Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੨. ਪਾਰਾਪਰਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
2. Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā
ਸਮਣਸ੍ਸ ਅਹੁ ਚਿਨ੍ਤਾਤਿਆਦਿਕਾ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਪਾਰਾਪਰਿਯਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਕੁਸਲਂ ਉਪਚਿਨਿਤ੍વਾ ਸੁਗਤੀਸੁਯੇવ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਸਾવਤ੍ਥਿਯਂ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਮਹਾਸਾਲਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੋਤ੍ਤવਸੇਨ ਪਾਰਾਪਰਿਯੋਤ੍વੇવ ਸਮਞ੍ਞਾ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਤਯੋ વੇਦੇ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਿਪ੍ਪੇਸੁ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਂ ਗਤੋ। ਏਕਦਿવਸਂ ਸਤ੍ਥੁ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਕਾਲੇ ਜੇਤવਨવਿਹਾਰਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਰਿਸਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਤਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਭਾવਨਾਸੁਤ੍ਤਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੫੩) ਦੇਸੇਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਉਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਦਤ੍ਥਮਨੁਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਅਨੁਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਗਾਥਾਸੁ ਏવ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਸੋ ਤਥਾ ਅਨੁવਿਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਆਯਤਨਮੁਖੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੋ। ਅਪਰਭਾਗੇ ਅਤ੍ਤਨਾ ਚਿਨ੍ਤਿਤਾਕਾਰਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੋ –
Samaṇassa ahu cintātiādikā āyasmato pārāpariyattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinitvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ aññatarassa brāhmaṇamahāsālassa putto hutvā nibbatti. Tassa vayappattassa gottavasena pārāpariyotveva samaññā ahosi. So tayo vede uggahetvā brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato. Ekadivasaṃ satthu dhammadesanākāle jetavanavihāraṃ gantvā parisapariyante nisīdi. Satthā tassa ajjhāsayaṃ oloketvā indriyabhāvanāsuttaṃ (ma. ni. 3.453) desesi. So taṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbaji. Taṃ suttaṃ uggahetvā tadatthamanucintesi. Yathā pana anucintesi, svāyamattho gāthāsu eva āvi bhavissati. So tathā anuvicintento āyatanamukhena vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahattaṃ patto. Aparabhāge attanā cintitākāraṃ pakāsento –
੭੨੬.
726.
‘‘ਸਮਣਸ੍ਸ ਅਹੁ ਚਿਨ੍ਤਾ, ਪਾਰਾਪਰਿਯਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ।
‘‘Samaṇassa ahu cintā, pārāpariyassa bhikkhuno;
ਏਕਕਸ੍ਸ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ, ਪવਿવਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਝਾਯਿਨੋ॥
Ekakassa nisinnassa, pavivittassa jhāyino.
੭੨੭.
727.
‘‘ਕਿਮਾਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਸੋ, ਕਿਂ વਤਂ ਕਿਂ ਸਮਾਚਾਰਂ।
‘‘Kimānupubbaṃ puriso, kiṃ vataṃ kiṃ samācāraṃ;
ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀਸ੍ਸ, ਨ ਚ ਕਞ੍ਚਿ વਿਹੇਠਯੇ॥
Attano kiccakārīssa, na ca kañci viheṭhaye.
੭੨੮.
728.
‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ, ਹਿਤਾਯ ਅਹਿਤਾਯ ਚ।
‘‘Indriyāni manussānaṃ, hitāya ahitāya ca;
ਅਰਕ੍ਖਿਤਾਨਿ ਅਹਿਤਾਯ, ਰਕ੍ਖਿਤਾਨਿ ਹਿਤਾਯ ਚ॥
Arakkhitāni ahitāya, rakkhitāni hitāya ca.
੭੨੯.
729.
‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੇવ ਸਾਰਕ੍ਖਂ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਚ ਗੋਪਯਂ।
‘‘Indriyāneva sārakkhaṃ, indriyāni ca gopayaṃ;
ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀਸ੍ਸ, ਨ ਚ ਕਞ੍ਚਿ વਿਹੇਠਯੇ॥
Attano kiccakārīssa, na ca kañci viheṭhaye.
੭੩੦.
730.
‘‘ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚੇ ਰੂਪੇਸੁ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਅਨਿવਾਰਯਂ।
‘‘Cakkhundriyaṃ ce rūpesu, gacchantaṃ anivārayaṃ;
ਅਨਾਦੀਨવਦਸ੍ਸਾવੀ, ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਾ ਨ ਹਿ ਮੁਚ੍ਚਤਿ॥
Anādīnavadassāvī, so dukkhā na hi muccati.
੭੩੧.
731.
‘‘ਸੋਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚੇ ਸਦ੍ਦੇਸੁ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਅਨਿવਾਰਯਂ।
‘‘Sotindriyaṃ ce saddesu, gacchantaṃ anivārayaṃ;
ਅਨਾਦੀਨવਦਸ੍ਸਾવੀ, ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਾ ਨ ਹਿ ਮੁਚ੍ਚਤਿ॥
Anādīnavadassāvī, so dukkhā na hi muccati.
੭੩੨.
732.
‘‘ਅਨਿਸ੍ਸਰਣਦਸ੍ਸਾવੀ, ਗਨ੍ਧੇ ਚੇ ਪਟਿਸੇવਤਿ।
‘‘Anissaraṇadassāvī, gandhe ce paṭisevati;
ਨ ਸੋ ਮੁਚ੍ਚਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮ੍ਹਾ, ਗਨ੍ਧੇਸੁ ਅਧਿਮੁਚ੍ਛਿਤੋ॥
Na so muccati dukkhamhā, gandhesu adhimucchito.
੭੩੩.
733.
‘‘ਅਮ੍ਬਿਲਂ ਮਧੁਰਗ੍ਗਞ੍ਚ, ਤਿਤ੍ਤਕਗ੍ਗਮਨੁਸ੍ਸਰਂ।
‘‘Ambilaṃ madhuraggañca, tittakaggamanussaraṃ;
ਰਸਤਣ੍ਹਾਯ ਗਧਿਤੋ, ਹਦਯਂ ਨਾવਬੁਜ੍ਝਤਿ॥
Rasataṇhāya gadhito, hadayaṃ nāvabujjhati.
੭੩੪.
734.
‘‘ਸੁਭਾਨ੍ਯਪ੍ਪਟਿਕੂਲਾਨਿ , ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਨਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਂ।
‘‘Subhānyappaṭikūlāni , phoṭṭhabbāni anussaraṃ;
ਰਤ੍ਤੋ ਰਾਗਾਧਿਕਰਣਂ, વਿવਿਧਂ વਿਨ੍ਦਤੇ ਦੁਖਂ॥
Ratto rāgādhikaraṇaṃ, vividhaṃ vindate dukhaṃ.
੭੩੫.
735.
‘‘ਮਨਂ ਚੇਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ, ਯੋ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ।
‘‘Manaṃ cetehi dhammehi, yo na sakkoti rakkhituṃ;
ਤਤੋ ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨ੍વੇਤਿ, ਸਬ੍ਬੇਹੇਤੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ॥
Tato naṃ dukkhamanveti, sabbehetehi pañcahi.
੭੩੬.
736.
‘‘ਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਂ, ਬਹੁਸ੍ਸ ਕੁਣਪਸ੍ਸ ਚ।
‘‘Pubbalohitasampuṇṇaṃ, bahussa kuṇapassa ca;
ਨਰવੀਰਕਤਂ વਗ੍ਗੁਂ, ਸਮੁਗ੍ਗਮਿવ ਚਿਤ੍ਤਿਤਂ॥
Naravīrakataṃ vagguṃ, samuggamiva cittitaṃ.
੭੩੭.
737.
‘‘ਕਟੁਕਂ ਮਧੁਰਸ੍ਸਾਦਂ, ਪਿਯਨਿਬਨ੍ਧਨਂ ਦੁਖਂ।
‘‘Kaṭukaṃ madhurassādaṃ, piyanibandhanaṃ dukhaṃ;
ਖੁਰਂવ ਮਧੁਨਾ ਲਿਤ੍ਤਂ, ਉਲ੍ਲਿਹਂ ਨਾવਬੁਜ੍ਝਤਿ॥
Khuraṃva madhunā littaṃ, ullihaṃ nāvabujjhati.
੭੩੮.
738.
‘‘ਇਤ੍ਥਿਰੂਪੇ ਇਤ੍ਥਿਸਰੇ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇਪਿ ਚ ਇਤ੍ਥਿਯਾ।
‘‘Itthirūpe itthisare, phoṭṭhabbepi ca itthiyā;
ਇਤ੍ਥਿਗਨ੍ਧੇਸੁ ਸਾਰਤ੍ਤੋ, વਿવਿਧਂ વਿਨ੍ਦਤੇ ਦੁਖਂ॥
Itthigandhesu sāratto, vividhaṃ vindate dukhaṃ.
੭੩੯.
739.
‘‘ਇਤ੍ਥਿਸੋਤਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ, ਸਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚਸੁ।
‘‘Itthisotāni sabbāni, sandanti pañca pañcasu;
ਤੇਸਮਾવਰਣਂ ਕਾਤੁਂ, ਯੋ ਸਕ੍ਕੋਤਿ વੀਰਿਯવਾ॥
Tesamāvaraṇaṃ kātuṃ, yo sakkoti vīriyavā.
੭੪੦.
740.
‘‘ਸੋ ਅਤ੍ਥવਾ ਸੋ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋ, ਸੋ ਦਕ੍ਖੋ ਸੋ વਿਚਕ੍ਖਣੋ।
‘‘So atthavā so dhammaṭṭho, so dakkho so vicakkhaṇo;
ਕਰੇਯ੍ਯ ਰਮਮਾਨੋਪਿ, ਕਿਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ॥
Kareyya ramamānopi, kiccaṃ dhammatthasaṃhitaṃ.
੭੪੧.
741.
‘‘ਅਥੋ ਸੀਦਤਿ ਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਂ, વਜ੍ਜੇ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕਂ।
‘‘Atho sīdati saññuttaṃ, vajje kiccaṃ niratthakaṃ;
ਨ ਤਂ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਿਤ੍વਾ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ વਿਚਕ੍ਖਣੋ॥
Na taṃ kiccanti maññitvā, appamatto vicakkhaṇo.
੭੪੨.
742.
‘‘ਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੇਨ ਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਂ, ਯਾ ਚ ਧਮ੍ਮਗਤਾ ਰਤਿ।
‘‘Yañca atthena saññuttaṃ, yā ca dhammagatā rati;
ਤਂ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤੇਥ, ਸਾ ਹਿ વੇ ਉਤ੍ਤਮਾ ਰਤਿ॥
Taṃ samādāya vattetha, sā hi ve uttamā rati.
੭੪੩.
743.
‘‘ਉਚ੍ਚਾવਚੇਹੁਪਾਯੇਹਿ, ਪਰੇਸਮਭਿਜਿਗੀਸਤਿ।
‘‘Uccāvacehupāyehi, paresamabhijigīsati;
ਹਨ੍ਤ੍વਾ વਧਿਤ੍વਾ ਅਥ ਸੋਚਯਿਤ੍વਾ, ਆਲੋਪਤਿ ਸਾਹਸਾ ਯੋ ਪਰੇਸਂ॥
Hantvā vadhitvā atha socayitvā, ālopati sāhasā yo paresaṃ.
੭੪੪.
744.
‘‘ਤਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਆਣਿਯਾ ਆਣਿਂ, ਨਿਹਨ੍ਤਿ ਬਲવਾ ਯਥਾ।
‘‘Tacchanto āṇiyā āṇiṃ, nihanti balavā yathā;
ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹੇવ, ਨਿਹਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲੋ ਤਥਾ॥
Indriyānindriyeheva, nihanti kusalo tathā.
੭੪੫.
745.
‘‘ਸਦ੍ਧਂ વੀਰਿਯਂ ਸਮਾਧਿਞ੍ਚ, ਸਤਿਪਞ੍ਞਞ੍ਚ ਭਾવਯਂ।
‘‘Saddhaṃ vīriyaṃ samādhiñca, satipaññañca bhāvayaṃ;
ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚਹਿ ਹਨ੍ਤ੍વਾਨ, ਅਨੀਘੋ ਯਾਤਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ॥
Pañca pañcahi hantvāna, anīgho yāti brāhmaṇo.
੭੪੬.
746.
‘‘ਸੋ ਅਤ੍ਥવਾ ਸੋ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋ, ਕਤ੍વਾ વਾਕ੍ਯਾਨੁਸਾਸਨਿਂ।
‘‘So atthavā so dhammaṭṭho, katvā vākyānusāsaniṃ;
ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਸੋ ਨਰੋ ਸੁਖਮੇਧਤੀ’’ਤਿ॥ – ਇਮਾ ਗਾਥਾ ਅਭਾਸਿ।
Sabbena sabbaṃ buddhassa, so naro sukhamedhatī’’ti. – imā gāthā abhāsi;
ਤਤ੍ਥ ਸਮਣਸ੍ਸਾਤਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ। ਅਹੂਤਿ ਅਹੋਸਿ। ਚਿਨ੍ਤਾਤਿ ਧਮ੍ਮਚਿਨ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮવਿਚਾਰਣਾ। ਪਾਰਾਪਰਿਯਸ੍ਸਾਤਿ ਪਾਰਾਪਰਗੋਤ੍ਤਸ੍ਸ। ‘‘ਪਾਰਾਚਰਿਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੁਨੋਤਿ ਸਂਸਾਰੇ ਭਯਂ ਇਕ੍ਖਨਸੀਲਸ੍ਸ। ਏਕਕਸ੍ਸਾਤਿ ਅਸਹਾਯਸ੍ਸ, ਏਤੇਨ ਕਾਯવਿવੇਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪવਿવਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪવਿવੇਕਹੇਤੁਨਾ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੇਨ વਿવੇਕਂ ਆਰਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਏਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਝਾਯਿਨੋ’’ਤਿ। ਝਾਯਿਨੋਤਿ ਝਾਯਨਸੀਲਸ੍ਸ, ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇਸੁ ਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਥੇਰੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ વਦਤਿ।
Tattha samaṇassāti pabbajitassa. Ahūti ahosi. Cintāti dhammacintā dhammavicāraṇā. Pārāpariyassāti pārāparagottassa. ‘‘Pārācariyassā’’tipi paṭhanti. Bhikkhunoti saṃsāre bhayaṃ ikkhanasīlassa. Ekakassāti asahāyassa, etena kāyavivekaṃ dasseti. Pavivittassāti pavivekahetunā kilesānaṃ vikkhambhanena vivekaṃ āraddhassa, etena cittavivekaṃ dasseti. Tenāha ‘‘jhāyino’’ti. Jhāyinoti jhāyanasīlassa, yonisomanasikāresu yuttassāti attho. Sabbametaṃ thero attānaṃ paraṃ viya katvā vadati.
‘‘ਕਿਮਾਨੁਪੁਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਂ ਚਿਨ੍ਤਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਗਾਥਾਯਂ ਤਾવ ਕਿਮਾਨੁਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮੋ, ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਮੇવ વਕ੍ਖਮਾਨੇਸੁ વਤਸਮਾਚਾਰੇਸੁ ਕੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੋ, ਕੇਨ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਤੇ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪੁਰਿਸੋ ਕਿਂ વਤਂ ਕਿਂ ਸਮਾਚਾਰਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਕਾਮੋ ਪੁਰਿਸੋ ਸਮਾਦਿਯਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ‘‘વਤ’’ਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ, ਕੀਦਿਸਂ ਸੀਲਂ ਸਮਾਚਾਰਂ, ਸਮਾਚਰਨ੍ਤੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਾਰੀ ਅਸ੍ਸ, ਕਞ੍ਚਿ ਸਤ੍ਤਂ ਨ ਚ વਿਹੇਠਯੇ, ਨ ਬਾਧੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨਾਮ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ, ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾ, ਤਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰવਿਹੇਠਨਾਯ ਲੇਸੋਪਿ ਨਤ੍ਥਿ ਤਾਯ ਸਤਿ ਸਮਣਭਾવਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ।
‘‘Kimānupubba’’ntiādinā taṃ cintanaṃ dasseti. Tattha paṭhamagāthāyaṃ tāva kimānupubbanti anupubbaṃ anukkamo, anupubbameva vakkhamānesu vatasamācāresu ko anukkamo, kena anukkamena te paṭipajjitabbāti attho. Puriso kiṃ vataṃ kiṃ samācāranti atthakāmo puriso samādiyitabbaṭṭhena ‘‘vata’’nti laddhanāmaṃ, kīdisaṃ sīlaṃ samācāraṃ, samācaranto, attano kiccakārī kattabbakārī assa, kañci sattaṃ na ca viheṭhaye, na bādheyyāti attho. Attano kiccaṃ nāma samaṇadhammo, saṅkhepato sīlasamādhipaññā, taṃ sampādentassa paraviheṭhanāya lesopi natthi tāya sati samaṇabhāvasseva abhāvato.
ਯਥਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਨ ਹਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ ਪਰੂਪਘਾਤੀ, ਨ ਸਮਣੋ ਹੋਤਿ ਪਰਂ વਿਹੇਠਯਨ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੮੪)। ਏਤ੍ਥ ਚ વਤਗ੍ਗਹਣੇਨ વਾਰਿਤ੍ਤਸੀਲਂ ਗਹਿਤਂ, ਸਮਾਚਾਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਮਾਚਰਿਤਬ੍ਬਤੋ ਚਾਰਿਤ੍ਤਸੀਲੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਝਾਨવਿਪਸ੍ਸਨਾਦਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਾਰਿਤ੍ਤਸੀਲਂ ਪਧਾਨਂ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਚ ਯਸ੍ਮਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੇ ਸਿਦ੍ਧੇ ਸਬ੍ਬਂ ਸੀਲਂ ਸੁਰਕ੍ਖਿਤਂ, ਸੁਗੋਪਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਸੀਲਂ ਤਾવ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਅਰਕ੍ਖਣੇ ਰਕ੍ਖਣੇ ਚ ਆਦੀਨવਾਨਿਸਂਸੇ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀਤਿ ਰਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਨਿਦਸ੍ਸਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਛ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ ਰਕ੍ਖਣਯੋਗ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਹਿਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥਾਯ। ਅਹਿਤਾਯਾਤਿ ਅਨਤ੍ਥਾਯ। ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વਚਨਸੇਸੋ। ਕਥਂ ਪਨ ਤਾਨਿਯੇવ ਹਿਤਾਯ ਚ ਅਹਿਤਾਯ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਰਕ੍ਖਿਤਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਸਤਿਕવਾਟੇਨ ਅਪਿਹਿਤਾਨਿ, ਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦਿਪਾਪਧਮ੍ਮਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਦ੍વਾਰਭਾવਤੋ ਅਨਤ੍ਥਾਯ ਪਿਹਿਤਾਨਿ, ਤਦਭਾવਤੋ ਅਤ੍ਥਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ।
Yathāha bhagavā – ‘‘na hi pabbajito parūpaghātī, na samaṇo hoti paraṃ viheṭhayanto’’ti (dha. pa. 184). Ettha ca vataggahaṇena vārittasīlaṃ gahitaṃ, samācāraggahaṇena samācaritabbato cārittasīlena saddhiṃ jhānavipassanādi, tasmā vārittasīlaṃ padhānaṃ. Tatthāpi ca yasmā indriyasaṃvare siddhe sabbaṃ sīlaṃ surakkhitaṃ, sugopitameva hoti, tasmā indriyasaṃvarasīlaṃ tāva dassetukāmo indriyānaṃ arakkhaṇe rakkhaṇe ca ādīnavānisaṃse vibhāvento ‘‘indriyāni manussāna’’ntiādimāha. Tattha indriyānīti rakkhitabbadhammanidassanaṃ, tasmā cakkhādīni cha indriyānīti vuttaṃ hoti. Manussānanti rakkhaṇayogyapuggalanidassanaṃ. Hitāyāti atthāya. Ahitāyāti anatthāya. Hontīti vacanaseso. Kathaṃ pana tāniyeva hitāya ca ahitāya hontīti āha ‘‘rakkhitānī’’tiādi. Tassattho – yassa cakkhādīni indriyāni satikavāṭena apihitāni, tassa rūpādīsu abhijjhādipāpadhammapavattiyā dvārabhāvato anatthāya pihitāni, tadabhāvato atthāya saṃvattantīti.
ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੇવ ਸਾਰਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ ਸੀਲਸਮ੍ਪਦਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ, ਸੀਲਸਮ੍ਪਦਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਦਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ, ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਦਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਦਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰਕ੍ਖਾ ਅਤ੍ਤਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾવ ਮੂਲਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੇવ ਸਾਰਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ। ਸਤਿਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੇਨ ਆਰਕ੍ਖੇਨ ਸਂਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਏવ ਤਾવ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ, ਯਥਾ ਅਕੁਸਲਚੋਰਾ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਦ੍વਾਰੇਹਿ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਕੁਸਲਂ ਭਣ੍ਡਂ ਨ વਿਲੁਮ੍ਪਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਤਾਨਿ ਪਿਦਹਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾਰਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਚ ਸਂ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਾਭਾવਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਸਾਰਾਗੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ। ‘‘ਸਂਰਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਪਾਠੋ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਚ ਗੋਪਯਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਪਰਿਯਾਯવਚਨਂ, ਪਰਿਯਾਯવਚਨੇ ਪਯੋਜਨਂ ਨੇਤ੍ਤਿਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਕਾਰੀਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਤ੍ਤਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ‘‘ਨ ਚ ਕਞ੍ਚਿ વਿਹੇਠਯੇ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ, ਉਭਯੇਨਾਪਿ વਾ ਅਤ੍ਤਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਪਰਾવਿਹੇਠਨਸ੍ਸਾਪਿ ਅਤ੍ਤਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ। ਅਥ વਾ ਪਦਦ੍વਯੇਨਪਿ ਅਤ੍ਤਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਸੇਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾਪਿ ਅਤ੍ਤਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ।
Indriyānevasārakkhanti yasmā indriyasaṃvaro paripuṇṇo sīlasampadaṃ paripūreti, sīlasampadā paripuṇṇā samādhisampadaṃ paripūreti, samādhisampadā paripuṇṇā paññāsampadaṃ paripūreti, tasmā indriyārakkhā attahitapaṭipattiyāva mūlanti dassento āha ‘‘indriyāneva sārakkha’’nti. Satipubbaṅgamena ārakkhena saṃrakkhanto yonisomanasikārena indriyāni eva tāva sammadeva rakkhanto, yathā akusalacorā tehi tehi dvārehi pavisitvā cittasantāne kusalaṃ bhaṇḍaṃ na vilumpanti, tathā tāni pidahantoti attho. Sārakkhanti ca saṃ-saddassa sābhāvaṃ katvā vuttaṃ, ‘‘sārāgo’’tiādīsu viya. ‘‘Saṃrakkha’’nti ca pāṭho. Indriyāni ca gopayanti tasseva pariyāyavacanaṃ, pariyāyavacane payojanaṃ nettiaṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. ‘‘Attano kiccakārīssā’’ti iminā attahitapaṭipattiṃ dasseti, ‘‘na ca kañci viheṭhaye’’ti iminā parahitapaṭipattiṃ, ubhayenāpi vā attahitapaṭipattimeva dasseti parāviheṭhanassāpi attahitapaṭipattibhāvato. Atha vā padadvayenapi attahitapaṭipattiṃ dasseti puthujjanassa sekkhassa ca parahitapaṭipattiyāpi attahitapaṭipattibhāvato.
ਏવਂ ਰਕ੍ਖਿਤਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਹਿਤਾਯ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੋਦਾਨਪਕ੍ਖਂ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨੇવ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ, ਅਰਕ੍ਖਿਤਾਨਿ ਅਹਿਤਾਯ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਂ ਪਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚੇ ਰੂਪੇਸੁ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਅਨਿવਾਰਯਂ। ਅਨਾਦੀਨવਦਸ੍ਸਾવੀਤਿ ਯੋ ਨੀਲਪੀਤਾਦਿਭੇਦੇਸੁ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠੇਸੁ ਰੂਪਾਯਤਨੇਸੁ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਯਥਾਰੁਚਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਂ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਨਿવਾਰਯਂ, ਅਨਿવਾਰਯਨ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਬਾਹਨ੍ਤੋ ਤਥਾਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਾવੀ ਨ ਹੋਤਿ ਚੇ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਂ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਂ ਦੋਸਂ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ ਚੇ । ‘‘ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਨਿવਾਰਯੇ ਅਨਿਸ੍ਸਰਣਦਸ੍ਸਾવੀ’’ਤਿ ਚ ਪਾਠੋ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ‘‘ਦਿਟ੍ਠੇ ਦਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੯੫) વੁਤ੍ਤવਿਧਿਨਾ ਦਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਠਤ੍વਾ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞવਸੇਨ ਰੂਪਾਯਤਨੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਤਤ੍ਥ ਨਿਸ੍ਸਰਣਦਸ੍ਸਾવੀ ਨਾਮ। વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਅਨਿਸ੍ਸਰਣਦਸ੍ਸਾવੀ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਦੁਕ੍ਖਾ ਨ ਹਿ ਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਸੋ ਏવਰੂਪੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਨ ਮੁਚ੍ਚਤੇવ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਅਨਿવਾਰਣਂ ਨਾਮ ਯਥਾ ਤੇਨ ਦ੍વਾਰੇਨ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦਯੋ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾ ਅਨ੍વਾਸ੍ਸવੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਨਂ, ਤਂ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਨੁਟ੍ਠਾਪਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਧਿਮੁਚ੍ਛਿਤੋਤਿ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਤਣ੍ਹਾਯ ਮੁਚ੍ਛਂ ਆਪਨ੍ਨੋ। ਅਮ੍ਬਿਲਨ੍ਤਿ ਅਮ੍ਬਿਲਰਸਂ। ਮਧੁਰਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਮਧੁਰਰਸਕੋਟ੍ਠਾਸਂ। ਤਥਾ ਤਿਤ੍ਤਕਗ੍ਗਂ। ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਤਂ ਤਂ ਰਸਂ ਅਨੁવਿਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤੋ। ਗਨ੍ਥਿਤੋਤਿ ਰਸਤਣ੍ਹਾਯ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਰਸੇ ਗਨ੍ਥਿਤੋ ਬਨ੍ਧੋ। ‘‘ਗਧਿਤੋ’’ਤਿ ਚ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਗੇਧਂ ਆਪਨ੍ਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਹਦਯਂ ਨਾવਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਨ੍ਤਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਦਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਨ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤਿ , ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਹਦਯਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਂ ਅਨવਜ੍ਜਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮ੍ਮਦ੍ਦਨਰਸਤਣ੍ਹਾਯ ਗਧਿਤੋ ਨਾવਬੁਜ੍ਝਤਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Evaṃ rakkhitāni indriyāni hitāya hontīti vodānapakkhaṃ saṅkhepeneva dassetvā, arakkhitāni ahitāya hontīti saṃkilesapakkhaṃ pana vibhajitvā dassento ‘‘cakkhundriyaṃ ce’’tiādimāha. Tattha cakkhundriyaṃ ce rūpesu, gacchantaṃ anivārayaṃ. Anādīnavadassāvīti yo nīlapītādibhedesu iṭṭhāniṭṭhesu rūpāyatanesu gacchantaṃ yathāruci pavattantaṃ cakkhundriyaṃ anivārayaṃ, anivārayanto appaṭibāhanto tathāpavattiyaṃ ādīnavadassāvī na hoti ce, diṭṭhadhammikaṃ samparāyikañca ādīnavaṃ dosaṃ na passati ce . ‘‘Gacchantaṃ nivāraye anissaraṇadassāvī’’ti ca pāṭho. Tattha yo ‘‘diṭṭhe diṭṭhamattaṃ bhavissatī’’ti (saṃ. ni. 4.95) vuttavidhinā diṭṭhamatteyeva ṭhatvā satisampajaññavasena rūpāyatane pavattamāno tattha nissaraṇadassāvī nāma. Vuttavipariyāyena anissaraṇadassāvī daṭṭhabbo. So dukkhā na hi muccatīti so evarūpo puggalo vaṭṭadukkhato na muccateva. Ettha ca cakkhundriyassa anivāraṇaṃ nāma yathā tena dvārena abhijjhādayo pāpadhammā anvāssaveyyuṃ, tathā pavattanaṃ, taṃ pana atthato satisampajaññassa anuṭṭhāpanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sesindriyesupi eseva nayo. Adhimucchitoti adhimuttataṇhāya mucchaṃ āpanno. Ambilanti ambilarasaṃ. Madhuragganti madhurarasakoṭṭhāsaṃ. Tathā tittakaggaṃ. Anussaranti assādavasena taṃ taṃ rasaṃ anuvicintento. Ganthitoti rasataṇhāya tasmiṃ tasmiṃ rase ganthito bandho. ‘‘Gadhito’’ti ca paṭhanti, gedhaṃ āpannoti attho. Hadayaṃ nāvabujjhatīti ‘‘dukkhassantaṃ karissāmī’’ti pabbajjādikkhaṇe uppannaṃ cittaṃ na jānāti na sallakkheti , sāsanassa hadayaṃ abbhantaraṃ anavajjadhammānaṃ sammaddanarasataṇhāya gadhito nāvabujjhati na jānāti, na paṭipajjatīti attho.
ਸੁਭਾਨੀਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਾਨਿ। ਅਪ੍ਪਟਿਕੂਲਾਨੀਤਿ ਮਨੋਰਮਾਨਿ, ਇਟ੍ਠਾਨਿ। ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਉਪਾਦਿਣ੍ਣਾਨੁਪਾਦਿਣ੍ਣਪ੍ਪਭੇਦੇ ਫਸ੍ਸੇ। ਰਤ੍ਤੋਤਿ ਰਜ੍ਜਨਸਭਾવੇਨ ਰਾਗੇਨ ਰਤ੍ਤੋ। ਰਾਗਾਧਿਕਰਣਨ੍ਤਿ ਰਾਗਹੇਤੁ। વਿવਿਧਂ વਿਨ੍ਦਤੇ ਦੁਖਨ੍ਤਿ ਰਾਗਪਰਿਲ਼ਾਹਾਦਿવਸੇਨ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਞ੍ਚ ਨਿਰਯਸਨ੍ਤਾਪਾਦਿવਸੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਪਰਾਯਞ੍ਚ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਟਿਲਭਤਿ।
Subhānīti sundarāni. Appaṭikūlānīti manoramāni, iṭṭhāni. Phoṭṭhabbānīti upādiṇṇānupādiṇṇappabhede phasse. Rattoti rajjanasabhāvena rāgena ratto. Rāgādhikaraṇanti rāgahetu. Vividhaṃ vindate dukhanti rāgapariḷāhādivasena diṭṭhadhammikañca nirayasantāpādivasena abhisamparāyañca nānappakāraṃ dukkhaṃ paṭilabhati.
ਮਨਂ ਚੇਤੇਹੀਤਿ ਮਨਞ੍ਚ ਏਤੇਹਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਹਿ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪਭੇਦੇਹਿ ਚ। ਨਨ੍ਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲਂ। ਸਬ੍ਬੇਹੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿਪਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਮਨਂ, ਮਨੋਦ੍વਾਰਂ, ਏਤੇਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪਭੇਦਤੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਨਕਪਾਪਕਮ੍ਮਨਿવਾਰਣੇਨ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ, ਗੋਪਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਤੋ ਤਸ੍ਸ ਅਰਕ੍ਖਣਤੋ ਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨ੍વੇਤਿ, ਅਨੁਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਨੁਗਚ੍ਛਨ੍ਤਞ੍ਚ ਏਤੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿਪਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਹਿ ਛਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇਹਿ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤੀਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਸੋਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ ਅਸਮ੍ਪਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਿਭਾવਤੋ ‘‘ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਅਨਿવਾਰਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਇਤਰਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੀਤਿ ‘‘ਗਨ੍ਧੇ ਚੇ ਪਟਿਸੇવਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਚ ਰਸਤਣ੍ਹਾ ਚ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਤਣ੍ਹਾ ਚ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਸੇਸਤੋ ਬਲવਤੀਤਿ ‘‘ਰਸਤਣ੍ਹਾਯ ਗਧਿਤੋ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਨਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋਤਿ’’ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Manaṃ cetehīti manañca etehi rūpārammaṇādīhi dhammārammaṇappabhedehi ca. Nanti puggalaṃ. Sabbehīti sabbehi pañcahipi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo puggalo manaṃ, manodvāraṃ, etehi yathāvuttehi rūpādīhi pañcahi dhammehi dhammārammaṇappabhedato ca. Tattha pavattanakapāpakammanivāraṇena rakkhituṃ, gopituṃ na sakkoti, tato tassa arakkhaṇato naṃ puggalaṃ taṃnimittaṃ dukkhaṃ anveti, anugacchati, anugacchantañca etehi pañcahipi rūpārammaṇādīhi chaṭṭhārammaṇena saddhiṃ sabbehipi ārammaṇappaccayabhūtehi anugacchatīti. Ettha cakkhundriyaṃ, sotindriyañca asampattaggāhibhāvato ‘‘gacchantaṃ anivāraya’’nti vuttaṃ itaraṃ sampattaggāhīti ‘‘gandhe ce paṭisevatī’’tiādinā vuttaṃ. Tatthāpi ca rasataṇhā ca phoṭṭhabbataṇhā ca sattānaṃ visesato balavatīti ‘‘rasataṇhāya gadhito, phoṭṭhabbāni anussarantoti’’ vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ਏવਂ ਅਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਛਹਿ ਦ੍વਾਰੇਹਿ ਛਸੁਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਅਸਂવਰਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਦੁਕ੍ਖਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਸ੍વਾਯਮਸਂવਰੋ ਯਸ੍ਮਾ ਸਰੀਰਸਭਾવਾਨવਬੋਧੇਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਰੀਰਸਭਾવਂ વਿਚਿਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਗਾਥਾਦ੍વਯਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਸਰੀਰਂ ਨਾਮੇਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨ ਲੋਹਿਤੇਨ ਚ ਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਂ ਭਰਿਤਂ ਅਞ੍ਞੇਨ ਚ ਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹਾਦਿਨਾ ਬਹੁਨਾ ਕੁਣਪੇਨ, ਤਯਿਦਂ ਨਰવੀਰੇਨ ਨਰੇਸੁ ਛੇਕੇਨ ਸਿਪ੍ਪਾਚਰਿਯੇਨ ਕਤਂ વਗ੍ਗੁ ਮਟ੍ਠਂ ਲਾਖਾਪਰਿਕਮ੍ਮਾਦਿਨਾ ਚਿਤ੍ਤਿਤਂ, ਅਨ੍ਤੋ ਪਨ ਗੂਥਾਦਿਅਸੁਚਿਭਰਿਤਂ ਸਮੁਗ੍ਗਂ વਿਯ ਛવਿਮਤ੍ਤਮਨੋਹਰਂ ਬਾਲਜਨਸਮ੍ਮੋਹਂ ਦੁਕ੍ਖਸਭਾવਤਾਯ ਨਿਰਯਾਦਿਦੁਕ੍ਖਤਾਪਨਤੋ ਚ ਕਟੁਕਂ, ਪਰਿਕਪ੍ਪਸਮ੍ਭવੇਨ ਅਮੂਲਕੇਨ ਅਸ੍ਸਾਦਮਤ੍ਤੇਨ ਮਧੁਰਤਾਯ ਮਧੁਰਸ੍ਸਾਦਂ, ਤਤੋ ਏવ ਪਿਯਭਾવਨਿਬਨ੍ਧਨੇਨ ਪਿਯਨਿਬਨ੍ਧਨਂ, ਦੁਸ੍ਸਹਤਾਯ ਅਪ੍ਪਤੀਤਤਾਯ ਚ ਦੁਖਂ, ਈਦਿਸੇ ਸਰੀਰੇ ਅਸ੍ਸਾਦਲੋਭੇਨ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੁਯ੍ਯਮਾਨਂ ਅਨવਬੁਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਲੋਕੋ ਮਧੁਰਗਿਦ੍ਧੋ ਖੁਰਧਾਰਾਲੇਹਕਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ।
Evaṃ aguttadvārassa puggalassa chahi dvārehi chasupi ārammaṇesu asaṃvaranimittaṃ uppajjanakadukkhaṃ dassetvā svāyamasaṃvaro yasmā sarīrasabhāvānavabodhena hoti, tasmā sarīrasabhāvaṃ vicinanto ‘‘pubbalohitasampuṇṇa’’ntiādinā gāthādvayamāha. Tassattho – sarīraṃ nāmetaṃ pubbena lohitena ca sampuṇṇaṃ bharitaṃ aññena ca pittasemhādinā bahunā kuṇapena, tayidaṃ naravīrena naresu chekena sippācariyena kataṃ vaggu maṭṭhaṃ lākhāparikammādinā cittitaṃ, anto pana gūthādiasucibharitaṃ samuggaṃ viya chavimattamanoharaṃ bālajanasammohaṃ dukkhasabhāvatāya nirayādidukkhatāpanato ca kaṭukaṃ, parikappasambhavena amūlakena assādamattena madhuratāya madhurassādaṃ, tato eva piyabhāvanibandhanena piyanibandhanaṃ, dussahatāya appatītatāya ca dukhaṃ, īdise sarīre assādalobhena mahādukkhaṃ paccanubhuyyamānaṃ anavabujjhanto loko madhuragiddho khuradhārālehakapuriso viya daṭṭhabboti.
ਇਦਾਨਿ ਏਤੇ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਗੋਚਰਭੂਤਾ ਰੂਪਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ વਿਸੇਸਤੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਇਤ੍ਥਿਪਟਿਬਦ੍ਧਾ ਕਮਨੀਯਾਤਿ ਤਤ੍ਥ ਸਂવਰੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਤ੍ਥਿਰੂਪੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਇਤ੍ਥਿਰੂਪੇਤਿ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਰੂਪਾਯਤਨਸਙ੍ਖਾਤੇ વਣ੍ਣੇ। ਅਪਿ ਚ ਯੋ ਕੋਚਿ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਨਿવਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਲਙ੍ਕਾਰਸ੍ਸ વਾ ਗਨ੍ਧવਣ੍ਣਕਾਦੀਨਂ વਾ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਨਮਾਲਾਨਂ વਾ ਕਾਯਪਟਿਬਦ੍ਧੋ વਣ੍ਣੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવਾਯ ਉਪਕਪ੍ਪਤਿ, ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ‘‘ਇਤ੍ਥਿਰੂਪ’’ਨ੍ਤ੍વੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਤ੍ਥਿਸਰੇਤਿ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਗੀਤਲਪਿਤਹਸਿਤਰੁਦਿਤਸਦ੍ਦੇ। ਅਪਿ ਚ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਨਿવਤ੍ਥવਤ੍ਥਸ੍ਸਪਿ ਅਲਙ੍ਕਤਅਲਙ੍ਕਾਰਸ੍ਸਪਿ ਇਤ੍ਥਿਪਯੋਗਨਿਪ੍ਫਾਦਿਤਾ વੇਣੁવੀਣਾਸਙ੍ਖਪਣવਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਦ੍ਦਾ ਇਧ ਇਤ੍ਥਿਸਰਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਬ੍ਬੋਪੇਸੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਕਡ੍ਢਤੀਤਿ। ‘‘ਇਤ੍ਥਿਰਸੇ’’ਤਿ ਪਨ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਰਸਾਯਤਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਕਿਂਕਾਰਪਟਿਸ੍ਸਾવਿਤਾਦਿવਸੇਨ ਅਸ੍ਸવਰਸੋ ਚੇવ ਪਰਿਭੋਗਰਸੋ ਚ ਇਤ੍ਥਿਰਸੋਤਿ ਏਕੇ। ਯੋ ਪਨ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਓਟ੍ਠਮਂਸਸਮ੍ਮਕ੍ਖਿਤਖੇਲ਼ਾਦਿਰਸੋ, ਯੋ ਚ ਤਾਯ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਦਿਨ੍ਨਯਾਗੁਭਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਰਸੋ, ਸਬ੍ਬੋਪੇਸੋ ‘‘ਇਤ੍ਥਿਰਸੋ’’ਤ੍વੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇਪਿ ਚ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਇਤ੍ਥਿਸਰੀਰਾਰੂਲ਼੍ਹਾਨਂ વਤ੍ਥਾਲਙ੍ਕਾਰਮਾਲਾਦੀਨਂ ਫਸ੍ਸੋ ‘‘ਇਤ੍ਥਿਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤ੍વੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯੇਸਂ ਇਤ੍ਥਿਰੂਪੇ ਇਤ੍ਥਿਸਰੇਤਿ ਪਾਲ਼ਿ, ਤੇਸਂ ਅਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਇਤ੍ਥਿਰਸਸਙ੍ਗਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਇਤ੍ਥਿਗਨ੍ਧੇਸੂਤਿ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਗਨ੍ਧਾਯਤਨੇਸੁ। ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਸਰੀਰਗਨ੍ਧੋ ਨਾਮ ਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧੋ। ਏਕਚ੍ਚਾ ਹਿ ਇਤ੍ਥੀ ਅਸ੍ਸਗਨ੍ਧਿਨੀ ਹੋਤਿ, ਏਕਚ੍ਚਾ ਮੇਣ੍ਡਗਨ੍ਧਿਨੀ, ਏਕਚ੍ਚਾ ਸੇਦਗਨ੍ਧਿਨੀ, ਏਕਚ੍ਚਾ ਸੋਣਿਤਗਨ੍ਧਿਨੀ, ਤਥਾਪਿ ਤਾਸੁ ਅਨ੍ਧਬਾਲੋ ਰਜ੍ਜਤੇવ। ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਪਨ ਇਤ੍ਥਿਰਤਨਸ੍ਸ ਕਾਯਤੋ ਚਨ੍ਦਨਗਨ੍ਧੋ વਾਯਤਿ, ਮੁਖਤੋ ਉਪ੍ਪਲਗਨ੍ਧੋ, ਅਯਂ ਨ ਸਬ੍ਬਾਸਂ ਹੋਤੀਤਿ, ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਸਰੀਰੇ ਆਰੂਲ਼੍ਹੋ ਆਗਨ੍ਤੁਕੋ ਅਨੁਲਿਮ੍ਪਨਾਦਿਗਨ੍ਧੋ ‘‘ਇਤ੍ਥਿਗਨ੍ਧੋ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਾਰਤ੍ਤੋਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਰਤ੍ਤੋ ਗਧਿਤੋ ਮੁਚ੍ਛਿਤੋ, ਇਦਂ ਪਨ ਪਦਂ ‘‘ਇਤ੍ਥਿਰੂਪੇ’’ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। વਿવਿਧਂ વਿਨ੍ਦਤੇ ਦੁਖਨ੍ਤਿ ਇਤ੍ਥਿਰੂਪਾਦੀਸੁ ਸਰਾਗਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਂ વਧਬਨ੍ਧਨਾਦਿવਸੇਨ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਂ ਪਞ੍ਚવਿਧਬਨ੍ਧਨਾਦਿવਸੇਨ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਟਿਲਭਤਿ।
Idāni ete cakkhādīnaṃ gocarabhūtā rūpādayo vuttā, te visesato purisassa itthipaṭibaddhā kamanīyāti tattha saṃvaro kātabboti dassento ‘‘itthirūpe’’tiādimāha. Tattha itthirūpeti itthiyā catusamuṭṭhānikarūpāyatanasaṅkhāte vaṇṇe. Api ca yo koci itthiyā nivatthassa alaṅkārassa vā gandhavaṇṇakādīnaṃ vā piḷandhanamālānaṃ vā kāyapaṭibaddho vaṇṇo purisassa cakkhuviññāṇassa ārammaṇabhāvāya upakappati, sabbametaṃ ‘‘itthirūpa’’ntveva veditabbaṃ. Itthisareti itthiyā gītalapitahasitaruditasadde. Api ca itthiyā nivatthavatthassapi alaṅkataalaṅkārassapi itthipayoganipphāditā veṇuvīṇāsaṅkhapaṇavādīnampi saddā idha itthisaraggahaṇena gahitāti veditabbā. Sabbopeso purisassa cittaṃ ākaḍḍhatīti. ‘‘Itthirase’’ti pana pāḷiyā catusamuṭṭhānikarasāyatanavasena vuttaṃ. Itthiyā kiṃkārapaṭissāvitādivasena assavaraso ceva paribhogaraso ca itthirasoti eke. Yo pana itthiyā oṭṭhamaṃsasammakkhitakheḷādiraso, yo ca tāya purisassa dinnayāgubhattādīnaṃ raso, sabbopeso ‘‘itthiraso’’tveva veditabbo. Phoṭṭhabbepi ca itthiyā kāyasamphasso, itthisarīrārūḷhānaṃ vatthālaṅkāramālādīnaṃ phasso ‘‘itthiphoṭṭhabbo’’tveva veditabbo. Ettha ca yesaṃ itthirūpe itthisareti pāḷi, tesaṃ api-saddena itthirasasaṅgaho daṭṭhabbo. Itthigandhesūti itthiyā catusamuṭṭhānikagandhāyatanesu. Itthiyā sarīragandho nāma duggandho. Ekaccā hi itthī assagandhinī hoti, ekaccā meṇḍagandhinī, ekaccā sedagandhinī, ekaccā soṇitagandhinī, tathāpi tāsu andhabālo rajjateva. Cakkavattino pana itthiratanassa kāyato candanagandho vāyati, mukhato uppalagandho, ayaṃ na sabbāsaṃ hotīti, itthiyā sarīre ārūḷho āgantuko anulimpanādigandho ‘‘itthigandho’’ti veditabbo. Sārattoti suṭṭhu ratto gadhito mucchito, idaṃ pana padaṃ ‘‘itthirūpe’’tiādīsupi yojetabbaṃ. Vividhaṃ vindate dukhanti itthirūpādīsu sarāganimittaṃ diṭṭhadhammikaṃ vadhabandhanādivasena samparāyikaṃ pañcavidhabandhanādivasena nānappakāraṃ dukkhaṃ paṭilabhati.
ਇਤ੍ਥਿਸੋਤਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਰੂਪਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਅਨવਸੇਸਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤਾਨਿ ਸਨ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਚਸੂਤਿ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਸੋਤਾਨਂ। ਆવਰਣਨ੍ਤਿ ਸਂવਰਣਂ, ਯਥਾ ਅਸਂવਰੋ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਂવਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਯੋ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਸੋ વੀਰਿਯવਾ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Itthisotāni sabbānīti itthiyā rūpādiārammaṇāni sabbāni anavasesāni pañca taṇhāsotāni sandanti. Pañcasūti purisassa pañcasu dvāresu. Tesanti tesaṃ pañcannaṃ sotānaṃ. Āvaraṇanti saṃvaraṇaṃ, yathā asaṃvaro na uppajjati, evaṃ satisampajaññaṃ paccupaṭṭhapetvā saṃvaraṃ pavattetuṃ yo sakkoti, so vīriyavā āraddhavīriyo akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāyāti attho.
ਏવਂ ਰੂਪਾਦਿਗੋਚਰੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤਸ੍ਸ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਗਹਟ੍ਠਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੋ ਅਤ੍ਥવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੋ ਅਤ੍ਥવਾ ਸੋ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋ, ਸੋ ਦਕ੍ਖੋ ਸੋ વਿਚਕ੍ਖਣੋਤਿ ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਅਤ੍ਥવਾ, ਬੁਦ੍ਧਿਮਾ, ਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤੋ, ਧਮ੍ਮੇ ਦਕ੍ਖੋ, ਧਮ੍ਮੇ ਛੇਕੋ, ਅਨਲਸੋ વਾ વਿਚਕ੍ਖਣੋ ਇਤਿ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤਾਸੁ ਕੁਸਲੋ ਨਾਮ। ਕਰੇਯ੍ਯ ਰਮਮਾਨੋਪਿ, ਕਿਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਸਂਹਿਤਨ੍ਤਿ ਗੇਹਰਤਿਯਾ ਰਮਮਾਨੋਪਿ ਧਮ੍ਮਤ੍ਥਸਂਹਿਤਂ ਧਮ੍ਮਤੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚ ਅਨਪੇਤਮੇવ ਤਂ ਤਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਭੋਗਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਰਿਪਾਲਨਂ, ਪਰਿਭੋਗਞ੍ਚ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ, ਅવਿਰੋਧੇਨ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ, ਅਬਾਧਨੇਨ, ਤਿવਗ੍ਗਤ੍ਥਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ । ਅਯਞ੍ਚ ਨਯੋ ਯੇਸਂ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਅવਿਰੋਧੇਨ ਤਿવਗ੍ਗਤ੍ਥਸ੍ਸ વਸੇਨ વਤ੍ਤਤਿ ਬਿਮ੍ਬਿਸਾਰਮਹਾਰਾਜਾਦੀਨਂ વਿਯ, ਤੇਸਂ વਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਨ ਯੇਸਂ ਕੇਸਞ੍ਚਿ વਸੇਨਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Evaṃ rūpādigocare pabbajitassa paṭipattiṃ dassetvā idāni gahaṭṭhassa dassetuṃ ‘‘so atthavā’’tiādi vuttaṃ. Tattha so atthavā so dhammaṭṭho, so dakkho so vicakkhaṇoti so puggalo imasmiṃ loke atthavā, buddhimā, dhamme ṭhito, dhamme dakkho, dhamme cheko, analaso vā vicakkhaṇo iti kattabbatāsu kusalo nāma. Kareyya ramamānopi, kiccaṃ dhammatthasaṃhitanti geharatiyā ramamānopi dhammatthasaṃhitaṃ dhammato atthato ca anapetameva taṃ taṃ kattabbaṃ. Anuppannānaṃ bhogānaṃ uppādanaṃ, uppannānaṃ paripālanaṃ, paribhogañca kareyya, aññamaññaṃ, avirodhena, aññamaññaṃ, abādhanena, tivaggatthaṃ anuyuñjeyyāti adhippāyo . Ayañca nayo yesaṃ sammāpaṭipattiavirodhena tivaggatthassa vasena vattati bimbisāramahārājādīnaṃ viya, tesaṃ vasena vutto. Na yesaṃ kesañci vasenāti daṭṭhabbaṃ.
ਅਥੋ ਸੀਦਤਿ ਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਯਦਿ ਇਧਲੋਕੇ ਸੁਪਸਂਹਿਤਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਂ ਅਤ੍ਥਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਂ। વਜ੍ਜੇ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਤ੍ਥਰਹਿਤਂ ਅਨਤ੍ਥੁਪਸਂਹਿਤਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਸਚੇਪਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਯ੍ਯ ਪਰਿਚ੍ਚਜੇਯ੍ਯ। ਨ ਤਂ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਿਤ੍વਾ, ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ વਿਚਕ੍ਖਣੋਤਿ ਸਤਿਅવਿਪ੍ਪવਾਸੇਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ વਿਚਾਰਣਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਭવੇਨ વਿਚਕ੍ਖਣੋ ਅਨਤ੍ਥੁਪਸਂਹਿਤਂ, ਤਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਮਯਾ ਨ ਕਾਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਿਤ੍વਾ વਿવਜ੍ਜੇਯ੍ਯ।
Atho sīdati saññuttanti yadi idhaloke supasaṃhitaṃ diṭṭhadhammikaṃ atthaṃ pariggahetvā ṭhitaṃ. Vajje kiccaṃ niratthakanti samparāyikattharahitaṃ anatthupasaṃhitaṃ kiccaṃ sacepi vissajjeyya pariccajeyya. Na taṃ kiccanti maññitvā, appamatto vicakkhaṇoti satiavippavāsena appamatto vicāraṇapaññāsambhavena vicakkhaṇo anatthupasaṃhitaṃ, taṃ kiccaṃ mayā na kātabbanti maññitvā vivajjeyya.
વਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪਨ ਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੇਨ ਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਂ, ਯਾ ਚ ਧਮ੍ਮਗਤਾ ਰਤਿ। ਤਂ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤੇਥਾਤਿ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਪ੍ਪਭੇਦੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਹਿਤੇਨ ਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਤਦੁਭਯਹਿਤਾવਹਂ, ਯਾ ਚ ਅਧਿਕੁਸਲਧਮ੍ਮਗਤਾ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਸਹਿਤਾ ਰਤਿ, ਤਦੁਭਯਂ ਸਮ੍ਮਾ ਆਦਿਯਿਤ੍વਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹਂ ਕਤ੍વਾ વਤ੍ਤੇਯ੍ਯ। ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਰਤਿਂ ਧਮ੍ਮਰਤਿ ਜਿਨਾਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੫੪) વਚਨਤੋ ਸਾ ਹਿ ਏਕਂਸੇਨ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਾਪਨਤੋ ਉਤ੍ਤਮਾ ਰਤਿ ਨਾਮ।
Vivajjetvā pana yañca atthena saññuttaṃ, yā ca dhammagatā rati. Taṃ samādāya vattethāti yaṃkiñci diṭṭhadhammikasamparāyikappabhedena atthena hitena saṃyuttaṃ tadubhayahitāvahaṃ, yā ca adhikusaladhammagatā samathavipassanāsahitā rati, tadubhayaṃ sammā ādiyitvā pariggahaṃ katvā vatteyya. ‘‘Sabbaṃ ratiṃ dhammarati jinātī’’ti (dha. pa. 354) vacanato sā hi ekaṃsena uttamatthassa pāpanato uttamā rati nāma.
ਯਂ ਪਨ ਕਾਮਰਤਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸਾ ਅਨਤ੍ਥੁਪਸਂਹਿਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਚ੍ਚਾવਚੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਚ੍ਚਾવਚੇਹੀਤਿ ਮਹਨ੍ਤੇਹਿ ਚੇવ ਖੁਦ੍ਦਕੇਹਿ ਚ। ਉਪਾਯੇਹੀਤਿ ਨਯੇਹਿ। ਪਰੇਸਮਭਿਜਿਗੀਸਤੀਤਿ ਪਰੇਸਂ ਸਨ੍ਤਕਂ ਆਹਰਿਤੁਂ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਪਰੇ વਾ ਸਬ੍ਬਥਾ ਹਾਪੇਤਿ, ਜਿਨਾਪੇਤਿ ਪਰਂ ਹਨ੍ਤ੍વਾ, વਧਿਤ੍વਾ ਅਥ ਸੋਚਯਿਤ੍વਾ, ਆਲੋਪਤਿ ਸਾਹਸਾ ਯੋ ਪਰੇਸਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਾਮਹੇਤੁ ਪਰੇ ਹਨਨ੍ਤੋ, ਘਾਤੇਨ੍ਤੋ, ਸੋਚੇਨ੍ਤੋ ਸਨ੍ਧਿਚ੍ਛੇਦਸਨ੍ਧਿਰੁਹਨਪਸਯ੍ਹਾવਹਾਰਾਦੀਹਿ ਨਾਨੁਪਾਯੇਹਿ ਪਰੇਸਂ ਸਨ੍ਤਕਂ ਹਰਿਤੁਂ વਾਯਮਨ੍ਤੋ ਸਾਹਸਾਕਾਰਂ ਕਰੋਤਿ, ਆਲੋਪਤਿ, ਜਿਗੀਸਤਿ ਸਾਪਤੇਯ੍ਯવਸੇਨ ਪਰੇ ਹਾਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਕਿਚ੍ਚਂ ਕਾਮਰਤਿਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਅਨਤ੍ਥੁਪਸਂਹਿਤਂ ਏਕਨ੍ਤਨਿਹੀਨਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਧਮ੍ਮਗਤਾਯ ਰਤਿਯਾ ਏਕਂਸਤੋ ਉਤ੍ਤਮਭਾવਂਯੇવ વਿਭਾવੇਤਿ।
Yaṃ pana kāmaratisaṃyuttaṃ kiccaṃ niratthakanti vuttaṃ, tassā anatthupasaṃhitabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘uccāvacehī’’tiādi vuttaṃ. Tattha uccāvacehīti mahantehi ceva khuddakehi ca. Upāyehīti nayehi. Paresamabhijigīsatīti paresaṃ santakaṃ āharituṃ icchati, pare vā sabbathā hāpeti, jināpeti paraṃ hantvā, vadhitvā atha socayitvā, ālopati sāhasā yo paresaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo puggalo kāmahetu pare hananto, ghātento, socento sandhicchedasandhiruhanapasayhāvahārādīhi nānupāyehi paresaṃ santakaṃ harituṃ vāyamanto sāhasākāraṃ karoti, ālopati, jigīsati sāpateyyavasena pare hāpeti, tassa taṃ kiccaṃ kāmaratisannissitaṃ anatthupasaṃhitaṃ ekantanihīnanti. Etena tappaṭipakkhato dhammagatāya ratiyā ekaṃsato uttamabhāvaṃyeva vibhāveti.
ਇਦਾਨਿ ਯਂ ‘‘ਤੇਸਮਾવਰਣਂ ਕਾਤੁਂ ਯੋ ਸਕ੍ਕੋਤੀ’’ਤਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਆવਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਉਪਾਯੇਨ ਸਹ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਆਣਿਯਾ ਆਣਿਂ , ਨਿਹਨ੍ਤਿ ਬਲવਾ ਯਥਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਯਥਾ ਬਲવਾ ਕਾਯਬਲੇਨ, ਞਾਣਬਲੇਨ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਤਚ੍ਛਕੋ ਰੁਕ੍ਖਦਣ੍ਡਗਤਂ ਆਣਿਂ ਨੀਹਰਿਤੁਕਾਮੋ ਤਤੋ ਬਲવਤਿਂ ਆਣਿਂ ਕੋਟੇਨ੍ਤੋ ਤਤੋ ਨੀਹਰਤਿ, ਤਥਾ ਕੁਸਲੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਬਲੇਨ ਨਿਹਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਏવ ਨਿਹਨ੍ਤਿ।
Idāni yaṃ ‘‘tesamāvaraṇaṃ kātuṃ yo sakkotī’’ti indriyānaṃ āvaraṇaṃ vuttaṃ, taṃ upāyena saha vibhāvento ‘‘tacchanto āṇiyā āṇiṃ, nihanti balavā yathā’’ti āha. Yathā balavā kāyabalena, ñāṇabalena ca samannāgato tacchako rukkhadaṇḍagataṃ āṇiṃ nīharitukāmo tato balavatiṃ āṇiṃ koṭento tato nīharati, tathā kusalo bhikkhu cakkhādīni indriyāni vipassanābalena nihantukāmo indriyehi eva nihanti.
ਕਤਮੇਹਿ ਪਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਅਧਿਮੋਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣਂ ਸਦ੍ਧਂ, ਪਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣਂ વੀਰਿਯਂ, ਅવਿਕ੍ਖੇਪਲਕ੍ਖਣਂ ਸਮਾਧਿਂ, ਉਪਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣਂ ਸਤਿਂ, ਦਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣਂ ਪਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਇਮਾਨਿਪਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਕਾਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ ਏਤੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਹਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਅਨੁਨਯਪਟਿਘਾਦਿਕਿਲੇਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਦ੍વਾਰਭਾવવਿਹਨੇਨ ਹਨ੍ਤ੍વਾ, ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਤਦੁਪਨਿਸ੍ਸਯੇ ਕਿਲੇਸੇ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ, ਤਤੋ ਏવ ਅਨੀਘੋ ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ ਯਾਤਿ ਉਪਗਚ੍ਛਤੀਤਿ।
Katamehi panāti āha ‘‘saddha’’ntiādi. Tassattho – adhimokkhalakkhaṇaṃ saddhaṃ, paggahalakkhaṇaṃ vīriyaṃ, avikkhepalakkhaṇaṃ samādhiṃ, upaṭṭhānalakkhaṇaṃ satiṃ, dassanalakkhaṇaṃ paññanti imānipi vimuttiparipācakāni pañcindriyāni bhāvento vaḍḍhento etehi pañcahi indriyehi cakkhādīni pañcindriyāni anunayapaṭighādikilesuppattiyā dvārabhāvavihanena hantvā, ariyamaggena tadupanissaye kilese samucchinditvā, tato eva anīgho niddukkho brāhmaṇo anupādisesaparinibbānameva yāti upagacchatīti.
ਸੋ ਅਤ੍ਥવਾਤਿ ਸੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਉਤ੍ਤਮਤ੍ਥੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥવਾ, ਤਂ ਸਮ੍ਪਾਪਕੇ ਧਮ੍ਮੇ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠੋ। ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਅਨવਸੇਸੇਨ વਿਧਿਨਾ ਅਨવਸੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ વਾਕ੍ਯਭੂਤਂ ਅਨੁਸਾਸਨਿਂ ਕਤ੍વਾ ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ। ਤਤੋ ਏવ ਸੋ ਨਰੋ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਖਞ੍ਚ ਏਧਤਿ, ਬ੍ਰੂਹੇਤਿ, વਡ੍ਢੇਤੀਤਿ।
So atthavāti so yathāvutto brāhmaṇo uttamatthena samannāgatattā atthavā, taṃ sampāpake dhamme ṭhitattā dhammaṭṭho. Sabbena sabbaṃ anavasesena vidhinā anavasesaṃ buddhassa bhagavato vākyabhūtaṃ anusāsaniṃ katvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjitvā ṭhito. Tato eva so naro uttamapuriso nibbānasukhañca edhati, brūheti, vaḍḍhetīti.
ਏવਂ ਥੇਰੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਨ੍ਤਿਤਾਕਾਰવਿਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਇਦਮੇવ ਚਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Evaṃ therena attano cintitākāravibhāvanāvasena paṭipattiyā pakāsitattā idameva cassa aññābyākaraṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
ਪਾਰਾਪਰਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Pārāpariyattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੨. ਪਾਰਾਪਰਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 2. Pārāpariyattheragāthā