Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ખુદ્દસિક્ખા-મૂલસિક્ખા • Khuddasikkhā-mūlasikkhā |
૧. પારાજિકનિદ્દેસવણ્ણના
1. Pārājikaniddesavaṇṇanā
૧-૨. ઇદાનિ તે દસ્સેતું ‘‘મગ્ગત્તયે’’તિઆદિ આરદ્ધં. એવમુપરિપિ યથાયોગં યોજેતબ્બં. તત્થ મગ્ગત્તયેતિ એત્થ મગ્ગા ચ નામ તિંસ મગ્ગા. મનુસ્સામનુસ્સતિરચ્છાનગતવસેન હિ તિસ્સો ઇત્થિયો. તત્થ તિરચ્છાનગતાય અયં પરિચ્છેદો –
1-2. Idāni te dassetuṃ ‘‘maggattaye’’tiādi āraddhaṃ. Evamuparipi yathāyogaṃ yojetabbaṃ. Tattha maggattayeti ettha maggā ca nāma tiṃsa maggā. Manussāmanussatiracchānagatavasena hi tisso itthiyo. Tattha tiracchānagatāya ayaṃ paricchedo –
‘‘અપદાનં અહી મચ્છા, દ્વિપદાનઞ્ચ કુક્કુટી;
‘‘Apadānaṃ ahī macchā, dvipadānañca kukkuṭī;
ચતુપ્પદાનં મજ્જારી, વત્થુ પારાજિકસ્સિમા’’તિ. (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૫૫);
Catuppadānaṃ majjārī, vatthu pārājikassimā’’ti. (pārā. aṭṭha. 1.55);
તાસં વચ્ચપસ્સાવમુખમગ્ગવસેન તયો તયો કત્વા નવ મગ્ગા, તથા ઉભતોબ્યઞ્જનકાનં, પુરિસાનં પન વચ્ચમુખમગ્ગવસેન દ્વે દ્વે કત્વા છ, તથા પણ્ડકાનન્તિ તિંસ. તેસં તયે. કીદિસેતિ આહ ‘‘સન્થતસન્થતે’’તિ. સન્થતે અસન્થતેતિ પદચ્છેદો. ન સન્થતં અસન્થતં. તસ્મિં અસન્થતે. ન-કારો એત્થ ‘‘અબ્રાહ્મણો’’તિઆદીસુ વિય પયિરુદાસે, તં કિરિયાયુત્તસ્સ તાદિસસ્સ અઞ્ઞસ્સ વત્થુનો વિધાનેન સન્થતસ્સ વત્થુનો પયિરુદાસનં પરિચ્ચજનં પયિરુદાસોતિ. ન પસજ્જપ્પટિસેધે, સન્થતં પસજ્જ પત્વા તસ્સ ‘‘બ્રાહ્મણો ન ભવિસ્સતી’’તિઆદીસુ વિય ન નિસેધોતિ. વા-સદ્દો પનેત્થ વચનયુત્તિબલેનેવ લબ્ભતિ, તસ્સ પલિવેઠેત્વા, અન્તો વા પવેસેત્વા વત્થાદિના કેનચિ પટિચ્છન્ને વા અપ્પટિચ્છન્ને વાતિ અત્થો. તથાભૂતે અલ્લોકાસે પકતિવાતેન અસમ્ફુટ્ઠે તિન્તપ્પદેસે. નિમિત્તન્તિ અઙ્ગજાતં. સન્તિઆદિ તબ્બિસેસનં. સન્તિ અત્તનિયં. સં-સદ્દો હિ અત્તનિ અત્તનિયે ચ વત્તતિ. સન્થતં અસન્થતન્તિ યથાવુત્તનયેન પટિચ્છન્નં વા અપ્પટિચ્છન્નં વા. ઉપાદિણ્ણન્તિ અનટ્ઠકાયપ્પસાદં. કિત્તકન્તિ આહ ‘‘તિલમત્તમ્પી’’તિ. તિલસ્સ મત્તં સાકલ્લં યસ્સ તં તિલમત્તં . ‘‘મત્તં સાકલ્લં નિચ્છયે’’તિ હિ નિઘણ્ડુ. એત્થાપિ અવયવેન વિગ્ગહો સમુદાયો સમાસત્થો, તિલબીજપ્પમાણમ્પીતિ વુત્તં હોતિ. કિં તં? નિમિત્તં, પવેસનં વા. અપિ-સદ્દો સમ્ભાવને, ‘‘તિલબીજમત્તમ્પી’’તિ સમ્ભાવીયતિ, અધિકે કા નામ કથાતિ ઇદમેત્થ સમ્ભાવનં, એવંભૂતં સં અઙ્ગજાતં યથાવુત્તે મગ્ગત્તયે તિલમત્તમ્પિ પવેસન્તો ભિક્ખુ ચુતો પરિભટ્ઠો, પારાજિકો નામ હોતિ સાસનતોતિ વિઞ્ઞાયતિ ગમ્મમાનત્થસ્સ સદ્દસ્સ પયોગં પતિ કામાચારત્તા. કીદિસોતિ આહ ‘‘અનિક્ખિત્તસિક્ખો’’તિ. નિક્ખિત્તસિક્ખો પન અભિક્ખુકત્તા પરિચ્ચત્તો. તત્થ નિક્ખિત્તા ઓહિતા પરિચ્ચત્તા પચ્ચક્ખાતા સિક્ખા એતેનાતિ વિગ્ગહો. યથાલક્ખણં ન નિક્ખિત્તસિક્ખો અનિક્ખિત્તસિક્ખો. તત્થ ચિત્તખેત્તકાલપ્પયોગપુગ્ગલવિજાનનવસેન સિક્ખાપચ્ચક્ખાનં ઞત્વા તદભાવેન અપચ્ચક્ખાનં વેદિતબ્બં.
Tāsaṃ vaccapassāvamukhamaggavasena tayo tayo katvā nava maggā, tathā ubhatobyañjanakānaṃ, purisānaṃ pana vaccamukhamaggavasena dve dve katvā cha, tathā paṇḍakānanti tiṃsa. Tesaṃ taye. Kīdiseti āha ‘‘santhatasanthate’’ti. Santhate asanthateti padacchedo. Na santhataṃ asanthataṃ. Tasmiṃ asanthate. Na-kāro ettha ‘‘abrāhmaṇo’’tiādīsu viya payirudāse, taṃ kiriyāyuttassa tādisassa aññassa vatthuno vidhānena santhatassa vatthuno payirudāsanaṃ pariccajanaṃ payirudāsoti. Na pasajjappaṭisedhe, santhataṃ pasajja patvā tassa ‘‘brāhmaṇo na bhavissatī’’tiādīsu viya na nisedhoti. Vā-saddo panettha vacanayuttibaleneva labbhati, tassa paliveṭhetvā, anto vā pavesetvā vatthādinā kenaci paṭicchanne vā appaṭicchanne vāti attho. Tathābhūte allokāse pakativātena asamphuṭṭhe tintappadese. Nimittanti aṅgajātaṃ. Santiādi tabbisesanaṃ. Santi attaniyaṃ. Saṃ-saddo hi attani attaniye ca vattati. Santhataṃ asanthatanti yathāvuttanayena paṭicchannaṃ vā appaṭicchannaṃ vā. Upādiṇṇanti anaṭṭhakāyappasādaṃ. Kittakanti āha ‘‘tilamattampī’’ti. Tilassa mattaṃ sākallaṃ yassa taṃ tilamattaṃ. ‘‘Mattaṃ sākallaṃ nicchaye’’ti hi nighaṇḍu. Etthāpi avayavena viggaho samudāyo samāsattho, tilabījappamāṇampīti vuttaṃ hoti. Kiṃ taṃ? Nimittaṃ, pavesanaṃ vā. Api-saddo sambhāvane, ‘‘tilabījamattampī’’ti sambhāvīyati, adhike kā nāma kathāti idamettha sambhāvanaṃ, evaṃbhūtaṃ saṃ aṅgajātaṃ yathāvutte maggattaye tilamattampi pavesanto bhikkhu cuto paribhaṭṭho, pārājiko nāma hoti sāsanatoti viññāyati gammamānatthassa saddassa payogaṃ pati kāmācārattā. Kīdisoti āha ‘‘anikkhittasikkho’’ti. Nikkhittasikkho pana abhikkhukattā pariccatto. Tattha nikkhittā ohitā pariccattā paccakkhātā sikkhā etenāti viggaho. Yathālakkhaṇaṃ na nikkhittasikkho anikkhittasikkho. Tattha cittakhettakālappayogapuggalavijānanavasena sikkhāpaccakkhānaṃ ñatvā tadabhāvena apaccakkhānaṃ veditabbaṃ.
તત્થ ઉપસમ્પન્નભાવતો ચવિતુકામતાચિત્તં ચિત્તં નામ. ‘‘બુદ્ધં પચ્ચક્ખામી’’તિઆદીનિ ‘‘ગિહીતિ મં ધારેહિ, ઉપાસકો, આરામિકો, સામણેરોતિ મં ધારેહી’’તિ ‘‘અલં મે બુદ્ધેના’’તિઆદીનિ છ ખેત્તપદાનિ ખેત્તં નામ. ‘‘પચ્ચક્ખામી’’તિઆદિના વુત્તો વત્તમાનકાલોયેવ કાલો નામ. યાય કાયચિ ભાસાય વસેન વાચસિકપ્પયોગોવ પયોગો નામ. અનુમ્મત્તાદિકો પચ્ચક્ખાતો ચ મનુસ્સજાતિકો સોવ પુગ્ગલો નામ. પચ્ચક્ખાતકસ્સ વચનસમનન્તરમેવ ‘‘અયં ઉક્કણ્ઠિતો’’તિ વા ‘‘ગિહિભાવં પત્થયતી’’તિ વા સોતુનો જાનનં વિજાનનં નામાતિ વેદિતબ્બં.
Tattha upasampannabhāvato cavitukāmatācittaṃ cittaṃ nāma. ‘‘Buddhaṃ paccakkhāmī’’tiādīni ‘‘gihīti maṃ dhārehi, upāsako, ārāmiko, sāmaṇeroti maṃ dhārehī’’ti ‘‘alaṃ me buddhenā’’tiādīni cha khettapadāni khettaṃ nāma. ‘‘Paccakkhāmī’’tiādinā vutto vattamānakāloyeva kālo nāma. Yāya kāyaci bhāsāya vasena vācasikappayogova payogo nāma. Anummattādiko paccakkhāto ca manussajātiko sova puggalo nāma. Paccakkhātakassa vacanasamanantarameva ‘‘ayaṃ ukkaṇṭhito’’ti vā ‘‘gihibhāvaṃ patthayatī’’ti vā sotuno jānanaṃ vijānanaṃ nāmāti veditabbaṃ.
તત્થ નટ્ઠકાયપ્પસાદં પન પિળકં વા ચમ્મખિલં વા લોમં વા પવેસન્તસ્સ દુક્કટં. અક્ખિનાસકણ્ણચ્છિદ્દવત્થિકોસેસુ, સત્થકાદીહિ કતવણે વા મેથુનરાગેન નિમિત્તં પવેસન્તસ્સ થુલ્લચ્ચયં. અવસેસસરીરેસુ ઉપકચ્છકાદીસુ દુક્કટં. તિરચ્છાનગતાનં હત્થિઅસ્સગોગદ્રભઓટ્ઠમહિંસાદીનં નાસાય થુલ્લચ્ચયં, વત્થિકોસે થુલ્લચ્ચયમેવ. સબ્બેસમ્પિ તિરચ્છાનગતાનં અક્ખિકણ્ણવણેસુ દુક્કટં. તથા અવસેસસરીરે કાયસંસગ્ગરાગેન, મેથુનરાગેન વા જીવમાનકપુરિસસ્સ વત્થિકોસં અપ્પવેસન્તો નિમિત્તેન નિમિત્તં છુપતિ, દુક્કટં. બહિ નિક્ખન્તદન્તેસુ વાયમન્તસ્સ પન થુલ્લચ્ચયન્તિ અયમેત્થ સવિનિચ્છયો અત્થવણ્ણનક્કમો.
Tattha naṭṭhakāyappasādaṃ pana piḷakaṃ vā cammakhilaṃ vā lomaṃ vā pavesantassa dukkaṭaṃ. Akkhināsakaṇṇacchiddavatthikosesu, satthakādīhi katavaṇe vā methunarāgena nimittaṃ pavesantassa thullaccayaṃ. Avasesasarīresu upakacchakādīsu dukkaṭaṃ. Tiracchānagatānaṃ hatthiassagogadrabhaoṭṭhamahiṃsādīnaṃ nāsāya thullaccayaṃ, vatthikose thullaccayameva. Sabbesampi tiracchānagatānaṃ akkhikaṇṇavaṇesu dukkaṭaṃ. Tathā avasesasarīre kāyasaṃsaggarāgena, methunarāgena vā jīvamānakapurisassa vatthikosaṃ appavesanto nimittena nimittaṃ chupati, dukkaṭaṃ. Bahi nikkhantadantesu vāyamantassa pana thullaccayanti ayamettha savinicchayo atthavaṇṇanakkamo.
ઇદાનિ પવેસનં નામ ન કેવલં અત્તુપક્કમેનેવ, પરૂપક્કમેનાપિ હોતિ, તત્રાપિ સાદિયન્તોવ ચુતો હોતીતિ દસ્સેતું ‘‘અથ વા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અથ વાતિ અયં નિપાતો, નિપાતસમુદાયો વા પક્ખન્તરારમ્ભે. પવેસનઞ્ચ ઠિતઞ્ચ ઉદ્ધારો ચ પવિટ્ઠઞ્ચ પવેસન…પે॰… પવિટ્ઠાનિ, ઇતરીતરયોગદ્વન્દો. ઇતરીતરયોગો નામ અઞ્ઞમઞ્ઞત્થોપાદાનતાતિ પવેસનાદીનિ ઠિતાદિઅત્થાનિપિ હોન્તીતિ પવિટ્ઠ-સદ્દોપિ પવેસનાદિઅત્થો હોતિ, તતોયેવેત્થ તસ્મા બહુવચનસમ્ભવો. અઞ્ઞથા દ્વન્દે અવયવત્થપધાનત્તા એકત્થવાચકાપિ પવિટ્ઠ-સદ્દા કથં બહુવચનપ્પસઙ્ગો. સમાહારે વા દ્વન્દો. ખણોતિ કાલવિસેસો. સો ચ યોગવન્તાનં ખણન્તરવિનિમુત્તો નત્થીતિ પવેસન…પે॰…પવિટ્ઠાનિયેવ ખણોતિ કમ્મધારયો, અભેદે ભેદપરિકપ્પનાય વા પવેસન…પે॰… પવિટ્ઠાનં ખણોતિ છટ્ઠીતપ્પુરિસો. તસ્સ સાદકો, તસ્મિં વા સાદકો પવેસન…પે॰… સાદકો. ખણ-સદ્દો પનેત્થ પચ્ચેકં યોજેતબ્બો દ્વન્દસમાસત્તા, પવેસનકાલં ઠિતકાલં ઉદ્ધારકાલં પવિટ્ઠકાલં, તસ્મિં વા સાદિયન્તોતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. એવં સેવનચિત્તપચ્ચુપટ્ઠાનેન સાદકો ભિક્ખુ ચુતોતિ યોજેતબ્બં. તત્થ યથાવુત્તપ્પદેસસ્સ અન્તોકરણં પવેસનં નામ. યાવ ઉદ્ધરણારમ્ભા નિવત્તં ઠિતં નામ. અટ્ઠકથાયં (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.૫૮) પન માતુગામસ્સ સુક્કવિસ્સટ્ઠિં પત્વા સબ્બથા વાયમતો ઓરમિત્વા ઠિતકાલં સન્ધાય ‘‘સુક્કવિસ્સટ્ઠિસમયે’’તિ વુત્તં. યાવ અગ્ગા નીહરણં ઉદ્ધારો નામ. યાવ પવેસનારહટ્ઠાના અન્તોકતં પવિટ્ઠં નામ.
Idāni pavesanaṃ nāma na kevalaṃ attupakkameneva, parūpakkamenāpi hoti, tatrāpi sādiyantova cuto hotīti dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha atha vāti ayaṃ nipāto, nipātasamudāyo vā pakkhantarārambhe. Pavesanañca ṭhitañca uddhāro ca paviṭṭhañca pavesana…pe… paviṭṭhāni, itarītarayogadvando. Itarītarayogo nāma aññamaññatthopādānatāti pavesanādīni ṭhitādiatthānipi hontīti paviṭṭha-saddopi pavesanādiattho hoti, tatoyevettha tasmā bahuvacanasambhavo. Aññathā dvande avayavatthapadhānattā ekatthavācakāpi paviṭṭha-saddā kathaṃ bahuvacanappasaṅgo. Samāhāre vā dvando. Khaṇoti kālaviseso. So ca yogavantānaṃ khaṇantaravinimutto natthīti pavesana…pe…paviṭṭhāniyeva khaṇoti kammadhārayo, abhede bhedaparikappanāya vā pavesana…pe… paviṭṭhānaṃ khaṇoti chaṭṭhītappuriso. Tassa sādako, tasmiṃ vā sādako pavesana…pe… sādako. Khaṇa-saddo panettha paccekaṃ yojetabbo dvandasamāsattā, pavesanakālaṃ ṭhitakālaṃ uddhārakālaṃ paviṭṭhakālaṃ, tasmiṃ vā sādiyantoti evamettha attho daṭṭhabbo. Evaṃ sevanacittapaccupaṭṭhānena sādako bhikkhu cutoti yojetabbaṃ. Tattha yathāvuttappadesassa antokaraṇaṃ pavesanaṃ nāma. Yāva uddharaṇārambhā nivattaṃ ṭhitaṃ nāma. Aṭṭhakathāyaṃ (pārā. aṭṭha. 1.58) pana mātugāmassa sukkavissaṭṭhiṃ patvā sabbathā vāyamato oramitvā ṭhitakālaṃ sandhāya ‘‘sukkavissaṭṭhisamaye’’ti vuttaṃ. Yāva aggā nīharaṇaṃ uddhāro nāma. Yāva pavesanārahaṭṭhānā antokataṃ paviṭṭhaṃ nāma.
પઠમં.
Paṭhamaṃ.
૩-૪. ઇદાનિ દુતિયં દસ્સેતું ‘‘આદિયેય્યા’’તિઆદિમાહ. તત્થ અદિન્નં થેય્યચિત્તેન આદિયેય્ય…પે॰… સઙ્કેતં વીતિનામયે, પારાજિકો ભવેતિ સમ્બન્ધો. અદિન્નન્તિ મનુસ્સસામિકેહિ કાયવાચાહિ ન દિન્નં. થેય્યચિત્તેનાતિ થેનોતિ ચોરો, તસ્સ ભાવો થેય્યં ન-કારસ્સ ય-કારં કત્વા દ્વિત્તેન. ભવન્તિ એતસ્મા અભિધાનબુદ્ધીતિ ભાવો, સદ્દપ્પવત્તિનિમિત્તં જાતિગુણાદિ. ઇધ પન અવહરણચિત્તસઙ્ખાતં દબ્બં થેય્યં. થેય્યઞ્ચ તં ચિત્તઞ્ચાતિ થેય્યચિત્તં, તેન. આદિયેય્યાતિ આરામાદિં અભિયુઞ્જિત્વા ગણ્હેય્ય. હરેય્યાતિ હરન્તો ગણ્હેય્ય. અવહરેય્યાતિ ઉપનિક્ખિત્તં ભણ્ડં ‘‘દેહિ મે ભણ્ડ’’ન્તિ વુચ્ચમાનો ‘‘ન મયા ગહિત’’ન્તિઆદીનિ વદન્તો ગણ્હેય્ય. ઇરિયાપથં કોપેય્યાતિ ભણ્ડહારકસ્સ ગમનાદિઇરિયાપથં વિચ્છિન્દિત્વા ગણ્હેય્ય. કોપં કત્વા ગણ્હાતીતિ હિ એતસ્મિં અત્થે ‘‘કોપી’’તિ નામધાતુ. ઠાના ચાવેય્યાતિ ઠપિતટ્ઠાનતો ચાવેય્ય. સઙ્કેતં વીતિનામયેતિ પરિકપ્પિતટ્ઠાનં વા સુઙ્કઘાતં વા અતિક્કામેય્ય.
3-4. Idāni dutiyaṃ dassetuṃ ‘‘ādiyeyyā’’tiādimāha. Tattha adinnaṃ theyyacittena ādiyeyya…pe… saṅketaṃ vītināmaye, pārājiko bhaveti sambandho. Adinnanti manussasāmikehi kāyavācāhi na dinnaṃ. Theyyacittenāti thenoti coro, tassa bhāvo theyyaṃ na-kārassa ya-kāraṃ katvā dvittena. Bhavanti etasmā abhidhānabuddhīti bhāvo, saddappavattinimittaṃ jātiguṇādi. Idha pana avaharaṇacittasaṅkhātaṃ dabbaṃ theyyaṃ. Theyyañca taṃ cittañcāti theyyacittaṃ, tena. Ādiyeyyāti ārāmādiṃ abhiyuñjitvā gaṇheyya. Hareyyāti haranto gaṇheyya. Avahareyyāti upanikkhittaṃ bhaṇḍaṃ ‘‘dehi me bhaṇḍa’’nti vuccamāno ‘‘na mayā gahita’’ntiādīni vadanto gaṇheyya. Iriyāpathaṃ kopeyyāti bhaṇḍahārakassa gamanādiiriyāpathaṃ vicchinditvā gaṇheyya. Kopaṃ katvā gaṇhātīti hi etasmiṃ atthe ‘‘kopī’’ti nāmadhātu. Ṭhānā cāveyyāti ṭhapitaṭṭhānato cāveyya. Saṅketaṃ vītināmayeti parikappitaṭṭhānaṃ vā suṅkaghātaṃ vā atikkāmeyya.
એત્થ ચ આરામાદિઅભિયુઞ્જને, સામિકસ્સ વિમતુપ્પાદનધુરનિક્ખેપે, ભણ્ડહારકસ્સ સીસભારામસનફન્દાપનખન્ધોરોપને, ઉપનિક્ખિત્તે ‘‘દેહિ મે ભણ્ડ’’ન્તિ ચોદિયમાનસ્સ ‘‘નાહં ગણ્હામી’’તિ ભણનવિમતુપ્પાદનધુરનિક્ખેપે, થલટ્ઠસ્સ થેય્યચિત્તેનામસનફન્દાપનઠાનાચાવને ચાતિ ચતૂસુ પચ્ચેકં યથાક્કમં દુક્કટથુલ્લચ્ચયપારાજિકાયો વેદિતબ્બા. ‘‘સહભણ્ડહારકં નેસ્સામી’’તિ પઠમદુતિયપાદસઙ્કામને, પરિકપ્પિતસુઙ્કઘાતટ્ઠાનતો પઠમદુતિયપાદાતિક્કામે ચાતિ દ્વીસુ પચ્ચેકં કમેન થુલ્લચ્ચયપારાજિકાયો વેદિતબ્બા. અયમેત્થ સવિઞ્ઞાણકાવિઞ્ઞાણકમિસ્સકત્તા નાનાભણ્ડવસેન યોજના. એકભણ્ડવસેન પન સસ્સામિકસ્સ દાસસ્સ વા તિરચ્છાનગતસ્સ વા યથાવુત્તેન અભિયોગાદિના નયેન આદિયનહરણાદિવસેન યોજના દટ્ઠબ્બા.
Ettha ca ārāmādiabhiyuñjane, sāmikassa vimatuppādanadhuranikkhepe, bhaṇḍahārakassa sīsabhārāmasanaphandāpanakhandhoropane, upanikkhitte ‘‘dehi me bhaṇḍa’’nti codiyamānassa ‘‘nāhaṃ gaṇhāmī’’ti bhaṇanavimatuppādanadhuranikkhepe, thalaṭṭhassa theyyacittenāmasanaphandāpanaṭhānācāvane cāti catūsu paccekaṃ yathākkamaṃ dukkaṭathullaccayapārājikāyo veditabbā. ‘‘Sahabhaṇḍahārakaṃ nessāmī’’ti paṭhamadutiyapādasaṅkāmane, parikappitasuṅkaghātaṭṭhānato paṭhamadutiyapādātikkāme cāti dvīsu paccekaṃ kamena thullaccayapārājikāyo veditabbā. Ayamettha saviññāṇakāviññāṇakamissakattā nānābhaṇḍavasena yojanā. Ekabhaṇḍavasena pana sassāmikassa dāsassa vā tiracchānagatassa vā yathāvuttena abhiyogādinā nayena ādiyanaharaṇādivasena yojanā daṭṭhabbā.
અપિચ ઇમાનિ છ પદાનિ વણ્ણયન્તેન નાનાભણ્ડએકભણ્ડસાહત્થિકપુબ્બપ્પયોગથેય્યાવહારસઙ્ખાતે પઞ્ચપઞ્ચકે સમોધાનેત્વા પઞ્ચવીસતિ અવહારા દસ્સેતબ્બા છપ્પદન્તોગધત્તા સબ્બેસમ્પિ અવહારાનં. તે પન અવહારા યેન કેનચિ અભિયોગાદિઆકારનાનત્તમત્તેન ભિન્નાતિ તંવસેન પઞ્ચપઞ્ચકં નામ જાતં. એવં સંવણ્ણિતઞ્હિ ઇદં અદિન્નાદાનપારાજિકં સુવણ્ણિતં નામ હોતીતિ દટ્ઠબ્બં. તત્થ પુરિમાનિ દ્વે પઞ્ચકાનિ ‘‘આદિયેય્યા’’તિઆદીનં પઞ્ચન્નં પદાનં વસેન લબ્ભન્તિ. યં પનેતં ‘‘સઙ્કેતં વીતિનામયે’’તિ છટ્ઠં પદં, તં તતિયપઞ્ચમેસુ પઞ્ચકેસુ નિસ્સગ્ગિયપરિકપ્પાવહારવસેન યોજેતબ્બં.
Apica imāni cha padāni vaṇṇayantena nānābhaṇḍaekabhaṇḍasāhatthikapubbappayogatheyyāvahārasaṅkhāte pañcapañcake samodhānetvā pañcavīsati avahārā dassetabbā chappadantogadhattā sabbesampi avahārānaṃ. Te pana avahārā yena kenaci abhiyogādiākāranānattamattena bhinnāti taṃvasena pañcapañcakaṃ nāma jātaṃ. Evaṃ saṃvaṇṇitañhi idaṃ adinnādānapārājikaṃ suvaṇṇitaṃ nāma hotīti daṭṭhabbaṃ. Tattha purimāni dve pañcakāni ‘‘ādiyeyyā’’tiādīnaṃ pañcannaṃ padānaṃ vasena labbhanti. Yaṃ panetaṃ ‘‘saṅketaṃ vītināmaye’’ti chaṭṭhaṃ padaṃ, taṃ tatiyapañcamesu pañcakesu nissaggiyaparikappāvahāravasena yojetabbaṃ.
તત્થ સાહત્થિક-સદ્દેન ઉપચારતો તંસહચરિતપઞ્ચકં ગહેત્વા ‘‘સાહત્થિકઞ્ચ તં પઞ્ચકઞ્ચા’’તિ વા ‘‘સાહત્થિકાદિ પઞ્ચક’’ન્તિ મજ્ઝેપદલોપવસેન વા સાહત્થિકપઞ્ચકં. એવમુપરિપિ. તં પન સાહત્થિકો આણત્તિકો નિસ્સગ્ગિયો અત્થસાધકો ધુરનિક્ખેપો ચાતિ. તત્થ સકો હત્થો સહત્થો, સહત્થેન નિબ્બત્તો સાહત્થિકો. એવં આણત્તિકો. સુઙ્કઘાતપરિકપ્પિતોકાસાનં અન્તો ઠત્વા બહિ નિસ્સજ્જનં નિસ્સગ્ગો, સો એવ નિસ્સગ્ગિયો. કાલં અનિયમેત્વા આણત્તસ્સ ભણ્ડગ્ગહણતો ચ પરસ્સ તેલકુમ્ભિયા પાદગ્ઘનકં તેલં અવસ્સં પિવનકાનં ઉપાહનાદીનં નિક્ખિત્તાનં તેલપાતનતો ચ પુરેતરમેવ પારાજિકસઙ્ખાતં અત્થં સાધેતીતિ અત્થસાધકો. સો પન આણાપનપ્પયોગો, ઉપાહનાદીનં નિક્ખેપપ્પયોગો ચ. આરામાભિયોગે ચ ઉપનિક્ખિત્તભણ્ડે ચ તાવકાલિકભણ્ડદેય્યાનમદાને ચ ધુરસ્સ નિક્ખેપો ધુરનિક્ખેપો.
Tattha sāhatthika-saddena upacārato taṃsahacaritapañcakaṃ gahetvā ‘‘sāhatthikañca taṃ pañcakañcā’’ti vā ‘‘sāhatthikādi pañcaka’’nti majjhepadalopavasena vā sāhatthikapañcakaṃ. Evamuparipi. Taṃ pana sāhatthiko āṇattiko nissaggiyo atthasādhako dhuranikkhepo cāti. Tattha sako hattho sahattho, sahatthena nibbatto sāhatthiko. Evaṃ āṇattiko. Suṅkaghātaparikappitokāsānaṃ anto ṭhatvā bahi nissajjanaṃ nissaggo, so eva nissaggiyo. Kālaṃ aniyametvā āṇattassa bhaṇḍaggahaṇato ca parassa telakumbhiyā pādagghanakaṃ telaṃ avassaṃ pivanakānaṃ upāhanādīnaṃ nikkhittānaṃ telapātanato ca puretarameva pārājikasaṅkhātaṃ atthaṃ sādhetīti atthasādhako. So pana āṇāpanappayogo, upāhanādīnaṃ nikkhepappayogo ca. Ārāmābhiyoge ca upanikkhittabhaṇḍe ca tāvakālikabhaṇḍadeyyānamadāne ca dhurassa nikkhepo dhuranikkhepo.
પુબ્બપ્પયોગપઞ્ચકં નામ પુબ્બપ્પયોગો સહપ્પયોગો સંવિધાવહારો સઙ્કેતકમ્મં નિમિત્તકમ્મન્તિ. તત્થ આણાપનં ભણ્ડગ્ગહણતો પુબ્બત્તા પુબ્બપ્પયોગો નામ. ઠાનાચાવનખિલસઙ્કામનપ્પયોગેન સહ વત્તમાનો સહપ્પયોગો. સંવિધાય સમ્મન્તયિત્વા ગતેસુ એકેનાપિ ભણ્ડે ઠાના ચાવિતે સબ્બેસં અવહારો સંવિધાવહારો. સઙ્કેતકમ્મન્તિ પુબ્બણ્હાદિકાલપરિચ્છેદવસેન સઞ્જાનનકરણં. નિમિત્તકમ્મં નામ સઞ્ઞુપ્પાદનત્થં અક્ખિનિખણનાદિકરણં.
Pubbappayogapañcakaṃ nāma pubbappayogo sahappayogo saṃvidhāvahāro saṅketakammaṃ nimittakammanti. Tattha āṇāpanaṃ bhaṇḍaggahaṇato pubbattā pubbappayogo nāma. Ṭhānācāvanakhilasaṅkāmanappayogena saha vattamāno sahappayogo. Saṃvidhāya sammantayitvā gatesu ekenāpi bhaṇḍe ṭhānā cāvite sabbesaṃ avahāro saṃvidhāvahāro. Saṅketakammanti pubbaṇhādikālaparicchedavasena sañjānanakaraṇaṃ. Nimittakammaṃ nāma saññuppādanatthaṃ akkhinikhaṇanādikaraṇaṃ.
થેય્યાવહારપઞ્ચકં પન સયમેવ દસ્સેતું ‘‘અથ વા’’તિઆદિમાહ. નનુ ચ છપ્પદન્તોગધત્તા ‘‘સબ્બેસમ્પિ અવહારાન’’ન્તિ વુત્તં, એવં સતિ ‘‘અથ વા’’તિ પક્ખન્તરવસેન વિસું વિય ઇદં પઞ્ચકં કસ્મા વુત્તન્તિ? નનુ અવોચુમ્હા ‘‘યેન કેનચિ અભિયોગાદિઆકારનાનત્તમત્તેન ભિન્ના’’તિ, એતાદિસસ્સ ભેદસ્સ સમ્ભવતો પક્ખન્તરવસેનાપિ યુજ્જતીતિ એવં વુત્તં. ઇમસ્સ પઞ્ચકસ્સ વિસું ઉદ્ધરિત્વા વચનં પન પસિદ્ધિવસેનાતિ દટ્ઠબ્બં, કુસ-સદ્દેન કુસસઙ્કામનમધિપ્પેતં અભેદોપચારેન. થેય્યઞ્ચ બલઞ્ચ કુસો ચ છન્નઞ્ચ પરિકપ્પો ચ થેય્યા…પે॰… પરિકપ્પં, દીઘો સન્ધિવસેન. તેન અવહારકો પારાજિકો ભવેતિ સમ્બન્ધો. યો પન પટિચ્છન્નેન અવહારકો, સો અત્થતો પટિચ્છન્નસ્સ અવહારકો હોતીતિ દ્વન્દસમાસન્તોગધત્તેપિચસ્સ વિરોધાભાવોભાવસાધનો ચાયં છન્ન-સદ્દો દટ્ઠબ્બો. તત્થ સન્ધિચ્છેદનાદીનિ કત્વા વા તુલાકૂટમાનકૂટકહાપણકૂટાદીહિ વઞ્ચેત્વા વા ગણ્હન્તો થેય્યાવહારકો. બલક્કારેન પરસન્તકં ગણ્હન્તો બલાવહારકો. કુસં સઙ્કામેત્વા ગણ્હન્તો કુસાવહારકો. તિણપણ્ણાદીહિ યં કિઞ્ચિ પટિચ્છાદેત્વા પચ્છા કસ્સ પટિચ્છન્નસ્સ અવહારકો પટિચ્છન્નાવહારકો. સાટકાદિભણ્ડવસેન, ગબ્ભદ્વારાદિઓકાસવસેન વા પરિકપ્પેત્વા ગણ્હન્તો પરિકપ્પાવહારકો. એત્થ પન પરિકપ્પિતભણ્ડગ્ગહણે પરિકપ્પિતપરિચ્છેદાતિક્કમે ચ પારાજિકં વેદિતબ્બં.
Theyyāvahārapañcakaṃ pana sayameva dassetuṃ ‘‘atha vā’’tiādimāha. Nanu ca chappadantogadhattā ‘‘sabbesampi avahārāna’’nti vuttaṃ, evaṃ sati ‘‘atha vā’’ti pakkhantaravasena visuṃ viya idaṃ pañcakaṃ kasmā vuttanti? Nanu avocumhā ‘‘yena kenaci abhiyogādiākāranānattamattena bhinnā’’ti, etādisassa bhedassa sambhavato pakkhantaravasenāpi yujjatīti evaṃ vuttaṃ. Imassa pañcakassa visuṃ uddharitvā vacanaṃ pana pasiddhivasenāti daṭṭhabbaṃ, kusa-saddena kusasaṅkāmanamadhippetaṃ abhedopacārena. Theyyañca balañca kuso ca channañca parikappo ca theyyā…pe… parikappaṃ, dīgho sandhivasena. Tena avahārako pārājiko bhaveti sambandho. Yo pana paṭicchannena avahārako, so atthato paṭicchannassa avahārako hotīti dvandasamāsantogadhattepicassa virodhābhāvobhāvasādhano cāyaṃ channa-saddo daṭṭhabbo. Tattha sandhicchedanādīni katvā vā tulākūṭamānakūṭakahāpaṇakūṭādīhi vañcetvā vā gaṇhanto theyyāvahārako. Balakkārena parasantakaṃ gaṇhanto balāvahārako. Kusaṃ saṅkāmetvā gaṇhanto kusāvahārako. Tiṇapaṇṇādīhi yaṃ kiñci paṭicchādetvā pacchā kassa paṭicchannassa avahārako paṭicchannāvahārako. Sāṭakādibhaṇḍavasena, gabbhadvārādiokāsavasena vā parikappetvā gaṇhanto parikappāvahārako. Ettha pana parikappitabhaṇḍaggahaṇe parikappitaparicchedātikkame ca pārājikaṃ veditabbaṃ.
ઇદાનિ પનેત્થ વિનિચ્છયં દસ્સેતું ‘‘ભણ્ડકાલગ્ઘદેસેહી’’તિઆદિ વુત્તં. એત્થ અદિન્નાદાને ભણ્ડઞ્ચ કાલો ચ અગ્ઘો ચ દેસો ચ તેહિ ચ પરિભોગેન ચ વિનિચ્છયો કાતબ્બોતિ અત્થો . તત્થ અવહટભણ્ડસ્સ સસ્સામિકસ્સામિકભાવં સસ્સામિકેપિ સામિકાનં સાલયનિરાલયભાવઞ્ચ ઉપપરિક્ખિત્વા સાલયકાલે ચે અવહટં, ભણ્ડં અગ્ઘાપેત્વા કાતબ્બો વિનિચ્છયો ભણ્ડેન વિનિચ્છયો. નિરાલયકાલે ચે અવહટં, પારાજિકં નત્થિ, સામિકેસુ પુન આહરાપેન્તેસુ દાતબ્બં. તદેવ હિ ભણ્ડં કદાચિ મહગ્ઘં, કદાચિ અપ્પગ્ઘં, તસ્મા યસ્મિં કાલે ભણ્ડં અવહટં, તસ્મિંયેવ કાલે યો તસ્સ અગ્ઘો, તેન કાતબ્બો વિનિચ્છયો કાલેન વિનિચ્છયો. નવભણ્ડસ્સ યો અગ્ઘો, સો પચ્છા પરિહાયતિ, તસ્મા સબ્બદા પકતિઅગ્ઘવસેન અકત્વા કાતબ્બો વિનિચ્છયો અગ્ઘેન વિનિચ્છયો. ભણ્ડુટ્ઠાનદેસે ભણ્ડં અપ્પગ્ઘં હોતિ, અઞ્ઞત્થ મહગ્ઘં, તસ્મા યસ્મિં દેસે ભણ્ડં અવહટં, તસ્મિંયેવ દેસે અગ્ઘેન કાતબ્બો વિનિચ્છયો દેસેન વિનિચ્છયો. પરિભોગેન સાટકાદિનો ભણ્ડસ્સ અગ્ઘો પરિહાયતિ, તસ્મા તસ્સ પરિભોગવસેન પરિહીનાપરિહીનભાવં ઉપપરિક્ખિત્વા કાતબ્બો વિનિચ્છયો પરિભોગેન વિનિચ્છયો.
Idāni panettha vinicchayaṃ dassetuṃ ‘‘bhaṇḍakālagghadesehī’’tiādi vuttaṃ. Ettha adinnādāne bhaṇḍañca kālo ca aggho ca deso ca tehi ca paribhogena ca vinicchayo kātabboti attho . Tattha avahaṭabhaṇḍassa sassāmikassāmikabhāvaṃ sassāmikepi sāmikānaṃ sālayanirālayabhāvañca upaparikkhitvā sālayakāle ce avahaṭaṃ, bhaṇḍaṃ agghāpetvā kātabbo vinicchayo bhaṇḍena vinicchayo. Nirālayakāle ce avahaṭaṃ, pārājikaṃ natthi, sāmikesu puna āharāpentesu dātabbaṃ. Tadeva hi bhaṇḍaṃ kadāci mahagghaṃ, kadāci appagghaṃ, tasmā yasmiṃ kāle bhaṇḍaṃ avahaṭaṃ, tasmiṃyeva kāle yo tassa aggho, tena kātabbo vinicchayo kālena vinicchayo. Navabhaṇḍassa yo aggho, so pacchā parihāyati, tasmā sabbadā pakatiagghavasena akatvā kātabbo vinicchayo agghena vinicchayo. Bhaṇḍuṭṭhānadese bhaṇḍaṃ appagghaṃ hoti, aññattha mahagghaṃ, tasmā yasmiṃ dese bhaṇḍaṃ avahaṭaṃ, tasmiṃyeva dese agghena kātabbo vinicchayo desena vinicchayo. Paribhogena sāṭakādino bhaṇḍassa aggho parihāyati, tasmā tassa paribhogavasena parihīnāparihīnabhāvaṃ upaparikkhitvā kātabbo vinicchayo paribhogena vinicchayo.
દુતિયં.
Dutiyaṃ.
૫-૭. ઇદાનિ તતિયં દસ્સેતું ‘‘મનુસ્સવિગ્ગહ’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ મનુસ્સવિગ્ગહં કલલતો પટ્ઠાય જીવમાનકમનુસ્સજાતિકાનં સરીરં. ચિચ્ચ પાણોતિ સઞ્ઞાય સદ્ધિંયેવ ‘‘વધામિ ન’’ન્તિ વધકચેતનાય ચેતેત્વા પકપ્પેત્વા. જીવિતા વા વિયોજયેતિ યો ભિક્ખુ જાતિઉણ્ણંસુના સમુદ્ધટતેલબિન્દુમત્તં કલલરૂપકાલે તાપનાદીહિ વા તતો વા ઉદ્ધમપિ તદનુરૂપેન ઉપક્કમેન રૂપજીવિતિન્દ્રિયોપક્કમે સતિ તદાયત્તવુત્તિનો અરૂપજીવિતસ્સાપિ વોરોપનસમ્ભવતો ઉભયજીવિતા વોરોપેય્ય. વા-સદ્દો વિકપ્પે. મરણચેતનોતિ મરણે ચેતના યસ્સ સો મરણાધિપ્પાયો. સત્થહારકન્તિ જીવિતં હરતીતિ હારકં, સત્થઞ્ચ તં હારકઞ્ચાતિ સત્થહારકં, તં. અસ્સ મનુસ્સવિગ્ગહસ્સ. ઉપનિક્ખિપેતિ સમીપે નિક્ખિપેય્ય વા. એતેન થાવરપ્પયોગં દસ્સેતિ. ગાહેય્ય મરણૂપાયન્તિ ‘‘સત્થં વા આહર, વિસં વા ખાદા’’તિઆદિના નયેન મરણત્થાય ઉપાયં ગાહાપેય્ય વા. એતેન આણત્તિપ્પયોગો દસ્સિતો. વદેય્ય મરણે ગુણન્તિ કાયવાચાદૂતલેખાહિ ‘‘યો એવં મરતિ, સો ધનં વા લભતી’’તિઆદિના નયેન મરણે ગુણં પકાસેય્ય વા. ઉભયત્થ અધિકારવસેન વા-સદ્દો આહરિતબ્બો. સો ભિક્ખુ ચુતોતિ સમ્બન્ધો, સાસનતોતિ વિઞ્ઞાયતિ.
5-7. Idāni tatiyaṃ dassetuṃ ‘‘manussaviggaha’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha manussaviggahaṃ kalalato paṭṭhāya jīvamānakamanussajātikānaṃ sarīraṃ. Cicca pāṇoti saññāya saddhiṃyeva ‘‘vadhāmi na’’nti vadhakacetanāya cetetvā pakappetvā. Jīvitā vā viyojayeti yo bhikkhu jātiuṇṇaṃsunā samuddhaṭatelabindumattaṃ kalalarūpakāle tāpanādīhi vā tato vā uddhamapi tadanurūpena upakkamena rūpajīvitindriyopakkame sati tadāyattavuttino arūpajīvitassāpi voropanasambhavato ubhayajīvitā voropeyya. Vā-saddo vikappe. Maraṇacetanoti maraṇe cetanā yassa so maraṇādhippāyo. Satthahārakanti jīvitaṃ haratīti hārakaṃ, satthañca taṃ hārakañcāti satthahārakaṃ, taṃ. Assa manussaviggahassa. Upanikkhipeti samīpe nikkhipeyya vā. Etena thāvarappayogaṃ dasseti. Gāheyya maraṇūpāyanti ‘‘satthaṃ vā āhara, visaṃ vā khādā’’tiādinā nayena maraṇatthāya upāyaṃ gāhāpeyya vā. Etena āṇattippayogo dassito. Vadeyya maraṇe guṇanti kāyavācādūtalekhāhi ‘‘yo evaṃ marati, so dhanaṃ vā labhatī’’tiādinā nayena maraṇe guṇaṃ pakāseyya vā. Ubhayattha adhikāravasena vā-saddo āharitabbo. So bhikkhu cutoti sambandho, sāsanatoti viññāyati.
ઇદાનિ પનસ્સ છબ્બિધે પયોગેદસ્સેતું ‘‘પયોગા’’તિઆદિમાહ. તત્થ સાહત્થિ…પે॰… ઇદ્ધિવિજ્જામયા પયોગાતિ ઇમે છ પયોગાતિ સમ્બન્ધો. ક-કારલોપેન પનેત્થ ‘‘સાહત્થી’’તિ વુત્તં. અથ વા અનેકત્થે અનેકતદ્ધિતસમ્ભવેન સહત્થસ્સાયં પયોગો સાહત્થીતિ પદસિદ્ધિ વેદિતબ્બા. સાહત્થિ ચ નિસ્સગ્ગો ચ આણત્તિ ચ થાવરો ચાતિ દ્વન્દો. ઇદ્ધિ ચ વિજ્જા ચ, તાસમિમેતિ ઇદ્ધિવિજ્જામયા, ઇદ્ધિમયો વિજ્જામયોતિ વુત્તં હોતિ. પયોગાતિ ઇમે છપ્પયોગા નામ હોન્તીતિ અત્થો. તત્થ સયં મારેન્તસ્સ કાયેન વા કાયપ્પટિબદ્ધેન વા પહરણં સાહત્થિકો પયોગો. દૂરે ઠિતં મારેતુકામસ્સ કાયાદીહિ ઉસુસત્તિઆદીનં નિસ્સજ્જનં નિસ્સગ્ગો. ‘‘અસુકં નામ મારેહી’’તિઆદિના આણાપેન્તસ્સ આણાપનં આણત્તિ, ઓપાતખણનં અપસ્સેનસંવિધાનં અસિઆદીનં ઉપનિક્ખિપનાદિ થાવરો. મારણત્થં કમ્મવિપાકજાય ઇદ્ધિયા પયોજનં ઇદ્ધિમયો. કમ્મવિપાકજિદ્ધિ ચ નામેસા રાજાદીનં રાજિદ્ધિઆદયો. તત્થ પિતુરઞ્ઞો સીહળિન્દસ્સ દાઠાકોટનેન ચૂળસુમનકુટુમ્બિયમારણે રાજિદ્ધિ દટ્ઠબ્બા, તદત્થમેવ અથબ્બણાદિવિજ્જાય પરિજપ્પનં વિજ્જામયો પયોગો.
Idāni panassa chabbidhe payogedassetuṃ ‘‘payogā’’tiādimāha. Tattha sāhatthi…pe… iddhivijjāmayā payogāti ime cha payogāti sambandho. Ka-kāralopena panettha ‘‘sāhatthī’’ti vuttaṃ. Atha vā anekatthe anekataddhitasambhavena sahatthassāyaṃ payogo sāhatthīti padasiddhi veditabbā. Sāhatthi ca nissaggo ca āṇatti ca thāvaro cāti dvando. Iddhi ca vijjā ca, tāsamimeti iddhivijjāmayā, iddhimayo vijjāmayoti vuttaṃ hoti. Payogāti ime chappayogā nāma hontīti attho. Tattha sayaṃ mārentassa kāyena vā kāyappaṭibaddhena vā paharaṇaṃ sāhatthiko payogo. Dūre ṭhitaṃ māretukāmassa kāyādīhi ususattiādīnaṃ nissajjanaṃ nissaggo. ‘‘Asukaṃ nāma mārehī’’tiādinā āṇāpentassa āṇāpanaṃ āṇatti, opātakhaṇanaṃ apassenasaṃvidhānaṃ asiādīnaṃ upanikkhipanādi thāvaro. Māraṇatthaṃ kammavipākajāya iddhiyā payojanaṃ iddhimayo. Kammavipākajiddhi ca nāmesā rājādīnaṃ rājiddhiādayo. Tattha piturañño sīhaḷindassa dāṭhākoṭanena cūḷasumanakuṭumbiyamāraṇe rājiddhi daṭṭhabbā, tadatthameva athabbaṇādivijjāya parijappanaṃ vijjāmayo payogo.
એવં છપ્પયોગે દસ્સેત્વા તેસુ આણત્તિપ્પયોગસ્સ નિયામકે દસ્સેતું ‘‘કાલા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ યથાવુત્તં આણત્તિં નિયમેન્તિ સઙ્કેતવિસઙ્કેતતાવસેન પરિચ્છિન્દન્તીતિ આણત્તિનિયામકા. તે પન કાલો ચ વત્થુ ચ આવુધઞ્ચ ઇરિયાપથો ચાતિ ચત્તારો, તથા કિરિયાવિસેસો ઓકાસોતિ ગણનપરિચ્છેદવસેન છ હોન્તીતિ અત્થો. તત્થ કાલો પુબ્બણ્હાદિ યોબ્બનાદિ ચ. વત્થુ મારેતબ્બો સત્તો. આવુધં અસિઆદિ. ઇરિયાપથો મારેતબ્બસ્સ ગમનાદિ. કિરિયાવિસેસો વિજ્ઝનાદિ. ઓકાસો ગામાદિ. યો હિ ‘‘અજ્જ, સ્વે’’તિ અનિયમેત્વા ‘‘પુબ્બણ્હે મારેહી’’તિ વુત્તો યદા કદાચિ પુબ્બણ્હે મારેતિ, નત્થિ વિસઙ્કેતો. યો પન ‘‘પુબ્બણ્હે’’તિ વુત્તો મજ્ઝન્હાદીસુ મારેતિ, વિસઙ્કેતો હોતિ, આણાપકસ્સ અનાપત્તિ. એવં કાલસ્સ સઙ્કેતવિસઙ્કેતતાવસેન નિયામકતા વેદિતબ્બા. ઇમિનાવ નયેન વત્થુઆદીસુપિ વિનિચ્છયો વેદિતબ્બોતિ.
Evaṃ chappayoge dassetvā tesu āṇattippayogassa niyāmake dassetuṃ ‘‘kālā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yathāvuttaṃ āṇattiṃ niyamenti saṅketavisaṅketatāvasena paricchindantīti āṇattiniyāmakā. Te pana kālo ca vatthu ca āvudhañca iriyāpatho cāti cattāro, tathā kiriyāviseso okāsoti gaṇanaparicchedavasena cha hontīti attho. Tattha kālo pubbaṇhādi yobbanādi ca. Vatthu māretabbo satto. Āvudhaṃ asiādi. Iriyāpatho māretabbassa gamanādi. Kiriyāviseso vijjhanādi. Okāso gāmādi. Yo hi ‘‘ajja, sve’’ti aniyametvā ‘‘pubbaṇhe mārehī’’ti vutto yadā kadāci pubbaṇhe māreti, natthi visaṅketo. Yo pana ‘‘pubbaṇhe’’ti vutto majjhanhādīsu māreti, visaṅketo hoti, āṇāpakassa anāpatti. Evaṃ kālassa saṅketavisaṅketatāvasena niyāmakatā veditabbā. Imināva nayena vatthuādīsupi vinicchayo veditabboti.
તતિયં.
Tatiyaṃ.
૮-૯. ઇદાનિ ચતુત્થં દસ્સેતું ‘‘ઝાનાદિભેદ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ અત્તનિ નોસન્તં અત્તુપનાયિકઞ્ચ પચ્ચુપ્પન્નભવસ્સિતઞ્ચ અઞ્ઞાપદેસરહિતઞ્ચ ઝાનાદિભેદં કોટ્ઠાસં કત્વા વા એકેકં કત્વા વા કાયેન વા વાચાય વા વિઞ્ઞત્તિપથે દીપેન્તો નાધિમાનિકો ઞાતે ચુતો ભવેતિ સમ્બન્ધો. તત્થ અત્તનિ સકસન્તાને નોસન્તં અનુપ્પન્નત્તાયેવ અવિજ્જમાનં, એત્થ નોસન્તોતિ અત્થે તપ્પુરિસો. ઝાનાદિભેદન્તિ ઝાનં આદિ યસ્સ ‘‘વિમોક્ખસમાધિ સમાપત્તિ ઞાણદસ્સન મગ્ગભાવના ફલસચ્છિ કિરિયાકિલેસપ્પહાનવિનીવરણતાચિત્તસ્સ સુઞ્ઞાગારે અભિરતી’’તિ (પારા॰ ૧૯૮) વુત્તસ્સ સો ઝાનાદિ, સોવ ભેદો વિસેસોતિ સમાસો. તં ઝાનાદિભેદં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મં. અત્તુપનાયિકન્તિ ‘‘અયં મયિ અત્થી’’તિ આરોચનવસેન અત્તનિ ઉપનીયતિ, ‘‘અહં વા એત્થ સન્દિસ્સામી’’તિ અત્તા ઉપનીયતિ એત્થ ધમ્મેતિ વા અત્તુપનાયિકો, ઝાનાદિભેદો, તં. પચ્ચુપ્પન્નભવસ્સિતન્તિ પચ્ચુપ્પન્નભવો નામ ઇદાનિ વત્તમાનો અત્તભાવો, તન્નિસ્સિતોતિ સમાસો, સો ચ ઝાનાદિભેદોયેવ, તં.
8-9. Idāni catutthaṃ dassetuṃ ‘‘jhānādibheda’’ntiādimāha. Tattha attani nosantaṃ attupanāyikañca paccuppannabhavassitañca aññāpadesarahitañca jhānādibhedaṃ koṭṭhāsaṃ katvā vā ekekaṃ katvā vā kāyena vā vācāya vā viññattipathe dīpento nādhimāniko ñāte cuto bhaveti sambandho. Tattha attani sakasantāne nosantaṃ anuppannattāyeva avijjamānaṃ, ettha nosantoti atthe tappuriso. Jhānādibhedanti jhānaṃ ādi yassa ‘‘vimokkhasamādhi samāpatti ñāṇadassana maggabhāvanā phalasacchi kiriyākilesappahānavinīvaraṇatācittassa suññāgāre abhiratī’’ti (pārā. 198) vuttassa so jhānādi, sova bhedo visesoti samāso. Taṃ jhānādibhedaṃ uttarimanussadhammaṃ. Attupanāyikanti ‘‘ayaṃ mayi atthī’’ti ārocanavasena attani upanīyati, ‘‘ahaṃ vā ettha sandissāmī’’ti attā upanīyati ettha dhammeti vā attupanāyiko, jhānādibhedo, taṃ. Paccuppannabhavassitanti paccuppannabhavo nāma idāni vattamāno attabhāvo, tannissitoti samāso, so ca jhānādibhedoyeva, taṃ.
અઞ્ઞાપદેસરહિતન્તિ ‘‘યો તે વિહારે વસિ, સો ભિક્ખુ પઠમં ઝાનં સમાપજ્જી’’તિઆદિના (પારા॰ ૨૨૦) નયેન અઞ્ઞસ્સ અપદેસો, તેન રહિતો ચત્તોતિ તપ્પુરિસસમાસો, સો રહિતો તેનાતિ વા બહુબ્બીહિ, ઝાનાદિભેદોવ , તં. કોટ્ઠાસં કત્વા વાતિ ‘‘પઠમં ઝાનં દુતિયં ઝાનં સમાપજ્જિં, પઠમં ઝાનં તતિયં ઝાનં સમાપજ્જિ’’ન્તિઆદિના નયેન કોટ્ઠાસં કત્વા વા. એકેકં કત્વા વાતિ ‘‘પઠમં ઝાનં સમાપજ્જિં, દુતિયં ઝાનં સમાપજ્જિ’’ન્તિઆદિના નયેન એકેકં કત્વા વા. એત્થ ચ એકન્તિ ઠિતે વિચ્છાયં દ્વિત્તં. એત્થ પન કત્વાતિ કરણકિરિયાય એકેકવસેન ભિન્નસ્સ ઝાનાદિનો અત્થસ્સ સમ્બન્ધનિચ્છા વિચ્છાતિ વેદિતબ્બા. ટીકાયં પન ‘‘કોટ્ઠાસં વાતિ એત્થ ‘ઝાનલાભી, વિમોક્ખલાભી, સમાધિલાભી, સમાપત્તિલાભીમ્હી’તિ એવમાદિના નયેન કોટ્ઠાસતો વાતિ અત્થો’’તિ ચ ‘‘એકેકં વાતિ ‘પઠમસ્સ ઝાનસ્સ લાભી, દુતિયસ્સ ઝાનસ્સ લાભીમ્હી’તિ એવમાદિના નયેન એકેકં વાતિ અત્થો’’તિ ચ વુત્તં. સો પાળિયં અટ્ઠકથાયઞ્ચ અવુત્તક્કમોતિ વેદિતબ્બો. કાયેન વાતિ હત્થમુદ્દાદિવસેન કાયેન વા. વાચાતિ એત્થ ય-કારો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો ‘‘અલજ્જિતા’’તિઆદીસુ વિય. વિઞ્ઞત્તિપથેતિ કાયવચીવિઞ્ઞત્તીનં ગહણયોગ્યે પદેસે ઠત્વાતિ અજ્ઝાહરિતબ્બં. દીપેન્તોતિ ‘‘ઇમિના ચ ઇમિના ચ કારણેન અયં ધમ્મો મયિ અત્થી’’તિ પકાસેન્તો. નાધિમાનિકોતિ અપ્પત્તે પત્તસઞ્ઞિતાસઙ્ખાતો અધિકો માનો, સો નત્થિ એતસ્સાતિ નાધિમાનિકો, ભિક્ખુ. ઞાતેતિ વિઞ્ઞુના મનુસ્સજાતિકેન સિક્ખાપચ્ચક્ખાને વુત્તનયેન વિઞ્ઞાતે સતિ ચુતો ભવે સાસનતોતિ વિઞ્ઞાયતિ. અઞ્ઞાપદેસેન દીપયતો પન થુલ્લચ્ચયં. એત્થ ચ –
Aññāpadesarahitanti ‘‘yo te vihāre vasi, so bhikkhu paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajjī’’tiādinā (pārā. 220) nayena aññassa apadeso, tena rahito cattoti tappurisasamāso, so rahito tenāti vā bahubbīhi, jhānādibhedova , taṃ. Koṭṭhāsaṃ katvā vāti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ dutiyaṃ jhānaṃ samāpajjiṃ, paṭhamaṃ jhānaṃ tatiyaṃ jhānaṃ samāpajji’’ntiādinā nayena koṭṭhāsaṃ katvā vā. Ekekaṃ katvā vāti ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpajjiṃ, dutiyaṃ jhānaṃ samāpajji’’ntiādinā nayena ekekaṃ katvā vā. Ettha ca ekanti ṭhite vicchāyaṃ dvittaṃ. Ettha pana katvāti karaṇakiriyāya ekekavasena bhinnassa jhānādino atthassa sambandhanicchā vicchāti veditabbā. Ṭīkāyaṃ pana ‘‘koṭṭhāsaṃ vāti ettha ‘jhānalābhī, vimokkhalābhī, samādhilābhī, samāpattilābhīmhī’ti evamādinā nayena koṭṭhāsato vāti attho’’ti ca ‘‘ekekaṃ vāti ‘paṭhamassa jhānassa lābhī, dutiyassa jhānassa lābhīmhī’ti evamādinā nayena ekekaṃ vāti attho’’ti ca vuttaṃ. So pāḷiyaṃ aṭṭhakathāyañca avuttakkamoti veditabbo. Kāyena vāti hatthamuddādivasena kāyena vā. Vācāti ettha ya-kāro luttaniddiṭṭho ‘‘alajjitā’’tiādīsu viya. Viññattipatheti kāyavacīviññattīnaṃ gahaṇayogye padese ṭhatvāti ajjhāharitabbaṃ. Dīpentoti ‘‘iminā ca iminā ca kāraṇena ayaṃ dhammo mayi atthī’’ti pakāsento. Nādhimānikoti appatte pattasaññitāsaṅkhāto adhiko māno, so natthi etassāti nādhimāniko, bhikkhu. Ñāteti viññunā manussajātikena sikkhāpaccakkhāne vuttanayena viññāte sati cuto bhave sāsanatoti viññāyati. Aññāpadesena dīpayato pana thullaccayaṃ. Ettha ca –
દુક્કટં પઠમસ્સેવ, સામન્તમિતિ વણ્ણિતં;
Dukkaṭaṃ paṭhamasseva, sāmantamiti vaṇṇitaṃ;
સેસાનં પન તિણ્ણમ્પિ, થુલ્લચ્ચયમુદીરિતન્તિ.
Sesānaṃ pana tiṇṇampi, thullaccayamudīritanti.
ચતુત્થં.
Catutthaṃ.
૧૦. ઇદાનિ ચતુન્નમ્પિ ચેતેસમસંવાસતં અભબ્બતઞ્ચ દીપેતું ‘‘પારાજિકેતે’’તિઆદિ આરદ્ધં. એતે ચત્તારો પારાજિકા પુગ્ગલા યથા પુરે પુબ્બે ગિહિકાલે, અનુપસમ્પન્નકાલે ચ વિય અસંવાસાતિ સમ્બન્ધો. સહ વસન્તિ યસ્મા સબ્બેપિ લજ્જિનો એતેસુ કમ્માદીસુ ન એકોપિ તતો બહિદ્ધા સન્દિસ્સતીતિ એકકમ્મં એકુદ્દેસો સમસિક્ખતાતિ ઇમે તયો સંવાસા નામ. તત્થ અપલોકનાદિકં ચતુબ્બિધમ્પિ સઙ્ઘકમ્મં સીમાપરિચ્છિન્નેહિ પકતત્તેહિ ભિક્ખૂહિ એકતો કત્તબ્બતા એકકમ્મં નામ. તથા પઞ્ચવિધોપિ પાતિમોક્ખુદ્દેસો એકતો ઉદ્દિસિતબ્બત્તા એકુદ્દેસો નામ. પઞ્ઞત્તં પન સિક્ખાપદં સબ્બેહિપિ લજ્જીપુગ્ગલેહિ સમં સિક્ખિતબ્બભાવતો સમસિક્ખતા નામ. નત્થિ તે સંવાસા એતેસન્તિ અસંવાસા. ‘‘અભબ્બા’’તિઆદીસુ ભિક્ખુભાવાયાતિ તુમત્થે સમ્પદાનવચનં, તસ્મા યથા સીસચ્છિન્નો જીવિતું અભબ્બો, એવં ચત્તારોમે પુગ્ગલા ભિક્ખુભાવાય ભિક્ખૂ ભવિતું અભબ્બાતિ અત્થો.
10. Idāni catunnampi cetesamasaṃvāsataṃ abhabbatañca dīpetuṃ ‘‘pārājikete’’tiādi āraddhaṃ. Ete cattāro pārājikā puggalā yathā pure pubbe gihikāle, anupasampannakāle ca viya asaṃvāsāti sambandho. Saha vasanti yasmā sabbepi lajjino etesu kammādīsu na ekopi tato bahiddhā sandissatīti ekakammaṃ ekuddeso samasikkhatāti ime tayo saṃvāsā nāma. Tattha apalokanādikaṃ catubbidhampi saṅghakammaṃ sīmāparicchinnehi pakatattehi bhikkhūhi ekato kattabbatā ekakammaṃ nāma. Tathā pañcavidhopi pātimokkhuddeso ekato uddisitabbattā ekuddeso nāma. Paññattaṃ pana sikkhāpadaṃ sabbehipi lajjīpuggalehi samaṃ sikkhitabbabhāvato samasikkhatā nāma. Natthi te saṃvāsā etesanti asaṃvāsā. ‘‘Abhabbā’’tiādīsu bhikkhubhāvāyāti tumatthe sampadānavacanaṃ, tasmā yathā sīsacchinno jīvituṃ abhabbo, evaṃ cattārome puggalā bhikkhubhāvāya bhikkhū bhavituṃ abhabbāti attho.
૧૧. ઇદાનિ પરિયાયાણત્તીહિ સમ્ભવન્તે દસ્સેતું ‘‘પરિયાયો ચા’’તિઆદિમાહ. પરિયાયો ચ આણત્તિ ચ તતિયે મનુસ્સવિગ્ગહે લબ્ભતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થ કાયાદીહિ યથાવુત્તેહિ ‘‘યો એવં મરતિ, સો ધનં વા લભતી’’તિ એવમાદિવિઞ્ઞાપકો બ્યઞ્જનભૂતો કાયવચીપયોગો પરિયાયો. ઇમિના ઇદં દીપેતિ – યથા અદિન્નાદાને ‘‘આદિયેય્યા’’તિ (પારા॰ ૯૨) વુત્તત્તા પારિયાયકથાય મુચ્ચતિ, ન ઇધ એવં. ‘‘સંવણ્ણેય્યા’’તિ (પારા॰ ૧૭૨) પરિયાયકયાયપિ ન મુચ્ચતીતિ. ‘‘દુતિયે પના’’તિઆદીસુ અત્થો પાકટોયેવ. એવમુપરિપિ પાકટમુપેક્ખિસ્સામ.
11. Idāni pariyāyāṇattīhi sambhavante dassetuṃ ‘‘pariyāyo cā’’tiādimāha. Pariyāyo ca āṇatti ca tatiye manussaviggahe labbhatīti sambandho. Tattha kāyādīhi yathāvuttehi ‘‘yo evaṃ marati, so dhanaṃ vā labhatī’’ti evamādiviññāpako byañjanabhūto kāyavacīpayogo pariyāyo. Iminā idaṃ dīpeti – yathā adinnādāne ‘‘ādiyeyyā’’ti (pārā. 92) vuttattā pāriyāyakathāya muccati, na idha evaṃ. ‘‘Saṃvaṇṇeyyā’’ti (pārā. 172) pariyāyakayāyapi na muccatīti. ‘‘Dutiye panā’’tiādīsu attho pākaṭoyeva. Evamuparipi pākaṭamupekkhissāma.
૧૨. ઇદાનિ મેથુનધમ્માદીનં અઙ્ગાનિ દસ્સેતું ‘‘સેવેતૂ’’તિઆદિમાહ. સેવેતુકામતાચિત્તન્તિ મેથુનં સેવેતું કામેતીતિ સેવેતુકામો, તસ્સ ભાવો નામ તણ્હા, તાય સેવેતુકામતાય સમ્પયુત્તં ચિત્તન્તિ તપ્પુરિસો. મેથુનધમ્મસ્સાતિ મિથુનાનં ઇત્થિપુરિસાનં ઇદન્તિ મેથુનં, તમેવ ધમ્મોતિ મેથુનધમ્મો. ઇધ પન ઉપચારવસેન પારાજિકાપત્તિ મેથુનધમ્મો નામ. અથ વા મેથુનેન જાતો ધમ્મો પારાજિકાપત્તિ મેથુનધમ્મો, તસ્સ મેથુનધમ્મસ્સ મેથુનધમ્મપારાજિકાપત્તિયા. અઙ્ગદ્વયન્તિ અઙ્ગાનં કારણાનં દ્વયં. બુધાતિ વિનયધરા વિઞ્ઞુનો.
12. Idāni methunadhammādīnaṃ aṅgāni dassetuṃ ‘‘sevetū’’tiādimāha. Sevetukāmatācittanti methunaṃ sevetuṃ kāmetīti sevetukāmo, tassa bhāvo nāma taṇhā, tāya sevetukāmatāya sampayuttaṃ cittanti tappuriso. Methunadhammassāti mithunānaṃ itthipurisānaṃ idanti methunaṃ, tameva dhammoti methunadhammo. Idha pana upacāravasena pārājikāpatti methunadhammo nāma. Atha vā methunena jāto dhammo pārājikāpatti methunadhammo, tassa methunadhammassa methunadhammapārājikāpattiyā. Aṅgadvayanti aṅgānaṃ kāraṇānaṃ dvayaṃ. Budhāti vinayadharā viññuno.
૧૩. મનુસ્સસન્તિ મનુસ્સાનં સં મનુસ્સસં, તદાયત્તવત્થુકા ચ. એતેન પેતતિરચ્છાનગતાયત્તં નિવત્તેતિ. તથાસઞ્ઞીતિ તથા તાદિસા સઞ્ઞા તથાસઞ્ઞા, સા અસ્સ અત્થીતિ તથાસઞ્ઞી. પરાયત્તસઞ્ઞિતા ચાતિ અત્થો. ભાવપ્પધાના ઇમે નિદ્દેસા, ભાવપચ્ચયલોપો વા ‘‘બુદ્ધે રતન’’ન્તિઆદીસુ (ખુ॰ પા॰ ૬.૩) વિય. એવમુપરિપિ ઈદિસેસુ. થેય્યચિત્તન્તિ થેનભાવસઙ્ખાતં ચિત્તઞ્ચ. વત્થુનો ગરુતાતિ ભણ્ડસ્સ પાદઅતિરેકપાદારહભાવેન ગરુતા ચ. ઊનપઞ્ચમાસકે વા અતિરેકમાસકે વા થુલ્લચ્ચયં. માસકે વા ઊનમાસકે વા દુક્કટં. અવહારોતિ પઞ્ચવીસતિયા અવહારાનં અઞ્ઞતરેન અવહરણઞ્ચાતિ ઇમે પઞ્ચ અદિન્નાદાનહેતુયો અદિન્નાદાનપારાજિકાપત્તિયા અઙ્ગાનિ.
13.Manussasanti manussānaṃ saṃ manussasaṃ, tadāyattavatthukā ca. Etena petatiracchānagatāyattaṃ nivatteti. Tathāsaññīti tathā tādisā saññā tathāsaññā, sā assa atthīti tathāsaññī. Parāyattasaññitā cāti attho. Bhāvappadhānā ime niddesā, bhāvapaccayalopo vā ‘‘buddhe ratana’’ntiādīsu (khu. pā. 6.3) viya. Evamuparipi īdisesu. Theyyacittanti thenabhāvasaṅkhātaṃ cittañca. Vatthuno garutāti bhaṇḍassa pādaatirekapādārahabhāvena garutā ca. Ūnapañcamāsake vā atirekamāsake vā thullaccayaṃ. Māsake vā ūnamāsake vā dukkaṭaṃ. Avahāroti pañcavīsatiyā avahārānaṃ aññatarena avaharaṇañcāti ime pañca adinnādānahetuyo adinnādānapārājikāpattiyā aṅgāni.
૧૪. પાણો માનુસ્સકોતિ મનુસ્સજાતિસમ્બન્ધો પાણો ચ, પાણોતિ હિ વોહારતો સત્તો, પરમત્થતો પન જીવિતિન્દ્રિયં વુચ્ચતિ. પાણસઞ્ઞિતાતિ પાણોતિ સઞ્ઞિતા ચ, ઘાતનં ઘાતો, સો એવ ચેતના ઘાતચેતના, ‘‘વધામિ ન’’ન્તિ એવં પવત્તા સા ચ, તંસમુટ્ઠિતો સાહત્થિકાદીનં છન્નમઞ્ઞતરો પયોગો ચ, તેન પયોગેન મરણઞ્ચાતિ એતે યથાવુત્તા પઞ્ચ વધહેતુયો પાણઘાતાપજ્જિતબ્બઆપત્તિયા અઙ્ગાનીતિ અત્થો.
14.Pāṇo mānussakoti manussajātisambandho pāṇo ca, pāṇoti hi vohārato satto, paramatthato pana jīvitindriyaṃ vuccati. Pāṇasaññitāti pāṇoti saññitā ca, ghātanaṃ ghāto, so eva cetanā ghātacetanā, ‘‘vadhāmi na’’nti evaṃ pavattā sā ca, taṃsamuṭṭhito sāhatthikādīnaṃ channamaññataro payogo ca, tena payogena maraṇañcāti ete yathāvuttā pañca vadhahetuyo pāṇaghātāpajjitabbaāpattiyā aṅgānīti attho.
૧૫. અત્તનિ અસન્તતાતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મસ્સ સન્તાને અવિજ્જમાનતા ચ. પાપમિચ્છતાયારોચનાતિ યા સા ‘‘ઇધેકચ્ચો દુસ્સીલો સમાનો ‘સીલવાતિ મં જનો જાનાતૂ’’તિઆદિના (વિભ॰ ૮૫૧) નયેન વુત્તા પાપઇચ્છતાય સમન્નાગતા, તાય ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મસ્સ આરોચના ચ. તસ્સાતિ યસ્સ આરોચેતિ, તસ્સ. મનુસ્સજાતિતાતિ મનુસ્સાનં જાતિ યસ્સ, તસ્સ ભાવો મનુસ્સજાતિતા, સા ચ, નઞ્ઞાપદેસોતિ ન અઞ્ઞાપદેસો અઞ્ઞાપદેસાભાવો ચ, તદેવ જાનનન્તિ તઙ્ખણંયેવ વિજાનનઞ્ચાતિ ઇમાનિ પઞ્ચ એત્થ અસન્તદીપને અસ્મિં સન્તાને અવિજ્જમાનઉત્તરિમનુસ્સધમ્મપ્પકાસનનિમિત્તે પારાજિકે અઙ્ગાનિ હેતુયોતિ અત્થો.
15.Attaniasantatāti uttarimanussadhammassa santāne avijjamānatā ca. Pāpamicchatāyārocanāti yā sā ‘‘idhekacco dussīlo samāno ‘sīlavāti maṃ jano jānātū’’tiādinā (vibha. 851) nayena vuttā pāpaicchatāya samannāgatā, tāya uttarimanussadhammassa ārocanā ca. Tassāti yassa āroceti, tassa. Manussajātitāti manussānaṃ jāti yassa, tassa bhāvo manussajātitā, sā ca, naññāpadesoti na aññāpadeso aññāpadesābhāvo ca, tadeva jānananti taṅkhaṇaṃyeva vijānanañcāti imāni pañca ettha asantadīpane asmiṃ santāne avijjamānauttarimanussadhammappakāsananimitte pārājike aṅgāni hetuyoti attho.
૧૬. એવં તેસમસંવાસતાભબ્બતાદીનિ દસ્સેત્વા ઇદાનિ ન તે ચત્તારોવ, અથ ખો સન્તઞ્ઞેપીતિ તે સબ્બેપિ સમોધાનેત્વા દસ્સેન્તો ‘‘અસાધારણા’’તિઆદિમાહ. તત્થ અસાધારણાતિ પારાજિકા ધમ્મા અધિપ્પેતા. તેનેવ ચેત્થ પુલ્લિઙ્ગનિદ્દેસો. તસ્મા ભિક્ખુનીનં ભિક્ખૂહિ અસાધારણા પારાજિકા ધમ્મા ચત્તારો ચાતિ એવમેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ઉપચારવસેન તુ ઉબ્ભજાણુમણ્ડલિકાદિકા પારાજિકાપન્ના પરિગ્ગય્હન્તિ. તાસુ યા અવસ્સુતા અવસ્સુતસ્સ મનુસ્સપુરિસસ્સ અક્ખકાનં અધો જાણુમણ્ડલાનં કપ્પરાનઞ્ચ ઉપરિ કાયસંસગ્ગં સાદિયતિ, અયં ઉબ્ભજાણુમણ્ડલિકા. યા પન અઞ્ઞિસ્સા ભિક્ખુનિયા પારાજિકં પટિચ્છાદેતિ, સા વજ્જપ્પટિચ્છાદિકા. યા ઉક્ખિત્તકં ભિક્ખું તસ્સા દિટ્ઠિયા ગહણવસેન અનુવત્તતિ, સા ઉક્ખિત્તાનુવત્તિકા. કાયસંસગ્ગરાગેન તિન્તસ્સ હત્થગ્ગહણં સઙ્ઘાટિકણ્ણગ્ગહણં કાયસંસગ્ગત્થાય પુરિસસ્સ હત્થપાસે ઠાનં ઠત્વા સલ્લપનં સઙ્કેતગમનં પુરિસસ્સાગમનસાદિયનં પટિચ્છન્નોકાસવવિસનં હત્થપાસે ઠત્વા કાયોપસંહરણન્તિ ઇમાનિ અટ્ઠ વત્થૂનિ યસ્સા અવસ્સુતાય, સા અટ્ઠવત્થુકા નામ.
16. Evaṃ tesamasaṃvāsatābhabbatādīni dassetvā idāni na te cattārova, atha kho santaññepīti te sabbepi samodhānetvā dassento ‘‘asādhāraṇā’’tiādimāha. Tattha asādhāraṇāti pārājikā dhammā adhippetā. Teneva cettha pulliṅganiddeso. Tasmā bhikkhunīnaṃ bhikkhūhi asādhāraṇā pārājikā dhammā cattāro cāti evamettha attho daṭṭhabbo. Upacāravasena tu ubbhajāṇumaṇḍalikādikā pārājikāpannā pariggayhanti. Tāsu yā avassutā avassutassa manussapurisassa akkhakānaṃ adho jāṇumaṇḍalānaṃ kapparānañca upari kāyasaṃsaggaṃ sādiyati, ayaṃ ubbhajāṇumaṇḍalikā. Yā pana aññissā bhikkhuniyā pārājikaṃ paṭicchādeti, sā vajjappaṭicchādikā. Yā ukkhittakaṃ bhikkhuṃ tassā diṭṭhiyā gahaṇavasena anuvattati, sā ukkhittānuvattikā. Kāyasaṃsaggarāgena tintassa hatthaggahaṇaṃ saṅghāṭikaṇṇaggahaṇaṃ kāyasaṃsaggatthāya purisassa hatthapāse ṭhānaṃ ṭhatvā sallapanaṃ saṅketagamanaṃ purisassāgamanasādiyanaṃ paṭicchannokāsavavisanaṃ hatthapāse ṭhatvā kāyopasaṃharaṇanti imāni aṭṭha vatthūni yassā avassutāya, sā aṭṭhavatthukā nāma.
અભબ્બકા એકાદસ ચાતિ એત્થ પણ્ડકો થેય્યસંવાસકો તિત્થિયપક્કન્તકો તિરચ્છાનગતો માતુઘાતકો પિતુઘાતકો અરહન્તઘાતકો ભિક્ખુનિદૂસકો સઙ્ઘભેદકો લોહિતુપ્પાદકો ઉભતોબ્યઞ્જનકોતિ ઇમે અભબ્બા એકાદસ ચ. તેસુ પણ્ડકોતિ ઓપક્કમિકનપુંસકપણ્ડકા ચ પણ્ડકભાવપક્ખે પક્ખપણ્ડકો ચ ઇધ અધિપ્પેતા. આસિત્તઉસૂયપણ્ડકાનં પન પબ્બજ્જા ચ ઉપસમ્પદા ચ ન વારિતા. થેય્યસંવાસકો પન લિઙ્ગત્થેનકાદિવસેન તિવિધો. તત્થ સયં પબ્બજિતત્તા લિઙ્ગમત્તં થેનેતીતિ લિઙ્ગત્થેનકો. ભિક્ખુવસ્સગણનાદિકં સંવાસં થેનેતીતિ સંવાસત્થેનકો. સિક્ખં પચ્ચક્ખાય એવં પટિપજ્જન્તેપિ એસેવ નયો. યથાવુત્તમુભયં થેનેતીતિ ઉભયત્થેનકો. ઠપેત્વા પન ઇમં તિવિધં –
Abhabbakā ekādasa cāti ettha paṇḍako theyyasaṃvāsako titthiyapakkantako tiracchānagato mātughātako pitughātako arahantaghātako bhikkhunidūsako saṅghabhedako lohituppādako ubhatobyañjanakoti ime abhabbā ekādasa ca. Tesu paṇḍakoti opakkamikanapuṃsakapaṇḍakā ca paṇḍakabhāvapakkhe pakkhapaṇḍako ca idha adhippetā. Āsittausūyapaṇḍakānaṃ pana pabbajjā ca upasampadā ca na vāritā. Theyyasaṃvāsako pana liṅgatthenakādivasena tividho. Tattha sayaṃ pabbajitattā liṅgamattaṃ thenetīti liṅgatthenako. Bhikkhuvassagaṇanādikaṃ saṃvāsaṃ thenetīti saṃvāsatthenako. Sikkhaṃ paccakkhāya evaṃ paṭipajjantepi eseva nayo. Yathāvuttamubhayaṃ thenetīti ubhayatthenako. Ṭhapetvā pana imaṃ tividhaṃ –
રાજદુબ્ભિક્ખકન્તાર-રોગવેરિભયેન વા;
Rājadubbhikkhakantāra-rogaveribhayena vā;
ચીવરાહરણત્થં વા, લિઙ્ગં આદિયતીધ યો.
Cīvarāharaṇatthaṃ vā, liṅgaṃ ādiyatīdha yo.
સંવાસં નાધિવાસેતિ, યાવ સો સુદ્ધમાનસો;
Saṃvāsaṃ nādhivāseti, yāva so suddhamānaso;
થેય્યસંવાસકો નામ, તાવ એસ ન વુચ્ચતીતિ. (મહાવ॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૦; કઙ્ખા॰ અટ્ઠ॰ પઠમપારાજિકવણ્ણના);
Theyyasaṃvāsako nāma, tāva esa na vuccatīti. (mahāva. aṭṭha. 110; kaṅkhā. aṭṭha. paṭhamapārājikavaṇṇanā);
તિત્થિયપક્કન્તકાદયો તુ તંતંવચનત્થાનુસારેન વેદિતબ્બા. તિરચ્છાનગતો પન ઠપેત્વા મનુસ્સજાતિકં અવસેસો સબ્બો વેદિતબ્બો. ઇમે એકાદસ પુગ્ગલા ભિક્ખુભાવાય અભબ્બત્તા પારાજિકાપન્નસદિસતાય ‘‘પારાજિકા’’તિ વુચ્ચન્તિ. વિબ્ભન્તા ભિક્ખુનીતિ ગિહિનિવાસનનિવત્થા ભિક્ખુની ચ. સા હિ એત્તાવતા પારાજિકા. મુદુકા પિટ્ઠિ યસ્સ, સો ચ. સો હિ અનભિરતિયા પીળિતો યદા અત્તનો અઙ્ગજાતં અત્તનો વચ્ચમુખમગ્ગેસુ પવેસેતિ, તદા પારાજિકો હોતિ.
Titthiyapakkantakādayo tu taṃtaṃvacanatthānusārena veditabbā. Tiracchānagato pana ṭhapetvā manussajātikaṃ avaseso sabbo veditabbo. Ime ekādasa puggalā bhikkhubhāvāya abhabbattā pārājikāpannasadisatāya ‘‘pārājikā’’ti vuccanti. Vibbhantā bhikkhunīti gihinivāsananivatthā bhikkhunī ca. Sā hi ettāvatā pārājikā. Mudukā piṭṭhi yassa, so ca. So hi anabhiratiyā pīḷito yadā attano aṅgajātaṃ attano vaccamukhamaggesu paveseti, tadā pārājiko hoti.
૧૭-૧૮. લમ્બમાનમઙ્ગજાતમેતસ્સાતિ લમ્બી. સો યથાવુત્તેસુ પવેસિતો પારાજિકો. મુખેન ગણ્હન્તો અઙ્ગજાતં પરસ્સ ચાતિ યો અનભિરતિયા પીળિતો પરસ્સ સુત્તસ્સ વા મતસ્સ વા અઙ્ગજાતં મુખેન ગણ્હાતિ, સો પરસ્સ અઙ્ગજાતં મુખેન ગણ્હન્તો ચ. તત્થેવાભિનિસીદન્તોતિ યો અનભિરતિયા પીળિતો તત્થેવ પરસ્સ અઙ્ગજાતે વચ્ચમગ્ગેન અભિનિસીદતિ, સો ચાતિ એતે દ્વયંદ્વયસમાપત્તિયા અભાવેપિ મગ્ગે મગ્ગપ્પવેસનહેતુ મેથુનસ્સ અનુલોમિકા ચત્તારો ચ. ઇધાગતા ચત્તારોતિ ઇધ ખુદ્દસિક્ખાયં યથાવુત્તા મેથુનધમ્મા પારાજિકાદયો ચત્તારો ચાતિ સમોધાના પિણ્ડીકરણવસેન ચતુવીસતિ પારાજિકા ભવન્તીતિ સેસો. એત્થ ચ ગાથાબન્ધવસેન રસ્સં કત્વા ‘‘પરાજિકા’’તિ વુત્તં. એત્થાહ – માતુઘાતકાદયો તતિયં પારાજિકં આપન્ના, ભિક્ખુનિદૂસકો, મુદુપિટ્ઠિકાદયો ચત્તારો ચ પઠમપારાજિકં આપન્ના એવાતિ કુતો ચતુવીસતીતિ? વુચ્ચતે – માતુઘાતકાદયો હિ ચત્તારો ઇધ અનુપસમ્પન્ના એવ અધિપ્પેતા. મુદુપિટ્ઠિકાદયો ચત્તારો કિઞ્ચાપિ પઠમપારાજિકેન સઙ્ગહિતા, યસ્મા પન એકેન પરિયાયેન મેથુનધમ્મં અપ્પટિસેવિનો હોન્તિ, તસ્મા વિસું વુત્તાતિ.
17-18. Lambamānamaṅgajātametassāti lambī. So yathāvuttesu pavesito pārājiko. Mukhena gaṇhanto aṅgajātaṃ parassa cāti yo anabhiratiyā pīḷito parassa suttassa vā matassa vā aṅgajātaṃ mukhena gaṇhāti, so parassa aṅgajātaṃ mukhena gaṇhanto ca. Tatthevābhinisīdantoti yo anabhiratiyā pīḷito tattheva parassa aṅgajāte vaccamaggena abhinisīdati, so cāti ete dvayaṃdvayasamāpattiyā abhāvepi magge maggappavesanahetu methunassa anulomikā cattāro ca. Idhāgatā cattāroti idha khuddasikkhāyaṃ yathāvuttā methunadhammā pārājikādayo cattāro cāti samodhānā piṇḍīkaraṇavasena catuvīsati pārājikā bhavantīti seso. Ettha ca gāthābandhavasena rassaṃ katvā ‘‘parājikā’’ti vuttaṃ. Etthāha – mātughātakādayo tatiyaṃ pārājikaṃ āpannā, bhikkhunidūsako, mudupiṭṭhikādayo cattāro ca paṭhamapārājikaṃ āpannā evāti kuto catuvīsatīti? Vuccate – mātughātakādayo hi cattāro idha anupasampannā eva adhippetā. Mudupiṭṭhikādayo cattāro kiñcāpi paṭhamapārājikena saṅgahitā, yasmā pana ekena pariyāyena methunadhammaṃ appaṭisevino honti, tasmā visuṃ vuttāti.
પારાજિકનિદ્દેસવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pārājikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.