Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၂. ပာရာပရိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
2. Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā
သမဏသ္သ အဟု စိန္တာတိအာဒိကာ အာယသ္မတော ပာရာပရိယတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ကုသလံ ဥပစိနိတ္ဝာ သုဂတီသုယေဝ သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိယံ အညတရသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏမဟာသာလသ္သ ပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တသ္သ ဝယပ္ပတ္တသ္သ ဂောတ္တဝသေန ပာရာပရိယောတ္ဝေဝ သမညာ အဟောသိ။ သော တယော ဝေဒေ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ဂတော။ ဧကဒိဝသံ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဇေတဝနဝိဟာရံ ဂန္တ္ဝာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တသ္သ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတ္ဝာ ဣန္ဒ္ရိယဘာဝနာသုတ္တံ (မ. နိ. ၃.၄၅၃) ဒေသေသိ။ သော တံ သုတ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော ပဗ္ဗဇိ။ တံ သုတ္တံ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ တဒတ္ထမနုစိန္တေသိ။ ယထာ ပန အနုစိန္တေသိ, သ္ဝာယမတ္ထော ဂာထာသု ဧဝ အာဝိ ဘဝိသ္သတိ။ သော တထာ အနုဝိစိန္တေန္တော အာယတနမုခေန ဝိပသ္သနံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ နစိရသ္သေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တော။ အပရဘာဂေ အတ္တနာ စိန္တိတာကာရံ ပကာသေန္တော –
Samaṇassa ahu cintātiādikā āyasmato pārāpariyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti. Tassa vayappattassa gottavasena pārāpariyotveva samaññā ahosi. So tayo vede uggahetvā brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato. Ekadivasaṃ satthu dhammadesanākāle jetavanavihāraṃ gantvā parisapariyante nisīdi. Satthā tassa ajjhāsayaṃ oloketvā indriyabhāvanāsuttaṃ (ma. ni. 3.453) desesi. So taṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. Taṃ suttaṃ uggahetvā tadatthamanucintesi. Yathā pana anucintesi, svāyamattho gāthāsu eva āvi bhavissati. So tathā anuvicintento āyatanamukhena vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ patto. Aparabhāge attanā cintitākāraṃ pakāsento –
၇၂၆.
726.
‘‘သမဏသ္သ အဟု စိန္တာ၊ ပာရာပရိယသ္သ ဘိက္ခုနော။
‘‘Samaṇassa ahu cintā, pārāpariyassa bhikkhuno;
ဧကကသ္သ နိသိန္နသ္သ၊ ပဝိဝိတ္တသ္သ ဈာယိနော။
Ekakassa nisinnassa, pavivittassa jhāyino.
၇၂၇.
727.
‘‘ကိမာနုပုဗ္ဗံ ပုရိသော၊ ကိံ ဝတံ ကိံ သမာစာရံ။
‘‘Kimānupubbaṃ puriso, kiṃ vataṃ kiṃ samācāraṃ;
အတ္တနော ကိစ္စကာရီသ္သ၊ န စ ကဉ္စိ ဝိဟေဌယေ။
Attano kiccakārīssa, na ca kañci viheṭhaye.
၇၂၈.
728.
‘‘ဣန္ဒ္ရိယာနိ မနုသ္သာနံ၊ ဟိတာယ အဟိတာယ စ။
‘‘Indriyāni manussānaṃ, hitāya ahitāya ca;
အရက္ခိတာနိ အဟိတာယ၊ ရက္ခိတာနိ ဟိတာယ စ။
Arakkhitāni ahitāya, rakkhitāni hitāya ca.
၇၂၉.
729.
‘‘ဣန္ဒ္ရိယာနေဝ သာရက္ခံ၊ ဣန္ဒ္ရိယာနိ စ ဂောပယံ။
‘‘Indriyāneva sārakkhaṃ, indriyāni ca gopayaṃ;
အတ္တနော ကိစ္စကာရီသ္သ၊ န စ ကဉ္စိ ဝိဟေဌယေ။
Attano kiccakārīssa, na ca kañci viheṭhaye.
၇၃၀.
730.
‘‘စက္ခုန္ဒ္ရိယံ စေ ရူပေသု၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိဝာရယံ။
‘‘Cakkhundriyaṃ ce rūpesu, gacchantaṃ anivārayaṃ;
အနာဒီနဝဒသ္သာဝီ၊ သော ဒုက္ခာ န ဟိ မုစ္စတိ။
Anādīnavadassāvī, so dukkhā na hi muccati.
၇၃၁.
731.
‘‘သောတိန္ဒ္ရိယံ စေ သဒ္ဒေသု၊ ဂစ္ဆန္တံ အနိဝာရယံ။
‘‘Sotindriyaṃ ce saddesu, gacchantaṃ anivārayaṃ;
အနာဒီနဝဒသ္သာဝီ၊ သော ဒုက္ခာ န ဟိ မုစ္စတိ။
Anādīnavadassāvī, so dukkhā na hi muccati.
၇၃၂.
732.
‘‘အနိသ္သရဏဒသ္သာဝီ၊ ဂန္ဓေ စေ ပဋိသေဝတိ။
‘‘Anissaraṇadassāvī, gandhe ce paṭisevati;
န သော မုစ္စတိ ဒုက္ခမ္ဟာ၊ ဂန္ဓေသု အဓိမုစ္ဆိတော။
Na so muccati dukkhamhā, gandhesu adhimucchito.
၇၃၃.
733.
‘‘အမ္ဗိလံ မဓုရဂ္ဂဉ္စ၊ တိတ္တကဂ္ဂမနုသ္သရံ။
‘‘Ambilaṃ madhuraggañca, tittakaggamanussaraṃ;
ရသတဏ္ဟာယ ဂဓိတော၊ ဟဒယံ နာဝဗုဇ္ဈတိ။
Rasataṇhāya gadhito, hadayaṃ nāvabujjhati.
၇၃၄.
734.
‘‘သုဘာန္ယပ္ပဋိကူလာနိ ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာနိ အနုသ္သရံ။
‘‘Subhānyappaṭikūlāni , phoṭṭhabbāni anussaraṃ;
ရတ္တော ရာဂာဓိကရဏံ၊ ဝိဝိဓံ ဝိန္ဒတေ ဒုခံ။
Ratto rāgādhikaraṇaṃ, vividhaṃ vindate dukhaṃ.
၇၃၅.
735.
‘‘မနံ စေတေဟိ ဓမ္မေဟိ၊ ယော န သက္ကောတိ ရက္ခိတုံ။
‘‘Manaṃ cetehi dhammehi, yo na sakkoti rakkhituṃ;
တတော နံ ဒုက္ခမန္ဝေတိ၊ သဗ္ဗေဟေတေဟိ ပဉ္စဟိ။
Tato naṃ dukkhamanveti, sabbehetehi pañcahi.
၇၃၆.
736.
‘‘ပုဗ္ဗလောဟိတသမ္ပုဏ္ဏံ၊ ဗဟုသ္သ ကုဏပသ္သ စ။
‘‘Pubbalohitasampuṇṇaṃ, bahussa kuṇapassa ca;
နရဝီရကတံ ဝဂ္ဂုံ၊ သမုဂ္ဂမိဝ စိတ္တိတံ။
Naravīrakataṃ vagguṃ, samuggamiva cittitaṃ.
၇၃၇.
737.
‘‘ကဋုကံ မဓုရသ္သာဒံ၊ ပိယနိဗန္ဓနံ ဒုခံ။
‘‘Kaṭukaṃ madhurassādaṃ, piyanibandhanaṃ dukhaṃ;
ခုရံဝ မဓုနာ လိတ္တံ၊ ဥလ္လိဟံ နာဝဗုဇ္ဈတိ။
Khuraṃva madhunā littaṃ, ullihaṃ nāvabujjhati.
၇၃၈.
738.
‘‘ဣတ္ထိရူပေ ဣတ္ထိသရေ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေပိ စ ဣတ္ထိယာ။
‘‘Itthirūpe itthisare, phoṭṭhabbepi ca itthiyā;
ဣတ္ထိဂန္ဓေသု သာရတ္တော၊ ဝိဝိဓံ ဝိန္ဒတေ ဒုခံ။
Itthigandhesu sāratto, vividhaṃ vindate dukhaṃ.
၇၃၉.
739.
‘‘ဣတ္ထိသောတာနိ သဗ္ဗာနိ၊ သန္ဒန္တိ ပဉ္စ ပဉ္စသု။
‘‘Itthisotāni sabbāni, sandanti pañca pañcasu;
တေသမာဝရဏံ ကာတုံ၊ ယော သက္ကောတိ ဝီရိယဝာ။
Tesamāvaraṇaṃ kātuṃ, yo sakkoti vīriyavā.
၇၄၀.
740.
‘‘သော အတ္ထဝာ သော ဓမ္မဋ္ဌော၊ သော ဒက္ခော သော ဝိစက္ခဏော။
‘‘So atthavā so dhammaṭṭho, so dakkho so vicakkhaṇo;
ကရေယ္ယ ရမမာနောပိ၊ ကိစ္စံ ဓမ္မတ္ထသံဟိတံ။
Kareyya ramamānopi, kiccaṃ dhammatthasaṃhitaṃ.
၇၄၁.
741.
‘‘အထော သီဒတိ သညုတ္တံ၊ ဝဇ္ဇေ ကိစ္စံ နိရတ္ထကံ။
‘‘Atho sīdati saññuttaṃ, vajje kiccaṃ niratthakaṃ;
န တံ ကိစ္စန္တိ မညိတ္ဝာ၊ အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏော။
Na taṃ kiccanti maññitvā, appamatto vicakkhaṇo.
၇၄၂.
742.
‘‘ယဉ္စ အတ္ထေန သညုတ္တံ၊ ယာ စ ဓမ္မဂတာ ရတိ။
‘‘Yañca atthena saññuttaṃ, yā ca dhammagatā rati;
တံ သမာဒာယ ဝတ္တေထ၊ သာ ဟိ ဝေ ဥတ္တမာ ရတိ။
Taṃ samādāya vattetha, sā hi ve uttamā rati.
၇၄၃.
743.
‘‘ဥစ္စာဝစေဟုပာယေဟိ၊ ပရေသမဘိဇိဂီသတိ။
‘‘Uccāvacehupāyehi, paresamabhijigīsati;
ဟန္တ္ဝာ ဝဓိတ္ဝာ အထ သောစယိတ္ဝာ၊ အာလောပတိ သာဟသာ ယော ပရေသံ။
Hantvā vadhitvā atha socayitvā, ālopati sāhasā yo paresaṃ.
၇၄၄.
744.
‘‘တစ္ဆန္တော အာဏိယာ အာဏိံ၊ နိဟန္တိ ဗလဝာ ယထာ။
‘‘Tacchanto āṇiyā āṇiṃ, nihanti balavā yathā;
ဣန္ဒ္ရိယာနိန္ဒ္ရိယေဟေဝ၊ နိဟန္တိ ကုသလော တထာ။
Indriyānindriyeheva, nihanti kusalo tathā.
၇၄၅.
745.
‘‘သဒ္ဓံ ဝီရိယံ သမာဓိဉ္စ၊ သတိပညဉ္စ ဘာဝယံ။
‘‘Saddhaṃ vīriyaṃ samādhiñca, satipaññañca bhāvayaṃ;
ပဉ္စ ပဉ္စဟိ ဟန္တ္ဝာန၊ အနီဃော ယာတိ ဗ္ရာဟ္မဏော။
Pañca pañcahi hantvāna, anīgho yāti brāhmaṇo.
၇၄၆.
746.
‘‘သော အတ္ထဝာ သော ဓမ္မဋ္ဌော၊ ကတ္ဝာ ဝာက္ယာနုသာသနိံ။
‘‘So atthavā so dhammaṭṭho, katvā vākyānusāsaniṃ;
သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓသ္သ၊ သော နရော သုခမေဓတီ’’တိ။ – ဣမာ ဂာထာ အဘာသိ။
Sabbena sabbaṃ buddhassa, so naro sukhamedhatī’’ti. – imā gāthā abhāsi;
တတ္ထ သမဏသ္သာတိ ပဗ္ဗဇိတသ္သ။ အဟူတိ အဟောသိ။ စိန္တာတိ ဓမ္မစိန္တာ ဓမ္မဝိစာရဏာ။ ပာရာပရိယသ္သာတိ ပာရာပရဂောတ္တသ္သ။ ‘‘ပာရာစရိယသ္သာ’’တိပိ ပဌန္တိ။ ဘိက္ခုနောတိ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခနသီလသ္သ။ ဧကကသ္သာတိ အသဟာယသ္သ, ဧတေန ကာယဝိဝေကံ ဒသ္သေတိ။ ပဝိဝိတ္တသ္သာတိ ပဝိဝေကဟေတုနာ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနေန ဝိဝေကံ အာရဒ္ဓသ္သ, ဧတေန စိတ္တဝိဝေကံ ဒသ္သေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဈာယိနော’’တိ။ ဈာယိနောတိ ဈာယနသီလသ္သ, ယောနိသောမနသိကာရေသု ယုတ္တသ္သာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗမေတံ ထေရော အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတ္ဝာ ဝဒတိ။
Tattha samaṇassāti pabbajitassa. Ahūti ahosi. Cintāti dhammacintā dhammavicāraṇā. Pārāpariyassāti pārāparagottassa. ‘‘Pārācariyassā’’tipi paṭhanti. Bhikkhunoti saṃsāre bhayaṃ ikkhanasīlassa. Ekakassāti asahāyassa, etena kāyavivekaṃ dasseti. Pavivittassāti pavivekahetunā kilesānaṃ vikkhambhanena vivekaṃ āraddhassa, etena cittavivekaṃ dasseti. Tenāha ‘‘jhāyino’’ti. Jhāyinoti jhāyanasīlassa, yonisomanasikāresu yuttassāti attho. Sabbametaṃ thero attānaṃ paraṃ viya katvā vadati.
‘‘ကိမာနုပုဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ တံ စိန္တနံ ဒသ္သေတိ။ တတ္ထ ပဌမဂာထာယံ တာဝ ကိမာနုပုဗ္ဗန္တိ အနုပုဗ္ဗံ အနုက္ကမော, အနုပုဗ္ဗမေဝ ဝက္ခမာနေသု ဝတသမာစာရေသု ကော အနုက္ကမော, ကေန အနုက္ကမေန တေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပုရိသော ကိံ ဝတံ ကိံ သမာစာရန္တိ အတ္ထကာမော ပုရိသော သမာဒိယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘ဝတ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ, ကီဒိသံ သီလံ သမာစာရံ, သမာစရန္တော, အတ္တနော ကိစ္စကာရီ ကတ္တဗ္ဗကာရီ အသ္သ, ကဉ္စိ သတ္တံ န စ ဝိဟေဌယေ, န ဗာဓေယ္ယာတိ အတ္ထော။ အတ္တနော ကိစ္စံ နာမ သမဏဓမ္မော, သင္ခေပတော သီလသမာဓိပညာ, တံ သမ္ပာဒေန္တသ္သ ပရဝိဟေဌနာယ လေသောပိ နတ္ထိ တာယ သတိ သမဏဘာဝသ္သေဝ အဘာဝတော။
‘‘Kimānupubba’’ntiādinā taṃ cintanaṃ dasseti. Tattha paṭhamagāthāyaṃ tāva kimānupubbanti anupubbaṃ anukkamo, anupubbameva vakkhamānesu vatasamācāresu ko anukkamo, kena anukkamena te paṭipajjitabbāti attho. Puriso kiṃ vataṃ kiṃ samācāranti atthakāmo puriso samādiyitabbaṭṭhena ‘‘vata’’nti laddhanāmaṃ, kīdisaṃ sīlaṃ samācāraṃ, samācaranto, attano kiccakārī kattabbakārī assa, kañci sattaṃ na ca viheṭhaye, na bādheyyāti attho. Attano kiccaṃ nāma samaṇadhammo, saṅkhepato sīlasamādhipaññā, taṃ sampādentassa paraviheṭhanāya lesopi natthi tāya sati samaṇabhāvasseva abhāvato.
ယထာဟ ဘဂဝာ – ‘‘န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ, န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော’’တိ (ဓ. ပ. ၁၈၄)။ ဧတ္ထ စ ဝတဂ္ဂဟဏေန ဝာရိတ္တသီလံ ဂဟိတံ, သမာစာရဂ္ဂဟဏေန သမာစရိတဗ္ဗတော စာရိတ္တသီလေန သဒ္ဓိံ ဈာနဝိပသ္သနာဒိ, တသ္မာ ဝာရိတ္တသီလံ ပဓာနံ။ တတ္ထာပိ စ ယသ္မာ ဣန္ဒ္ရိယသံဝရေ သိဒ္ဓေ သဗ္ဗံ သီလံ သုရက္ခိတံ, သုဂောပိတမေဝ ဟောတိ, တသ္မာ ဣန္ဒ္ရိယသံဝရသီလံ တာဝ ဒသ္သေတုကာမော ဣန္ဒ္ရိယာနံ အရက္ခဏေ ရက္ခဏေ စ အာဒီနဝာနိသံသေ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဣန္ဒ္ရိယာနိ မနုသ္သာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣန္ဒ္ရိယာနီတိ ရက္ခိတဗ္ဗဓမ္မနိဒသ္သနံ, တသ္မာ စက္ခာဒီနိ ဆ ဣန္ဒ္ရိယာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မနုသ္သာနန္တိ ရက္ခဏယောဂ္ယပုဂ္ဂလနိဒသ္သနံ။ ဟိတာယာတိ အတ္ထာယ။ အဟိတာယာတိ အနတ္ထာယ။ ဟောန္တီတိ ဝစနသေသော။ ကထံ ပန တာနိယေဝ ဟိတာယ စ အဟိတာယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ရက္ခိတာနီ’’တိအာဒိ။ တသ္သတ္ထော – ယသ္သ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ သတိကဝာဋေန အပိဟိတာနိ, တသ္သ ရူပာဒီသု အဘိဇ္ဈာဒိပာပဓမ္မပဝတ္တိယာ ဒ္ဝာရဘာဝတော အနတ္ထာယ ပိဟိတာနိ, တဒဘာဝတော အတ္ထာယ သံဝတ္တန္တီတိ။
Yathāha bhagavā – ‘‘na hi pabbajito parūpaghātī, na samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto’’ti (dha. pa. 184). Ettha ca vataggahaṇena vārittasīlaṃ gahitaṃ, samācāraggahaṇena samācaritabbato cārittasīlena saddhiṃ jhānavipassanādi, tasmā vārittasīlaṃ padhānaṃ. Tatthāpi ca yasmā indriyasaṃvare siddhe sabbaṃ sīlaṃ surakkhitaṃ, sugopitameva hoti, tasmā indriyasaṃvarasīlaṃ tāva dassetukāmo indriyānaṃ arakkhaṇe rakkhaṇe ca ādīnavānisaṃse vibhāvento ‘‘indriyāni manussāna’’ntiādimāha. Tattha indriyānīti rakkhitabbadhammanidassanaṃ, tasmā cakkhādīni cha indriyānīti vuttaṃ hoti. Manussānanti rakkhaṇayogyapuggalanidassanaṃ. Hitāyāti atthāya. Ahitāyāti anatthāya. Hontīti vacanaseso. Kathaṃ pana tāniyeva hitāya ca ahitāya hontīti āha ‘‘rakkhitānī’’tiādi. Tassattho – yassa cakkhādīni indriyāni satikavāṭena apihitāni, tassa rūpādīsu abhijjhādipāpadhammapavattiyā dvārabhāvato anatthāya pihitāni, tadabhāvato atthāya saṃvattantīti.
ဣန္ဒ္ရိယာနေဝ သာရက္ခန္တိ ယသ္မာ ဣန္ဒ္ရိယသံဝရော ပရိပုဏ္ဏော သီလသမ္ပဒံ ပရိပူရေတိ, သီလသမ္ပဒာ ပရိပုဏ္ဏာ သမာဓိသမ္ပဒံ ပရိပူရေတိ, သမာဓိသမ္ပဒာ ပရိပုဏ္ဏာ ပညာသမ္ပဒံ ပရိပူရေတိ, တသ္မာ ဣန္ဒ္ရိယာရက္ခာ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိယာဝ မူလန္တိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ဣန္ဒ္ရိယာနေဝ သာရက္ခ’’န္တိ။ သတိပုဗ္ဗင္ဂမေန အာရက္ခေန သံရက္ခန္တော ယောနိသောမနသိကာရေန ဣန္ဒ္ရိယာနိ ဧဝ တာဝ သမ္မဒေဝ ရက္ခန္တော, ယထာ အကုသလစောရာ တေဟိ တေဟိ ဒ္ဝာရေဟိ ပဝိသိတ္ဝာ စိတ္တသန္တာနေ ကုသလံ ဘဏ္ဍံ န ဝိလုမ္ပန္တိ, တထာ တာနိ ပိဒဟန္တောတိ အတ္ထော။ သာရက္ခန္တိ စ သံ-သဒ္ဒသ္သ သာဘာဝံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ, ‘‘သာရာဂော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ‘‘သံရက္ခ’’န္တိ စ ပာဌော။ ဣန္ဒ္ရိယာနိ စ ဂောပယန္တိ တသ္သေဝ ပရိယာယဝစနံ, ပရိယာယဝစနေ ပယောဇနံ နေတ္တိအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တနော ကိစ္စကာရီသ္သာ’’တိ ဣမိနာ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိံ ဒသ္သေတိ, ‘‘န စ ကဉ္စိ ဝိဟေဌယေ’’တိ ဣမိနာ ပရဟိတပဋိပတ္တိံ, ဥဘယေနာပိ ဝာ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိမေဝ ဒသ္သေတိ ပရာဝိဟေဌနသ္သာပိ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိဘာဝတော။ အထ ဝာ ပဒဒ္ဝယေနပိ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိံ ဒသ္သေတိ ပုထုဇ္ဇနသ္သ သေက္ခသ္သ စ ပရဟိတပဋိပတ္တိယာပိ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိဘာဝတော။
Indriyānevasārakkhanti yasmā indriyasaṃvaro paripuṇṇo sīlasampadaṃ paripūreti, sīlasampadā paripuṇṇā samādhisampadaṃ paripūreti, samādhisampadā paripuṇṇā paññāsampadaṃ paripūreti, tasmā indriyārakkhā attahitapaṭipattiyāva mūlanti dassento āha ‘‘indriyāneva sārakkha’’nti. Satipubbaṅgamena ārakkhena saṃrakkhanto yonisomanasikārena indriyāni eva tāva sammadeva rakkhanto, yathā akusalacorā tehi tehi dvārehi pavisitvā cittasantāne kusalaṃ bhaṇḍaṃ na vilumpanti, tathā tāni pidahantoti attho. Sārakkhanti ca saṃ-saddassa sābhāvaṃ katvā vuttaṃ, ‘‘sārāgo’’tiādīsu viya. ‘‘Saṃrakkha’’nti ca pāṭho. Indriyāni ca gopayanti tasseva pariyāyavacanaṃ, pariyāyavacane payojanaṃ nettiaṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. ‘‘Attano kiccakārīssā’’ti iminā attahitapaṭipattiṃ dasseti, ‘‘na ca kañci viheṭhaye’’ti iminā parahitapaṭipattiṃ, ubhayenāpi vā attahitapaṭipattimeva dasseti parāviheṭhanassāpi attahitapaṭipattibhāvato. Atha vā padadvayenapi attahitapaṭipattiṃ dasseti puthujjanassa sekkhassa ca parahitapaṭipattiyāpi attahitapaṭipattibhāvato.
ဧဝံ ရက္ခိတာနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ ဟိတာယ ဟောန္တီတိ ဝောဒာနပက္ခံ သင္ခေပေနေဝ ဒသ္သေတ္ဝာ, အရက္ခိတာနိ အဟိတာယ ဟောန္တီတိ သံကိလေသပက္ခံ ပန ဝိဘဇိတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘စက္ခုန္ဒ္ရိယံ စေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စက္ခုန္ဒ္ရိယံ စေ ရူပေသု, ဂစ္ဆန္တံ အနိဝာရယံ။ အနာဒီနဝဒသ္သာဝီတိ ယော နီလပီတာဒိဘေဒေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု ရူပာယတနေသု ဂစ္ဆန္တံ ယထာရုစိ ပဝတ္တန္တံ စက္ခုန္ဒ္ရိယံ အနိဝာရယံ, အနိဝာရယန္တော အပ္ပဋိဗာဟန္တော တထာပဝတ္တိယံ အာဒီနဝဒသ္သာဝီ န ဟောတိ စေ, ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သမ္ပရာယိကဉ္စ အာဒီနဝံ ဒောသံ န ပသ္သတိ စေ ။ ‘‘ဂစ္ဆန္တံ နိဝာရယေ အနိသ္သရဏဒသ္သာဝီ’’တိ စ ပာဌော။ တတ္ထ ယော ‘‘ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တံ ဘဝိသ္သတီ’’တိ (သံ. နိ. ၄.၉၅) ဝုတ္တဝိဓိနာ ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ ဌတ္ဝာ သတိသမ္ပဇညဝသေန ရူပာယတနေ ပဝတ္တမာနော တတ္ထ နိသ္သရဏဒသ္သာဝီ နာမ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အနိသ္သရဏဒသ္သာဝီ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သော ဒုက္ခာ န ဟိ မုစ္စတီတိ သော ဧဝရူပော ပုဂ္ဂလော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော န မုစ္စတေဝ။ ဧတ္ထ စ စက္ခုန္ဒ္ရိယသ္သ အနိဝာရဏံ နာမ ယထာ တေန ဒ္ဝာရေန အဘိဇ္ဈာဒယော ပာပဓမ္မာ အန္ဝာသ္သဝေယ္ယုံ, တထာ ပဝတ္တနံ, တံ ပန အတ္ထတော သတိသမ္ပဇညသ္သ အနုဋ္ဌာပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသိန္ဒ္ရိယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဓိမုစ္ဆိတောတိ အဓိမုတ္တတဏ္ဟာယ မုစ္ဆံ အာပန္နော။ အမ္ဗိလန္တိ အမ္ဗိလရသံ။ မဓုရဂ္ဂန္တိ မဓုရရသကောဋ္ဌာသံ။ တထာ တိတ္တကဂ္ဂံ။ အနုသ္သရန္တိ အသ္သာဒဝသေန တံ တံ ရသံ အနုဝိစိန္တေန္တော။ ဂန္ထိတောတိ ရသတဏ္ဟာယ တသ္မိံ တသ္မိံ ရသေ ဂန္ထိတော ဗန္ဓော။ ‘‘ဂဓိတော’’တိ စ ပဌန္တိ, ဂေဓံ အာပန္နောတိ အတ္ထော။ ဟဒယံ နာဝဗုဇ္ဈတီတိ ‘‘ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရိသ္သာမီ’’တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒိက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ စိတ္တံ န ဇာနာတိ န သလ္လက္ခေတိ , သာသနသ္သ ဟဒယံ အဗ္ဘန္တရံ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ သမ္မဒ္ဒနရသတဏ္ဟာယ ဂဓိတော နာဝဗုဇ္ဈတိ န ဇာနာတိ, န ပဋိပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
Evaṃ rakkhitāni indriyāni hitāya hontīti vodānapakkhaṃ saṅkhepeneva dassetvā, arakkhitāni ahitāya hontīti saṃkilesapakkhaṃ pana vibhajitvā dassento ‘‘cakkhundriyaṃ ce’’tiādimāha. Tattha cakkhundriyaṃ ce rūpesu, gacchantaṃ anivārayaṃ. Anādīnavadassāvīti yo nīlapītādibhedesu iṭṭhāniṭṭhesu rūpāyatanesu gacchantaṃ yathāruci pavattantaṃ cakkhundriyaṃ anivārayaṃ, anivārayanto appaṭibāhanto tathāpavattiyaṃ ādīnavadassāvī na hoti ce, diṭṭhadhammikaṃ samparāyikañca ādīnavaṃ dosaṃ na passati ce . ‘‘Gacchantaṃ nivāraye anissaraṇadassāvī’’ti ca pāṭho. Tattha yo ‘‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’ti (saṃ. ni. 4.95) vuttavidhinā diṭṭhamatteyeva ṭhatvā satisampajaññavasena rūpāyatane pavattamāno tattha nissaraṇadassāvī nāma. Vuttavipariyāyena anissaraṇadassāvī daṭṭhabbo. So dukkhā na hi muccatīti so evarūpo puggalo vaṭṭadukkhato na muccateva. Ettha ca cakkhundriyassa anivāraṇaṃ nāma yathā tena dvārena abhijjhādayo pāpadhammā anvāssaveyyuṃ, tathā pavattanaṃ, taṃ pana atthato satisampajaññassa anuṭṭhāpanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sesindriyesupi eseva nayo. Adhimucchitoti adhimuttataṇhāya mucchaṃ āpanno. Ambilanti ambilarasaṃ. Madhuragganti madhurarasakoṭṭhāsaṃ. Tathā tittakaggaṃ. Anussaranti assādavasena taṃ taṃ rasaṃ anuvicintento. Ganthitoti rasataṇhāya tasmiṃ tasmiṃ rase ganthito bandho. ‘‘Gadhito’’ti ca paṭhanti, gedhaṃ āpannoti attho. Hadayaṃ nāvabujjhatīti ‘‘dukkhassantaṃ karissāmī’’ti pabbajjādikkhaṇe uppannaṃ cittaṃ na jānāti na sallakkheti , sāsanassa hadayaṃ abbhantaraṃ anavajjadhammānaṃ sammaddanarasataṇhāya gadhito nāvabujjhati na jānāti, na paṭipajjatīti attho.
သုဘာနီတိ သုန္ဒရာနိ။ အပ္ပဋိကူလာနီတိ မနောရမာနိ, ဣဋ္ဌာနိ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ဥပာဒိဏ္ဏာနုပာဒိဏ္ဏပ္ပဘေဒေ ဖသ္သေ။ ရတ္တောတိ ရဇ္ဇနသဘာဝေန ရာဂေန ရတ္တော။ ရာဂာဓိကရဏန္တိ ရာဂဟေတု။ ဝိဝိဓံ ဝိန္ဒတေ ဒုခန္တိ ရာဂပရိဠာဟာဒိဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဉ္စ နိရယသန္တာပာဒိဝသေန အဘိသမ္ပရာယဉ္စ နာနပ္ပကာရံ ဒုက္ခံ ပဋိလဘတိ။
Subhānīti sundarāni. Appaṭikūlānīti manoramāni, iṭṭhāni. Phoṭṭhabbānīti upādiṇṇānupādiṇṇappabhede phasse. Rattoti rajjanasabhāvena rāgena ratto. Rāgādhikaraṇanti rāgahetu. Vividhaṃ vindate dukhanti rāgapariḷāhādivasena diṭṭhadhammikañca nirayasantāpādivasena abhisamparāyañca nānappakāraṃ dukkhaṃ paṭilabhati.
မနံ စေတေဟီတိ မနဉ္စ ဧတေဟိ ရူပာရမ္မဏာဒီဟိ ဓမ္မာရမ္မဏပ္ပဘေဒေဟိ စ။ နန္တိ ပုဂ္ဂလံ။ သဗ္ဗေဟီတိ သဗ္ဗေဟိ ပဉ္စဟိပိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော ပုဂ္ဂလော မနံ, မနောဒ္ဝာရံ, ဧတေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ရူပာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဓမ္မေဟိ ဓမ္မာရမ္မဏပ္ပဘေဒတော စ။ တတ္ထ ပဝတ္တနကပာပကမ္မနိဝာရဏေန ရက္ခိတုံ, ဂောပိတုံ န သက္ကောတိ, တတော တသ္သ အရက္ခဏတော နံ ပုဂ္ဂလံ တံနိမိတ္တံ ဒုက္ခံ အန္ဝေတိ, အနုဂစ္ဆတိ, အနုဂစ္ဆန္တဉ္စ ဧတေဟိ ပဉ္စဟိပိ ရူပာရမ္မဏာဒီဟိ ဆဋ္ဌာရမ္မဏေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗေဟိပိ အာရမ္မဏပ္ပစ္စယဘူတေဟိ အနုဂစ္ဆတီတိ။ ဧတ္ထ စက္ခုန္ဒ္ရိယံ, သောတိန္ဒ္ရိယဉ္စ အသမ္ပတ္တဂ္ဂာဟိဘာဝတော ‘‘ဂစ္ဆန္တံ အနိဝာရယ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဣတရံ သမ္ပတ္တဂ္ဂာဟီတိ ‘‘ဂန္ဓေ စေ ပဋိသေဝတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ စ ရသတဏ္ဟာ စ ဖောဋ္ဌဗ္ဗတဏ္ဟာ စ သတ္တာနံ ဝိသေသတော ဗလဝတီတိ ‘‘ရသတဏ္ဟာယ ဂဓိတော, ဖောဋ္ဌဗ္ဗာနိ အနုသ္သရန္တောတိ’’ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Manaṃ cetehīti manañca etehi rūpārammaṇādīhi dhammārammaṇappabhedehi ca. Nanti puggalaṃ. Sabbehīti sabbehi pañcahipi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo puggalo manaṃ, manodvāraṃ, etehi yathāvuttehi rūpādīhi pañcahi dhammehi dhammārammaṇappabhedato ca. Tattha pavattanakapāpakammanivāraṇena rakkhituṃ, gopituṃ na sakkoti, tato tassa arakkhaṇato naṃ puggalaṃ taṃnimittaṃ dukkhaṃ anveti, anugacchati, anugacchantañca etehi pañcahipi rūpārammaṇādīhi chaṭṭhārammaṇena saddhiṃ sabbehipi ārammaṇappaccayabhūtehi anugacchatīti. Ettha cakkhundriyaṃ, sotindriyañca asampattaggāhibhāvato ‘‘gacchantaṃ anivāraya’’nti vuttaṃ itaraṃ sampattaggāhīti ‘‘gandhe ce paṭisevatī’’tiādinā vuttaṃ. Tatthāpi ca rasataṇhā ca phoṭṭhabbataṇhā ca sattānaṃ visesato balavatīti ‘‘rasataṇhāya gadhito, phoṭṭhabbāni anussarantoti’’ vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ဧဝံ အဂုတ္တဒ္ဝာရသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ ဆဟိ ဒ္ဝာရေဟိ ဆသုပိ အာရမ္မဏေသု အသံဝရနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခံ ဒသ္သေတ္ဝာ သ္ဝာယမသံဝရော ယသ္မာ သရီရသဘာဝာနဝဗောဓေန ဟောတိ, တသ္မာ သရီရသဘာဝံ ဝိစိနန္တော ‘‘ပုဗ္ဗလောဟိတသမ္ပုဏ္ဏ’’န္တိအာဒိနာ ဂာထာဒ္ဝယမာဟ။ တသ္သတ္ထော – သရီရံ နာမေတံ ပုဗ္ဗေန လောဟိတေန စ သမ္ပုဏ္ဏံ ဘရိတံ အညေန စ ပိတ္တသေမ္ဟာဒိနာ ဗဟုနာ ကုဏပေန, တယိဒံ နရဝီရေန နရေသု ဆေကေန သိပ္ပာစရိယေန ကတံ ဝဂ္ဂု မဋ္ဌံ လာခာပရိကမ္မာဒိနာ စိတ္တိတံ, အန္တော ပန ဂူထာဒိအသုစိဘရိတံ သမုဂ္ဂံ ဝိယ ဆဝိမတ္တမနောဟရံ ဗာလဇနသမ္မောဟံ ဒုက္ခသဘာဝတာယ နိရယာဒိဒုက္ခတာပနတော စ ကဋုကံ, ပရိကပ္ပသမ္ဘဝေန အမူလကေန အသ္သာဒမတ္တေန မဓုရတာယ မဓုရသ္သာဒံ, တတော ဧဝ ပိယဘာဝနိဗန္ဓနေန ပိယနိဗန္ဓနံ, ဒုသ္သဟတာယ အပ္ပတီတတာယ စ ဒုခံ, ဤဒိသေ သရီရေ အသ္သာဒလောဘေန မဟာဒုက္ခံ ပစ္စနုဘုယ္ယမာနံ အနဝဗုဇ္ဈန္တော လောကော မဓုရဂိဒ္ဓော ခုရဓာရာလေဟကပုရိသော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။
Evaṃ aguttadvārassa puggalassa chahi dvārehi chasupi ārammaṇesu asaṃvaranimittaṃ uppajjanakadukkhaṃ dassetvā svāyamasaṃvaro yasmā sarīrasabhāvānavabodhena hoti, tasmā sarīrasabhāvaṃ vicinanto ‘‘pubbalohitasampuṇṇa’’ntiādinā gāthādvayamāha. Tassattho – sarīraṃ nāmetaṃ pubbena lohitena ca sampuṇṇaṃ bharitaṃ aññena ca pittasemhādinā bahunā kuṇapena, tayidaṃ naravīrena naresu chekena sippācariyena kataṃ vaggu maṭṭhaṃ lākhāparikammādinā cittitaṃ, anto pana gūthādiasucibharitaṃ samuggaṃ viya chavimattamanoharaṃ bālajanasammohaṃ dukkhasabhāvatāya nirayādidukkhatāpanato ca kaṭukaṃ, parikappasambhavena amūlakena assādamattena madhuratāya madhurassādaṃ, tato eva piyabhāvanibandhanena piyanibandhanaṃ, dussahatāya appatītatāya ca dukhaṃ, īdise sarīre assādalobhena mahādukkhaṃ paccanubhuyyamānaṃ anavabujjhanto loko madhuragiddho khuradhārālehakapuriso viya daṭṭhabboti.
ဣဒာနိ ဧတေ စက္ခာဒီနံ ဂောစရဘူတာ ရူပာဒယော ဝုတ္တာ, တေ ဝိသေသတော ပုရိသသ္သ ဣတ္ထိပဋိဗဒ္ဓာ ကမနီယာတိ တတ္ထ သံဝရော ကာတဗ္ဗောတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဣတ္ထိရူပေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတ္ထိရူပေတိ ဣတ္ထိယာ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပာယတနသင္ခာတေ ဝဏ္ဏေ။ အပိ စ ယော ကောစိ ဣတ္ထိယာ နိဝတ္ထသ္သ အလင္ကာရသ္သ ဝာ ဂန္ဓဝဏ္ဏကာဒီနံ ဝာ ပိဠန္ဓနမာလာနံ ဝာ ကာယပဋိဗဒ္ဓော ဝဏ္ဏော ပုရိသသ္သ စက္ခုဝိညာဏသ္သ အာရမ္မဏဘာဝာယ ဥပကပ္ပတိ, သဗ္ဗမေတံ ‘‘ဣတ္ထိရူပ’’န္တ္ဝေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတ္ထိသရေတိ ဣတ္ထိယာ ဂီတလပိတဟသိတရုဒိတသဒ္ဒေ။ အပိ စ ဣတ္ထိယာ နိဝတ္ထဝတ္ထသ္သပိ အလင္ကတအလင္ကာရသ္သပိ ဣတ္ထိပယောဂနိပ္ဖာဒိတာ ဝေဏုဝီဏာသင္ခပဏဝာဒီနမ္ပိ သဒ္ဒာ ဣဓ ဣတ္ထိသရဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗောပေသော ပုရိသသ္သ စိတ္တံ အာကဍ္ဎတီတိ။ ‘‘ဣတ္ထိရသေ’’တိ ပန ပာဠိယာ စတုသမုဋ္ဌာနိကရသာယတနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထိယာ ကိံကာရပဋိသ္သာဝိတာဒိဝသေန အသ္သဝရသော စေဝ ပရိဘောဂရသော စ ဣတ္ထိရသောတိ ဧကေ။ ယော ပန ဣတ္ထိယာ ဩဋ္ဌမံသသမ္မက္ခိတခေဠာဒိရသော, ယော စ တာယ ပုရိသသ္သ ဒိန္နယာဂုဘတ္တာဒီနံ ရသော, သဗ္ဗောပေသော ‘‘ဣတ္ထိရသော’’တ္ဝေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေပိ စ ဣတ္ထိယာ ကာယသမ္ဖသ္သော, ဣတ္ထိသရီရာရူဠ္ဟာနံ ဝတ္ထာလင္ကာရမာလာဒီနံ ဖသ္သော ‘‘ဣတ္ထိဖောဋ္ဌဗ္ဗော’’တ္ဝေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ယေသံ ဣတ္ထိရူပေ ဣတ္ထိသရေတိ ပာဠိ, တေသံ အပိ-သဒ္ဒေန ဣတ္ထိရသသင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတ္ထိဂန္ဓေသူတိ ဣတ္ထိယာ စတုသမုဋ္ဌာနိကဂန္ဓာယတနေသု။ ဣတ္ထိယာ သရီရဂန္ဓော နာမ ဒုဂ္ဂန္ဓော။ ဧကစ္စာ ဟိ ဣတ္ထီ အသ္သဂန္ဓိနီ ဟောတိ, ဧကစ္စာ မေဏ္ဍဂန္ဓိနီ, ဧကစ္စာ သေဒဂန္ဓိနီ, ဧကစ္စာ သောဏိတဂန္ဓိနီ, တထာပိ တာသု အန္ဓဗာလော ရဇ္ဇတေဝ။ စက္ကဝတ္တိနော ပန ဣတ္ထိရတနသ္သ ကာယတော စန္ဒနဂန္ဓော ဝာယတိ, မုခတော ဥပ္ပလဂန္ဓော, အယံ န သဗ္ဗာသံ ဟောတီတိ, ဣတ္ထိယာ သရီရေ အာရူဠ္ဟော အာဂန္တုကော အနုလိမ္ပနာဒိဂန္ဓော ‘‘ဣတ္ထိဂန္ဓော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာရတ္တောတိ သုဋ္ဌု ရတ္တော ဂဓိတော မုစ္ဆိတော, ဣဒံ ပန ပဒံ ‘‘ဣတ္ထိရူပေ’’တိအာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဝိဓံ ဝိန္ဒတေ ဒုခန္တိ ဣတ္ထိရူပာဒီသု သရာဂနိမိတ္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ ဝဓဗန္ဓနာဒိဝသေန သမ္ပရာယိကံ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိဝသေန နာနပ္ပကာရံ ဒုက္ခံ ပဋိလဘတိ။
Idāni ete cakkhādīnaṃ gocarabhūtā rūpādayo vuttā, te visesato purisassa itthipaṭibaddhā kamanīyāti tattha saṃvaro kātabboti dassento ‘‘itthirūpe’’tiādimāha. Tattha itthirūpeti itthiyā catusamuṭṭhānikarūpāyatanasaṅkhāte vaṇṇe. Api ca yo koci itthiyā nivatthassa alaṅkārassa vā gandhavaṇṇakādīnaṃ vā piḷandhanamālānaṃ vā kāyapaṭibaddho vaṇṇo purisassa cakkhuviññāṇassa ārammaṇabhāvāya upakappati, sabbametaṃ ‘‘itthirūpa’’ntveva veditabbaṃ. Itthisareti itthiyā gītalapitahasitaruditasadde. Api ca itthiyā nivatthavatthassapi alaṅkataalaṅkārassapi itthipayoganipphāditā veṇuvīṇāsaṅkhapaṇavādīnampi saddā idha itthisaraggahaṇena gahitāti veditabbā. Sabbopeso purisassa cittaṃ ākaḍḍhatīti. ‘‘Itthirase’’ti pana pāḷiyā catusamuṭṭhānikarasāyatanavasena vuttaṃ. Itthiyā kiṃkārapaṭissāvitādivasena assavaraso ceva paribhogaraso ca itthirasoti eke. Yo pana itthiyā oṭṭhamaṃsasammakkhitakheḷādiraso, yo ca tāya purisassa dinnayāgubhattādīnaṃ raso, sabbopeso ‘‘itthiraso’’tveva veditabbo. Phoṭṭhabbepi ca itthiyā kāyasamphasso, itthisarīrārūḷhānaṃ vatthālaṅkāramālādīnaṃ phasso ‘‘itthiphoṭṭhabbo’’tveva veditabbo. Ettha ca yesaṃ itthirūpe itthisareti pāḷi, tesaṃ api-saddena itthirasasaṅgaho daṭṭhabbo. Itthigandhesūti itthiyā catusamuṭṭhānikagandhāyatanesu. Itthiyā sarīragandho nāma duggandho. Ekaccā hi itthī assagandhinī hoti, ekaccā meṇḍagandhinī, ekaccā sedagandhinī, ekaccā soṇitagandhinī, tathāpi tāsu andhabālo rajjateva. Cakkavattino pana itthiratanassa kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho, ayaṃ na sabbāsaṃ hotīti, itthiyā sarīre ārūḷho āgantuko anulimpanādigandho ‘‘itthigandho’’ti veditabbo. Sārattoti suṭṭhu ratto gadhito mucchito, idaṃ pana padaṃ ‘‘itthirūpe’’tiādīsupi yojetabbaṃ. Vividhaṃ vindate dukhanti itthirūpādīsu sarāganimittaṃ diṭṭhadhammikaṃ vadhabandhanādivasena samparāyikaṃ pañcavidhabandhanādivasena nānappakāraṃ dukkhaṃ paṭilabhati.
ဣတ္ထိသောတာနိ သဗ္ဗာနီတိ ဣတ္ထိယာ ရူပာဒိအာရမ္မဏာနိ သဗ္ဗာနိ အနဝသေသာနိ ပဉ္စ တဏ္ဟာသောတာနိ သန္ဒန္တိ။ ပဉ္စသူတိ ပုရိသသ္သ ပဉ္စသု ဒ္ဝာရေသု။ တေသန္တိ တေသံ ပဉ္စန္နံ သောတာနံ။ အာဝရဏန္တိ သံဝရဏံ, ယထာ အသံဝရော န ဥပ္ပဇ္ဇတိ, ဧဝံ သတိသမ္ပဇညံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတ္ဝာ သံဝရံ ပဝတ္တေတုံ ယော သက္ကောတိ, သော ဝီရိယဝာ အာရဒ္ဓဝီရိယော အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒာယာတိ အတ္ထော။
Itthisotāni sabbānīti itthiyā rūpādiārammaṇāni sabbāni anavasesāni pañca taṇhāsotāni sandanti. Pañcasūti purisassa pañcasu dvāresu. Tesanti tesaṃ pañcannaṃ sotānaṃ. Āvaraṇanti saṃvaraṇaṃ, yathā asaṃvaro na uppajjati, evaṃ satisampajaññaṃ paccupaṭṭhapetvā saṃvaraṃ pavattetuṃ yo sakkoti, so vīriyavā āraddhavīriyo akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāyāti attho.
ဧဝံ ရူပာဒိဂောစရေ ပဗ္ဗဇိတသ္သ ပဋိပတ္တိံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ ဂဟဋ္ဌသ္သ ဒသ္သေတုံ ‘‘သော အတ္ထဝာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သော အတ္ထဝာ သော ဓမ္မဋ္ဌော, သော ဒက္ခော သော ဝိစက္ခဏောတိ သော ပုဂ္ဂလော ဣမသ္မိံ လောကေ အတ္ထဝာ, ဗုဒ္ဓိမာ, ဓမ္မေ ဌိတော, ဓမ္မေ ဒက္ခော, ဓမ္မေ ဆေကော, အနလသော ဝာ ဝိစက္ခဏော ဣတိ ကတ္တဗ္ဗတာသု ကုသလော နာမ။ ကရေယ္ယ ရမမာနောပိ, ကိစ္စံ ဓမ္မတ္ထသံဟိတန္တိ ဂေဟရတိယာ ရမမာနောပိ ဓမ္မတ္ထသံဟိတံ ဓမ္မတော အတ္ထတော စ အနပေတမေဝ တံ တံ ကတ္တဗ္ဗံ။ အနုပ္ပန္နာနံ ဘောဂာနံ ဥပ္ပာဒနံ, ဥပ္ပန္နာနံ ပရိပာလနံ, ပရိဘောဂဉ္စ ကရေယ္ယ, အညမညံ, အဝိရောဓေန, အညမညံ, အဗာဓနေန, တိဝဂ္ဂတ္ထံ အနုယုဉ္ဇေယ္ယာတိ အဓိပ္ပာယော ။ အယဉ္စ နယော ယေသံ သမ္မာပဋိပတ္တိအဝိရောဓေန တိဝဂ္ဂတ္ထသ္သ ဝသေန ဝတ္တတိ ဗိမ္ဗိသာရမဟာရာဇာဒီနံ ဝိယ, တေသံ ဝသေန ဝုတ္တော။ န ယေသံ ကေသဉ္စိ ဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Evaṃ rūpādigocare pabbajitassa paṭipattiṃ dassetvā idāni gahaṭṭhassa dassetuṃ ‘‘so atthavā’’tiādi vuttaṃ. Tattha so atthavā so dhammaṭṭho, so dakkho so vicakkhaṇoti so puggalo imasmiṃ loke atthavā, buddhimā, dhamme ṭhito, dhamme dakkho, dhamme cheko, analaso vā vicakkhaṇo iti kattabbatāsu kusalo nāma. Kareyya ramamānopi, kiccaṃ dhammatthasaṃhitanti geharatiyā ramamānopi dhammatthasaṃhitaṃ dhammato atthato ca anapetameva taṃ taṃ kattabbaṃ. Anuppannānaṃ bhogānaṃ uppādanaṃ, uppannānaṃ paripālanaṃ, paribhogañca kareyya, aññamaññaṃ, avirodhena, aññamaññaṃ, abādhanena, tivaggatthaṃ anuyuñjeyyāti adhippāyo . Ayañca nayo yesaṃ sammāpaṭipattiavirodhena tivaggatthassa vasena vattati bimbisāramahārājādīnaṃ viya, tesaṃ vasena vutto. Na yesaṃ kesañci vasenāti daṭṭhabbaṃ.
အထော သီဒတိ သညုတ္တန္တိ ယဒိ ဣဓလောကေ သုပသံဟိတံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ အတ္ထံ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဌိတံ။ ဝဇ္ဇေ ကိစ္စံ နိရတ္ထကန္တိ သမ္ပရာယိကတ္ထရဟိတံ အနတ္ထုပသံဟိတံ ကိစ္စံ သစေပိ ဝိသ္သဇ္ဇေယ္ယ ပရိစ္စဇေယ္ယ။ န တံ ကိစ္စန္တိ မညိတ္ဝာ, အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏောတိ သတိအဝိပ္ပဝာသေန အပ္ပမတ္တော ဝိစာရဏပညာသမ္ဘဝေန ဝိစက္ခဏော အနတ္ထုပသံဟိတံ, တံ ကိစ္စံ မယာ န ကာတဗ္ဗန္တိ မညိတ္ဝာ ဝိဝဇ္ဇေယ္ယ။
Atho sīdati saññuttanti yadi idhaloke supasaṃhitaṃ diṭṭhadhammikaṃ atthaṃ pariggahetvā ṭhitaṃ. Vajje kiccaṃ niratthakanti samparāyikattharahitaṃ anatthupasaṃhitaṃ kiccaṃ sacepi vissajjeyya pariccajeyya. Na taṃ kiccanti maññitvā, appamatto vicakkhaṇoti satiavippavāsena appamatto vicāraṇapaññāsambhavena vicakkhaṇo anatthupasaṃhitaṃ, taṃ kiccaṃ mayā na kātabbanti maññitvā vivajjeyya.
ဝိဝဇ္ဇေတ္ဝာ ပန ယဉ္စ အတ္ထေန သညုတ္တံ, ယာ စ ဓမ္မဂတာ ရတိ။ တံ သမာဒာယ ဝတ္တေထာတိ ယံကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပ္ပဘေဒေန အတ္ထေန ဟိတေန သံယုတ္တံ တဒုဘယဟိတာဝဟံ, ယာ စ အဓိကုသလဓမ္မဂတာ သမထဝိပသ္သနာသဟိတာ ရတိ, တဒုဘယံ သမ္မာ အာဒိယိတ္ဝာ ပရိဂ္ဂဟံ ကတ္ဝာ ဝတ္တေယ္ယ။ ‘‘သဗ္ဗံ ရတိံ ဓမ္မရတိ ဇိနာတီ’’တိ (ဓ. ပ. ၃၅၄) ဝစနတော သာ ဟိ ဧကံသေန ဥတ္တမတ္ထသ္သ ပာပနတော ဥတ္တမာ ရတိ နာမ။
Vivajjetvā pana yañca atthena saññuttaṃ, yā ca dhammagatā rati. Taṃ samādāya vattethāti yaṃkiñci diṭṭhadhammikasamparāyikappabhedena atthena hitena saṃyuttaṃ tadubhayahitāvahaṃ, yā ca adhikusaladhammagatā samathavipassanāsahitā rati, tadubhayaṃ sammā ādiyitvā pariggahaṃ katvā vatteyya. ‘‘Sabbaṃ ratiṃ dhammarati jinātī’’ti (dha. pa. 354) vacanato sā hi ekaṃsena uttamatthassa pāpanato uttamā rati nāma.
ယံ ပန ကာမရတိသံယုတ္တံ ကိစ္စံ နိရတ္ထကန္တိ ဝုတ္တံ, တသ္သာ အနတ္ထုပသံဟိတဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဥစ္စာဝစေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥစ္စာဝစေဟီတိ မဟန္တေဟိ စေဝ ခုဒ္ဒကေဟိ စ။ ဥပာယေဟီတိ နယေဟိ။ ပရေသမဘိဇိဂီသတီတိ ပရေသံ သန္တကံ အာဟရိတုံ ဣစ္ဆတိ, ပရေ ဝာ သဗ္ဗထာ ဟာပေတိ, ဇိနာပေတိ ပရံ ဟန္တ္ဝာ, ဝဓိတ္ဝာ အထ သောစယိတ္ဝာ, အာလောပတိ သာဟသာ ယော ပရေသံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော ပုဂ္ဂလော ကာမဟေတု ပရေ ဟနန္တော, ဃာတေန္တော, သောစေန္တော သန္ဓိစ္ဆေဒသန္ဓိရုဟနပသယ္ဟာဝဟာရာဒီဟိ နာနုပာယေဟိ ပရေသံ သန္တကံ ဟရိတုံ ဝာယမန္တော သာဟသာကာရံ ကရောတိ, အာလောပတိ, ဇိဂီသတိ သာပတေယ္ယဝသေန ပရေ ဟာပေတိ, တသ္သ တံ ကိစ္စံ ကာမရတိသန္နိသ္သိတံ အနတ္ထုပသံဟိတံ ဧကန္တနိဟီနန္တိ။ ဧတေန တပ္ပဋိပက္ခတော ဓမ္မဂတာယ ရတိယာ ဧကံသတော ဥတ္တမဘာဝံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။
Yaṃ pana kāmaratisaṃyuttaṃ kiccaṃ niratthakanti vuttaṃ, tassā anatthupasaṃhitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘uccāvacehī’’tiādi vuttaṃ. Tattha uccāvacehīti mahantehi ceva khuddakehi ca. Upāyehīti nayehi. Paresamabhijigīsatīti paresaṃ santakaṃ āharituṃ icchati, pare vā sabbathā hāpeti, jināpeti paraṃ hantvā, vadhitvā atha socayitvā, ālopati sāhasā yo paresaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo puggalo kāmahetu pare hananto, ghātento, socento sandhicchedasandhiruhanapasayhāvahārādīhi nānupāyehi paresaṃ santakaṃ harituṃ vāyamanto sāhasākāraṃ karoti, ālopati, jigīsati sāpateyyavasena pare hāpeti, tassa taṃ kiccaṃ kāmaratisannissitaṃ anatthupasaṃhitaṃ ekantanihīnanti. Etena tappaṭipakkhato dhammagatāya ratiyā ekaṃsato uttamabhāvaṃyeva vibhāveti.
ဣဒာနိ ယံ ‘‘တေသမာဝရဏံ ကာတုံ ယော သက္ကောတီ’’တိ ဣန္ဒ္ရိယာနံ အာဝရဏံ ဝုတ္တံ, တံ ဥပာယေန သဟ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တစ္ဆန္တော အာဏိယာ အာဏိံ , နိဟန္တိ ဗလဝာ ယထာ’’တိ အာဟ။ ယထာ ဗလဝာ ကာယဗလေန, ဉာဏဗလေန စ သမန္နာဂတော တစ္ဆကော ရုက္ခဒဏ္ဍဂတံ အာဏိံ နီဟရိတုကာမော တတော ဗလဝတိံ အာဏိံ ကောဋေန္တော တတော နီဟရတိ, တထာ ကုသလော ဘိက္ခု စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ ဝိပသ္သနာဗလေန နိဟန္တုကာမော ဣန္ဒ္ရိယေဟိ ဧဝ နိဟန္တိ။
Idāni yaṃ ‘‘tesamāvaraṇaṃ kātuṃ yo sakkotī’’ti indriyānaṃ āvaraṇaṃ vuttaṃ, taṃ upāyena saha vibhāvento ‘‘tacchanto āṇiyā āṇiṃ, nihanti balavā yathā’’ti āha. Yathā balavā kāyabalena, ñāṇabalena ca samannāgato tacchako rukkhadaṇḍagataṃ āṇiṃ nīharitukāmo tato balavatiṃ āṇiṃ koṭento tato nīharati, tathā kusalo bhikkhu cakkhādīni indriyāni vipassanābalena nihantukāmo indriyehi eva nihanti.
ကတမေဟိ ပနာတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ။ တသ္သတ္ထော – အဓိမောက္ခလက္ခဏံ သဒ္ဓံ, ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ ဝီရိယံ, အဝိက္ခေပလက္ခဏံ သမာဓိံ, ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏံ သတိံ, ဒသ္သနလက္ခဏံ ပညန္တိ ဣမာနိပိ ဝိမုတ္တိပရိပာစကာနိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝေန္တော ဝဍ္ဎေန္တော ဧတေဟိ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒ္ရိယေဟိ စက္ခာဒီနိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ အနုနယပဋိဃာဒိကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ဒ္ဝာရဘာဝဝိဟနေန ဟန္တ္ဝာ, အရိယမဂ္ဂေန တဒုပနိသ္သယေ ကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ, တတော ဧဝ အနီဃော နိဒ္ဒုက္ခော ဗ္ရာဟ္မဏော အနုပာဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနမေဝ ယာတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ။
Katamehi panāti āha ‘‘saddha’’ntiādi. Tassattho – adhimokkhalakkhaṇaṃ saddhaṃ, paggahalakkhaṇaṃ vīriyaṃ, avikkhepalakkhaṇaṃ samādhiṃ, upaṭṭhānalakkhaṇaṃ satiṃ, dassanalakkhaṇaṃ paññanti imānipi vimuttiparipācakāni pañcindriyāni bhāvento vaḍḍhento etehi pañcahi indriyehi cakkhādīni pañcindriyāni anunayapaṭighādikilesuppattiyā dvārabhāvavihanena hantvā, ariyamaggena tadupanissaye kilese samucchinditvā, tato eva anīgho niddukkho brāhmaṇo anupādisesaparinibbānameva yāti upagacchatīti.
သော အတ္ထဝာတိ သော ယထာဝုတ္တော ဗ္ရာဟ္မဏော ဥတ္တမတ္ထေန သမန္နာဂတတ္တာ အတ္ထဝာ, တံ သမ္ပာပကေ ဓမ္မေ ဌိတတ္တာ ဓမ္မဋ္ဌော။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနဝသေသေန ဝိဓိနာ အနဝသေသံ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော ဝာက္ယဘူတံ အနုသာသနိံ ကတ္ဝာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိတ္ဝာ ဌိတော။ တတော ဧဝ သော နရော ဥတ္တမပုရိသော နိဗ္ဗာနသုခဉ္စ ဧဓတိ, ဗ္ရူဟေတိ, ဝဍ္ဎေတီတိ။
So atthavāti so yathāvutto brāhmaṇo uttamatthena samannāgatattā atthavā, taṃ sampāpake dhamme ṭhitattā dhammaṭṭho. Sabbena sabbaṃ anavasesena vidhinā anavasesaṃ buddhassa bhagavato vākyabhūtaṃ anusāsaniṃ katvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitvā ṭhito. Tato eva so naro uttamapuriso nibbānasukhañca edhati, brūheti, vaḍḍhetīti.
ဧဝံ ထေရေန အတ္တနော စိန္တိတာကာရဝိဘာဝနာဝသေန ပဋိပတ္တိယာ ပကာသိတတ္တာ ဣဒမေဝ စသ္သ အညာဗ္ယာကရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Evaṃ therena attano cintitākāravibhāvanāvasena paṭipattiyā pakāsitattā idameva cassa aññābyākaraṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
ပာရာပရိယတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၂. ပာရာပရိယတ္ထေရဂာထာ • 2. Pārāpariyattheragāthā