Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཐེརགཱཐཱ-ཨཊྛཀཐཱ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
༡༠. པཱརཱཔརིཡཏྠེརགཱཐཱཝཎྞནཱ
10. Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā
སམཎསྶ ཨཧུ ཙིནྟཱཏིཨཱདིཀཱ ཨཱཡསྨཏོ པཱརཱཔརིཡཏྠེརསྶ གཱཐཱ། ཨིམསྶ ཝཏྠུ ཧེཊྛཱ ཨཱགཏམེཝ། ཏཱ ཙ གཱཐཱ སཏྠརི དྷརནྟེ ཨཏྟནོ པུཐུཛྫནཀཱལེ མནཙྪཊྛཱནཾ ཨིནྡྲིཡཱནཾ ནིགྒཎྷནཙིནྟཱཡ པཀཱསནཝསེན བྷཱསིཏཱ། ཨིམཱ པན ཨཔརབྷཱགེ སཏྠརི པརིནིབྦུཏེ ཨཏྟནོ ཙ པརིནིབྦཱནེ ཨུཔཊྛིཏེ ཏདཱ ཨཱཡཏིཉྩ བྷིཀྑཱུནཾ ཨུདྡྷམྨཔཊིཔཏྟིཡཱ པཀཱསནཝསེན བྷཱསིཏཱ། ཏཏྠ –
Samaṇassaahu cintātiādikā āyasmato pārāpariyattherassa gāthā. Imassa vatthu heṭṭhā āgatameva. Tā ca gāthā satthari dharante attano puthujjanakāle manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ niggaṇhanacintāya pakāsanavasena bhāsitā. Imā pana aparabhāge satthari parinibbute attano ca parinibbāne upaṭṭhite tadā āyatiñca bhikkhūnaṃ uddhammapaṭipattiyā pakāsanavasena bhāsitā. Tattha –
༩༢༠.
920.
‘‘སམཎསྶ ཨཧུ ཙིནྟཱ, པུཔྥིཏམྷི མཧཱཝནེ།
‘‘Samaṇassa ahu cintā, pupphitamhi mahāvane;
ཨེཀགྒསྶ ནིསིནྣསྶ, པཝིཝིཏྟསྶ ཛྷཱཡིནོ’’ཏི༎ –
Ekaggassa nisinnassa, pavivittassa jhāyino’’ti. –
ཨཡཾ གཱཐཱ སངྒཱིཏིཀཱརེཧི ཋཔིཏཱ། ཏསྶཏྠོ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡོཝ། ཨཡཾ པན སམྦནྡྷོ – སཏྠརི ཨགྒསཱཝཀེསུ ཨེཀཙྩེསུ མཧཱཐེརེསུ ཙ པརིནིབྦུཏེསུ ཨཏཱིཏསཏྠུཀེ པཱཝཙནེ སུབྦཙེསུ སིཀྑཱཀཱམེསུ བྷིཀྑཱུསུ དུལླབྷེསུ, དུབྦཙེསུ མིཙྪཱཔཊིཔཏྟིབཧུལེསུ བྷིཀྑཱུསུ ཙ ཛཱཏེསུ སུཔུཔྥིཏེ མཧནྟེ སཱལཝནེ ནིསིནྣསྶ པཝིཝིཏྟསྶ ཨེཀགྒསྶ ཛྷཱཡནསཱིལསྶ, སམིཏཔཱཔཏཱཡ སམཎསྶ, པཱརཱཔརིཡཏྠེརསྶ པཊིཔཏྟིཾ ནིསྶཱཡ ཙིནྟཱ ཝཱིམཾསཱ ཨཧོསཱིཏི ཨིཏརཱ –
Ayaṃ gāthā saṅgītikārehi ṭhapitā. Tassattho heṭṭhā vuttanayova. Ayaṃ pana sambandho – satthari aggasāvakesu ekaccesu mahātheresu ca parinibbutesu atītasatthuke pāvacane subbacesu sikkhākāmesu bhikkhūsu dullabhesu, dubbacesu micchāpaṭipattibahulesu bhikkhūsu ca jātesu supupphite mahante sālavane nisinnassa pavivittassa ekaggassa jhāyanasīlassa, samitapāpatāya samaṇassa, pārāpariyattherassa paṭipattiṃ nissāya cintā vīmaṃsā ahosīti itarā –
༩༢༡.
921.
‘‘ཨཉྙཐཱ ལོཀནཱཐམྷི, ཏིཊྛནྟེ པུརིསུཏྟམེ།
‘‘Aññathā lokanāthamhi, tiṭṭhante purisuttame;
ཨིརིཡཾ ཨཱསི བྷིཀྑཱུནཾ, ཨཉྙཐཱ དཱནི དིསྶཏི༎
Iriyaṃ āsi bhikkhūnaṃ, aññathā dāni dissati.
༩༢༢.
922.
‘‘སཱིཏཝཱཏཔརིཏྟཱཎཾ, ཧིརིཀོཔཱིནཚཱདནཾ།
‘‘Sītavātaparittāṇaṃ, hirikopīnachādanaṃ;
མཏྟཊྛིཡཾ ཨབྷུཉྫིཾསུ, སནྟུཊྛཱ ཨིཏརཱིཏརེ༎
Mattaṭṭhiyaṃ abhuñjiṃsu, santuṭṭhā itarītare.
༩༢༣.
923.
‘‘པཎཱིཏཾ ཡདི ཝཱ ལཱུཁཾ, ཨཔྤཾ ཝཱ ཡདི ཝཱ བཧུཾ།
‘‘Paṇītaṃ yadi vā lūkhaṃ, appaṃ vā yadi vā bahuṃ;
ཡཱཔནཏྠཾ ཨབྷུཉྫིཾསུ, ཨགིདྡྷཱ ནཱདྷིམུཙྪིཏཱ༎
Yāpanatthaṃ abhuñjiṃsu, agiddhā nādhimucchitā.
༩༢༤.
924.
‘‘ཛཱིཝིཏཱནཾ པརིཀྑཱརེ, བྷེསཛྫེ ཨཐ པཙྩཡེ།
‘‘Jīvitānaṃ parikkhāre, bhesajje atha paccaye;
ན བཱལ༹ྷཾ ཨུསྶུཀཱ ཨཱསུཾ, ཡཐཱ ཏེ ཨཱསཝཀྑཡེ༎
Na bāḷhaṃ ussukā āsuṃ, yathā te āsavakkhaye.
༩༢༥.
925.
‘‘ཨརཉྙེ རུཀྑམཱུལེསུ, ཀནྡརཱསུ གུཧཱསུ ཙ།
‘‘Araññe rukkhamūlesu, kandarāsu guhāsu ca;
ཝིཝེཀམནུབྲཱུཧནྟཱ, ཝིཧཾསུ ཏཔྤརཱཡཎཱ༎
Vivekamanubrūhantā, vihaṃsu tapparāyaṇā.
༩༢༦.
926.
‘‘ནཱིཙཱ ནིཝིཊྛཱ སུབྷརཱ, མུདཱུ ཨཐདྡྷམཱནསཱ།
‘‘Nīcā niviṭṭhā subharā, mudū athaddhamānasā;
ཨབྱཱསེཀཱ ཨམུཁརཱ, ཨཏྠཙིནྟཱཝསཱནུགཱ༎
Abyāsekā amukharā, atthacintāvasānugā.
༩༢༧.
927.
‘‘ཏཏོ པཱསཱདིཀཾ ཨཱསི, གཏཾ བྷུཏྟཾ ནིསེཝིཏཾ།
‘‘Tato pāsādikaṃ āsi, gataṃ bhuttaṃ nisevitaṃ;
སིནིདྡྷཱ ཏེལདྷཱརཱཝ, ཨཧོསི ཨིརིཡཱཔཐོ༎
Siniddhā teladhārāva, ahosi iriyāpatho.
༩༢༨.
928.
‘‘སབྦཱསཝཔརིཀྑཱིཎཱ , མཧཱཛྷཱཡཱི མཧཱཧིཏཱ།
‘‘Sabbāsavaparikkhīṇā , mahājhāyī mahāhitā;
ནིབྦུཏཱ དཱནི ཏེ ཐེརཱ, པརིཏྟཱ དཱནི ཏཱདིསཱ༎
Nibbutā dāni te therā, parittā dāni tādisā.
༩༢༩.
929.
‘‘ཀུསལཱནཉྩ དྷམྨཱནཾ, པཉྙཱཡ ཙ པརིཀྑཡཱ།
‘‘Kusalānañca dhammānaṃ, paññāya ca parikkhayā;
སབྦཱཀཱརཝརཱུཔེཏཾ, ལུཛྫཏེ ཛིནསཱསནཾ༎
Sabbākāravarūpetaṃ, lujjate jinasāsanaṃ.
༩༣༠.
930.
‘‘པཱཔཀཱནཉྩ དྷམྨཱནཾ, ཀིལེསཱནཉྩ ཡོ ཨུཏུ།
‘‘Pāpakānañca dhammānaṃ, kilesānañca yo utu;
ཨུཔཊྛིཏཱ ཝིཝེཀཱཡ, ཡེ ཙ སདྡྷམྨསེསཀཱ༎
Upaṭṭhitā vivekāya, ye ca saddhammasesakā.
༩༣༡.
931.
‘‘ཏེ ཀིལེསཱ པཝཌྜྷནྟཱ, ཨཱཝིསནྟི བཧུཾ ཛནཾ།
‘‘Te kilesā pavaḍḍhantā, āvisanti bahuṃ janaṃ;
ཀཱིལ༹ནྟི མཉྙེ བཱལེཧི, ཨུམྨཏྟེཧིཝ རཀྑསཱ༎
Kīḷanti maññe bālehi, ummattehiva rakkhasā.
༩༣༢.
932.
‘‘ཀིལེསེཧཱབྷིབྷཱུཏཱ ཏེ, ཏེན ཏེན ཝིདྷཱཝིཏཱ།
‘‘Kilesehābhibhūtā te, tena tena vidhāvitā;
ནརཱ ཀིལེསཝཏྠཱུསུ, སསངྒཱམེཝ གྷོསིཏེ༎
Narā kilesavatthūsu, sasaṅgāmeva ghosite.
༩༣༣.
933.
‘‘པརིཙྩཛིཏྭཱ སདྡྷམྨཾ, ཨཉྙམཉྙེཧི བྷཎྜརེ།
‘‘Pariccajitvā saddhammaṃ, aññamaññehi bhaṇḍare;
དིཊྛིགཏཱནི ཨནྭེནྟཱ, ཨིདཾ སེཡྻོཏི མཉྙརེ༎
Diṭṭhigatāni anventā, idaṃ seyyoti maññare.
༩༣༤.
934.
‘‘དྷནཉྩ པུཏྟཾ བྷརིཡཉྩ, ཚཌྜཡིཏྭཱན ནིགྒཏཱ།
‘‘Dhanañca puttaṃ bhariyañca, chaḍḍayitvāna niggatā;
ཀཊཙྪུབྷིཀྑཧེཏཱུཔི, ཨཀིཙྪཱནི ནིསེཝརེ༎
Kaṭacchubhikkhahetūpi, akicchāni nisevare.
༩༣༥.
935.
‘‘ཨུདརཱཝདེཧཀཾ བྷུཏྭཱ, སཡནྟུཏྟཱནསེཡྻཀཱ།
‘‘Udarāvadehakaṃ bhutvā, sayantuttānaseyyakā;
ཀཐཱ ཝཌྜྷེནྟི པཊིབུདྡྷཱ, ཡཱ ཀཐཱ སཏྠུགརཧིཏཱ༎
Kathā vaḍḍhenti paṭibuddhā, yā kathā satthugarahitā.
༩༣༦.
936.
‘‘སབྦཀཱརུཀསིཔྤཱནི, ཙིཏྟིཾ ཀཏྭཱན སིཀྑརེ།
‘‘Sabbakārukasippāni, cittiṃ katvāna sikkhare;
ཨཝཱུཔསནྟཱ ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ, སཱམཉྙཏྠོཏིཨཙྪཏི༎
Avūpasantā ajjhattaṃ, sāmaññatthotiacchati.
༩༣༧.
937.
‘‘མཏྟིཀཾ ཏེལཙུཎྞཉྩ, ཨུདཀཱསནབྷོཛནཾ།
‘‘Mattikaṃ telacuṇṇañca, udakāsanabhojanaṃ;
གིཧཱིནཾ ཨུཔནཱམེནྟི, ཨཱཀངྑནྟཱ བཧུཏྟརཾ༎
Gihīnaṃ upanāmenti, ākaṅkhantā bahuttaraṃ.
༩༣༨.
938.
‘‘དནྟཔོནཾ ཀཔིཏྠཉྩ, པུཔྥཾ ཁཱདནིཡཱནི ཙ།
‘‘Dantaponaṃ kapitthañca, pupphaṃ khādaniyāni ca;
པིཎྜཔཱཏེ ཙ སམྤནྣེ, ཨམྦེ ཨཱམལཀཱནི ཙ༎
Piṇḍapāte ca sampanne, ambe āmalakāni ca.
༩༣༩.
939.
‘‘བྷེསཛྫེསུ ཡཐཱ ཝེཛྫཱ, ཀིཙྩཱཀིཙྩེ ཡཐཱ གིཧཱི།
‘‘Bhesajjesu yathā vejjā, kiccākicce yathā gihī;
གཎིཀཱཝ ཝིབྷཱུསཱཡཾ, ཨིསྶརེ ཁཏྟིཡཱ ཡཐཱ༎
Gaṇikāva vibhūsāyaṃ, issare khattiyā yathā.
༩༤༠.
940.
‘‘ནེཀཏིཀཱ ཝཉྩནིཀཱ, ཀཱུཊསཀྑཱི ཨཔཱཊུཀཱ།
‘‘Nekatikā vañcanikā, kūṭasakkhī apāṭukā;
བཧཱུཧི པརིཀཔྤེཧི, ཨཱམིསཾ པརིབྷུཉྫརེ༎
Bahūhi parikappehi, āmisaṃ paribhuñjare.
༩༤༡.
941.
‘‘ལེསཀཔྤེ པརིཡཱཡེ, པརིཀཔྤེནུདྷཱཝིཏཱ།
‘‘Lesakappe pariyāye, parikappenudhāvitā;
ཛཱིཝིཀཏྠཱ ཨུཔཱཡེན, སངྐཌྜྷནྟི བཧུཾ དྷནཾ༎
Jīvikatthā upāyena, saṅkaḍḍhanti bahuṃ dhanaṃ.
༩༤༢.
942.
‘‘ཨུཔཊྛཱཔེནྟི པརིསཾ, ཀམྨཏོ ནོ ཙ དྷམྨཏོ།
‘‘Upaṭṭhāpenti parisaṃ, kammato no ca dhammato;
དྷམྨཾ པརེསཾ དེསེནྟི, ལཱབྷཏོ ནོ ཙ ཨཏྠཏོ༎
Dhammaṃ paresaṃ desenti, lābhato no ca atthato.
༩༤༣.
943.
‘‘སངྒྷལཱབྷསྶ བྷཎྜནྟི, སངྒྷཏོ པརིབཱཧིརཱ།
‘‘Saṅghalābhassa bhaṇḍanti, saṅghato paribāhirā;
པརལཱབྷོཔཛཱིཝནྟཱ, ཨཧིརཱིཀཱ ན ལཛྫརེ༎
Paralābhopajīvantā, ahirīkā na lajjare.
༩༤༤.
944.
‘‘ནཱནུཡུཏྟཱ ཏཐཱ ཨེཀེ, མུཎྜཱ སངྒྷཱཊིཔཱརུཏཱ།
‘‘Nānuyuttā tathā eke, muṇḍā saṅghāṭipārutā;
སམྦྷཱཝནཾཡེཝིཙྪནྟི, ལཱབྷསཀྐཱརམུཙྪིཏཱ༎
Sambhāvanaṃyevicchanti, lābhasakkāramucchitā.
༩༤༥.
945.
‘‘ཨེཝཾ ནཱནཔྤཡཱཏམྷི, ན དཱནི སུཀརཾ ཏཐཱ།
‘‘Evaṃ nānappayātamhi, na dāni sukaraṃ tathā;
ཨཕུསིཏཾ ཝཱ ཕུསིཏུཾ, ཕུསིཏཾ ཝཱནུརཀྑིཏུཾ༎
Aphusitaṃ vā phusituṃ, phusitaṃ vānurakkhituṃ.
༩༤༦.
946.
‘‘ཡཐཱ ཀཎྚཀཊྛཱནམྷི, ཙརེཡྻ ཨནུཔཱཧནོ།
‘‘Yathā kaṇṭakaṭṭhānamhi, careyya anupāhano;
སཏིཾ ཨུཔཊྛཔེཏྭཱན, ཨེཝཾ གཱམེ མུནཱི ཙརེ༎
Satiṃ upaṭṭhapetvāna, evaṃ gāme munī care.
༩༤༧.
947.
‘‘སརིཏྭཱ པུབྦཀེ ཡོགཱི, ཏེསཾ ཝཏྟམནུསྶརཾ།
‘‘Saritvā pubbake yogī, tesaṃ vattamanussaraṃ;
ཀིཉྩཱཔི པཙྪིམོ ཀཱལོ, ཕུསེཡྻ ཨམཏཾ པདཾ༎
Kiñcāpi pacchimo kālo, phuseyya amataṃ padaṃ.
༩༤༨.
948.
‘‘ཨིདཾ ཝཏྭཱ སཱལཝནེ, སམཎོ བྷཱཝིཏིནྡྲིཡོ།
‘‘Idaṃ vatvā sālavane, samaṇo bhāvitindriyo;
བྲཱཧྨཎོ པརིནིབྦཱཡཱི, ཨིསི ཁཱིཎཔུནབྦྷཝོ’’ཏི༎ –
Brāhmaṇo parinibbāyī, isi khīṇapunabbhavo’’ti. –
ཨིམཱ གཱཐཱ ཐེརེནེཝ བྷཱསིཏཱ།
Imā gāthā thereneva bhāsitā.
ཏཏྠ ཨིརིཡཾ ཨཱསི བྷིཀྑཱུནནྟི པུརིསུཏྟམེ ལོཀནཱཐམྷི སམྨཱསམྦུདྡྷེ ཏིཊྛནྟེ དྷརནྟེ ཨེཏརཧི པཊིཔཏྟིབྷཱཝཏོ། ཨཉྙཐཱ ཨཉྙེན པཀཱརེན བྷིཀྑཱུནཾ ཨིརིཡཾ ཙརིཏཾ ཨཧོསི ཡཐཱནུསིཊྛཾ པཊིཔཏྟིབྷཱཝཏོ། ཨཉྙཐཱ དཱནི དིསྶཏཱིཏི ཨིདཱནི པན ཏཏོ ཨཉྙཐཱ བྷིཀྑཱུནཾ ཨིརིཡཾ དིསྶཏི ཨཡཱཐཱཝཔཊིཔཏྟིབྷཱཝཏོཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ །
Tattha iriyaṃ āsi bhikkhūnanti purisuttame lokanāthamhi sammāsambuddhe tiṭṭhante dharante etarahi paṭipattibhāvato. Aññathā aññena pakārena bhikkhūnaṃ iriyaṃ caritaṃ ahosi yathānusiṭṭhaṃ paṭipattibhāvato. Aññathā dāni dissatīti idāni pana tato aññathā bhikkhūnaṃ iriyaṃ dissati ayāthāvapaṭipattibhāvatoti adhippāyo .
ཨིདཱནི སཏྠརི དྷརནྟེ ཡེནཱཀཱརེན བྷིཀྑཱུནཾ པཊིཔཏྟི ཨཧོསི, ཏཾ ཏཱཝ དསྶེཏུཾ ‘‘སཱིཏཝཱཏཔརིཏྟཱཎ’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ མཏྟཊྛིཡནྟི ཏཾ མཏྟཾ པཡོཛནཾ། ཡཱཝདེཝ སཱིཏཝཱཏཔརིཏྟཱཎཾ, ཡཱཝདེཝ ཧིརཱིཀོཔཱིནཔཊིཙྪཱདནཾ ཀཏྭཱ ཙཱིཝརཾ པརིབྷུཉྫིཾསུ། ཀཐཾ? སནྟུཊྛཱ ཨིཏརཱིཏརེ ཡསྨིཾ ཏསྨིཾ ཧཱིནེ པཎཱིཏེ ཝཱ ཡཐཱལདྡྷེ པཙྩཡེ སནྟོསཾ ཨཱཔནྣཱ།
Idāni satthari dharante yenākārena bhikkhūnaṃ paṭipatti ahosi, taṃ tāva dassetuṃ ‘‘sītavātaparittāṇa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha mattaṭṭhiyanti taṃ mattaṃ payojanaṃ. Yāvadeva sītavātaparittāṇaṃ, yāvadeva hirīkopīnapaṭicchādanaṃ katvā cīvaraṃ paribhuñjiṃsu. Kathaṃ? Santuṭṭhā itarītare yasmiṃ tasmiṃ hīne paṇīte vā yathāladdhe paccaye santosaṃ āpannā.
པཎཱིཏནྟི ཨུལཱ༹རཾ སཔྤིཨཱདིནཱ སཾསཊྛཾ, ཏདབྷཱཝེན ལཱུཁཾ། ཨཔྤནྟི, ཙཏུཔཉྩཱལོཔམཏྟམྤི། བཧུཾ ཡཱཔནཏྠཾ ཨབྷུཉྫིཾསཱུཏི པཎཱིཏཾ བཧུཾ བྷུཉྫནྟཱཔི ཡཱཔནམཏྟམེཝ ཨཱཧཱརཾ བྷུཉྫིཾསུ། ཏཏོ ཨེཝ ཨགིདྡྷཱ གེདྷཾ ཨནཱཔནྣཱ། ནཱདྷིམུཙྪིཏཱ ན ཨཛ྄ཛྷོསིཏཱ ཨཀྑབྦྷཉྫནཾ ཝིཡ སཱཀཊིཀཱ, ཝཎལེཔནཾ ཝིཡ ཝཎིནོ ཨབྷུཉྫིཾསུ།
Paṇītanti uḷāraṃ sappiādinā saṃsaṭṭhaṃ, tadabhāvena lūkhaṃ. Appanti, catupañcālopamattampi. Bahuṃ yāpanatthaṃ abhuñjiṃsūti paṇītaṃ bahuṃ bhuñjantāpi yāpanamattameva āhāraṃ bhuñjiṃsu. Tato eva agiddhā gedhaṃ anāpannā. Nādhimucchitā na ajjhositā akkhabbhañjanaṃ viya sākaṭikā, vaṇalepanaṃ viya vaṇino abhuñjiṃsu.
ཛཱིཝིཏཱནཾ པརིཀྑཱརེ, བྷེསཛྫེ ཨཐ པཙྩཡེཔི ཛཱིཝིཏཱནཾ པཝཏྟིཡཱ པརིཀྑཱརབྷཱུཏེ བྷེསཛྫསངྑཱཏེ པཙྩཡེ གིལཱནཔཙྩཡེ། ཡཐཱ ཏེཏི ཡཐཱ ཏེ པུརིམཀཱ བྷིཀྑཱུ ཨཱསཝཀྑཡེ ཨུསྶུཀཱ ཡུཏྟཱ ཨཱསུཾ, ཏཐཱ ཏེ རོགཱབྷིབྷཱུཏཱཔི གིལཱནཔཙྩཡེ བཱལ༹ྷཾ ཨཏིཝིཡ ཨུསྶུཀཱ ནཱཧེསུནྟི ཨཏྠོ།
Jīvitānaṃparikkhāre, bhesajje atha paccayepi jīvitānaṃ pavattiyā parikkhārabhūte bhesajjasaṅkhāte paccaye gilānapaccaye. Yathā teti yathā te purimakā bhikkhū āsavakkhaye ussukā yuttā āsuṃ, tathā te rogābhibhūtāpi gilānapaccaye bāḷhaṃ ativiya ussukā nāhesunti attho.
ཏཔྤརཱཡཎཱཏི ཝིཝེཀཔརཱཡཎཱ ཝིཝེཀཔོཎཱ། ཨེཝཾ ཙཏཱུཧི གཱཐཱཧི ཙཏུཔཙྩཡསནྟོསཾ བྷཱཝནཱབྷིརཏིཉྩ དསྶེནྟེན ཏེསཾ ཨརིཡཝཾསཔཊིཔདཱ དསྶིཏཱ།
Tapparāyaṇāti vivekaparāyaṇā vivekapoṇā. Evaṃ catūhi gāthāhi catupaccayasantosaṃ bhāvanābhiratiñca dassentena tesaṃ ariyavaṃsapaṭipadā dassitā.
ནཱིཙཱཏི ‘‘མཡཾ པཾསུཀཱུལིཀཱ པིཎྜཔཱཏིཀཱ’’ཏི ཨཏྟུཀྐཾསནཔརཝམྦྷནཱནི ཨཀཏྭཱ ནཱིཙཝུཏྟིནོ, ནིཝཱཏཝུཏྟིནོཏི ཨཏྠོ། ནིཝིཊྛཱཏི སཱསནེ ནིཝིཊྛསདྡྷཱ། སུབྷརཱཏི ཨཔྤིཙྪཏཱདིབྷཱཝེན སུཔོསཱ། མུདཱུཏི ཝཏྟཔཊིཔཏྟིཡཾ སཀལེ ཙ བྲཧྨཙརིཡེ མུདཱུ, སུཔརིཀམྨཀཏསུཝཎྞཾ ཝིཡ ཝིནིཡོགཀྑམཱ། མུདཱུཏི ཝཱ ཨབྷཱཀུཊིཀཱ ཨུཏྟཱནམུཁཱ པུཔྥིཏམུཁེན པཊིསནྠཱརཝུཏྟིནོ, སུཏིཏྠཾ ཝིཡ སུཁཱཝཧཱཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། ཨཐདྡྷམཱནསཱཏི ཨཀཐིནཙིཏྟཱ ཏེན སུབྦཙབྷཱཝམཱཧ། ཨབྱཱསེཀཱཏི སཏིཝིཔྤཝཱསཱབྷཱཝཏོ ཀིལེསབྱཱསེཀརཧིཏཱ, ཨནྟརནྟརཱ ཏཎྷཱདིཊྛིམཱནཱདཱིཧི ཨཝོཀིཎྞཱཏི ཨཏྠོ། ཨམུཁརཱཏི ན མུཁརཱ, ན མུཁེན ཁརཱ ཝཙཱིཔཱགབྦྷིཡརཧིཏཱཏི ཝཱ ཨཏྠོ། ཨཏྠཙིནྟཱཝསཱནུགཱཏི ཧིཏཙིནྟཱཝསཱནུགཱཧིཏཙིནྟཱཝསིཀཱ, ཨཏྟནོ པརེསཉྩ ཧིཏཙིནྟམེཝ ཨནུཔརིཝཏྟནཀཱ།
Nīcāti ‘‘mayaṃ paṃsukūlikā piṇḍapātikā’’ti attukkaṃsanaparavambhanāni akatvā nīcavuttino, nivātavuttinoti attho. Niviṭṭhāti sāsane niviṭṭhasaddhā. Subharāti appicchatādibhāvena suposā. Mudūti vattapaṭipattiyaṃ sakale ca brahmacariye mudū, suparikammakatasuvaṇṇaṃ viya viniyogakkhamā. Mudūti vā abhākuṭikā uttānamukhā pupphitamukhena paṭisanthāravuttino, sutitthaṃ viya sukhāvahāti vuttaṃ hoti. Athaddhamānasāti akathinacittā tena subbacabhāvamāha. Abyāsekāti sativippavāsābhāvato kilesabyāsekarahitā, antarantarā taṇhādiṭṭhimānādīhi avokiṇṇāti attho. Amukharāti na mukharā, na mukhena kharā vacīpāgabbhiyarahitāti vā attho. Atthacintāvasānugāti hitacintāvasānugāhitacintāvasikā, attano paresañca hitacintameva anuparivattanakā.
ཏཏོཏི ཏསྨཱ ནཱིཙཝུཏྟཱདིཧེཏུ། པཱསཱདིཀནྟི པསཱདཛནིཀཾ པཊིཔཏྟིཾ པསྶནྟཱནཾ སུཎནྟཱནཉྩ པསཱདཱཝཧཾ། གཏནྟི ཨབྷིཀྐནྟཔཊིཀྐནྟཔརིཝཏྟནཱདིགམནཾ། གཏནྟི ཝཱ ཀཱཡཝཱཙཱཔཝཏྟི། བྷུཏྟནྟི ཙཏུཔཙྩཡཔརིབྷོགོ། ནིསེཝིཏནྟི གོཙརནིསེཝནཾ། སིནིདྡྷཱ ཏེལདྷཱརཱཝཱཏི ཡཐཱ ཨནིཝཏྟིཏཱ ཀུསལཛནཱབྷིསིཉྩིཏཱ སཝནྟཱི ཏེལདྷཱརཱ ཨཝིཙྪིནྣཱ སིནིདྡྷཱ མཊྛཱ དསྶནཱིཡཱ པཱསཱདིཀཱ ཧོཏི, ཨེཝཾ ཏེསཾ ཨཱཀཔྤསམྤནྣཱནཾ ཨིརིཡཱཔཐོ ཨཙྪིདྡོ སཎྷོ མཊྛོ དསྶནཱིཡོ པཱསཱདིཀོ ཨཧོསི།
Tatoti tasmā nīcavuttādihetu. Pāsādikanti pasādajanikaṃ paṭipattiṃ passantānaṃ suṇantānañca pasādāvahaṃ. Gatanti abhikkantapaṭikkantaparivattanādigamanaṃ. Gatanti vā kāyavācāpavatti. Bhuttanti catupaccayaparibhogo. Nisevitanti gocaranisevanaṃ. Siniddhāteladhārāvāti yathā anivattitā kusalajanābhisiñcitā savantī teladhārā avicchinnā siniddhā maṭṭhā dassanīyā pāsādikā hoti, evaṃ tesaṃ ākappasampannānaṃ iriyāpatho acchiddo saṇho maṭṭho dassanīyo pāsādiko ahosi.
མཧཱཛྷཱཡཱིཏི མཧནྟེཧི ཛྷཱནེཧི ཛྷཱཡནསཱིལཱ, མཧནྟཾ ཝཱ ནིབྦཱནཾ ཛྷཱཡནྟཱིཏི མཧཱཛྷཱཡཱི། ཏཏོ ཨེཝ མཧཱཧིཏཱ, མཧནྟེཧི ཧིཏེཧི སམནྣཱགཏཱཏི ཨཏྠོ། ཏེ ཐེརཱཏི ཏེ ཡཐཱཝུཏྟཔྤཀཱརཱ པཊིཔཏྟིཔརཱཡཎཱ ཐེརཱ ཨིདཱནི པརིནིབྦུཏཱཏི ཨཏྠོ། པརིཏྟཱ དཱནི ཏཱདིསཱཏི ཨིདཱནི པཙྪིམེ ཀཱལེ ཏཱདིསཱ ཏཐཱརཱུཔཱ ཐེརཱ པརིཏྟཱ ཨཔྤཀཱ ཀཏིཔཡཱ ཨེཝཱཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི།
Mahājhāyīti mahantehi jhānehi jhāyanasīlā, mahantaṃ vā nibbānaṃ jhāyantīti mahājhāyī. Tato eva mahāhitā, mahantehi hitehi samannāgatāti attho. Te therāti te yathāvuttappakārā paṭipattiparāyaṇā therā idāni parinibbutāti attho. Parittā dāni tādisāti idāni pacchime kāle tādisā tathārūpā therā parittā appakā katipayā evāti vuttaṃ hoti.
ཀུསལཱནཉྩ དྷམྨཱནནྟི ཝིཝཊྚསྶ ཨུཔནིསྶཡབྷཱུཏཱནཾ ཝིམོཀྑསམྦྷཱརཱནཾ ཨནཝཛྫདྷམྨཱནཾ། པཉྙཱཡ ཙཱཏི ཏཐཱརཱུཔཱཡ པཉྙཱཡ ཙ། པརིཀྑཡཱཏི ཨབྷཱཝཏོ ཨནུཔྤཏྟིཏོ། ཀཱམཉྩེཏྠ པཉྙཱཔི སིཡཱ ཨནཝཛྫདྷམྨཱ, བཧུཀཱརབྷཱཝདསྶནཏྠཾ པནསྶཱ ཝིསུཾ གཧཎཾ ཡཐཱ པུཉྙཉཱཎསམྦྷཱརཱཏི། སབྦཱཀཱརཝརཱུཔེཏནྟི ཨཱདིཀལྱཱཎཏཱདཱིཧི སབྦེཧི ཨཱཀཱརཝརེཧི པཀཱརཝིསེསེཧི ཨུཔེཏཾ ཡུཏྟཾ ཛིནསྶ བྷགཝཏོ སཱསནཾ ལུཛྫཏི ཝིནསྶཏཱིཏི ཨཏྠོ།
Kusalānañcadhammānanti vivaṭṭassa upanissayabhūtānaṃ vimokkhasambhārānaṃ anavajjadhammānaṃ. Paññāya cāti tathārūpāya paññāya ca. Parikkhayāti abhāvato anuppattito. Kāmañcettha paññāpi siyā anavajjadhammā, bahukārabhāvadassanatthaṃ panassā visuṃ gahaṇaṃ yathā puññañāṇasambhārāti. Sabbākāravarūpetanti ādikalyāṇatādīhi sabbehi ākāravarehi pakāravisesehi upetaṃ yuttaṃ jinassa bhagavato sāsanaṃ lujjati vinassatīti attho.
པཱཔཀཱནཉྩ དྷམྨཱནཾ, ཀིལེསཱནཉྩ ཡོ ཨུཏཱུཏི ཀཱཡདུཙྩརིཏཱདཱིནཾ པཱཔདྷམྨཱནཾ ལོབྷཱདཱིནཉྩ ཀིལེསཱནཾ ཡོ ཨུཏུ ཡོ ཀཱལོ, སོ ཨཡཾ ཝཏྟཏཱིཏི ཝཙནསེསོ། ཨུཔཊྛིཏཱ ཝིཝེཀཱཡ, ཡེ ཙ སདྡྷམྨསེསཀཱཏི ཡེ པན ཨེཝརཱུཔེ ཀཱལེ ཀཱཡཙིཏྟཨུཔདྷིཝིཝེཀཏྠཱཡ ཨུཔཊྛིཏཱ ཨཱརདྡྷཝཱིརིཡཱ, ཏེ ཙ སེསཔཊིཔཏྟིསདྡྷམྨཀཱ ཧོནྟི། ཨཡཉྷེཏྠ ཨདྷིཔྤཱཡོ – སུཝིསུདྡྷསཱིལཱཙཱརཱཔི སམཱནཱ ཨིདཱནི ཨེཀཙྩེ བྷིཀྑཱུ ཨིརིཡཱཔཐསཎྛཱཔནཾ, སམཐཝིཔསྶནཱབྷཱཝནཱཝིདྷཱནཾ, མཧཱཔལིབོདྷཱུཔཙྪེདོ, ཁུདྡཀཔལིབོདྷཱུཔཙྪེདོཏི ཨེཝམཱདིཔུབྦཀིཙྩཾ སམྤཱདེཏྭཱ བྷཱཝནམནུཡུཉྫནྟི། ཏེ སེསཔཊིཔཏྟིསདྡྷམྨཀཱ, པཊིཔཏྟིཾ མཏྠཀཾ པཱཔེཏུཾ ན སཀྐོནྟཱིཏི།
Pāpakānañca dhammānaṃ, kilesānañca yo utūti kāyaduccaritādīnaṃ pāpadhammānaṃ lobhādīnañca kilesānaṃ yo utu yo kālo, so ayaṃ vattatīti vacanaseso. Upaṭṭhitā vivekāya, ye ca saddhammasesakāti ye pana evarūpe kāle kāyacittaupadhivivekatthāya upaṭṭhitā āraddhavīriyā, te ca sesapaṭipattisaddhammakā honti. Ayañhettha adhippāyo – suvisuddhasīlācārāpi samānā idāni ekacce bhikkhū iriyāpathasaṇṭhāpanaṃ, samathavipassanābhāvanāvidhānaṃ, mahāpalibodhūpacchedo, khuddakapalibodhūpacchedoti evamādipubbakiccaṃ sampādetvā bhāvanamanuyuñjanti. Te sesapaṭipattisaddhammakā, paṭipattiṃ matthakaṃ pāpetuṃ na sakkontīti.
ཏེ ཀིལེསཱ པཝཌྜྷནྟཱཏི ཡེ བྷགཝཏོ ཨོརསཔུཏྟེཧི ཙ ཏདཱ པརིཀྑཡཾ པརིཡཱདཱནཾ གམིཏཱ ཀིལེསཱ, ཏེ ཨེཏརཧི ལདྡྷོཀཱསཱ བྷིཀྑཱུསུ ཝུདྡྷིཾ ཝིརཱུལ༹ྷིཾ ཝེཔུལླཾ ཨཱཔཛྫནྟཱ། ཨཱཝིསནྟི བཧུཾ ཛནནྟི ཀལྱཱཎམིཏྟརཧིཏཾ ཨཡོནིསོམནསིཀཱརབཧུལཾ ཨནྡྷབཱལཛནཾ ཨབྷིབྷཝིཏྭཱ ཨཝསཾ ཀརོནྟཱ ཨཱཝིསནྟི སནྟཱནཾ ཨནུཔཝིསནྟི། ཨེཝཾབྷཱུཏཱ ཙ ཏེ ཀཱིལ༹ནྟི མཉྙེ བཱལེཧི, ཨུམྨཏྟེཧིཝ རཀྑསཱ, ཡཐཱ ནཱམ ཀེལི༹སཱིལཱ རཀྑསཱ བྷིསཀྐརཧིཏེ ཨུམྨཏྟེ ཨཱཝིསིཏྭཱ ཏེ ཨནཡབྱསནཾ ཨཱཔཱདེནྟཱ ཏེཧི ཀཱིལ༹ནྟི, ཨེཝཾ ཏེ ཀིལེསཱ སམྨཱསམྦུདྡྷབྷིསཀྐརཧིཏེ ཨནྡྷབཱལེ བྷིཀྑཱུ ཨཱཝིསིཏྭཱ ཏེསཾ དིཊྛདྷམྨིཀཱདིབྷེདཾ ཨནཏྠཾ ཨུཔྤཱདེནྟཱ ཏེཧི སདྡྷིཾ ཀཱིལ༹ནྟི མཉྙེ, ཀཱིལ༹ནྟཱ ཝིཡ ཧོནྟཱིཏི ཨཏྠོ།
Te kilesā pavaḍḍhantāti ye bhagavato orasaputtehi ca tadā parikkhayaṃ pariyādānaṃ gamitā kilesā, te etarahi laddhokāsā bhikkhūsu vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjantā. Āvisanti bahuṃ jananti kalyāṇamittarahitaṃ ayonisomanasikārabahulaṃ andhabālajanaṃ abhibhavitvā avasaṃ karontā āvisanti santānaṃ anupavisanti. Evaṃbhūtā ca te kīḷanti maññe bālehi, ummattehiva rakkhasā, yathā nāma keḷisīlā rakkhasā bhisakkarahite ummatte āvisitvā te anayabyasanaṃ āpādentā tehi kīḷanti, evaṃ te kilesā sammāsambuddhabhisakkarahite andhabāle bhikkhū āvisitvā tesaṃ diṭṭhadhammikādibhedaṃ anatthaṃ uppādentā tehi saddhiṃ kīḷanti maññe, kīḷantā viya hontīti attho.
ཏེན ཏེནཱཏི ཏེན ཏེན ཨཱརམྨཎབྷཱགེན། ཝིདྷཱཝིཏཱཏི ཝིརཱུཔཾ དྷཱཝིཏཱ ཨསཱརུཔྤཝསེན པཊིཔཛྫནྟཱ། ཀིལེསཝཏྠཱུསཱུཏི པཋམཾ ཨུཔྤནྣཾ ཀིལེསཱ པཙྪཱ ཨུཔྤཛྫནཀཱནཾ ཀཱརཎབྷཱཝཏོ ཀིལེསཱཝ ཀིལེསཝཏྠཱུནི, ཏེསུ ཀིལེསཝཏྠཱུསུ སམཱུཧིཏེསུ། སསངྒཱམེཝ གྷོསིཏེཏི ཧིརཉྙསུཝཎྞམཎིམུཏྟཱདིཀཾ དྷནཾ ཝིཔྤཀིརིཏྭཱ ‘‘ཡཾ ཡཾ ཧིརཉྙསུཝཎྞཱདི ཡསྶ ཡསྶ ཧཏྠགཏཾ, ཏཾ ཏཾ ཏསྶ ཏསྶེཝ ཧོཏཱུ’’ཏི ཨེཝཾ ཀཱམགྷོསནཱ སསངྒཱམགྷོསནཱ ནཱམ། ཏཏྠཱཡམཏྠོ – ཀིལེསཝཏྠཱུསུ ‘‘ཡོ ཡོ ཀིལེསོ ཡཾ ཡཾ སཏྟཾ གཎྷཱཏི ཨབྷིབྷཝཏི, སོ སོ ཏསྶ ཏསྶ ཧོཏཱུ’’ཏི ཀིལེསསེནཱཔཏིནཱ མཱརེན སསངྒཱམེ གྷོསིཏེ ཝིཡ། ཏེཧི ཏེཧི ཀིལེསེཧི ཨབྷིབྷཱུཏཱ ཏེ བཱལཔུཐུཛྫནཱ ཏེན ཏེན ཨཱརམྨཎབྷཱགེན ཝིདྷཱཝིཏཱ ཝོསིཏཱཏི།
Tenatenāti tena tena ārammaṇabhāgena. Vidhāvitāti virūpaṃ dhāvitā asāruppavasena paṭipajjantā. Kilesavatthūsūti paṭhamaṃ uppannaṃ kilesā pacchā uppajjanakānaṃ kāraṇabhāvato kilesāva kilesavatthūni, tesu kilesavatthūsu samūhitesu. Sasaṅgāmeva ghositeti hiraññasuvaṇṇamaṇimuttādikaṃ dhanaṃ vippakiritvā ‘‘yaṃ yaṃ hiraññasuvaṇṇādi yassa yassa hatthagataṃ, taṃ taṃ tassa tasseva hotū’’ti evaṃ kāmaghosanā sasaṅgāmaghosanā nāma. Tatthāyamattho – kilesavatthūsu ‘‘yo yo kileso yaṃ yaṃ sattaṃ gaṇhāti abhibhavati, so so tassa tassa hotū’’ti kilesasenāpatinā mārena sasaṅgāme ghosite viya. Tehi tehi kilesehi abhibhūtā te bālaputhujjanā tena tena ārammaṇabhāgena vidhāvitā vositāti.
ཏེ ཨེཝཾ ཝིདྷཱཝིཏཱ ཀིཾ ཀརོནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘པརིཙྩཛིཏྭཱ སདྡྷམྨཾ, ཨཉྙམཉྙེཧི བྷཎྜརེ’’ཏི། ཏསྶཏྠོ – པཊིཔཏྟིསདྡྷམྨཾ ཚཌྜེཏྭཱ ཨཱམིསཀིཉྫཀྑཧེཏུ ཨཉྙམཉྙེཧི བྷཎྜརེ ཀལཧཾ ཀརོནྟཱིཏི། དིཊྛིགཏཱནཱིཏི ‘‘ཝིཉྙཱཎམཏྟམེཝ ཨཏྠི, ནཏྠེཝ རཱུཔདྷམྨཱ’’ཏི, ‘‘ཡཐཱ པུགྒལོ ནཱམ པརམཏྠཏོ ནཏྠི, ཨེཝཾ སབྷཱཝདྷམྨཱཔི པརམཏྠཏོ ནཏྠི, ཝོཧཱརམཏྟམེཝཱ’’ཏི ཙ ཨེཝམཱདཱིནི དིཊྛིགཏཱནི མིཙྪཱགཱཧེ ཨནྭེནྟཱ ཨནུགཙྪནྟཱ ཨིདཾ སེཡྻོ ཨིདམེཝ སེཊྛཾ, ཨཉྙཾ མིཙྪཱཏི མཉྙནྟི།
Te evaṃ vidhāvitā kiṃ karontīti āha ‘‘pariccajitvā saddhammaṃ, aññamaññehi bhaṇḍare’’ti. Tassattho – paṭipattisaddhammaṃ chaḍḍetvā āmisakiñjakkhahetu aññamaññehi bhaṇḍare kalahaṃ karontīti. Diṭṭhigatānīti ‘‘viññāṇamattameva atthi, nattheva rūpadhammā’’ti, ‘‘yathā puggalo nāma paramatthato natthi, evaṃ sabhāvadhammāpi paramatthato natthi, vohāramattamevā’’ti ca evamādīni diṭṭhigatāni micchāgāhe anventā anugacchantā idaṃ seyyo idameva seṭṭhaṃ, aññaṃ micchāti maññanti.
ནིགྒཏཱཏི གེཧཏོ ནིཀྑནྟཱ། ཀཊཙྪུབྷིཀྑཧེཏཱུཔཱིཏི ཀཊཙྪུམཏྟབྷིཀྑཱནིམིཏྟམྤི། ཏཾ དདནྟསྶ གཧཊྛསྶ ཨནནུལོམིཀསཾསགྒཝསེན ཨཀིཙྩཱནི པབྦཛིཏེན ཨཀཏྟབྦཱནི ཀམྨཱནི ནིསེཝརེ ཀརོནྟི།
Niggatāti gehato nikkhantā. Kaṭacchubhikkhahetūpīti kaṭacchumattabhikkhānimittampi. Taṃ dadantassa gahaṭṭhassa ananulomikasaṃsaggavasena akiccāni pabbajitena akattabbāni kammāni nisevare karonti.
ཨུདརཱཝདེཧཀཾ བྷུཏྭཱཏི ‘‘ཨཱུནཱུདརོ མིཏཱཧཱརོ’’ཏི (ཐེརགཱ॰ ༩༨༢; མི॰ པ॰ ༦.༥.༡༠) ཝུཏྟཝཙནཾ ཨཙིནྟེཏྭཱ ཨུདརཔཱུརཾ བྷུཉྫིཏྭཱ། སཡནྟུཏྟཱནསེཡྻཀཱཏི ‘‘དཀྑིཎེན པསྶེན སཱིཧསེཡྻཾ ཀཔྤེཏི པཱདེ པཱདཾ ཨཙྩཱདྷཱཡ སཏོ སམྤཛཱནོ’’ཏི (ཨ॰ ནི॰ ༨.༩; ཝིབྷ॰ ༥༡༩) ཝུཏྟཝིདྷཱནཾ ཨནནུསྶརིཏྭཱ ཨུཏྟཱནསེཡྻཀཱ སཡནྟི། ཡཱ ཀཐཱ སཏྠུགརཧིཏཱཏི རཱཛཀཐཱདིཏིརཙྪཱནཀཐཾ སནྡྷཱཡ ཝདཏི།
Udarāvadehakaṃ bhutvāti ‘‘ūnūdaro mitāhāro’’ti (theragā. 982; mi. pa. 6.5.10) vuttavacanaṃ acintetvā udarapūraṃ bhuñjitvā. Sayantuttānaseyyakāti ‘‘dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti pāde pādaṃ accādhāya sato sampajāno’’ti (a. ni. 8.9; vibha. 519) vuttavidhānaṃ ananussaritvā uttānaseyyakā sayanti. Yā kathā satthugarahitāti rājakathāditiracchānakathaṃ sandhāya vadati.
སབྦཀཱརུཀསིཔྤཱནཱིཏི སབྦེཧི ཝེསྶཱདཱིཧི ཀཱརུཀེཧི ཀཏྟབྦཱནི བྷཏྟཏཱལཝཎྚཀརཎཱདཱིནི ཧཏྠསིཔྤཱནི། ཙིཏྟིཾ ཀཏྭཱནཱཏི སཀྐཙྩཾ སཱདརཾ ཀཏྭཱ། ཨཝཱུཔསནྟཱ ཨཛ྄ཛྷཏྟནྟི ཀིལེསཝཱུཔསམཱབྷཱཝཏོ གདྡུཧནམཏྟམྤི སམཱདྷཱནཱབྷཱཝཏོ ཙ ཨཛ྄ཛྷཏྟཾ ཨཝཱུཔསནྟཱ, ཨཝཱུཔསནྟཙིཏྟཱཏི ཨཏྠོ། སཱམཉྙཏྠོཏི སམཎདྷམྨོ། ཨཏིཨཙྪཏཱིཏི ཏེསཾ ཨཱཛཱིཝཀིཙྩཔསུཏཏཱཡ ཨེཀདེསམྤི ཨཕུསནཏོ ཝིསུཾཡེཝ ནིསཱིདཏི, ཨནལླཱིཡཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི།
Sabbakārukasippānīti sabbehi vessādīhi kārukehi kattabbāni bhattatālavaṇṭakaraṇādīni hatthasippāni. Cittiṃ katvānāti sakkaccaṃ sādaraṃ katvā. Avūpasantā ajjhattanti kilesavūpasamābhāvato gadduhanamattampi samādhānābhāvato ca ajjhattaṃ avūpasantā, avūpasantacittāti attho. Sāmaññatthoti samaṇadhammo. Atiacchatīti tesaṃ ājīvakiccapasutatāya ekadesampi aphusanato visuṃyeva nisīdati, anallīyatīti vuttaṃ hoti.
མཏྟིཀནྟི པཱཀཏིཀཾ ཝཱ པཉྩཝཎྞཾ ཝཱ གིཧཱིནཾ ཝིནིཡོགཀྑམཾ མཏྟིཀཾ། ཏེལཙུཎྞཉྩཱཏི པཱཀཏིཀཾ, ཨབྷིསངྑཏཾ ཝཱ ཏེལཉྩ ཙུཎྞཉྩ། ཨུདཀཱསནབྷོཛནནྟི ཨུདཀཉྩ ཨཱསནཉྩ བྷོཛནཉྩ། ཨཱཀངྑནྟཱ བཧུཏྟརནྟི བཧུཾ པིཎྜཔཱཏཱདིཨུཏྟརུཏྟརཾ ཨཱཀངྑནྟཱ ‘‘ཨམྷེཧི མཏྟིཀཱདཱིསུ དིནྣེསུ མནུསྶཱ དལ༹ྷབྷཏྟིཀཱ ཧུཏྭཱ བཧུཾ ཨུཏྟརུཏྟརཾ ཙཏུཔཙྩཡཛཱཏཾ དསྶནྟཱི’’ཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན གིཧཱིནཾ ཨུཔནཱམེནྟཱིཏི ཨཏྠོ།
Mattikanti pākatikaṃ vā pañcavaṇṇaṃ vā gihīnaṃ viniyogakkhamaṃ mattikaṃ. Telacuṇṇañcāti pākatikaṃ, abhisaṅkhataṃ vā telañca cuṇṇañca. Udakāsanabhojananti udakañca āsanañca bhojanañca. Ākaṅkhantā bahuttaranti bahuṃ piṇḍapātādiuttaruttaraṃ ākaṅkhantā ‘‘amhehi mattikādīsu dinnesu manussā daḷhabhattikā hutvā bahuṃ uttaruttaraṃ catupaccayajātaṃ dassantī’’ti adhippāyena gihīnaṃ upanāmentīti attho.
དནྟེ པུནནྟི སོདྷེནྟི ཨེཏེནཱཏི དནྟཔོནཾ, དནྟཀཊྛཾ། ཀཔིཏྠནྟི ཀཔིཏྠཕལཾ། པུཔྥནྟི སུམནཙམྤཀཱདིཔུཔྥཾ། ཁཱདནཱིཡཱནཱིཏི ཨཊྛཱརསཝིདྷེཔི ཁཛྫཀཝིསེསེ། པིཎྜཔཱཏེ ཙ སམྤནྣེཏི ཝཎྞཱདིསམྤཡུཏྟེ ཨོདནཝིསེསེ། ‘‘ཨམྦེ ཨཱམལཀཱནི ཙཱ’’ཏི ཙ-སདྡེན མཱཏུལུངྒཏཱལནཱལི༹ཀེརཱདིཕལཱནི ཨཝུཏྟཱནི སངྒཎྷཱཏི། སབྦཏྠ གིཧཱིནཾ ཨུཔནཱམེནྟི ཨཱཀངྑནྟཱ བཧུཏྟརནྟི ཡོཛནཱ།
Dante punanti sodhenti etenāti dantaponaṃ, dantakaṭṭhaṃ. Kapitthanti kapitthaphalaṃ. Pupphanti sumanacampakādipupphaṃ. Khādanīyānīti aṭṭhārasavidhepi khajjakavisese. Piṇḍapāte ca sampanneti vaṇṇādisampayutte odanavisese. ‘‘Ambe āmalakāni cā’’ti ca-saddena mātuluṅgatālanāḷikerādiphalāni avuttāni saṅgaṇhāti. Sabbattha gihīnaṃ upanāmenti ākaṅkhantā bahuttaranti yojanā.
བྷེསཛྫེསུ ཡཐཱ ཝེཛྫཱཏི གིཧཱིནཾ བྷེསཛྫཔྤཡོགེསུ ཡཐཱ ཝེཛྫཱ, ཏཐཱ བྷིཀྑཱུ པཊིཔཛྫནྟཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཀིཙྩཱཀིཙྩེ ཡཐཱ གིཧཱིཏི གཧཊྛཱནཾ ཁུདྡཀེ ཙེཝ མཧནྟེ ཙ ཀིཙྩེ ཀཏྟབྦེ གིཧཱི ཝིཡ། གཎིཀཱཝ ཝིབྷཱུསཱཡནྟི ཨཏྟནོ སརཱིརསྶ ཝིབྷཱུསནེ རཱུཔཱུཔཛཱིཝིནིཡོ ཝིཡ། ཨིསྶརེ ཁཏྟིཡཱ ཡཐཱཏི ཨིསྶརེ ཨིསྶརིཡཔཝཏྟནེ ཡཐཱ ཁཏྟིཡཱ, ཨེཝཾ ཀུལཔཏཱི ཧུཏྭཱ ཝཏྟནྟཱིཏི ཨཏྠོ།
Bhesajjesu yathā vejjāti gihīnaṃ bhesajjappayogesu yathā vejjā, tathā bhikkhū paṭipajjantīti adhippāyo. Kiccākicce yathā gihīti gahaṭṭhānaṃ khuddake ceva mahante ca kicce kattabbe gihī viya. Gaṇikāva vibhūsāyanti attano sarīrassa vibhūsane rūpūpajīviniyo viya. Issare khattiyā yathāti issare issariyapavattane yathā khattiyā, evaṃ kulapatī hutvā vattantīti attho.
ནེཀཏིཀཱཏི ནིཀཏིཡཾ ནིཡུཏྟཱ, ཨམཎིཾཡེཝ མཎིཾ, ཨསུཝཎྞཾཡེཝ སུཝཎྞཾ ཀཏྭཱ པཊིརཱུཔསཱཙིཡོགནིརཏཱ། ཝཉྩནིཀཱཏི ཀཱུཊམཱནཱདཱིཧི ཝིཔྤལམྦཀཱ། ཀཱུཊསཀྑཱིཏི ཨཡཱཐཱཝསཀྑིནོ། ཨཔཱཊུཀཱཏི ཝཱམཀཱ, ཨསཾཡཏཝུཏྟཱིཏི ཨཏྠོ། བཧཱུཧི པརིཀཔྤེཧཱིཏི ཡཐཱཝུཏྟེཧི ཨཉྙེཧི ཙ བཧཱུཧི མིཙྪཱཛཱིཝཔྤཀཱརེཧི།
Nekatikāti nikatiyaṃ niyuttā, amaṇiṃyeva maṇiṃ, asuvaṇṇaṃyeva suvaṇṇaṃ katvā paṭirūpasāciyoganiratā. Vañcanikāti kūṭamānādīhi vippalambakā. Kūṭasakkhīti ayāthāvasakkhino. Apāṭukāti vāmakā, asaṃyatavuttīti attho. Bahūhi parikappehīti yathāvuttehi aññehi ca bahūhi micchājīvappakārehi.
ལེསཀཔྤེཏི ཀཔྤིཡལེསེ ཀཔྤིཡཔཊིརཱུཔེ། པརིཡཱཡེཏི, པཙྩཡེསུ པརིཡཱཡསྶ ཡོགེ། པརིཀཔྤེཏི ཝཌྜྷིཨཱདིཝིཀཔྤནེ, སབྦཏྠ ཝིསཡེ བྷུམྨཾ། ཨནུདྷཱཝིཏཱཏི མཧིཙྪཏཱདཱིཧི པཱཔདྷམྨེཧི ཨནུདྷཱཝིཏཱ ཝོསིཏཱ། ཛཱིཝིཀཏྠཱ ཛཱིཝིཀཔྤཡོཛནཱ ཨཱཛཱིཝཧེཏུཀཱ། ཨུཔཱཡེནཱཏི པརིཀཐཱདིནཱ ཨུཔཱཡེན པཙྩཡུཔྤཱདནནཡེན། སངྐཌྜྷནྟཱིཏི སཾཧརནྟི།
Lesakappeti kappiyalese kappiyapaṭirūpe. Pariyāyeti, paccayesu pariyāyassa yoge. Parikappeti vaḍḍhiādivikappane, sabbattha visaye bhummaṃ. Anudhāvitāti mahicchatādīhi pāpadhammehi anudhāvitā vositā. Jīvikatthā jīvikappayojanā ājīvahetukā. Upāyenāti parikathādinā upāyena paccayuppādananayena. Saṅkaḍḍhantīti saṃharanti.
ཨུཔཊྛཱཔེནྟི པརིསནྟི པརིསཱཡ ཨཏྟཱནཾ ཨུཔཊྛཔེནྟི, ཡཐཱ པརིསཱ ཨཏྟཱནཾ ཨུཔཊྛཔེནྟི, ཨེཝཾ པརིསཾ སངྒཎྷནྟཱིཏི ཨཏྠོ། ཀམྨཏོཏི ཀམྨཧེཏུ། ཏེ ཧི ཨཏྟནོ ཀཏྟབྦཝེཡྻཱཝཙྩནིམིཏྟཾ ཨུཔཊྛཔེནྟི། ནོ ཙ དྷམྨཏོཏི དྷམྨནིམིཏྟཾ ནོ ཙ ཨུཔཊྛཔེནྟི། ཡོ སཏྠཱརཱ ཨུལླུམྤནསབྷཱཝསཎྛིཏཱཡ པརིསཱཡ སངྒཧོ ཨནུཉྙཱཏོ, ཏེན ན སངྒཎྷནྟཱིཏི ཨཏྠོ། ལཱབྷཏོཏི ལཱབྷཧེཏུ, ‘‘ཨཡྻོ བཧུསྶུཏོ, བྷཱཎཀོ, ‘དྷམྨཀཐིཀོ’ཏི ཨེཝཾ སམྦྷཱཝེནྟོ མཧཱཛནོ མཡ྄ཧཾ ལཱབྷསཀྐཱརེ ཨུཔནཡིསྶཏཱི’’ཏི ཨིཙྪཱཙཱརེ ཋཏྭཱ ལཱབྷནིམིཏྟཾ པརེསཾ དྷམྨཾ དེསེནྟི། ནོ ཙ ཨཏྠཏོཏི ཡོ སོ ཝིམུཏྟཱཡཏནསཱིསེ ཋཏྭཱ སདྡྷམྨཾ ཀཐེནྟེན པཏྟབྦོ ཨཏྠོ, ན ཏཾདིཊྛདྷམྨིཀཱདིབྷེདཧིཏནིམིཏྟཾ དྷམྨཾ དེསེནྟཱིཏི ཨཏྠོ།
Upaṭṭhāpenti parisanti parisāya attānaṃ upaṭṭhapenti, yathā parisā attānaṃ upaṭṭhapenti, evaṃ parisaṃ saṅgaṇhantīti attho. Kammatoti kammahetu. Te hi attano kattabbaveyyāvaccanimittaṃ upaṭṭhapenti. No ca dhammatoti dhammanimittaṃ no ca upaṭṭhapenti. Yo satthārā ullumpanasabhāvasaṇṭhitāya parisāya saṅgaho anuññāto, tena na saṅgaṇhantīti attho. Lābhatoti lābhahetu, ‘‘ayyo bahussuto, bhāṇako, ‘dhammakathiko’ti evaṃ sambhāvento mahājano mayhaṃ lābhasakkāre upanayissatī’’ti icchācāre ṭhatvā lābhanimittaṃ paresaṃ dhammaṃ desenti. No ca atthatoti yo so vimuttāyatanasīse ṭhatvā saddhammaṃ kathentena pattabbo attho, na taṃdiṭṭhadhammikādibhedahitanimittaṃ dhammaṃ desentīti attho.
སངྒྷལཱབྷསྶ བྷཎྜནྟཱིཏི སངྒྷལཱབྷཧེཏུ བྷཎྜནྟི ‘‘མཡ྄ཧཾ པཱཔུཎཱཏི, ན ཏུཡ྄ཧ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཀལཧཾ ཀརོནྟི། སངྒྷཏོ པརིབཱཧིརཱཏི, ཨརིཡསངྒྷཏོ བཧིབྷཱུཏཱ ཨརིཡསངྒྷེ ཏདབྷཱཝཏོ། པརལཱབྷོཔཛཱིཝནྟཱཏི སཱསནེ ལཱབྷསྶ ཨནྡྷབཱལཔུཐུཛྫནེཧི པརེ སཱིལཱདིགུཎསམྤནྣེ སེཀྑེ ཨུདྡིསྶ ཨུཔྤནྣཏྟཱ ཏཾ པརལཱབྷཾ, པརཏོ ཝཱ དཱཡཀཏོ ལདྡྷབྦལཱབྷཾ ཨུཔཛཱིཝནྟཱ བྷཎྜནཀཱརཀཱ བྷིཀྑཱུ པཱཔཛིགུཙྪཱཡ ཨབྷཱཝཏོ ཨཧིརིཀཱ སམཱནཱ ཙ ‘‘མཡཾ པརལཱབྷཾ བྷུཉྫཱམ, པརཔཊིབདྡྷཛཱིཝིཀཱ’’ཏིཔི ན ལཛྫརེ ན ཧིརཱིཡནྟི།
Saṅghalābhassa bhaṇḍantīti saṅghalābhahetu bhaṇḍanti ‘‘mayhaṃ pāpuṇāti, na tuyha’’ntiādinā kalahaṃ karonti. Saṅghato paribāhirāti, ariyasaṅghato bahibhūtā ariyasaṅghe tadabhāvato. Paralābhopajīvantāti sāsane lābhassa andhabālaputhujjanehi pare sīlādiguṇasampanne sekkhe uddissa uppannattā taṃ paralābhaṃ, parato vā dāyakato laddhabbalābhaṃ upajīvantā bhaṇḍanakārakā bhikkhū pāpajigucchāya abhāvato ahirikā samānā ca ‘‘mayaṃ paralābhaṃ bhuñjāma, parapaṭibaddhajīvikā’’tipi na lajjare na hirīyanti.
ནཱནུཡུཏྟཱཏི སམཎཀརཎེཧི དྷམྨེཧི ཨནནུཡུཏྟཱ། ཏཐཱཏི ཡཐཱ པུབྦེ ཝུཏྟཱ བནྡྷནཀཱརཀཱདཡོ, ཏཐཱ། ཨེཀེཏི ཨེཀཙྩེ། མུཎྜཱ སངྒྷཱཊིཔཱརུཏཱཏི ཀེཝལཾ མུཎྜིཏཀེསཏཱཡ མུཎྜཱ པིལོཏིཀཁཎྜེཧི སངྒྷཊིཏཊྛེན ‘‘སངྒྷཱཊཱི’’ཏི ལདྡྷནཱམེན ཙཱིཝརེན པཱརུཏསརཱིརཱ། སམྦྷཱཝནཾཡེཝིཙྪནྟི, ལཱབྷསཀྐཱརམུཙྪིཏཱཏི ལཱབྷསཀྐཱརཱསཱཡ མུཙྪིཏཱ ཨཛ྄ཛྷོསིཏཱ ཧུཏྭཱ, ‘‘པེསལོ དྷུཏཝཱདོ བཧུསྶུཏོ’’ཏི ཝཱ མདྷུརཝཙནམནུཡུཏྟཱ ‘‘ཨརིཡོ’’ཏི ཙ ཀེཝལཾ སམྦྷཱཝནཾ བཧུམཱནཾཡེཝ ཨིཙྪནྟི ཨེསནྟི, ན ཏནྣིམིཏྟེ གུཎེཏི ཨཏྠོ།
Nānuyuttāti samaṇakaraṇehi dhammehi ananuyuttā. Tathāti yathā pubbe vuttā bandhanakārakādayo, tathā. Eketi ekacce. Muṇḍā saṅghāṭipārutāti kevalaṃ muṇḍitakesatāya muṇḍā pilotikakhaṇḍehi saṅghaṭitaṭṭhena ‘‘saṅghāṭī’’ti laddhanāmena cīvarena pārutasarīrā. Sambhāvanaṃyevicchanti, lābhasakkāramucchitāti lābhasakkārāsāya mucchitā ajjhositā hutvā, ‘‘pesalo dhutavādo bahussuto’’ti vā madhuravacanamanuyuttā ‘‘ariyo’’ti ca kevalaṃ sambhāvanaṃ bahumānaṃyeva icchanti esanti, na tannimitte guṇeti attho.
ཨེཝནྟི ‘‘ཀུསལཱནཉྩ དྷམྨཱནཾ པཉྙཱཡ ཙ པརིཀྑཡཱ’’ཏི ཝུཏྟནཡེན། ནཱནཔྤཡཱཏམྷཱིཏི ནཱནཔྤཀཱརེ བྷེདནདྷམྨེ པཡཱཏེ སམཀཏེ, ནཱནཔྤཀཱརེན ཝཱ སཾཀིལེསདྷམྨེ པཡཱཏུཾ པཝཏྟིཏུཾ ཨཱརདྡྷེ། ན དཱནི སུཀརཾ ཏཐཱཏི ཨིདཱནི ཨིམསྨིཾ དུལླབྷཀལྱཱཎམིཏྟེ དུལླབྷསཔྤཱཡསདྡྷམྨསྶཝནེ ཙ ཀཱལེ ཡཐཱ སཏྠརི དྷརནྟེ ཨཕུསིཏཾ ཨཕུཊྛཾ, ཨནདྷིགཏཾ ཛྷཱནཝིཔསྶནཾ ཕུསིཏུཾ ཨདྷིགནྟུཾ, ཕུསིཏཾ ཝཱ ཧཱནབྷཱགིཡཾ ཋིཏིབྷཱགིཡམེཝ ཝཱ ཨཧུཏྭཱ ཡཐཱ ཝིསེསབྷཱགིཡཾ ཧོཏི, ཏཐཱ ཨནུརཀྑིཏུཾ པཱལེཏུཾ སུཀརཾ, ཏཐཱ ན སུཀརཾ, ཏཐཱ སམྤཱདེཏུཾ ན སཀྐཱཏི ཨཏྠོ།
Evanti ‘‘kusalānañca dhammānaṃ paññāya ca parikkhayā’’ti vuttanayena. Nānappayātamhīti nānappakāre bhedanadhamme payāte samakate, nānappakārena vā saṃkilesadhamme payātuṃ pavattituṃ āraddhe. Na dāni sukaraṃ tathāti idāni imasmiṃ dullabhakalyāṇamitte dullabhasappāyasaddhammassavane ca kāle yathā satthari dharante aphusitaṃ aphuṭṭhaṃ, anadhigataṃ jhānavipassanaṃ phusituṃ adhigantuṃ, phusitaṃ vā hānabhāgiyaṃ ṭhitibhāgiyameva vā ahutvā yathā visesabhāgiyaṃ hoti, tathā anurakkhituṃ pāletuṃ sukaraṃ, tathā na sukaraṃ, tathā sampādetuṃ na sakkāti attho.
ཨིདཱནི ཨཏྟནོ པརིནིབྦཱནཀཱལསྶ ཨཱསནྣཏྟཱ སཾཁིཏྟེན ཨོཝཱདེན སབྲཧྨཙཱརིཾ ཨོཝདནྟོ ‘‘ཡཐཱ ཀཎྚཀཊྛཱནམྷཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏསྶཏྠོ – ཡཐཱ པུརིསོ ཀེནཙིདེཝ པཡོཛནེན ཀཎྚཀནིཙིཏེ པདེསེ ཨནུཔཱཧནོ ཝིཙརནྟོ ‘‘མཱ མཾ ཀཎྚཀོ ཝིཛ྄ཛྷཱི’’ཏི སཏིཾ ཨུཔཊྛཔེཏྭཱཝ ཝིཙརཏི, ཨེཝཾ ཀིལེསཀཎྚཀནིཙིཏེ གོཙརགཱམེ པཡོཛནེན ཙརནྟོ མུནི སཏིཾ ཨུཔཊྛཔེཏྭཱན སཏིསམྤཛཉྙཡུཏྟོ ཨཔྤམཏྟོཝ ཙརེཡྻ ཀམྨཊྛཱནཾ ཨཝིཛཧནྟོཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི།
Idāni attano parinibbānakālassa āsannattā saṃkhittena ovādena sabrahmacāriṃ ovadanto ‘‘yathā kaṇṭakaṭṭhānamhī’’tiādimāha. Tassattho – yathā puriso kenacideva payojanena kaṇṭakanicite padese anupāhano vicaranto ‘‘mā maṃ kaṇṭako vijjhī’’ti satiṃ upaṭṭhapetvāva vicarati, evaṃ kilesakaṇṭakanicite gocaragāme payojanena caranto muni satiṃ upaṭṭhapetvāna satisampajaññayutto appamattova careyya kammaṭṭhānaṃ avijahantoti vuttaṃ hoti.
སརིཏྭཱ པུབྦཀེ ཡོགཱི, ཏེསཾ ཝཏྟམནུསྶརནྟི པུརིམཀེ ཡོགེ བྷཱཝནཱཡ ཡུཏྟཏཱཡ ཡོགཱི ཨཱརདྡྷཝིཔསྶཀེ སརིཏྭཱ ཏེསཾ ཝཏྟཾ ཨཱགམཱནུསཱརེན སམྨཱཔཊིཔཏྟིབྷཱཝནཱཝིདྷིཾ ཨནུསྶརནྟོ དྷུརནིཀྑེཔཾ ཨཀཏྭཱ ཡཐཱཔཊིཔཛྫནྟོ། ཀིཉྩཱཔི པཙྪིམོ ཀཱལོཏི ཡདིཔཱཡཾ ཨཏཱིཏསཏྠུཀོ ཙརིམོ ཀཱལོ, ཏཐཱཔི ཡཐཱདྷམྨམེཝ པཊིཔཛྫནྟོ ཝིཔསྶནཾ ཨུསྶུཀྐཱཔེནྟོ ཕུསེཡྻ ཨམཏཾ པདཾ ནིབྦཱནཾ ཨདྷིགཙྪེཡྻ།
Saritvā pubbake yogī, tesaṃ vattamanussaranti purimake yoge bhāvanāya yuttatāya yogī āraddhavipassake saritvā tesaṃ vattaṃ āgamānusārena sammāpaṭipattibhāvanāvidhiṃ anussaranto dhuranikkhepaṃ akatvā yathāpaṭipajjanto. Kiñcāpi pacchimo kāloti yadipāyaṃ atītasatthuko carimo kālo, tathāpi yathādhammameva paṭipajjanto vipassanaṃ ussukkāpento phuseyya amataṃ padaṃ nibbānaṃ adhigaccheyya.
ཨིདཾ ཝཏྭཱཏི, ཡཐཱདསྶིཏཾ སཾཀིལེསཝོདཱནེསུ ཨིམཾ པཊིཔཏྟིཝིདྷིཾ ཀཐེཏྭཱ། ཨཡཉྩ ཨོསཱནགཱཐཱ སངྒཱིཏིཀཱརེཧི ཐེརསྶ པརིནིབྦཱནཾ པཀཱསེཏུཾ ཝུཏྟཱཏི ཝེདིཏབྦཱ།
Idaṃ vatvāti, yathādassitaṃ saṃkilesavodānesu imaṃ paṭipattividhiṃ kathetvā. Ayañca osānagāthā saṅgītikārehi therassa parinibbānaṃ pakāsetuṃ vuttāti veditabbā.
པཱརཱཔརིཡཏྠེརགཱཐཱཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ཝཱིསཏིནིཔཱཏཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།
Vīsatinipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / ཁུདྡཀནིཀཱཡ • Khuddakanikāya / ཐེརགཱཐཱཔཱལི༹ • Theragāthāpāḷi / ༡༠. པཱརཱཔརིཡཏྠེརགཱཐཱ • 10. Pārāpariyattheragāthā