Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથા • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
૫. પરમટ્ઠકસુત્તવણ્ણના
5. Paramaṭṭhakasuttavaṇṇanā
૮૦૩. પરમન્તિ દિટ્ઠીસૂતિ પરમટ્ઠકસુત્તં. કા ઉપ્પત્તિ? ભગવતિ કિર સાવત્થિયં વિહરન્તે નાનાતિત્થિયા સન્નિપતિત્વા અત્તનો અત્તનો દિટ્ઠિં દીપેન્તા ‘‘ઇદં પરમં, ઇદં પરમ’’ન્તિ કલહં કત્વા રઞ્ઞો આરોચેસું. રાજા સમ્બહુલે જચ્ચન્ધે સન્નિપાતાપેત્વા ‘‘ઇમેસં હત્થિં દસ્સેથા’’તિ આણાપેસિ. રાજપુરિસા અન્ધે સન્નિપાતાપેત્વા હત્થિં પુરતો સયાપેત્વા ‘‘પસ્સથા’’તિ આહંસુ. તે હત્થિસ્સ એકમેકં અઙ્ગં પરામસિંસુ. તતો રઞ્ઞા ‘‘કીદિસો, ભણે, હત્થી’’તિ પુટ્ઠો યો સોણ્ડં પરામસિ, સો ‘‘સેય્યથાપિ, મહારાજ, નઙ્ગલીસા’’તિ ભણિ. યે દન્તાદીનિ પરામસિંસુ, તે ઇતરં ‘‘મા ભો રઞ્ઞો પુરતો મુસા ભણી’’તિ પરિભાસિત્વા ‘‘સેય્યથાપિ, મહારાજ, ભિત્તિખિલો’’તિઆદીનિ આહંસુ. રાજા તં સબ્બં સુત્વા ‘‘ઈદિસો તુમ્હાકં સમયો’’તિ તિત્થિયે ઉય્યોજેસિ. અઞ્ઞતરો પિણ્ડચારિકો તં પવત્તિં ઞત્વા ભગવતો આરોચેસિ. ભગવા તસ્સં અટ્ઠુપ્પત્તિયં ભિક્ખૂ આમન્તેત્વા ‘‘યથા, ભિક્ખવે, જચ્ચન્ધા હત્થિં અજાનન્તા તં તં અઙ્ગં પરામસિત્વા વિવદિંસુ, એવં તિત્થિયા વિમોક્ખન્તિકધમ્મં અજાનન્તા તં તં દિટ્ઠિં પરામસિત્વા વિવદન્તી’’તિ વત્વા ધમ્મદેસનત્થં ઇમં સુત્તમભાસિ.
803.Paramantidiṭṭhīsūti paramaṭṭhakasuttaṃ. Kā uppatti? Bhagavati kira sāvatthiyaṃ viharante nānātitthiyā sannipatitvā attano attano diṭṭhiṃ dīpentā ‘‘idaṃ paramaṃ, idaṃ parama’’nti kalahaṃ katvā rañño ārocesuṃ. Rājā sambahule jaccandhe sannipātāpetvā ‘‘imesaṃ hatthiṃ dassethā’’ti āṇāpesi. Rājapurisā andhe sannipātāpetvā hatthiṃ purato sayāpetvā ‘‘passathā’’ti āhaṃsu. Te hatthissa ekamekaṃ aṅgaṃ parāmasiṃsu. Tato raññā ‘‘kīdiso, bhaṇe, hatthī’’ti puṭṭho yo soṇḍaṃ parāmasi, so ‘‘seyyathāpi, mahārāja, naṅgalīsā’’ti bhaṇi. Ye dantādīni parāmasiṃsu, te itaraṃ ‘‘mā bho rañño purato musā bhaṇī’’ti paribhāsitvā ‘‘seyyathāpi, mahārāja, bhittikhilo’’tiādīni āhaṃsu. Rājā taṃ sabbaṃ sutvā ‘‘īdiso tumhākaṃ samayo’’ti titthiye uyyojesi. Aññataro piṇḍacāriko taṃ pavattiṃ ñatvā bhagavato ārocesi. Bhagavā tassaṃ aṭṭhuppattiyaṃ bhikkhū āmantetvā ‘‘yathā, bhikkhave, jaccandhā hatthiṃ ajānantā taṃ taṃ aṅgaṃ parāmasitvā vivadiṃsu, evaṃ titthiyā vimokkhantikadhammaṃ ajānantā taṃ taṃ diṭṭhiṃ parāmasitvā vivadantī’’ti vatvā dhammadesanatthaṃ imaṃ suttamabhāsi.
તત્થ પરમન્તિ દિટ્ઠીસુ પરિબ્બસાનોતિ ‘‘ઇદં પરમ’’ન્તિ ગહેત્વા સકાય સકાય દિટ્ઠિયા વસમાનો. યદુત્તરિ કુરુતેતિ યં અત્તનો સત્થારાદિં સેટ્ઠં કરોતિ. હીનાતિ અઞ્ઞે તતો સબ્બમાહાતિ તં અત્તનો સત્થારાદિં ઠપેત્વા તતો અઞ્ઞે સબ્બે ‘‘હીના ઇમે’’તિ આહ. તસ્મા વિવાદાનિ અવીતિવત્તોતિ તેન કારણેન સો દિટ્ઠિકલહે અવીતિવત્તોવ હોતિ.
Tattha paramanti diṭṭhīsu paribbasānoti ‘‘idaṃ parama’’nti gahetvā sakāya sakāya diṭṭhiyā vasamāno. Yaduttari kuruteti yaṃ attano satthārādiṃ seṭṭhaṃ karoti. Hīnāti aññe tato sabbamāhāti taṃ attano satthārādiṃ ṭhapetvā tato aññe sabbe ‘‘hīnā ime’’ti āha. Tasmā vivādāni avītivattoti tena kāraṇena so diṭṭhikalahe avītivattova hoti.
૮૦૪. દુતિયગાથાય અત્થો – એવં અવીતિવત્તો ચ યં દિટ્ઠે સુતે સીલવતે મુતેતિ એતેસુ વત્થૂસુ ઉપ્પન્નદિટ્ઠિસઙ્ખાતે અત્તનિ પુબ્બે વુત્તપ્પકારં આનિસંસં પસ્સતિ. તદેવ સો તત્થ સકાય દિટ્ઠિયા આનિસંસં ‘‘ઇદં સેટ્ઠ’’ન્તિ અભિનિવિસિત્વા અઞ્ઞં સબ્બં પરસત્થારાદિકં નિહીનતો પસ્સતિ.
804. Dutiyagāthāya attho – evaṃ avītivatto ca yaṃ diṭṭhe sute sīlavate muteti etesu vatthūsu uppannadiṭṭhisaṅkhāte attani pubbe vuttappakāraṃ ānisaṃsaṃ passati. Tadeva so tattha sakāya diṭṭhiyā ānisaṃsaṃ ‘‘idaṃ seṭṭha’’nti abhinivisitvā aññaṃ sabbaṃ parasatthārādikaṃ nihīnato passati.
૮૦૫. તતિયગાથાય અત્થો – એવં પસ્સતો ચસ્સ યં અત્તનો સત્થારાદિં નિસ્સિતો અઞ્ઞં પરસત્થારાદિં હીનં પસ્સતિ તં પન દસ્સનં ગન્થમેવ કુસલા વદન્તિ, બન્ધનન્તિ વુત્તં હોતિ . યસ્મા એતદેવ, તસ્મા હિ દિટ્ઠંવ સુતં મુતં વા સીલબ્બતં ભિક્ખુ ન નિસ્સયેય્ય, નાભિનિવેસેય્યાતિ વુત્તં હોતિ.
805. Tatiyagāthāya attho – evaṃ passato cassa yaṃ attano satthārādiṃ nissito aññaṃ parasatthārādiṃ hīnaṃ passati taṃ pana dassanaṃ ganthameva kusalā vadanti, bandhananti vuttaṃ hoti . Yasmā etadeva, tasmā hi diṭṭhaṃva sutaṃ mutaṃ vā sīlabbataṃ bhikkhu na nissayeyya, nābhiniveseyyāti vuttaṃ hoti.
૮૦૬. ચતુત્થગાથાય અત્થો – ન કેવલં દિટ્ઠસુતાદિં ન નિસ્સયેય્ય, અપિચ ખો પન અસઞ્જાતં ઉપરૂપરિ દિટ્ઠિમ્પિ લોકસ્મિં ન કપ્પયેય્ય, ન જનેય્યાતિ વુત્તં હોતિ. કીદિસં? ઞાણેન વા સીલવતેન વાપિ, સમાપત્તિઞાણાદિના ઞાણેન વા સીલવતેન વા યા કપ્પિયતિ, એતં દિટ્ઠિં ન કપ્પેય્ય. ન કેવલઞ્ચ દિટ્ઠિં ન કપ્પયેય્ય, અપિચ ખો પન માનેનપિ જાતિઆદીહિ વત્થૂહિ સમોતિ અત્તાનમનૂપનેય્ય, હીનો ન મઞ્ઞેથ વિસેસિ વાપીતિ.
806. Catutthagāthāya attho – na kevalaṃ diṭṭhasutādiṃ na nissayeyya, apica kho pana asañjātaṃ uparūpari diṭṭhimpi lokasmiṃ na kappayeyya, na janeyyāti vuttaṃ hoti. Kīdisaṃ? Ñāṇena vā sīlavatena vāpi, samāpattiñāṇādinā ñāṇena vā sīlavatena vā yā kappiyati, etaṃ diṭṭhiṃ na kappeyya. Na kevalañca diṭṭhiṃ na kappayeyya, apica kho pana mānenapi jātiādīhi vatthūhi samoti attānamanūpaneyya, hīno na maññetha visesi vāpīti.
૮૦૭. પઞ્ચમગાથાય અત્થો – એવઞ્હિ દિટ્ઠિં અકપ્પેન્તો અમઞ્ઞમાનો ચ અત્તં પહાય અનુપાદિયાનો ઇધ વા યં પુબ્બે ગહિતં, તં પહાય અપરં અગ્ગણ્હન્તો તસ્મિમ્પિ વુત્તપ્પકારે ઞાણે દુવિધં નિસ્સયં નો કરોતિ. અકરોન્તો ચ સ વે વિયત્તેસુ નાનાદિટ્ઠિવસેન ભિન્નેસુ સત્તેસુ ન વગ્ગસારી છન્દાદિવસેન અગચ્છનધમ્મો હુત્વા દ્વાસટ્ઠિયા દિટ્ઠીસુ કિઞ્ચિપિ દિટ્ઠિં ન પચ્ચેતિ, ન પચ્ચાગચ્છતીતિ વુત્તં હોતિ.
807. Pañcamagāthāya attho – evañhi diṭṭhiṃ akappento amaññamāno ca attaṃ pahāya anupādiyāno idha vā yaṃ pubbe gahitaṃ, taṃ pahāya aparaṃ aggaṇhanto tasmimpi vuttappakāre ñāṇe duvidhaṃ nissayaṃ no karoti. Akaronto ca sa ve viyattesu nānādiṭṭhivasena bhinnesu sattesu na vaggasārī chandādivasena agacchanadhammo hutvā dvāsaṭṭhiyā diṭṭhīsu kiñcipi diṭṭhiṃ na pacceti, na paccāgacchatīti vuttaṃ hoti.
૮૦૮-૧૦. ઇદાનિ યો સો ઇમાય ગાથાય વુત્તો ખીણાસવો, તસ્સ વણ્ણભણનત્થં ‘‘યસ્સૂભયન્તે’’તિઆદિકા તિસ્સો ગાથાયો આહ. તત્થ ઉભયન્તેતિ પુબ્બે વુત્તફસ્સાદિભેદે. પણિધીતિ તણ્હા. ભવાભવાયાતિ પુનપ્પુનભવાય. ઇધ વા હુરં વાતિ સકત્તભાવાદિભેદે ઇધ વા પરત્તભાવાદિભેદે પરત્થ વા. દિટ્ઠે વાતિ દિટ્ઠસુદ્ધિયા વા. એસ નયો સુતાદીસુ. સઞ્ઞાતિ સઞ્ઞાસમુટ્ઠાપિકા દિટ્ઠિ. ધમ્માપિ તેસં ન પટિચ્છિતાસેતિ દ્વાસટ્ઠિદિટ્ઠિગતધમ્માપિ તેસં ‘‘ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’ન્તિ એવં ન પટિચ્છિતા. પારઙ્ગતો ન પચ્ચેતિ તાદીતિ નિબ્બાનપારં ગતો તેન તેન મગ્ગેન પહીને કિલેસે પુન નાગચ્છતિ, પઞ્ચહિ ચ આકારેહિ તાદી હોતીતિ. સેસં પાકટમેવાતિ.
808-10. Idāni yo so imāya gāthāya vutto khīṇāsavo, tassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ ‘‘yassūbhayante’’tiādikā tisso gāthāyo āha. Tattha ubhayanteti pubbe vuttaphassādibhede. Paṇidhīti taṇhā. Bhavābhavāyāti punappunabhavāya. Idha vā huraṃ vāti sakattabhāvādibhede idha vā parattabhāvādibhede parattha vā. Diṭṭhe vāti diṭṭhasuddhiyā vā. Esa nayo sutādīsu. Saññāti saññāsamuṭṭhāpikā diṭṭhi. Dhammāpitesaṃ na paṭicchitāseti dvāsaṭṭhidiṭṭhigatadhammāpi tesaṃ ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti evaṃ na paṭicchitā. Pāraṅgato na pacceti tādīti nibbānapāraṃ gato tena tena maggena pahīne kilese puna nāgacchati, pañcahi ca ākārehi tādī hotīti. Sesaṃ pākaṭamevāti.
પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દક-અટ્ઠકથાય
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથાય પરમટ્ઠકસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya paramaṭṭhakasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / સુત્તનિપાતપાળિ • Suttanipātapāḷi / ૫. પરમટ્ઠકસુત્તં • 5. Paramaṭṭhakasuttaṃ