṃ. Cittasaṅkhārāti sasampayuttaṃ cittaṃ vadati. Vāhasatānaṃ kho, mahārāja, vīhīnanti potthakesu likhanti, ‘‘vāhasataṃ kho, mahārāja, vīhīna’’nti pana pāṭhena bhavitabbaṃ. Milindapañhepi (mi. pa. 4.1.2) hi katthaci ayameva pāṭho dissati. ‘‘Vāhasatāna’’nti vā paccatte sāmivacanaṃ byattayena vuttanti daṭṭhabbaṃ. Aḍḍhacūḷanti thokena ūnaṃ upaḍḍhaṃ. Kassa pana upaḍḍhanti? Adhikārato vāhassāti viññāyati. ‘‘Aḍḍhacuddasa’’nti keci. ‘‘Aḍḍhacatuttha’’nti apare. Sādhikaṃ diyaḍḍhasataṃ vāhāti daḷhaṃ katvā vadanti, vīmaṃsitabbaṃ. Catunāḷiko tumbo. Pucchāya abhāvenāti ‘‘sakkā pana, bhante, upamaṃ kātu’’nti evaṃ pavattāya pucchāya abhāvena na katā upamā. Dhammadesanāpariyosāneti sannipatitaparisāya yathāraddhadhammadesanāya pariyosāne.
੪੯. ਨવਮੇ ਪਭਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੋਦਾਤਂ ਸਭਾવਪਰਿਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠੇਨ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਪਣ੍ਡਰਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ। ਪਭਸ੍ਸਰਤਾਦਯੋ ਨਾਮ વਣ੍ਣਧਾਤੁਯਂ ਲਬ੍ਭਨਕવਿਸੇਸਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ? ਇਤਰੋ ਅਰੂਪਤਾਯ ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਰਿਯਾਯਕਥਾ ਅਯਂ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਭਾવਨਾਦੀਪਨਾਯਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨੀਲਾਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਸੋ ਏવਂ ਸਮਾਹਿਤੇ ਚਿਤ੍ਤੇ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੇ ਪਰਿਯੋਦਾਤੇ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੩-੨੪੪; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੮੪-੩੮੬, ੪੩੧-੪੩੩; ਪਾਰਾ॰ ੧੨-੧੩) વੁਤ੍ਤਂ । ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਇਦਮ੍ਪਿ ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤਾਯ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਭਸ੍ਸਰ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ ਪਨ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਨ੍ਤਿ? ਆਮ ਸਭਾવਤੋ ਨਿਰੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸਂ, ਆਗਨ੍ਤੁਕਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਸੇਨ ਪਨ ਸਿਯਾ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਤਞ੍ਚ ਖੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨੋ ਤੇਸਞ੍ਚ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਇਦ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਪਚ੍ਚਾਮਸਨવਸੇਨ ‘‘ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਅਤ੍ਥੂਪਨਯਨੇ। ਖੋ-ਸਦ੍ਦੋ વਚਨਾਲਙ੍ਕਾਰੇ, ਅવਧਾਰਣੇ વਾ। વਕ੍ਖਮਾਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਛਿਤਭਾવਤੋ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹਾવਟ੍ਠਾਨਾਭਾવਤੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕਤਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਸਹਜਾਤੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਰਾਗਾਦਯੋ ਉਪੇਚ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨਂ ਕਿਲਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ વਿਬਾਧੇਨ੍ਤਿ ਉਪਤਾਪੇਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਹੀਤਿ ਰਾਗਾਦੀਹੀ’’ਤਿ। ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠਤਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ ਅਸਂਸਟ੍ਠਭਾવਤੋ, ਏਕਸਨ੍ਤਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾਯ ਪਨ ਸਿਯਾ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠਤਾਪਰਿਯਾਯੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਉਪਮਾਯ વਿਭਾવੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤੇਨ ਭਿਨ੍ਨਸਨ੍ਤਾਨਗਤਾਯਪਿ ਨਾਮ ਇਰਿਯਾਯ ਲੋਕੇ ਗਾਰਯ੍ਹਤਾ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਪਗੇવ ਏਕਸਨ੍ਤਾਨਗਤਾਯ ਇਰਿਯਾਯਾਤਿ ਇਮਂ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਜવਨਕ੍ਖਣੇ…ਪੇ॰… ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
49. Navame pabhassaranti pariyodātaṃ sabhāvaparisuddhaṭṭhena. Tenāha – ‘‘paṇḍaraṃ parisuddha’’nti. Pabhassaratādayo nāma vaṇṇadhātuyaṃ labbhanakavisesāti āha – ‘‘kiṃ pana cittassa vaṇṇo nāma atthī’’ti? Itaro arūpatāya ‘‘natthī’’ti paṭikkhipitvā pariyāyakathā ayaṃ tādisassa cittassa parisuddhabhāvanādīpanāyāti dassento ‘‘nīlādīna’’ntiādimāha. Tathā hi ‘‘so evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte’’ti (dī. ni. 1.243-244; ma. ni. 1.384-386, 431-433; pārā. 12-13) vuttaṃ . Tenevāha – ‘‘idampi nirupakkilesatāya parisuddhanti pabhassara’’nti. Kiṃ pana bhavaṅgacittaṃ nirupakkilesanti? Āma sabhāvato nirupakkilesaṃ, āgantukaupakkilesavasena pana siyā upakkiliṭṭhaṃ. Tenāha – ‘‘tañca kho’’tiādi. Tattha attano tesañca bhikkhūnaṃ paccakkhabhāvato pubbe ‘‘ida’’nti vatvā idāni paccāmasanavasena ‘‘ta’’nti āha. Ca-saddo atthūpanayane. Kho-saddo vacanālaṅkāre, avadhāraṇe vā. Vakkhamānassa atthassa nicchitabhāvato bhavaṅgacittena sahāvaṭṭhānābhāvato upakkilesānaṃ āgantukatāti āha – ‘‘asahajātehī’’tiādi. Rāgādayo upecca cittasantānaṃ kilissanti vibādhenti upatāpenti cāti āha – ‘‘upakkilesehīti rāgādīhī’’ti. Bhavaṅgacittassa nippariyāyato upakkilesehi upakkiliṭṭhatā nāma natthi asaṃsaṭṭhabhāvato, ekasantatipariyāpannatāya pana siyā upakkiliṭṭhatāpariyāyoti āha – ‘‘upakkiliṭṭhaṃ nāmāti vuccatī’’ti. Idāni tamatthaṃ upamāya vibhāvetuṃ ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Tena bhinnasantānagatāyapi nāma iriyāya loke gārayhatā dissati, pageva ekasantānagatāya iriyāyāti imaṃ visesaṃ dasseti. Tenāha – ‘‘javanakkhaṇe…pe… upakkiliṭṭhaṃ nāma hotī’’ti.
੫੦. ਦਸਮੇ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ‘‘ਪਭਸ੍ਸਰਮਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਮੇવ। ਯਦਗ੍ਗੇਨ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਤਾਦਿਸਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਦਗ੍ਗੇਨ ਤਬ੍ਬਿਧੁਰਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਨવਮਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
50. Dasame bhavaṅgacittameva cittanti ‘‘pabhassaramidaṃ, bhikkhave, citta’’nti vuttaṃ bhavaṅgacittameva. Yadaggena bhavaṅgacittaṃ tādisapaccayasamavāye upakkiliṭṭhaṃ nāma vuccati, tadaggena tabbidhurapaccayasamavāye upakkilesato vimuttanti vuccati. Tenāha – ‘‘upakkilesehi vippamuttaṃ nāma hotī’’ti. Sesamettha navamasutte vuttanayānusārena veditabbaṃ.
ਪਣਿਹਿਤਅਚ੍ਛવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṇihitaacchavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya / ੫. ਪਣਿਹਿਤਅਚ੍ਛવਗ੍ਗੋ • 5. Paṇihitaacchavaggo
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੫. ਪਣਿਹਿਤਅਚ੍ਛવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 5. Paṇihitaacchavaggavaṇṇanā