Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi |
૧૧. પઞ્ઞત્તિહારવિભઙ્ગો
11. Paññattihāravibhaṅgo
૩૯. તત્થ કતમો પઞ્ઞત્તિહારો? ‘‘એકં ભગવા ધમ્મં પઞ્ઞત્તીહિ વિવિધાહિ દેસેતી’’તિ.
39. Tattha katamo paññattihāro? ‘‘Ekaṃ bhagavā dhammaṃ paññattīhi vividhāhi desetī’’ti.
યા પકતિકથાય દેસના. અયં નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ. કા ચ પકતિકથાય દેસના, ચત્તારિ સચ્ચાનિ. યથા ભગવા આહ ‘‘ઇદં દુક્ખ’’ન્તિ અયં પઞ્ઞત્તિ પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં છન્નં ધાતૂનં અટ્ઠારસન્નં ધાતૂનં દ્વાદસન્નં આયતનાનં દસન્નં ઇન્દ્રિયાનં નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ.
Yā pakatikathāya desanā. Ayaṃ nikkhepapaññatti. Kā ca pakatikathāya desanā, cattāri saccāni. Yathā bhagavā āha ‘‘idaṃ dukkha’’nti ayaṃ paññatti pañcannaṃ khandhānaṃ channaṃ dhātūnaṃ aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ dvādasannaṃ āyatanānaṃ dasannaṃ indriyānaṃ nikkhepapaññatti.
કબળીકારે ચે, ભિક્ખવે, આહારે અત્થિ રાગો અત્થિ નન્દી 1 અત્થિ તણ્હા, પતિટ્ઠિતં તત્થ વિઞ્ઞાણં વિરૂળ્હં. યત્થ પતિટ્ઠિતં વિઞ્ઞાણં વિરૂળ્હં, અત્થિ તત્થ નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિ. યત્થ અત્થિ નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિ, અત્થિ તત્થ સઙ્ખારાનં વુદ્ધિ 2. યત્થ અત્થિ સઙ્ખારાનં વુદ્ધિ, અત્થિ તત્થ આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ. યત્થ અત્થિ આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ, અત્થિ તત્થ આયતિં જાતિજરામરણં. યત્થ અત્થિ આયતિં જાતિજરામરણં, સસોકં તં, ભિક્ખવે, સદરં સઉપાયાસન્તિ વદામિ.
Kabaḷīkāre ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo atthi nandī 3 atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ virūḷhaṃ. Yattha patiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ virūḷhaṃ, atthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha atthi nāmarūpassa avakkanti, atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi 4. Yattha atthi saṅkhārānaṃ vuddhi, atthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, atthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha atthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, sasokaṃ taṃ, bhikkhave, sadaraṃ saupāyāsanti vadāmi.
ફસ્સે ચે…પે॰… મનોસઞ્ચેતનાય ચે, ભિક્ખવે, આહારે. વિઞ્ઞાણે ચે, ભિક્ખવે, આહારે અત્થિ રાગો અત્થિ નન્દી અત્થિ તણ્હા, પતિટ્ઠિતં તત્થ વિઞ્ઞાણં વિરૂળ્હં. યત્થ પતિટ્ઠિતં વિઞ્ઞાણં વિરૂળ્હં, અત્થિ તત્થ નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિ. યત્થ અત્થિ નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિ , અત્થિ તત્થ સઙ્ખારાનં વુદ્ધિ. યત્થ અત્થિ સઙ્ખારાનં વુદ્ધિ, અત્થિ તત્થ આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ. યત્થ અત્થિ આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ, અત્થિ તત્થ આયતિં જાતિજરામરણં. યત્થ અત્થિ આયતિં જાતિજરામરણં, સસોકં તં, ભિક્ખવે, સદરં સઉપાયાસન્તિ વદામિ. અયં પભવપઞ્ઞત્તિ દુક્ખસ્સ ચ સમુદયસ્સ ચ.
Phasse ce…pe… manosañcetanāya ce, bhikkhave, āhāre. Viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo atthi nandī atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ virūḷhaṃ. Yattha patiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ virūḷhaṃ, atthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha atthi nāmarūpassa avakkanti , atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha atthi saṅkhārānaṃ vuddhi, atthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, atthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha atthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, sasokaṃ taṃ, bhikkhave, sadaraṃ saupāyāsanti vadāmi. Ayaṃ pabhavapaññatti dukkhassa ca samudayassa ca.
કબળીકારે ચે, ભિક્ખવે 5, આહારે નત્થિ રાગો નત્થિ નન્દી નત્થિ તણ્હા, અપ્પતિટ્ઠિતં તત્થ વિઞ્ઞાણં અવિરૂળ્હં. યત્થ અપ્પતિટ્ઠિતં વિઞ્ઞાણં અવિરૂળ્હં, નત્થિ તત્થ નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિ. યત્થ નત્થિ નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિ, નત્થિ તત્થ સઙ્ખારાનં વુદ્ધિ. યત્થ નત્થિ સઙ્ખારાનં વુદ્ધિ, નત્થિ તત્થ આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ. યત્થ નત્થિ આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ, નત્થિ તત્થ આયતિં જાતિજરામરણં. યત્થ નત્થિ આયતિં જાતિજરામરણં, અસોકં તં, ભિક્ખવે, અદરં અનુપાયાસન્તિ વદામિ.
Kabaḷīkāre ce, bhikkhave 6, āhāre natthi rāgo natthi nandī natthi taṇhā, appatiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ avirūḷhaṃ. Yattha appatiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ avirūḷhaṃ, natthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha natthi nāmarūpassa avakkanti, natthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha natthi saṅkhārānaṃ vuddhi, natthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha natthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, natthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha natthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, asokaṃ taṃ, bhikkhave, adaraṃ anupāyāsanti vadāmi.
ફસ્સે ચે…પે॰… મનોસઞ્ચેતનાય ચે, ભિક્ખવે, આહારે. વિઞ્ઞાણે ચે, ભિક્ખવે, આહારે નત્થિ રાગો નત્થિ નન્દી નત્થિ તણ્હા, અપ્પતિટ્ઠિતં તત્થ વિઞ્ઞાણં અવિરૂળ્હં. યત્થ અપ્પતિટ્ઠિતં વિઞ્ઞાણં અવિરૂળ્હં, નત્થિ તત્થ નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિ. યત્થ નત્થિ નામરૂપસ્સ અવક્કન્તિ, નત્થિ તત્થ સઙ્ખારાનં વુદ્ધિ. યત્થ નત્થિ સઙ્ખારાનં વુદ્ધિ, નત્થિ તત્થ આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ. યત્થ નત્થિ આયતિં પુનબ્ભવાભિનિબ્બત્તિ, નત્થિ તત્થ આયતિં જાતિજરામરણં. યત્થ નત્થિ આયતિં જાતિજરામરણં, અસોકં તં, ભિક્ખવે, અદરં અનુપાયાસન્તિ વદામિ.
Phasse ce…pe… manosañcetanāya ce, bhikkhave, āhāre. Viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre natthi rāgo natthi nandī natthi taṇhā, appatiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ avirūḷhaṃ. Yattha appatiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ avirūḷhaṃ, natthi tattha nāmarūpassa avakkanti. Yattha natthi nāmarūpassa avakkanti, natthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha natthi saṅkhārānaṃ vuddhi, natthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha natthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, natthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha natthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, asokaṃ taṃ, bhikkhave, adaraṃ anupāyāsanti vadāmi.
અયં પરિઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિ દુક્ખસ્સ, પહાનપઞ્ઞત્તિ સમુદયસ્સ, ભાવનાપઞ્ઞત્તિ મગ્ગસ્સ, સચ્છિકિરિયાપઞ્ઞત્તિ નિરોધસ્સ.
Ayaṃ pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, bhāvanāpaññatti maggassa, sacchikiriyāpaññatti nirodhassa.
૪૦. સમાધિં, ભિક્ખવે, ભાવેથ. અપ્પમત્તો નિપકો સતો, સમાહિતો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ યથાભૂતં પજાનાતિ. કિઞ્ચ યથાભૂતં પજાનાતિ? ‘‘ચક્ખુ 7 અનિચ્ચ’’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘‘રૂપા અનિચ્ચા’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ ‘‘ચક્ખુવિઞ્ઞાણં અનિચ્ચ’’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘‘ચક્ખુસમ્ફસ્સો અનિચ્ચો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિદં 8 ચક્ખુસમ્ફસ્સપચ્ચયા ઉપ્પજ્જતિ વેદયિતં સુખં વા દુક્ખં વા અદુક્ખમસુખં વા, તમ્પિ અનિચ્ચન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ.
40. Samādhiṃ, bhikkhave, bhāvetha. Appamatto nipako sato, samāhito, bhikkhave, bhikkhu yathābhūtaṃ pajānāti. Kiñca yathābhūtaṃ pajānāti? ‘‘Cakkhu 9 anicca’’nti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Rūpā aniccā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti ‘‘cakkhuviññāṇaṃ anicca’’nti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Cakkhusamphasso anicco’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Yampidaṃ 10 cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, tampi aniccanti yathābhūtaṃ pajānāti.
સોતં …પે॰… ઘાનં…પે॰… જિવ્હા…પે॰… કાયો…પે॰… ‘‘મનો અનિચ્ચો’’તિ 11 યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘‘ધમ્મા અનિચ્ચા’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘‘મનોવિઞ્ઞાણં અનિચ્ચ’’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘‘મનોસમ્ફસ્સો અનિચ્ચો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. યમ્પિદં મનોસમ્ફસ્સપચ્ચયા ઉપ્પજ્જતિ વેદયિતં સુખં વા દુક્ખં વા અદુક્ખમસુખં વા, તમ્પિ અનિચ્ચન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ.
Sotaṃ …pe… ghānaṃ…pe… jivhā…pe… kāyo…pe… ‘‘mano anicco’’ti 12 yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Dhammā aniccā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Manoviññāṇaṃ anicca’’nti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Manosamphasso anicco’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. Yampidaṃ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaṃ sukhaṃ vā dukkhaṃ vā adukkhamasukhaṃ vā, tampi aniccanti yathābhūtaṃ pajānāti.
અયં ભાવનાપઞ્ઞત્તિ મગ્ગસ્સ, પરિઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિ દુક્ખસ્સ, પહાનપઞ્ઞત્તિ સમુદયસ્સ, સચ્છિકિરિયાપઞ્ઞત્તિ નિરોધસ્સ.
Ayaṃ bhāvanāpaññatti maggassa, pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, sacchikiriyāpaññatti nirodhassa.
રૂપં , રાધ, વિકિરથ વિધમથ વિદ્ધંસેથ વિકીળનિયં 13 કરોથ, પઞ્ઞાય તણ્હક્ખયાય પટિપજ્જથ. તણ્હક્ખયા દુક્ખક્ખયો, દુક્ખક્ખયા નિબ્બાનં. વેદનં…પે॰…. સઞ્ઞં…પે॰… સઙ્ખારે વિઞ્ઞાણં વિકિરથ વિધમથ વિદ્ધંસેથ વિકીળનિયં કરોથ, પઞ્ઞાય તણ્હક્ખયાય પટિપજ્જથ. તણ્હક્ખયા દુક્ખક્ખયો, દુક્ખક્ખયા નિબ્બાનં.
Rūpaṃ , rādha, vikiratha vidhamatha viddhaṃsetha vikīḷaniyaṃ 14 karotha, paññāya taṇhakkhayāya paṭipajjatha. Taṇhakkhayā dukkhakkhayo, dukkhakkhayā nibbānaṃ. Vedanaṃ…pe…. Saññaṃ…pe… saṅkhāre viññāṇaṃ vikiratha vidhamatha viddhaṃsetha vikīḷaniyaṃ karotha, paññāya taṇhakkhayāya paṭipajjatha. Taṇhakkhayā dukkhakkhayo, dukkhakkhayā nibbānaṃ.
અયં નિરોધપઞ્ઞત્તિ નિરોધસ્સ, નિબ્બિદાપઞ્ઞત્તિ અસ્સાદસ્સ, પરિઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિ દુક્ખસ્સ, પહાનપઞ્ઞત્તિ સમુદયસ્સ, ભાવનાપઞ્ઞત્તિ મગ્ગસ્સ, સચ્છિકિરિયાપઞ્ઞત્તિ નિરોધસ્સ.
Ayaṃ nirodhapaññatti nirodhassa, nibbidāpaññatti assādassa, pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, bhāvanāpaññatti maggassa, sacchikiriyāpaññatti nirodhassa.
‘‘સો ઇદં દુક્ખ’’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખસમુદયો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં દુક્ખનિરોધો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ ‘‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ.
‘‘So idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
અયં પટિવેધપઞ્ઞત્તિ સચ્ચાનં, નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ દસ્સનભૂમિયા, ભાવનાપઞ્ઞત્તિ મગ્ગસ્સ, સચ્છિકિરિયાપઞ્ઞત્તિ સોતાપત્તિફલસ્સ. ‘‘સો ઇમે આસવા’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં આસવસમુદયો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘‘અયં આસવનિરોધો’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘‘અયં આસવનિરોધગામિની પટિપદા’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ. ‘‘ઇમે આસવા અસેસં નિરુજ્ઝન્તી’’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ.
Ayaṃ paṭivedhapaññatti saccānaṃ, nikkhepapaññatti dassanabhūmiyā, bhāvanāpaññatti maggassa, sacchikiriyāpaññatti sotāpattiphalassa. ‘‘So ime āsavā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ āsavasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ āsavanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Ime āsavā asesaṃ nirujjhantī’’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
અયં ઉપ્પાદપઞ્ઞત્તિ ખયે ઞાણસ્સ, ઓકાસપઞ્ઞત્તિ અનુપ્પાદે ઞાણસ્સ, ભાવનાપઞ્ઞત્તિ મગ્ગસ્સ, પરિઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિ દુક્ખસ્સ, પહાનપઞ્ઞત્તિ સમુદયસ્સ, આરમ્ભપઞ્ઞત્તિ વીરિયિન્દ્રિયસ્સ, આસાટનપઞ્ઞત્તિ આસાટિકાનં, નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ ભાવનાભૂમિયા, અભિનિઘાતપઞ્ઞત્તિ પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં.
Ayaṃ uppādapaññatti khaye ñāṇassa, okāsapaññatti anuppāde ñāṇassa, bhāvanāpaññatti maggassa, pariññāpaññatti dukkhassa, pahānapaññatti samudayassa, ārambhapaññatti vīriyindriyassa, āsāṭanapaññatti āsāṭikānaṃ, nikkhepapaññatti bhāvanābhūmiyā, abhinighātapaññatti pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ.
૪૧. ઇદં ‘‘દુક્ખ’’ન્તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ. અયં ‘‘દુક્ખસમુદયો’’તિ મે, ભિક્ખવે…પે॰… અયં ‘‘દુક્ખનિરોધો’’તિ મે, ભિક્ખવે…પે॰…. અયં ‘‘દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’’તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ.
41. Idaṃ ‘‘dukkha’’nti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. Ayaṃ ‘‘dukkhasamudayo’’ti me, bhikkhave…pe… ayaṃ ‘‘dukkhanirodho’’ti me, bhikkhave…pe…. Ayaṃ ‘‘dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi.
અયં દેસનાપઞ્ઞત્તિ સચ્ચાનં, નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ સુતમયિયા પઞ્ઞાય સચ્છિકિરિયાપઞ્ઞત્તિ અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયસ્સ, પવત્તનાપઞ્ઞત્તિ ધમ્મચક્કસ્સ.
Ayaṃ desanāpaññatti saccānaṃ, nikkhepapaññatti sutamayiyā paññāya sacchikiriyāpaññatti anaññātaññassāmītindriyassa, pavattanāpaññatti dhammacakkassa.
‘‘તં ખો પનિદં દુક્ખં પરિઞ્ઞેય્ય’’ન્તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ. ‘‘સો ખો પનાયં દુક્ખસમુદયો પહાતબ્બો’’તિ મે, ભિક્ખવે…પે॰… ‘‘સો ખો પનાયં દુક્ખનિરોધો સચ્છિકાતબ્બો’’તિ મે, ભિક્ખવે…પે॰… ‘‘સા ખો પનાયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા ભાવેતબ્બા’’તિ મે, ભિક્ખવે પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ.
‘‘Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ pariññeyya’’nti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. ‘‘So kho panāyaṃ dukkhasamudayo pahātabbo’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘so kho panāyaṃ dukkhanirodho sacchikātabbo’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘sā kho panāyaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā bhāvetabbā’’ti me, bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi.
અયં ભાવનાપઞ્ઞત્તિ મગ્ગસ્સ, નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ ચિન્તામયિયા પઞ્ઞાય, સચ્છિકિરિયાપઞ્ઞત્તિ અઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ.
Ayaṃ bhāvanāpaññatti maggassa, nikkhepapaññatti cintāmayiyā paññāya, sacchikiriyāpaññatti aññindriyassa.
‘‘તં ખો પનિદં દુક્ખં પરિઞ્ઞાત’’ન્તિ મે, ભિક્ખવે, પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ. ‘‘સો ખો પનાયં દુક્ખસમુદયો પહીનો’’તિ મે, ભિક્ખવે…પે॰… ‘‘સો ખો પનાયં દુક્ખનિરોધો સચ્છિકતો’’તિ મે, ભિક્ખવે…પે॰… ‘‘સા ખો પનાયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા ભાવિતા’’તિ મે, ભિક્ખવે પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ ચક્ખું ઉદપાદિ, ઞાણં ઉદપાદિ, પઞ્ઞા ઉદપાદિ, વિજ્જા ઉદપાદિ, આલોકો ઉદપાદિ. અયં ભાવનાપઞ્ઞત્તિ મગ્ગસ્સ, નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ ભાવનામયિયા પઞ્ઞાય, સચ્છિકિરિયાપઞ્ઞત્તિ અઞ્ઞાતાવિનો ઇન્દ્રિયસ્સ, પવત્તનાપઞ્ઞત્તિ ધમ્મચક્કસ્સ.
‘‘Taṃ kho panidaṃ dukkhaṃ pariññāta’’nti me, bhikkhave, pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. ‘‘So kho panāyaṃ dukkhasamudayo pahīno’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘so kho panāyaṃ dukkhanirodho sacchikato’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘sā kho panāyaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā bhāvitā’’ti me, bhikkhave pubbe ananussutesu dhammesu cakkhuṃ udapādi, ñāṇaṃ udapādi, paññā udapādi, vijjā udapādi, āloko udapādi. Ayaṃ bhāvanāpaññatti maggassa, nikkhepapaññatti bhāvanāmayiyā paññāya, sacchikiriyāpaññatti aññātāvino indriyassa, pavattanāpaññatti dhammacakkassa.
‘‘તુલમતુલઞ્ચ સમ્ભવં, ભવસઙ્ખારમવસ્સજિ મુનિ;
‘‘Tulamatulañca sambhavaṃ, bhavasaṅkhāramavassaji muni;
અજ્ઝત્તરતો સમાહિતો, અભિન્દિ 15 કવચમિવત્તસમ્ભવ’’ન્તિ.
Ajjhattarato samāhito, abhindi 16 kavacamivattasambhava’’nti.
‘‘તુલ’’ન્તિ સઙ્ખારધાતુ. ‘‘અતુલ’’ન્તિ નિબ્બાનધાતુ, ‘‘તુલમતુલઞ્ચ સમ્ભવ’’ન્તિ અભિઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિ સબ્બધમ્માનં. નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ ધમ્મપટિસમ્ભિદાય. ‘‘ભવસઙ્ખારમવસ્સજિ મુની’’તિ પરિચ્ચાગપઞ્ઞત્તિ સમુદયસ્સ. પરિઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિ દુક્ખસ્સ. ‘‘અજ્ઝત્તરતો સમાહિતો’’તિ ભાવનાપઞ્ઞત્તિ કાયગતાય સતિયા. ઠિતિપઞ્ઞત્તિ ચિત્તેકગ્ગતાય. ‘‘અભિન્દિ કવચમિવત્તસમ્ભવ’’ન્તિ અભિનિબ્બિદાપઞ્ઞત્તિ ચિત્તસ્સ, ઉપાદાનપઞ્ઞત્તિ સબ્બઞ્ઞુતાય, પદાલનાપઞ્ઞત્તિ અવિજ્જણ્ડકોસાનં. તેનાહ ભગવા ‘‘તુલમતુલઞ્ચ સમ્ભવ’’ન્તિ.
‘‘Tula’’nti saṅkhāradhātu. ‘‘Atula’’nti nibbānadhātu, ‘‘tulamatulañca sambhava’’nti abhiññāpaññatti sabbadhammānaṃ. Nikkhepapaññatti dhammapaṭisambhidāya. ‘‘Bhavasaṅkhāramavassaji munī’’ti pariccāgapaññatti samudayassa. Pariññāpaññatti dukkhassa. ‘‘Ajjhattarato samāhito’’ti bhāvanāpaññatti kāyagatāya satiyā. Ṭhitipaññatti cittekaggatāya. ‘‘Abhindi kavacamivattasambhava’’nti abhinibbidāpaññatti cittassa, upādānapaññatti sabbaññutāya, padālanāpaññatti avijjaṇḍakosānaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘tulamatulañca sambhava’’nti.
યો દુક્ખમદ્દક્ખિ યતોનિદાનં, કામેસુ સો જન્તુ કથં નમેય્ય;
Yo dukkhamaddakkhi yatonidānaṃ, kāmesu so jantu kathaṃ nameyya;
કામા હિ લોકે સઙ્ગોતિ ઞત્વા, તેસં સતીમા વિનયાય સિક્ખેતિ.
Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā, tesaṃ satīmā vinayāya sikkheti.
‘‘યો દુક્ખ’’ન્તિ વેવચનપઞ્ઞત્તિ ચ દુક્ખસ્સ પરિઞ્ઞાપઞ્ઞત્તિ ચ. ‘‘યતોનિદાન’’ન્તિ પભવપઞ્ઞત્તિ ચ સમુદયસ્સ પહાનપઞ્ઞત્તિ ચ. ‘‘અદ્દક્ખી’’તિ વેવચનપઞ્ઞત્તિ ચ ઞાણચક્ખુસ્સ પટિવેધપઞ્ઞત્તિ ચ. ‘‘કામેસુ સો જન્તુકથં નમેય્યા’’તિ વેવચનપઞ્ઞત્તિ ચ કામતણ્હાય અભિનિવેસપઞ્ઞત્તિ ચ. ‘‘કામા હિ લોકે સઙ્ગોતિ ઞત્વા’’તિ પચ્ચત્થિકતો દસ્સનપઞ્ઞત્તિ કામાનં. કામા હિ અઙ્ગારકાસૂપમા મંસપેસૂપમા પાવકકપ્પા પપાતઉરગોપમા ચ. ‘‘તેસં સતીમા’’તિ અપચયપઞ્ઞત્તિ પહાનાય, નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ કાયગતાય સતિયા, ભાવનાપઞ્ઞત્તિ મગ્ગસ્સ. ‘‘વિનયાય સિક્ખે’’તિ પટિવેધપઞ્ઞત્તિ રાગવિનયસ્સ દોસવિનયસ્સ મોહવિનયસ્સ. ‘‘જન્તૂ’’તિ વેવચનપઞ્ઞત્તિ યોગિસ્સ. યદા હિ યોગી કામા સઙ્ગોતિ પજાનાતિ. સો કામાનં અનુપ્પાદાય કુસલે ધમ્મે ઉપ્પાદયતિ, સો અનુપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઉપ્પાદાય વાયમતિ. અયં વાયામપઞ્ઞત્તિ અપ્પત્તસ્સ પત્તિયા. નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ ઓરમત્તિકાય અસન્તુટ્ઠિયા. તત્થ સો ઉપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઠિતિયા વાયમતીતિ અયં અપ્પમાદપઞ્ઞત્તિ ભાવનાય, નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ વીરિયિન્દ્રિયસ્સ, આરક્ખપઞ્ઞત્તિ કુસલાનં ધમ્માનં, ઠિતિપઞ્ઞત્તિ અધિચિત્તસિક્ખાય. તેનાહ ભગવા ‘‘યો દુક્ખમદ્દક્ખિ યતોનિદાન’’ન્તિ.
‘‘Yo dukkha’’nti vevacanapaññatti ca dukkhassa pariññāpaññatti ca. ‘‘Yatonidāna’’nti pabhavapaññatti ca samudayassa pahānapaññatti ca. ‘‘Addakkhī’’ti vevacanapaññatti ca ñāṇacakkhussa paṭivedhapaññatti ca. ‘‘Kāmesu so jantukathaṃ nameyyā’’ti vevacanapaññatti ca kāmataṇhāya abhinivesapaññatti ca. ‘‘Kāmā hi loke saṅgoti ñatvā’’ti paccatthikato dassanapaññatti kāmānaṃ. Kāmā hi aṅgārakāsūpamā maṃsapesūpamā pāvakakappā papātauragopamā ca. ‘‘Tesaṃ satīmā’’ti apacayapaññatti pahānāya, nikkhepapaññatti kāyagatāya satiyā, bhāvanāpaññatti maggassa. ‘‘Vinayāya sikkhe’’ti paṭivedhapaññatti rāgavinayassa dosavinayassa mohavinayassa. ‘‘Jantū’’ti vevacanapaññatti yogissa. Yadā hi yogī kāmā saṅgoti pajānāti. So kāmānaṃ anuppādāya kusale dhamme uppādayati, so anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya vāyamati. Ayaṃ vāyāmapaññatti appattassa pattiyā. Nikkhepapaññatti oramattikāya asantuṭṭhiyā. Tattha so uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā vāyamatīti ayaṃ appamādapaññatti bhāvanāya, nikkhepapaññatti vīriyindriyassa, ārakkhapaññatti kusalānaṃ dhammānaṃ, ṭhitipaññatti adhicittasikkhāya. Tenāha bhagavā ‘‘yo dukkhamaddakkhi yatonidāna’’nti.
‘‘મોહસમ્બન્ધનો લોકો, ભબ્બરૂપોવ દિસ્સતિ;
‘‘Mohasambandhano loko, bhabbarūpova dissati;
અસ્સિરી વિય 19 ખાયતિ, પસ્સતો નત્થિ કિઞ્ચન’’ન્તિ.
Assirī viya 20 khāyati, passato natthi kiñcana’’nti.
‘‘મોહસમ્બન્ધનો લોકો’’તિ દેસનાપઞ્ઞત્તિ વિપલ્લાસાનં. ‘‘ભબ્બરૂપોવ દિસ્સતી’’તિ વિપરીતપઞ્ઞત્તિ લોકસ્સ. ‘‘ઉપધિબન્ધનો બાલો’’તિ પભવપઞ્ઞત્તિ પાપકાનં ઇચ્છાવચરાનં, કિચ્ચપઞ્ઞત્તિ પરિયુટ્ઠાનાનં. બલવપઞ્ઞત્તિ કિલેસાનં. વિરૂહનાપઞ્ઞત્તિ સઙ્ખારાનં. ‘‘તમસા પરિવારિતો’’તિ દેસનાપઞ્ઞત્તિ અવિજ્જન્ધકારસ્સ વેવચનપઞ્ઞત્તિ ચ. ‘‘અસ્સિરી વિય ખાયતી’’તિ દસ્સનપઞ્ઞત્તિ દિબ્બચક્ખુસ્સ, નિક્ખેપપઞ્ઞત્તિ પઞ્ઞાચક્ખુસ્સ. ‘‘પસ્સતો નત્થિ કિઞ્ચન’’ન્તિ પટિવેધપઞ્ઞત્તિ સત્તાનં, રાગો કિઞ્ચનં દોસો કિઞ્ચનં મોહો કિઞ્ચનં. તેનાહ ભગવા ‘‘મોહસમ્બન્ધનો લોકો’’તિ.
‘‘Mohasambandhano loko’’ti desanāpaññatti vipallāsānaṃ. ‘‘Bhabbarūpova dissatī’’ti viparītapaññatti lokassa. ‘‘Upadhibandhano bālo’’ti pabhavapaññatti pāpakānaṃ icchāvacarānaṃ, kiccapaññatti pariyuṭṭhānānaṃ. Balavapaññatti kilesānaṃ. Virūhanāpaññatti saṅkhārānaṃ. ‘‘Tamasā parivārito’’ti desanāpaññatti avijjandhakārassa vevacanapaññatti ca. ‘‘Assirī viya khāyatī’’ti dassanapaññatti dibbacakkhussa, nikkhepapaññatti paññācakkhussa. ‘‘Passato natthi kiñcana’’nti paṭivedhapaññatti sattānaṃ, rāgo kiñcanaṃ doso kiñcanaṃ moho kiñcanaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘mohasambandhano loko’’ti.
‘‘અત્થિ, ભિક્ખવે, અજાતં અભૂતં અકતં અસઙ્ખતં, નો ચેતં, ભિક્ખવે, અભવિસ્સ અજાતં અભૂતં અકતં અસઙ્ખતં. નયિધ 21 જાતસ્સ ભૂતસ્સ કતસ્સ સઙ્ખતસ્સ નિસ્સરણં પઞ્ઞાયેથ. યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, અત્થિ અજાતં અભૂતં અકતં અસઙ્ખતં, તસ્મા જાતસ્સ ભૂતસ્સ કતસ્સ સઙ્ખતસ્સ નિસ્સરણં પઞ્ઞાયતી’’તિ.
‘‘Atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ, no cetaṃ, bhikkhave, abhavissa ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ. Nayidha 22 jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyetha. Yasmā ca kho, bhikkhave, atthi ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhataṃ, tasmā jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyatī’’ti.
‘‘નો ચેતં, ભિક્ખવે, અભવિસ્સ અજાતં અભૂતં અકતં અસઙ્ખત’’ન્તિ દેસનાપઞ્ઞત્તિ નિબ્બાનસ્સ વેવચનપઞ્ઞત્તિ ચ. ‘‘નયિધ જાતસ્સ ભૂતસ્સ કતસ્સ સઙ્ખતસ્સ નિસ્સરણં પઞ્ઞાયેથા’’તિ વેવચનપઞ્ઞત્તિ સઙ્ખતસ્સ ઉપનયનપઞ્ઞત્તિ ચ. ‘‘યસ્મા ચ ખો, ભિક્ખવે, અત્થિ અજાતં અભૂતં અકતં અસઙ્ખત’’ન્તિ વેવચનપઞ્ઞત્તિ નિબ્બાનસ્સ જોતનાપઞ્ઞત્તિ ચ. ‘‘તસ્મા જાતસ્સ ભૂતસ્સ કતસ્સ સઙ્ખતસ્સ નિસ્સરણં પઞ્ઞાયતી’’તિ અયં વેવચનપઞ્ઞત્તિ નિબ્બાનસ્સ, નિય્યાનિકપઞ્ઞત્તિ મગ્ગસ્સ, નિસ્સરણપઞ્ઞત્તિ સંસારતો. તેનાહ ભગવા ‘‘નો ચેતં, ભિક્ખવે, અભવિસ્સા’’તિ. તેનાહ આયસ્મા મહાકચ્ચાયનો ‘‘એકં ભગવા ધમ્મં, પઞ્ઞત્તીહિ વિવિધાહિ દેસેતી’’તિ.
‘‘No cetaṃ, bhikkhave, abhavissa ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti desanāpaññatti nibbānassa vevacanapaññatti ca. ‘‘Nayidha jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyethā’’ti vevacanapaññatti saṅkhatassa upanayanapaññatti ca. ‘‘Yasmā ca kho, bhikkhave, atthi ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti vevacanapaññatti nibbānassa jotanāpaññatti ca. ‘‘Tasmā jātassa bhūtassa katassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ paññāyatī’’ti ayaṃ vevacanapaññatti nibbānassa, niyyānikapaññatti maggassa, nissaraṇapaññatti saṃsārato. Tenāha bhagavā ‘‘no cetaṃ, bhikkhave, abhavissā’’ti. Tenāha āyasmā mahākaccāyano ‘‘ekaṃ bhagavā dhammaṃ, paññattīhi vividhāhi desetī’’ti.
નિયુત્તો પઞ્ઞત્તિ હારો.
Niyutto paññatti hāro.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ૧૧. પઞ્ઞત્તિહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૧૧. પઞ્ઞત્તિહારવિભઙ્ગવણ્ણના • 11. Paññattihāravibhaṅgavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / ૧૧. પઞ્ઞત્તિહારવિભઙ્ગવિભાવના • 11. Paññattihāravibhaṅgavibhāvanā