Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ચૂળનિદ્દેસપાળિ • Cūḷaniddesapāḷi |
૧૮. પારાયનાનુગીતિગાથાનિદ્દેસો
18. Pārāyanānugītigāthāniddeso
૧૦૨.
102.
પારાયનમનુગાયિસ્સં , [ઇચ્ચાયસ્મા પિઙ્ગિયો]
Pārāyanamanugāyissaṃ, [iccāyasmā piṅgiyo]
યથાદ્દક્ખિ તથાક્ખાસિ, વિમલો ભૂરિમેધસો;
Yathāddakkhi tathākkhāsi, vimalo bhūrimedhaso;
નિક્કામો નિબ્બનો નાગો, કિસ્સ હેતુ મુસા ભણે.
Nikkāmo nibbano nāgo, kissa hetu musā bhaṇe.
પારાયનમનુગાયિસ્સન્તિ ગીતમનુગાયિસ્સં કથિતમનુકથયિસ્સં 1 ભણિતમનુભણિસ્સં લપિતમનુલપિસ્સં ભાસિતમનુભાસિસ્સન્તિ – પારાયનમનુગાયિસ્સં. ઇચ્ચાયસ્મા પિઙ્ગિયોતિ. ઇચ્ચાતિ પદસન્ધિ…પે॰… પદાનુપુબ્બતાપેતં – ઇચ્ચાતિ. આયસ્માતિ પિયવચનં ગરુવચનં સગારવસપ્પતિસ્સાધિવચનમેતં – આયસ્માતિ. પિઙ્ગિયોતિ તસ્સ થેરસ્સ નામં સઙ્ખા સમઞ્ઞા પઞ્ઞત્તિ વોહારો નામં નામકમ્મં નામધેય્યં નિરુત્તિ બ્યઞ્જનં અભિલાપોતિ – ઇચ્ચાયસ્મા પિઙ્ગિયો.
Pārāyanamanugāyissanti gītamanugāyissaṃ kathitamanukathayissaṃ 2 bhaṇitamanubhaṇissaṃ lapitamanulapissaṃ bhāsitamanubhāsissanti – pārāyanamanugāyissaṃ. Iccāyasmā piṅgiyoti. Iccāti padasandhi…pe… padānupubbatāpetaṃ – iccāti. Āyasmāti piyavacanaṃ garuvacanaṃ sagāravasappatissādhivacanametaṃ – āyasmāti. Piṅgiyoti tassa therassa nāmaṃ saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpoti – iccāyasmā piṅgiyo.
યથાદ્દક્ખિ તથાક્ખાસીતિ યથા અદ્દક્ખિ તથા અક્ખાસિ આચિક્ખિ દેસેસિ પઞ્ઞપેસિ પટ્ઠપેસિ વિવરિ વિભજિ ઉત્તાનીઅકાસિ પકાસેસિ. ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા’’તિ યથા અદ્દક્ખિ તથા અક્ખાસિ આચિક્ખિ દેસેસિ પઞ્ઞપેસિ પટ્ઠપેસિ વિવરિ વિભજિ ઉત્તાનીઅકાસિ પકાસેસિ. ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા’’તિ…પે॰… ‘‘સબ્બે ધમ્મા અનત્તા’’તિ… ‘‘યં કિઞ્ચિ સમુદયધમ્મં સબ્બં તં નિરોધધમ્મ’’ન્તિ યથા અદ્દક્ખિ તથા અક્ખાસિ આચિક્ખિ દેસેસિ પઞ્ઞપેસિ પટ્ઠપેસિ વિવરિ વિભજિ ઉત્તાનીઅકાસિ પકાસેસીતિ – યથાદ્દક્ખિ તથાક્ખાસિ.
Yathāddakkhi tathākkhāsīti yathā addakkhi tathā akkhāsi ācikkhi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesi. ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti yathā addakkhi tathā akkhāsi ācikkhi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesi. ‘‘Sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti…pe… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti yathā addakkhi tathā akkhāsi ācikkhi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesīti – yathāddakkhi tathākkhāsi.
વિમલો ભૂરિમેધસોતિ. વિમલોતિ રાગો મલં, દોસો મલં, મોહો મલં, કોધો… ઉપનાહો…પે॰… સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારા મલા. તે મલા બુદ્ધસ્સ ભગવતો પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. અમલો બુદ્ધો વિમલો નિમ્મલો મલાપગતો મલવિપ્પહીનો મલવિમુત્તો સબ્બમલવીતિવત્તો. ભૂરિ વુચ્ચતિ પથવી. ભગવા તાય 3 પથવિસમાય પઞ્ઞાય વિપુલાય વિત્થતાય સમન્નાગતો. મેધા વુચ્ચતિ પઞ્ઞા. યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ. ભગવા ઇમાય મેધાય પઞ્ઞાય ઉપેતો સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમુપપન્નો સમન્નાગતો, તસ્મા બુદ્ધો સુમેધસોતિ – વિમલો ભૂરિમેધસો.
Vimalo bhūrimedhasoti. Vimaloti rāgo malaṃ, doso malaṃ, moho malaṃ, kodho… upanāho…pe… sabbākusalābhisaṅkhārā malā. Te malā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Amalo buddho vimalo nimmalo malāpagato malavippahīno malavimutto sabbamalavītivatto. Bhūri vuccati pathavī. Bhagavā tāya 4 pathavisamāya paññāya vipulāya vitthatāya samannāgato. Medhā vuccati paññā. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Bhagavā imāya medhāya paññāya upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato, tasmā buddho sumedhasoti – vimalo bhūrimedhaso.
નિક્કામો નિબ્બનો નાગોતિ. કામાતિ ઉદ્દાનતો દ્વે કામા – વત્થુકામા ચ કિલેસકામા ચ…પે॰… ઇમે વુચ્ચન્તિ વત્થુકામા…પે॰… ઇમે વુચ્ચન્તિ કિલેસકામા. બુદ્ધસ્સ ભગવતો વત્થુકામા પરિઞ્ઞાતા કિલેસકામા પહીના વત્થુકામાનં પરિઞ્ઞાતત્તા કિલેસકામાનં પહીનત્તા. ભગવા ન કામે કામેતિ ન કામે ઇચ્છતિ ન કામે પત્થેતિ ન કામે પિહેતિ ન કામે અભિજપ્પતિ. યે કામે કામેન્તિ કામે ઇચ્છન્તિ કામે પત્થેન્તિ કામે પિહેન્તિ કામે અભિજપ્પન્તિ તે કામકામિનો રાગરાગિનો સઞ્ઞસઞ્ઞિનો. ભગવા ન કામે કામેતિ ન કામે ઇચ્છતિ ન કામે પત્થેતિ ન કામે પિહેતિ ન કામે અભિજપ્પતિ. તસ્મા બુદ્ધો અકામો નિક્કામો ચત્તકામો વન્તકામો મુત્તકામો પહીનકામો પટિનિસ્સટ્ઠકામો વીતરાગો વિગતરાગો ચત્તરાગો વન્તરાગો મુત્તરાગો પહીનરાગો પટિનિસ્સટ્ઠરાગો નિચ્છાતો નિબ્બુતો સીતિભૂતો સુખપ્પટિસંવેદી બ્રહ્મભૂતેન અત્તના વિહરતીતિ – નિક્કામો.
Nikkāmonibbano nāgoti. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Buddhassa bhagavato vatthukāmā pariññātā kilesakāmā pahīnā vatthukāmānaṃ pariññātattā kilesakāmānaṃ pahīnattā. Bhagavā na kāme kāmeti na kāme icchati na kāme pattheti na kāme piheti na kāme abhijappati. Ye kāme kāmenti kāme icchanti kāme patthenti kāme pihenti kāme abhijappanti te kāmakāmino rāgarāgino saññasaññino. Bhagavā na kāme kāmeti na kāme icchati na kāme pattheti na kāme piheti na kāme abhijappati. Tasmā buddho akāmo nikkāmo cattakāmo vantakāmo muttakāmo pahīnakāmo paṭinissaṭṭhakāmo vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto sītibhūto sukhappaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharatīti – nikkāmo.
નિબ્બનોતિ રાગો વનં, દોસો વનં, મોહો વનં, કોધો વનં, ઉપનાહો વનં…પે॰… સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારા વના. તે વના બુદ્ધસ્સ ભગવતો પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. તસ્મા બુદ્ધો અવનો વિવનો નિબ્બનો વનાપગતો વનવિપ્પહીનો વનવિમુત્તો સબ્બવનવીતિવત્તોતિ – નિબ્બનો. નાગોતિ નાગો; ભગવા આગું ન કરોતીતિ નાગો, ન ગચ્છતીતિ નાગો, ન આગચ્છતીતિ નાગો…પે॰… એવં ભગવા ન આગચ્છતીતિ નાગોતિ – નિક્કામો નિબ્બનો નાગો.
Nibbanoti rāgo vanaṃ, doso vanaṃ, moho vanaṃ, kodho vanaṃ, upanāho vanaṃ…pe… sabbākusalābhisaṅkhārā vanā. Te vanā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho avano vivano nibbano vanāpagato vanavippahīno vanavimutto sabbavanavītivattoti – nibbano. Nāgoti nāgo; bhagavā āguṃ na karotīti nāgo, na gacchatīti nāgo, na āgacchatīti nāgo…pe… evaṃ bhagavā na āgacchatīti nāgoti – nikkāmo nibbano nāgo.
કિસ્સ હેતુ મુસા ભણેતિ. કિસ્સ હેતૂતિ કિસ્સ હેતુ કિંહેતુ કિંકારણા કિંનિદાના કિંપચ્ચયાતિ – કિસ્સ હેતુ. મુસા ભણેતિ મુસા ભણેય્ય કથેય્ય દીપેય્ય વોહરેય્ય; મુસા ભણેતિ મોસવજ્જં ભણેય્ય, મુસાવાદં ભણેય્ય, અનરિયવાદં ભણેય્ય. ઇધેકચ્ચો સભાગતો 5 વા પરિસાગતો 6 વા ઞાતિમજ્ઝગતો વા પૂગમજ્ઝગતો વા રાજકુલમજ્ઝગતો વા અભિનીતો સક્ખિપુટ્ઠો – ‘‘એહમ્ભો 7 પુરિસ, યં જાનાસિ તં વદેહી’’તિ, સો અજાનં વા આહ – ‘‘જાનામી’’તિ , જાનં વા આહ – ‘‘ન જાનામી’’તિ, અપસ્સં વા આહ – ‘‘પસ્સામી’’તિ, પસ્સં વા આહ – ‘‘ન પસ્સામી’’તિ. ઇતિ અત્તહેતુ વા પરહેતુ વા આમિસકિઞ્ચિક્ખહેતુ વા સમ્પજાનમુસા ભાસતિ, ઇદં વુચ્ચતિ મોસવજ્જં.
Kissa hetu musā bhaṇeti. Kissa hetūti kissa hetu kiṃhetu kiṃkāraṇā kiṃnidānā kiṃpaccayāti – kissa hetu. Musā bhaṇeti musā bhaṇeyya katheyya dīpeyya vohareyya; musā bhaṇeti mosavajjaṃ bhaṇeyya, musāvādaṃ bhaṇeyya, anariyavādaṃ bhaṇeyya. Idhekacco sabhāgato 8 vā parisāgato 9 vā ñātimajjhagato vā pūgamajjhagato vā rājakulamajjhagato vā abhinīto sakkhipuṭṭho – ‘‘ehambho 10 purisa, yaṃ jānāsi taṃ vadehī’’ti, so ajānaṃ vā āha – ‘‘jānāmī’’ti , jānaṃ vā āha – ‘‘na jānāmī’’ti, apassaṃ vā āha – ‘‘passāmī’’ti, passaṃ vā āha – ‘‘na passāmī’’ti. Iti attahetu vā parahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā sampajānamusā bhāsati, idaṃ vuccati mosavajjaṃ.
અપિ ચ, તીહાકારેહિ મુસાવાદો હોતિ. પુબ્બેવસ્સ હોતિ – ‘‘મુસા ભણિસ્સ’’ન્તિ, ભણન્તસ્સ હોતિ – ‘‘મુસા ભણામી’’તિ, ભણિતસ્સ હોતિ – ‘‘મુસા મયા ભણિત’’ન્તિ – ઇમેહિ તીહાકારેહિ મુસાવાદો હોતિ. અપિ ચ, ચતૂહાકારેહિ મુસાવાદો હોતિ. પુબ્બેવસ્સ હોતિ – ‘‘મુસા ભણિસ્સ’’ન્તિ, ભણન્તસ્સ હોતિ – ‘‘મુસા ભણામી’’તિ, ભણિતસ્સ હોતિ – ‘‘મુસા મયા ભણિત’’ન્તિ, વિનિધાય દિટ્ઠિં – ઇમેહિ ચતૂહાકારેહિ મુસાવાદો હોતિ. અપિ ચ, પઞ્ચહાકારેહિ…પે॰… છહાકારેહિ… સત્તહાકારેહિ… અટ્ઠહાકારેહિ મુસાવાદો હોતિ. પુબ્બેવસ્સ હોતિ – ‘‘મુસા ભણિસ્સ’’ન્તિ, ભણન્તસ્સ હોતિ – ‘‘મુસા ભણામી’’તિ, ભણિતસ્સ હોતિ – ‘‘મુસા મયા ભણિત’’ન્તિ, વિનિધાય દિટ્ઠિં, વિનિધાય ખન્તિં, વિનિધાય રુચિં, વિનિધાય સઞ્ઞં, વિનિધાય ભાવં – ઇમેહિ અટ્ઠહાકારેહિ મુસાવાદો હોતિ મોસવજ્જં. કિસ્સ હેતુ મુસા ભણેય્ય કથેય્ય દીપેય્ય વોહરેય્યાતિ – કિસ્સ હેતુ મુસા ભણે. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Api ca, tīhākārehi musāvādo hoti. Pubbevassa hoti – ‘‘musā bhaṇissa’’nti, bhaṇantassa hoti – ‘‘musā bhaṇāmī’’ti, bhaṇitassa hoti – ‘‘musā mayā bhaṇita’’nti – imehi tīhākārehi musāvādo hoti. Api ca, catūhākārehi musāvādo hoti. Pubbevassa hoti – ‘‘musā bhaṇissa’’nti, bhaṇantassa hoti – ‘‘musā bhaṇāmī’’ti, bhaṇitassa hoti – ‘‘musā mayā bhaṇita’’nti, vinidhāya diṭṭhiṃ – imehi catūhākārehi musāvādo hoti. Api ca, pañcahākārehi…pe… chahākārehi… sattahākārehi… aṭṭhahākārehi musāvādo hoti. Pubbevassa hoti – ‘‘musā bhaṇissa’’nti, bhaṇantassa hoti – ‘‘musā bhaṇāmī’’ti, bhaṇitassa hoti – ‘‘musā mayā bhaṇita’’nti, vinidhāya diṭṭhiṃ, vinidhāya khantiṃ, vinidhāya ruciṃ, vinidhāya saññaṃ, vinidhāya bhāvaṃ – imehi aṭṭhahākārehi musāvādo hoti mosavajjaṃ. Kissa hetu musā bhaṇeyya katheyya dīpeyya vohareyyāti – kissa hetu musā bhaṇe. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘પારાયનમનુગાયિસ્સં, [ઇચ્ચાયસ્મા પિઙ્ગિયો]
‘‘Pārāyanamanugāyissaṃ, [iccāyasmā piṅgiyo]
યથાદ્દક્ખિ તથાક્ખાસિ, વિમલો ભૂરિમેધસો;
Yathāddakkhi tathākkhāsi, vimalo bhūrimedhaso;
નિક્કામો નિબ્બનો નાગો, કિસ્સ હેતુ મુસા ભણે’’તિ.
Nikkāmo nibbano nāgo, kissa hetu musā bhaṇe’’ti.
૧૦૩.
103.
પહીનમલમોહસ્સ, માનમક્ખપ્પહાયિનો;
Pahīnamalamohassa, mānamakkhappahāyino;
હન્દાહં કિત્તયિસ્સામિ, ગિરં વણ્ણૂપસંહિતં.
Handāhaṃ kittayissāmi, giraṃ vaṇṇūpasaṃhitaṃ.
પહીનમલમોહસ્સાતિ . મલન્તિ રાગો મલં, દોસો મલં, મોહો મલં, માનો મલં, દિટ્ઠિ મલં, કિલેસો મલં, સબ્બદુચ્ચરિતં મલં, સબ્બભવગામિકમ્મં મલં.
Pahīnamalamohassāti . Malanti rāgo malaṃ, doso malaṃ, moho malaṃ, māno malaṃ, diṭṭhi malaṃ, kileso malaṃ, sabbaduccaritaṃ malaṃ, sabbabhavagāmikammaṃ malaṃ.
મોહોતિ યં દુક્ખે અઞ્ઞાણં…પે॰… અવિજ્જાલઙ્ગી મોહો અકુસલમૂલં. અયં વુચ્ચતિ મોહો. મલઞ્ચ મોહો ચ બુદ્ધસ્સ ભગવતો પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. તસ્મા બુદ્ધો પહીનમલમોહોતિ – પહીનમલમોહસ્સ.
Mohoti yaṃ dukkhe aññāṇaṃ…pe… avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ. Ayaṃ vuccati moho. Malañca moho ca buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho pahīnamalamohoti – pahīnamalamohassa.
માનમક્ખપ્પહાયિનોતિ. માનોતિ એકવિધેન માનો – યા ચિત્તસ્સ ઉન્નતિ 11. દુવિધેન માનો – અત્તુક્કંસનમાનો, પરવમ્ભનમાનો. તિવિધેન માનો – સેય્યોહમસ્મીતિ માનો, સદિસોહમસ્મીતિ માનો, હીનોહમસ્મીતિ માનો. ચતુબ્બિધેન માનો – લાભેન માનં જનેતિ, યસેન માનં જનેતિ, પસંસાય માનં જનેતિ, સુખેન માનં જનેતિ. પઞ્ચવિધેન માનો – લાભિમ્હિ મનાપિકાનં રૂપાનન્તિ માનં જનેતિ, લાભિમ્હિ મનાપિકાનં સદ્દાનં…પે॰… ગન્ધાનં… રસાનં… ફોટ્ઠબ્બાનન્તિ માનં જનેતિ. છબ્બિધેન માનો – ચક્ખુસમ્પદાય માનં જનેતિ, સોતસમ્પદાય…પે॰… ઘાનસમ્પદાય… જિવ્હાસમ્પદાય… કાયસમ્પદાય… મનોસમ્પદાય માનં જનેતિ. સત્તવિધેન માનો – માનો, અતિમાનો, માનાતિમાનો, ઓમાનો, અવમાનો, અસ્મિમાનો, મિચ્છામાનો. અટ્ઠવિધેન માનો – લાભેન માનં જનેતિ, અલાભેન ઓમાનં જનેતિ, યસેન માનં જનેતિ, અયસેન ઓમાનં જનેતિ, પસંસાય માનં જનેતિ, નિન્દાય ઓમાનં જનેતિ, સુખેન માનં જનેતિ , દુક્ખેન ઓમાનં જનેતિ. નવવિધેન માનો – સેય્યસ્સ સેય્યોહમસ્મીતિ માનો, સેય્યસ્સ સદિસોહમસ્મીતિ માનો, સેય્યસ્સ હીનોહમસ્મીતિ માનો, સદિસસ્સ સેય્યોહમસ્મીતિ માનો, સદિસસ્સ સદિસોહમસ્મીતિ માનો, સદિસસ્સ હીનોહમસ્મીતિ માનો, હીનસ્સ સેય્યોહમસ્મીતિ માનો, હીનસ્સ સદિસોહમસ્મીતિ માનો, હીનસ્સ હીનોહમસ્સીતિ માનો. દસવિધેન માનો – ઇધેકચ્ચો માનં જનેતિ જાતિયા વા ગોત્તેન વા કોલપુત્તિયેન વા વણ્ણપોક્ખરતાય વા ધનેન વા અજ્ઝેનેન વા કમ્માયતનેન વા સિપ્પાયતનેન વા વિજ્જાટ્ઠાનેન 12 વા સુતેન વા પટિભાનેન વા અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન વા વત્થુના. યો એવરૂપો માનો મઞ્ઞના મઞ્ઞિતત્તં ઉન્નતિ ઉન્નમો ધજો સમ્પગ્ગાહો કેતુકમ્યતા ચિત્તસ્સ – અયં વુચ્ચતિ માનો.
Mānamakkhappahāyinoti. Mānoti ekavidhena māno – yā cittassa unnati 13. Duvidhena māno – attukkaṃsanamāno, paravambhanamāno. Tividhena māno – seyyohamasmīti māno, sadisohamasmīti māno, hīnohamasmīti māno. Catubbidhena māno – lābhena mānaṃ janeti, yasena mānaṃ janeti, pasaṃsāya mānaṃ janeti, sukhena mānaṃ janeti. Pañcavidhena māno – lābhimhi manāpikānaṃ rūpānanti mānaṃ janeti, lābhimhi manāpikānaṃ saddānaṃ…pe… gandhānaṃ… rasānaṃ… phoṭṭhabbānanti mānaṃ janeti. Chabbidhena māno – cakkhusampadāya mānaṃ janeti, sotasampadāya…pe… ghānasampadāya… jivhāsampadāya… kāyasampadāya… manosampadāya mānaṃ janeti. Sattavidhena māno – māno, atimāno, mānātimāno, omāno, avamāno, asmimāno, micchāmāno. Aṭṭhavidhena māno – lābhena mānaṃ janeti, alābhena omānaṃ janeti, yasena mānaṃ janeti, ayasena omānaṃ janeti, pasaṃsāya mānaṃ janeti, nindāya omānaṃ janeti, sukhena mānaṃ janeti , dukkhena omānaṃ janeti. Navavidhena māno – seyyassa seyyohamasmīti māno, seyyassa sadisohamasmīti māno, seyyassa hīnohamasmīti māno, sadisassa seyyohamasmīti māno, sadisassa sadisohamasmīti māno, sadisassa hīnohamasmīti māno, hīnassa seyyohamasmīti māno, hīnassa sadisohamasmīti māno, hīnassa hīnohamassīti māno. Dasavidhena māno – idhekacco mānaṃ janeti jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā vijjāṭṭhānena 14 vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunā. Yo evarūpo māno maññanā maññitattaṃ unnati unnamo dhajo sampaggāho ketukamyatā cittassa – ayaṃ vuccati māno.
મક્ખોતિ યો મક્ખો મક્ખાયના મક્ખાયિતત્તં નિટ્ઠુરિયં નિટ્ઠુરિયકમ્મં 15 – અયં વુચ્ચતિ મક્ખો. બુદ્ધસ્સ ભગવતો માનો ચ મક્ખો ચ પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. તસ્મા બુદ્ધો માનમક્ખપ્પહાયીતિ – માનમક્ખપ્પહાયિનો.
Makkhoti yo makkho makkhāyanā makkhāyitattaṃ niṭṭhuriyaṃ niṭṭhuriyakammaṃ 16 – ayaṃ vuccati makkho. Buddhassa bhagavato māno ca makkho ca pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho mānamakkhappahāyīti – mānamakkhappahāyino.
હન્દાહં કિત્તયિસ્સામિ ગિરં વણ્ણૂપસંહિતન્તિ. હન્દાહન્તિ પદસન્ધિ પદસંસગ્ગો પદપારિપૂરી અક્ખરસમવાયો બ્યઞ્જનસિલિટ્ઠતા પદાનુપુબ્બતાપેતં – હન્દાહન્તિ. કિત્તયિસ્સામિ ગિરં વણ્ણૂપસંહિતન્તિ વણ્ણેન ઉપેતં સમુપેતં ઉપાગતં સમુપાગતં ઉપપન્નં સમુપપન્નં સમન્નાગતં વાચં ગિરં બ્યપ્પથં ઉદીરણં 17 કિત્તયિસ્સામિ દેસેસ્સામિ પઞ્ઞપેસ્સામિ પટ્ઠપેસ્સામિ વિવરિસ્સામિ વિભજિસ્સામિ ઉત્તાનીકરિસ્સામિ પકાસેસ્સામીતિ – હન્દાહં કિત્તયિસ્સામિ ગિરં વણ્ણૂપસંહિતં. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Handāhaṃ kittayissāmi giraṃ vaṇṇūpasaṃhitanti. Handāhanti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ – handāhanti. Kittayissāmi giraṃ vaṇṇūpasaṃhitanti vaṇṇena upetaṃ samupetaṃ upāgataṃ samupāgataṃ upapannaṃ samupapannaṃ samannāgataṃ vācaṃ giraṃ byappathaṃ udīraṇaṃ 18 kittayissāmi desessāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi vibhajissāmi uttānīkarissāmi pakāsessāmīti – handāhaṃ kittayissāmi giraṃ vaṇṇūpasaṃhitaṃ. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘પહીનમલમોહસ્સ, માનમક્ખપ્પહાયિનો;
‘‘Pahīnamalamohassa, mānamakkhappahāyino;
હન્દાહં કિત્તયિસ્સામિ, ગિરં વણ્ણૂપસંહિત’’ન્તિ.
Handāhaṃ kittayissāmi, giraṃ vaṇṇūpasaṃhita’’nti.
૧૦૪.
104.
તમોનુદો બુદ્ધો સમન્તચક્ખુ, લોકન્તગૂ સબ્બભવાતિવત્તો;
Tamonudo buddho samantacakkhu, lokantagū sabbabhavātivatto;
અનાસવો સબ્બદુક્ખપ્પહીનો, સચ્ચવ્હયો બ્રહ્મે ઉપાસિતો મે.
Anāsavo sabbadukkhappahīno, saccavhayo brahme upāsito me.
તમોનુદો બુદ્ધો સમન્તચક્ખૂતિ. તમોનુદોતિ રાગતમં દોસતમં મોહતમં માનતમં દિટ્ઠિતમં કિલેસતમં દુચ્ચરિતતમં અન્ધકરણં અઞ્ઞાણકરણં પઞ્ઞાનિરોધિકં વિઘાતપક્ખિકં અનિબ્બાનસંવત્તનિકં નુદિ પનુદિ પજહિ વિનોદેસિ બ્યન્તીઅકાસિ અનભાવં ગમેસિ. બુદ્ધોતિ યો સો ભગવા…પે॰… સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ; યદિદં બુદ્ધોતિ. સમન્તચક્ખુ વુચ્ચતિ સબ્બઞ્ઞુતઞાણં…પે॰… તથાગતો તેન સમન્તચક્ખૂતિ – તમોનુદો બુદ્ધો સમન્તચક્ખુ.
Tamonudobuddho samantacakkhūti. Tamonudoti rāgatamaṃ dosatamaṃ mohatamaṃ mānatamaṃ diṭṭhitamaṃ kilesatamaṃ duccaritatamaṃ andhakaraṇaṃ aññāṇakaraṇaṃ paññānirodhikaṃ vighātapakkhikaṃ anibbānasaṃvattanikaṃ nudi panudi pajahi vinodesi byantīakāsi anabhāvaṃ gamesi. Buddhoti yo so bhagavā…pe… sacchikā paññatti; yadidaṃ buddhoti. Samantacakkhu vuccati sabbaññutañāṇaṃ…pe… tathāgato tena samantacakkhūti – tamonudo buddho samantacakkhu.
લોકન્તગૂ સબ્બભવાતિવત્તોતિ. લોકોતિ એકો લોકો – ભવલોકો. દ્વે લોકા – ભવલોકો ચ સમ્ભવલોકો ચ; સમ્પત્તિભવલોકો ચ સમ્પત્તિસમ્ભવલોકો ચ; વિપત્તિભવલોકો ચ વિપત્તિસમ્ભવલોકો ચ 19. તયો લોકા – તિસ્સો વેદના. ચત્તારો લોકા – ચત્તારો આહારા. પઞ્ચ લોકા – પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા. છ લોકા – છ અજ્ઝત્તિકાનિ આયતનાનિ. સત્ત લોકા – સત્તવિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો . અટ્ઠ લોકા – અટ્ઠ લોકધમ્મા. નવ લોકા – નવ સત્તાવાસા. દસ લોકા – દસ આયતનાનિ. દ્વાદસ લોકા – દ્વાદસાયતનાનિ. અટ્ઠારસ લોકા – અટ્ઠારસ ધાતુયો. લોકન્તગૂતિ ભગવા લોકસ્સ અન્તગતો અન્તપ્પત્તો કોટિગતો કોટિપ્પત્તો… નિબ્બાનગતો નિબ્બાનપ્પત્તો. સો વુત્થવાસો ચિણ્ણચરણો… જાતિમરણસંસારો નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવોતિ – લોકન્તગૂ.
Lokantagū sabbabhavātivattoti. Lokoti eko loko – bhavaloko. Dve lokā – bhavaloko ca sambhavaloko ca; sampattibhavaloko ca sampattisambhavaloko ca; vipattibhavaloko ca vipattisambhavaloko ca 20. Tayo lokā – tisso vedanā. Cattāro lokā – cattāro āhārā. Pañca lokā – pañcupādānakkhandhā. Cha lokā – cha ajjhattikāni āyatanāni. Satta lokā – sattaviññāṇaṭṭhitiyo . Aṭṭha lokā – aṭṭha lokadhammā. Nava lokā – nava sattāvāsā. Dasa lokā – dasa āyatanāni. Dvādasa lokā – dvādasāyatanāni. Aṭṭhārasa lokā – aṭṭhārasa dhātuyo. Lokantagūti bhagavā lokassa antagato antappatto koṭigato koṭippatto… nibbānagato nibbānappatto. So vutthavāso ciṇṇacaraṇo… jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti – lokantagū.
સબ્બભવાતિવત્તોતિ. ભવાતિ દ્વે ભવા – કમ્મભવો ચ પટિસન્ધિકો ચ પુનબ્ભવો. કતમો કમ્મભવો? પુઞ્ઞાભિસઙ્ખારો અપુઞ્ઞાભિસઙ્ખારો આનેઞ્જાભિસઙ્ખારો – અયં કમ્મભવો. કતમો પટિસન્ધિકો પુનબ્ભવો? પટિસન્ધિકા રૂપા વેદના સઞ્ઞા સઙ્ખારા વિઞ્ઞાણં – અયં પટિસન્ધિકો પુનબ્ભવો. ભગવા કમ્મભવઞ્ચ પટિસન્ધિકઞ્ચ પુનબ્ભવં અતિવત્તો 21 અતિક્કન્તો વીતિવત્તોતિ – લોકન્તગૂ સબ્બભવાતિવત્તો.
Sabbabhavātivattoti. Bhavāti dve bhavā – kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo. Katamo kammabhavo? Puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro – ayaṃ kammabhavo. Katamo paṭisandhiko punabbhavo? Paṭisandhikā rūpā vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ – ayaṃ paṭisandhiko punabbhavo. Bhagavā kammabhavañca paṭisandhikañca punabbhavaṃ ativatto 22 atikkanto vītivattoti – lokantagū sabbabhavātivatto.
અનાસવો સબ્બદુક્ખપ્પહીનોતિ. અનાસવોતિ ચત્તારો આસવા – કામાસવો, ભવાસવો, દિટ્ઠાસવો, અવિજ્જાસવો. તે આસવા બુદ્ધસ્સ ભગવતો પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. તસ્મા બુદ્ધો અનાસવો. સબ્બદુક્ખપ્પહીનોતિ સબ્બં તસ્સ પટિસન્ધિકં જાતિદુક્ખં જરાદુક્ખં બ્યાધિદુક્ખં મરણદુક્ખં સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસદુક્ખં …પે॰… દિટ્ઠિબ્યસનદુક્ખં પહીનં સમુચ્છિન્નં વૂપસન્તં પટિપ્પસ્સદ્ધં અભબ્બુપ્પત્તિકં ઞાણગ્ગિના દડ્ઢં. તસ્મા બુદ્ધો સબ્બદુક્ખપ્પહીનોતિ – અનાસવો સબ્બદુક્ખપ્પહીનો.
Anāsavo sabbadukkhappahīnoti. Anāsavoti cattāro āsavā – kāmāsavo, bhavāsavo, diṭṭhāsavo, avijjāsavo. Te āsavā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho anāsavo. Sabbadukkhappahīnoti sabbaṃ tassa paṭisandhikaṃ jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ byādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ …pe… diṭṭhibyasanadukkhaṃ pahīnaṃ samucchinnaṃ vūpasantaṃ paṭippassaddhaṃ abhabbuppattikaṃ ñāṇagginā daḍḍhaṃ. Tasmā buddho sabbadukkhappahīnoti – anāsavo sabbadukkhappahīno.
સચ્ચવ્હયો બ્રહ્મે ઉપાસિતો મેતિ. સચ્ચવ્હયોતિ સચ્ચવ્હયો સદિસનામો સદિસવ્હયો સચ્ચસદિસવ્હયો. વિપસ્સી ભગવા, સિખી ભગવા, વેસ્સભૂ ભગવા, કકુસન્ધો ભગવા, કોણાગમનો ભગવા, કસ્સપો ભગવા. તે બુદ્ધા ભગવન્તો સદિસનામા સદિસવ્હયા. ભગવાપિ સક્યમુનિ તેસં બુદ્ધાનં ભગવન્તાનં સદિસનામો સદિસવ્હયોતિ – તસ્મા બુદ્ધો સચ્ચવ્હયો.
Saccavhayobrahme upāsito meti. Saccavhayoti saccavhayo sadisanāmo sadisavhayo saccasadisavhayo. Vipassī bhagavā, sikhī bhagavā, vessabhū bhagavā, kakusandho bhagavā, koṇāgamano bhagavā, kassapo bhagavā. Te buddhā bhagavanto sadisanāmā sadisavhayā. Bhagavāpi sakyamuni tesaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sadisanāmo sadisavhayoti – tasmā buddho saccavhayo.
બ્રહ્મે ઉપાસિતો મેતિ સો મયા ભગવા આસિતો ઉપાસિતો પયિરુપાસિતો પરિપુચ્છિતો પરિપઞ્હિતોતિ – સચ્ચવ્હયો બ્રહ્મે ઉપાસિતો મે. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Brahme upāsito meti so mayā bhagavā āsito upāsito payirupāsito paripucchito paripañhitoti – saccavhayo brahme upāsito me. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘તમોનુદો બુદ્ધો સમન્તચક્ખુ, લોકન્તગૂ સબ્બભવાતિવત્તો;
‘‘Tamonudo buddho samantacakkhu, lokantagū sabbabhavātivatto;
અનાસવો સબ્બદુક્ખપ્પહીનો, સચ્ચવ્હયો બ્રહ્મે ઉપાસિતો મે’’તિ.
Anāsavo sabbadukkhappahīno, saccavhayo brahme upāsito me’’ti.
૧૦૫.
105.
દિજો યથા કુબ્બનકં પહાય, બહુપ્ફલં કાનનમાવસેય્ય;
Dijo yathā kubbanakaṃ pahāya, bahupphalaṃ kānanamāvaseyya;
એવમહં અપ્પદસ્સે પહાય, મહોદધિં હંસોરિવ અજ્ઝપત્તો 23 .
Evamahaṃ appadasse pahāya, mahodadhiṃ haṃsoriva ajjhapatto24.
દિજો યથા કુબ્બનકં પહાય, બહુપ્ફલં કાનનમાવસેય્યાતિ . દિજો વુચ્ચતિ પક્ખી. કિંકારણા દિજો વુચ્ચતિ પક્ખી? દ્વિક્ખત્તું જાયતીતિ દિજો, માતુકુચ્છિમ્હા ચ અણ્ડકોસમ્હા ચ. તંકારણા દિજો વુચ્ચતિ પક્ખીતિ – દિજો. યથા કુબ્બનકં પહાયાતિ યથા દિજો કુબ્બનકં પરિત્તવનકં અપ્પફલં અપ્પભક્ખં અપ્પોદકં પહાય જહિત્વા અતિક્કમિત્વા સમતિક્કમિત્વા વીતિવત્તેત્વા અઞ્ઞં બહુપ્ફલં બહુભક્ખં બહૂદકં 25 મહન્તં કાનનં વનસણ્ડં અધિગચ્છેય્ય વિન્દેય્ય પટિલભેય્ય, તસ્મિઞ્ચ વનસણ્ડે વાસં કપ્પેય્યાતિ – દિજો યથા કુબ્બનકં પહાય બહુપ્ફલં કાનનં આવસેય્ય.
Dijo yathā kubbanakaṃ pahāya, bahupphalaṃ kānanamāvaseyyāti . Dijo vuccati pakkhī. Kiṃkāraṇā dijo vuccati pakkhī? Dvikkhattuṃ jāyatīti dijo, mātukucchimhā ca aṇḍakosamhā ca. Taṃkāraṇā dijo vuccati pakkhīti – dijo. Yathā kubbanakaṃ pahāyāti yathā dijo kubbanakaṃ parittavanakaṃ appaphalaṃ appabhakkhaṃ appodakaṃ pahāya jahitvā atikkamitvā samatikkamitvā vītivattetvā aññaṃ bahupphalaṃ bahubhakkhaṃ bahūdakaṃ 26 mahantaṃ kānanaṃ vanasaṇḍaṃ adhigaccheyya vindeyya paṭilabheyya, tasmiñca vanasaṇḍe vāsaṃ kappeyyāti – dijo yathā kubbanakaṃ pahāya bahupphalaṃ kānanaṃ āvaseyya.
એવમહં અપ્પદસ્સે પહાય, મહોદધિં હંસોરિવ અજ્ઝપત્તોતિ. એવન્તિ ઓપમ્મસમ્પટિપાદનં. અપ્પદસ્સે પહાયાતિ યો ચ બાવરી બ્રાહ્મણો યે ચઞ્ઞે તસ્સ આચરિયા બુદ્ધં ભગવન્તં ઉપાદાય અપ્પદસ્સા પરિત્તદસ્સા થોકદસ્સા ઓમકદસ્સા લામકદસ્સા છતુક્કદસ્સા 27 વા. તે અપ્પદસ્સે પરિત્તદસ્સે થોકદસ્સે ઓમકદસ્સે લામકદસ્સે છતુક્કદસ્સે પહાય પજહિત્વા અતિક્કમિત્વા સમતિક્કમિત્વા વીતિવત્તેત્વા બુદ્ધં ભગવન્તં અપ્પમાણદસ્સં અગ્ગદસ્સં સેટ્ઠદસ્સં વિસેટ્ઠદસ્સં પામોક્ખદસ્સં ઉત્તમદસ્સં પવરદસ્સં અસમં અસમસમં અપ્પટિસમં અપ્પટિભાગં અપ્પટિપુગ્ગલં દેવાતિદેવં નરાસભં પુરિસસીહં પુરિસનાગં પુરિસાજઞ્ઞં પુરિસનિસભં પુરિસધોરય્હં દસબલધારિં 28 અધિગચ્છિં વિન્દિં પટિલભિં. યથા ચ હંસો મહન્તં માનસકં 29 વા સરં અનોતત્તં વા દહં મહાસમુદ્દં વા અક્ખોભં અમિતોદકં જલરાસિં અધિગચ્છેય્ય વિન્દેય્ય પટિલભેય્ય, એવમેવ બુદ્ધં ભગવન્તં અક્ખોભં અમિતતેજં પભિન્નઞાણં વિવટચક્ખું પઞ્ઞાપભેદકુસલં અધિગતપટિસમ્ભિદં ચતુવેસારજ્જપ્પત્તં સુદ્ધાધિમુત્તં સેતપચ્ચત્તં અદ્વયભાણિં તાદિં તથાપટિઞ્ઞં અપરિત્તં મહન્તં ગમ્ભીરં અપ્પમેય્યં દુપ્પરિયોગાહં પહૂતરતનં સાગરસમં છળઙ્ગુપેક્ખાય સમન્નાગતં અતુલં વિપુલં અપ્પમેય્યં, તં તાદિસં પવદતં મગ્ગવાદિનં 30 મેરુમિવ નગાનં ગરુળમિવ દિજાનં સીહમિવ મિગાનં ઉદધિમિવ અણ્ણવાનં અધિગચ્છિં, તં સત્થારં જિનપવરં મહેસિન્તિ – એવમહં અપ્પદસ્સે પહાય મહોદધિં હંસોરિવ અજ્ઝપત્તો. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Evamahaṃ appadasse pahāya, mahodadhiṃ haṃsoriva ajjhapattoti. Evanti opammasampaṭipādanaṃ. Appadasse pahāyāti yo ca bāvarī brāhmaṇo ye caññe tassa ācariyā buddhaṃ bhagavantaṃ upādāya appadassā parittadassā thokadassā omakadassā lāmakadassā chatukkadassā 31 vā. Te appadasse parittadasse thokadasse omakadasse lāmakadasse chatukkadasse pahāya pajahitvā atikkamitvā samatikkamitvā vītivattetvā buddhaṃ bhagavantaṃ appamāṇadassaṃ aggadassaṃ seṭṭhadassaṃ viseṭṭhadassaṃ pāmokkhadassaṃ uttamadassaṃ pavaradassaṃ asamaṃ asamasamaṃ appaṭisamaṃ appaṭibhāgaṃ appaṭipuggalaṃ devātidevaṃ narāsabhaṃ purisasīhaṃ purisanāgaṃ purisājaññaṃ purisanisabhaṃ purisadhorayhaṃ dasabaladhāriṃ 32 adhigacchiṃ vindiṃ paṭilabhiṃ. Yathā ca haṃso mahantaṃ mānasakaṃ 33 vā saraṃ anotattaṃ vā dahaṃ mahāsamuddaṃ vā akkhobhaṃ amitodakaṃ jalarāsiṃ adhigaccheyya vindeyya paṭilabheyya, evameva buddhaṃ bhagavantaṃ akkhobhaṃ amitatejaṃ pabhinnañāṇaṃ vivaṭacakkhuṃ paññāpabhedakusalaṃ adhigatapaṭisambhidaṃ catuvesārajjappattaṃ suddhādhimuttaṃ setapaccattaṃ advayabhāṇiṃ tādiṃ tathāpaṭiññaṃ aparittaṃ mahantaṃ gambhīraṃ appameyyaṃ duppariyogāhaṃ pahūtaratanaṃ sāgarasamaṃ chaḷaṅgupekkhāya samannāgataṃ atulaṃ vipulaṃ appameyyaṃ, taṃ tādisaṃ pavadataṃ maggavādinaṃ 34 merumiva nagānaṃ garuḷamiva dijānaṃ sīhamiva migānaṃ udadhimiva aṇṇavānaṃ adhigacchiṃ, taṃ satthāraṃ jinapavaraṃ mahesinti – evamahaṃ appadasse pahāya mahodadhiṃ haṃsoriva ajjhapatto. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘દિજો યથા કુબ્બનકં પહાય, બહુપ્ફલં કાનનમાવસેય્ય;
‘‘Dijo yathā kubbanakaṃ pahāya, bahupphalaṃ kānanamāvaseyya;
એવમહં અપ્પદસ્સે પહાય, મહોદધિં હંસોરિવ અજ્ઝપત્તો’’તિ.
Evamahaṃ appadasse pahāya, mahodadhiṃ haṃsoriva ajjhapatto’’ti.
૧૦૬.
106.
યે મે પુબ્બે વિયાકંસુ,
Ye me pubbe viyākaṃsu,
હુરં ગોતમસાસના ‘ઇચ્ચાસિ ઇતિ ભવિસ્સતિ’;
Huraṃ gotamasāsanā ‘iccāsi iti bhavissati’;
સબ્બં તં ઇતિહીતિહં, સબ્બં તં તક્કવડ્ઢનં.
Sabbaṃ taṃ itihītihaṃ, sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ.
યે મે પુબ્બે વિયાકંસૂતિ. યેતિ યો ચ બાવરી બ્રાહ્મણો યે ચઞ્ઞે તસ્સ આચરિયા, તે સકં દિટ્ઠિં સકં ખન્તિં સકં રુચિં સકં લદ્ધિં સકં અજ્ઝાસયં સકં અધિપ્પાયં બ્યાકંસુ આચિક્ખિંસુ દેસયિંસુ પઞ્ઞપિંસુ પટ્ઠપિંસુ વિવરિંસુ વિભજિંસુ ઉત્તાનીઅકંસુ પકાસેસુન્તિ – યે મે પુબ્બે વિયાકંસુ.
Ye me pubbe viyākaṃsūti. Yeti yo ca bāvarī brāhmaṇo ye caññe tassa ācariyā, te sakaṃ diṭṭhiṃ sakaṃ khantiṃ sakaṃ ruciṃ sakaṃ laddhiṃ sakaṃ ajjhāsayaṃ sakaṃ adhippāyaṃ byākaṃsu ācikkhiṃsu desayiṃsu paññapiṃsu paṭṭhapiṃsu vivariṃsu vibhajiṃsu uttānīakaṃsu pakāsesunti – ye me pubbe viyākaṃsu.
હુરં ગોતમસાસનાતિ હુરં ગોતમસાસના, પરં ગોતમસાસના, પુરે ગોતમસાસના, પઠમતરં ગોતમસાસના બુદ્ધસાસના જિનસાસના તથાગતસાસના 35 અરહન્તસાસનાતિ – હુરં ગોતમસાસના.
Huraṃ gotamasāsanāti huraṃ gotamasāsanā, paraṃ gotamasāsanā, pure gotamasāsanā, paṭhamataraṃ gotamasāsanā buddhasāsanā jinasāsanā tathāgatasāsanā 36 arahantasāsanāti – huraṃ gotamasāsanā.
ઇચ્ચાસિ ઇતિ ભવિસ્સતીતિ એવં કિર આસિ, એવં કિર ભવિસ્સતીતિ – ઇચ્ચાસિ ઇતિ ભવિસ્સતિ.
Iccāsi iti bhavissatīti evaṃ kira āsi, evaṃ kira bhavissatīti – iccāsi iti bhavissati.
સબ્બં તં ઇતિહીતિહન્તિ સબ્બં તં ઇતિહીતિહં ઇતિકિરાય પરમ્પરાય પિટકસમ્પદાય તક્કહેતુ નયહેતુ આકારપરિવિતક્કેન દિટ્ઠિનિજ્ઝાનક્ખન્તિયા ન સામં સયમભિઞ્ઞાતં ન અત્તપચ્ચક્ખં ધમ્મં યં કથયિંસૂતિ – સબ્બં તં ઇતિહીતિહં.
Sabbaṃtaṃ itihītihanti sabbaṃ taṃ itihītihaṃ itikirāya paramparāya piṭakasampadāya takkahetu nayahetu ākāraparivitakkena diṭṭhinijjhānakkhantiyā na sāmaṃ sayamabhiññātaṃ na attapaccakkhaṃ dhammaṃ yaṃ kathayiṃsūti – sabbaṃ taṃ itihītihaṃ.
સબ્બં તં તક્કવડ્ઢનન્તિ સબ્બં તં તક્કવડ્ઢનં વિતક્કવડ્ઢનં સઙ્કપ્પવડ્ઢનં કામવિતક્કવડ્ઢનં બ્યાપાદવિતક્કવડ્ઢનં વિહિંસાવિતક્કવડ્ઢનં ઞાતિવિતક્કવડ્ઢનં જનપદવિતક્કવડ્ઢનં અમરાવિતક્કવડ્ઢનં પરાનુદયતાપટિસંયુત્તવિતક્કવડ્ઢનં લાભસક્કારસિલોકપટિસંયુત્તવિતક્કવડ્ઢનં અનવઞ્ઞત્તિપટિસંયુત્તવિતક્કવડ્ઢનન્તિ – સબ્બં તં તક્કવડ્ઢનં. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhananti sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ vitakkavaḍḍhanaṃ saṅkappavaḍḍhanaṃ kāmavitakkavaḍḍhanaṃ byāpādavitakkavaḍḍhanaṃ vihiṃsāvitakkavaḍḍhanaṃ ñātivitakkavaḍḍhanaṃ janapadavitakkavaḍḍhanaṃ amarāvitakkavaḍḍhanaṃ parānudayatāpaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhanaṃ lābhasakkārasilokapaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhanaṃ anavaññattipaṭisaṃyuttavitakkavaḍḍhananti – sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhanaṃ. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘યે મે પુબ્બે વિયાકંસુ, હુરં ગોતમસાસના;
‘‘Ye me pubbe viyākaṃsu, huraṃ gotamasāsanā;
‘ઇચ્ચાસિ ઇતિ ભવિસ્સ’તિ;
‘Iccāsi iti bhavissa’ti;
સબ્બં તં ઇતિહીતિહં, સબ્બં તં તક્કવડ્ઢન’’ન્તિ.
Sabbaṃ taṃ itihītihaṃ, sabbaṃ taṃ takkavaḍḍhana’’nti.
૧૦૭.
107.
એકો તમોનુદાસીનો, જુતિમા સો પભઙ્કરો;
Eko tamonudāsīno, jutimā so pabhaṅkaro;
ગોતમો ભૂરિપઞ્ઞાણો, ગોતમો ભૂરિમેધસો.
Gotamo bhūripaññāṇo, gotamo bhūrimedhaso.
એકો તમોનુદાસીનોતિ. એકોતિ ભગવા પબ્બજ્જસઙ્ખાતેન એકો, અદુતિયટ્ઠેન એકો, તણ્હાય પહાનટ્ઠેન એકો, એકન્તવીતરાગોતિ એકો, એકન્તવીતદોસોતિ એકો, એકન્તવીતમોહોતિ એકો, એકન્તનિક્કિલેસોતિ એકો, એકાયનમગ્ગં ગતોતિ એકો, એકો અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધોતિ એકો.
Eko tamonudāsīnoti. Ekoti bhagavā pabbajjasaṅkhātena eko, adutiyaṭṭhena eko, taṇhāya pahānaṭṭhena eko, ekantavītarāgoti eko, ekantavītadosoti eko, ekantavītamohoti eko, ekantanikkilesoti eko, ekāyanamaggaṃ gatoti eko, eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti eko.
કથં ભગવા પબ્બજ્જસઙ્ખાતેન એકો? ભગવા દહરોવ સમાનો સુસુ કાળકેસો ભદ્રેન યોબ્બનેન સમન્નાગતો પઠમેન વયસા અકામકાનં માતાપિતૂનં અસ્સુમુખાનં રોદન્તાનં વિલપન્તાનં ઞાતિસઙ્ઘં સબ્બં ઘરાવાસપલિબોધં છિન્દિત્વા પુત્તદારપલિબોધં છિન્દિત્વા ઞાતિપલિબોધં છિન્દિત્વા મિત્તામચ્ચપલિબોધં છિન્દિત્વા કેસમસ્સું ઓહારેત્વા કાસાયાનિ વત્થાનિ અચ્છાદેત્વા અગારસ્મા અનગારિયં પબ્બજિત્વા અકિઞ્ચનભાવં ઉપગન્ત્વા એકો ચરતિ વિહરતિ ઇરિયતિ વત્તેતિ પાલેતિ યપેતિ યાપેતિ. એવં ભગવા પબ્બજ્જસઙ્ખાતેન એકો.
Kathaṃ bhagavā pabbajjasaṅkhātena eko? Bhagavā daharova samāno susu kāḷakeso bhadrena yobbanena samannāgato paṭhamena vayasā akāmakānaṃ mātāpitūnaṃ assumukhānaṃ rodantānaṃ vilapantānaṃ ñātisaṅghaṃ sabbaṃ gharāvāsapalibodhaṃ chinditvā puttadārapalibodhaṃ chinditvā ñātipalibodhaṃ chinditvā mittāmaccapalibodhaṃ chinditvā kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaṃ pabbajitvā akiñcanabhāvaṃ upagantvā eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpeti. Evaṃ bhagavā pabbajjasaṅkhātena eko.
કથં ભગવા અદુતિયટ્ઠેન એકો? એવં પબ્બજિતો સમાનો એકો અરઞ્ઞવનપત્થાનિ પન્તાનિ સેનાસનાનિ પટિસેવતિ અપ્પસદ્દાનિ અપ્પનિગ્ઘોસાનિ વિજનવાતાનિ મનુસ્સરાહસ્સેય્યકાનિ 37 પટિસલ્લાનસારુપ્પાનિ 38. સો એકો ગચ્છતિ, એકો તિટ્ઠતિ, એકો નિસીદતિ , એકો સેય્યં કપ્પેતિ, એકો ગામં પિણ્ડાય પવિસતિ, એકો અભિક્કમતિ, એકો પટિક્કમતિ, એકો રહો નિસીદતિ, એકો ચઙ્કમં અધિટ્ઠાતિ, એકો ચરતિ વિહરતિ ઇરિયતિ વત્તેતિ પાલેતિ યપેતિ યાપેતિ. એવં ભગવા અદુતિયટ્ઠેન એકો.
Kathaṃ bhagavā adutiyaṭṭhena eko? Evaṃ pabbajito samāno eko araññavanapatthāni pantāni senāsanāni paṭisevati appasaddāni appanigghosāni vijanavātāni manussarāhasseyyakāni 39 paṭisallānasāruppāni 40. So eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati , eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko abhikkamati, eko paṭikkamati, eko raho nisīdati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati viharati iriyati vatteti pāleti yapeti yāpeti. Evaṃ bhagavā adutiyaṭṭhena eko.
‘‘તણ્હાદુતિયો પુરિસો, દીઘમદ્ધાન સંસરં;
‘‘Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhāna saṃsaraṃ;
ઇત્થભાવઞ્ઞથાભાવં, સંસારં નાતિવત્તતિ.
Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattati.
વીતતણ્હો અનાદાનો, સતો ભિક્ખુ પરિબ્બજે’’તિ.
Vītataṇho anādāno, sato bhikkhu paribbaje’’ti.
એવં ભગવા તણ્હાય પહાનટ્ઠેન એકો.
Evaṃ bhagavā taṇhāya pahānaṭṭhena eko.
કથં ભગવા એકન્તવીતરાગોતિ એકો? રાગસ્સ પહીનત્તા એકન્તવીતરાગોતિ એકો, દોસસ્સ પહીનત્તા એકન્તવીતદોસોતિ એકો, મોહસ્સ પહીનત્તા એકન્તવીતમોહોતિ એકો, કિલેસાનં પહીનત્તા એકન્તનિક્કિલેસોતિ એકો.
Kathaṃ bhagavā ekantavītarāgoti eko? Rāgassa pahīnattā ekantavītarāgoti eko, dosassa pahīnattā ekantavītadosoti eko, mohassa pahīnattā ekantavītamohoti eko, kilesānaṃ pahīnattā ekantanikkilesoti eko.
કથં ભગવા એકાયનમગ્ગં ગતોતિ એકો? એકાયનમગ્ગો વુચ્ચતિ ચત્તારો સતિપટ્ઠાના…પે॰… અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો.
Kathaṃ bhagavā ekāyanamaggaṃ gatoti eko? Ekāyanamaggo vuccati cattāro satipaṭṭhānā…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggo.
‘‘એકાયનં જાતિખયન્તદસ્સી, મગ્ગં પજાનાતિ હિતાનુકમ્પી;
‘‘Ekāyanaṃ jātikhayantadassī, maggaṃ pajānāti hitānukampī;
એતેન મગ્ગેન તરિંસુ 49 પુબ્બે, તરિસ્સન્તિ યે ચ તરન્તિ ઓઘ’’ન્તિ.
Etena maggena tariṃsu 50 pubbe, tarissanti ye ca taranti ogha’’nti.
એવં ભગવા એકાયનમગ્ગં ગતોતિ એકો.
Evaṃ bhagavā ekāyanamaggaṃ gatoti eko.
કથં ભગવા એકો અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધોતિ એકો. બોધિ વુચ્ચતિ ચતૂસુ મગ્ગેસુ ઞાણં પઞ્ઞા પઞ્ઞિન્દ્રિયં પઞ્ઞાબલં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો વીમંસા વિપસ્સના સમ્માદિટ્ઠિ . ભગવા તેન બોધિઞાણેન ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા’’તિ બુજ્ઝિ, ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા’’તિ બુજ્ઝિ, ‘‘સબ્બે ધમ્મા અનત્તા’’તિ બુજ્ઝિ…પે॰… ‘‘યં કિઞ્ચિ સમુદયધમ્મં સબ્બં તં નિરોધધમ્મ’’ન્તિ બુજ્ઝિ. અથ વા, યં બુજ્ઝિતબ્બં અનુબુજ્ઝિતબ્બં પટિબુજ્ઝિતબ્બં સમ્બુજ્ઝિતબ્બં અધિગન્તબ્બં ફસ્સિતબ્બં સચ્છિકાતબ્બં સબ્બં તં તેન બોધિઞાણેન બુજ્ઝિ અનુબુજ્ઝિ પટિબુજ્ઝિ સમ્બુજ્ઝિ અધિગચ્છિ ફસ્સેસિ સચ્છાકાસિ. એવં ભગવા એકો અનુત્તરં સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધોતિ એકો.
Kathaṃ bhagavā eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti eko. Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇaṃ paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi . Bhagavā tena bodhiñāṇena ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti bujjhi, ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti bujjhi, ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti bujjhi…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti bujjhi. Atha vā, yaṃ bujjhitabbaṃ anubujjhitabbaṃ paṭibujjhitabbaṃ sambujjhitabbaṃ adhigantabbaṃ phassitabbaṃ sacchikātabbaṃ sabbaṃ taṃ tena bodhiñāṇena bujjhi anubujjhi paṭibujjhi sambujjhi adhigacchi phassesi sacchākāsi. Evaṃ bhagavā eko anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddhoti eko.
તમોનુદોતિ ભગવા રાગતમં દોસતમં મોહતમં દિટ્ઠિતમં કિલેસતમં દુચ્ચરિતતમં અન્ધકરણં અચક્ખુકરણં અઞ્ઞાણકરણં પઞ્ઞાનિરોધિકં વિઘાતપક્ખિકં અનિબ્બાનસંવત્તનિકં નુદિ પનુદિ પજહિ વિનોદેસિ બ્યન્તીઅકાસિ અનભાવં ગમેસિ. આસીનોતિ નિસિન્નો ભગવા પાસાણકે ચેતિયેતિ – આસીનો 51.
Tamonudoti bhagavā rāgatamaṃ dosatamaṃ mohatamaṃ diṭṭhitamaṃ kilesatamaṃ duccaritatamaṃ andhakaraṇaṃ acakkhukaraṇaṃ aññāṇakaraṇaṃ paññānirodhikaṃ vighātapakkhikaṃ anibbānasaṃvattanikaṃ nudi panudi pajahi vinodesi byantīakāsi anabhāvaṃ gamesi. Āsīnoti nisinno bhagavā pāsāṇake cetiyeti – āsīno 52.
નગસ્સ પસ્સે આસીનં, મુનિં દુક્ખસ્સ પારગું;
Nagassa passe āsīnaṃ, muniṃ dukkhassa pāraguṃ;
સાવકા પયિરુપાસન્તિ, તેવિજ્જા મચ્ચુહાયિનોતિ.
Sāvakā payirupāsanti, tevijjā maccuhāyinoti.
એવમ્પિ ભગવા આસીનો…પે॰… અથ વા, ભગવા સબ્બોસ્સુક્કપટિપ્પસ્સદ્ધત્તા આસીનો સો વુત્થવાસો ચિણ્ણચરણો…પે॰… જાતિમરણસંસારો નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવોતિ, એવમ્પિ ભગવા આસીનોતિ – એકો તમોનુદાસીનો.
Evampi bhagavā āsīno…pe… atha vā, bhagavā sabbossukkapaṭippassaddhattā āsīno so vutthavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro natthi tassa punabbhavoti, evampi bhagavā āsīnoti – eko tamonudāsīno.
જુતિમા સો પભઙ્કરોતિ. જુતિમાતિ જુતિમા મતિમા પણ્ડિતો પઞ્ઞવા બુદ્ધિમા ઞાણી વિભાવી મેધાવી. પભઙ્કરોતિ પભઙ્કરો આલોકકરો ઓભાસકરો દીપઙ્કરો પદીપકરો ઉજ્જોતકરો પજ્જોતકરોતિ – જુતિમા સો પભઙ્કરો.
Jutimā so pabhaṅkaroti. Jutimāti jutimā matimā paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī. Pabhaṅkaroti pabhaṅkaro ālokakaro obhāsakaro dīpaṅkaro padīpakaro ujjotakaro pajjotakaroti – jutimā so pabhaṅkaro.
ગોતમો ભૂરિપઞ્ઞાણોતિ ગોતમો ભૂરિપઞ્ઞાણો ઞાણપઞ્ઞાણો પઞ્ઞાધજો પઞ્ઞાકેતુ પઞ્ઞાધિપતેય્યો વિચયબહુલો પવિચયબહુલો ઓક્ખાયનબહુલો સમોક્ખાયનધમ્મો વિભૂતવિહારી તચ્ચરિતો તબ્બહુલો તગ્ગરુકો તન્નિન્નો તપ્પોણો તપ્પબ્ભારો તદધિમુત્તો તદધિપતેય્યો.
Gotamobhūripaññāṇoti gotamo bhūripaññāṇo ñāṇapaññāṇo paññādhajo paññāketu paññādhipateyyo vicayabahulo pavicayabahulo okkhāyanabahulo samokkhāyanadhammo vibhūtavihārī taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyo.
રાજા રટ્ઠસ્સ પઞ્ઞાણં, ભત્તા પઞ્ઞાણમિત્થિયાતિ.
Rājā raṭṭhassa paññāṇaṃ, bhattā paññāṇamitthiyāti.
એવમેવ ગોતમો ભૂરિપઞ્ઞાણો ઞાણપઞ્ઞાણો પઞ્ઞાધજો પઞ્ઞાકેતુ પઞ્ઞાધિપતેય્યો વિચયબહુલો પવિચયબહુલો ઓક્ખાયનબહુલો સમોક્ખાયનધમ્મો વિભૂતવિહારી તચ્ચરિતો તબ્બહુલો તગ્ગરુકો તન્નિન્નો તપ્પોણો તપ્પબ્ભારો તદધિમુત્તો તદધિપતેય્યોતિ – ગોતમો ભૂરિપઞ્ઞાણો.
Evameva gotamo bhūripaññāṇo ñāṇapaññāṇo paññādhajo paññāketu paññādhipateyyo vicayabahulo pavicayabahulo okkhāyanabahulo samokkhāyanadhammo vibhūtavihārī taccarito tabbahulo taggaruko tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyoti – gotamo bhūripaññāṇo.
ગોતમો ભૂરિમેધસોતિ ભૂરિ વુચ્ચતિ પથવી. ભગવા તાય પથવિસમાય પઞ્ઞાય વિપુલાય વિત્થતાય સમન્નાગતો. મેધા વુચ્ચતિ પઞ્ઞા. યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ. ભગવા ઇમાય મેધાય ઉપેતો સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમુપપન્નો સમન્નાગતો, તસ્મા બુદ્ધો સુમેધસોતિ 55 – ગોતમો ભૂરિમેધસો. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Gotamo bhūrimedhasoti bhūri vuccati pathavī. Bhagavā tāya pathavisamāya paññāya vipulāya vitthatāya samannāgato. Medhā vuccati paññā. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Bhagavā imāya medhāya upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato, tasmā buddho sumedhasoti 56 – gotamo bhūrimedhaso. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘એકો તમોનુદાસીનો, જુતિમા સો પભઙ્કરો;
‘‘Eko tamonudāsīno, jutimā so pabhaṅkaro;
ગોતમો ભૂરિપઞ્ઞાણો, ગોતમો ભૂરિમેધસો’’તિ.
Gotamo bhūripaññāṇo, gotamo bhūrimedhaso’’ti.
૧૦૮.
108.
યો મે ધમ્મમદેસેસિ, સન્દિટ્ઠિકમકાલિકં;
Yo me dhammamadesesi, sandiṭṭhikamakālikaṃ;
તણ્હક્ખયમનીતિકં, યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચિ.
Taṇhakkhayamanītikaṃ, yassa natthi upamā kvaci.
યો મે ધમ્મદેસેસીતિ. યોતિ યો સો ભગવા સયમ્ભૂ અનાચરિયકો પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ સામં સચ્ચાનિ અભિસમ્બુજ્ઝિ, તત્થ ચ સબ્બઞ્ઞુતં પત્તો બલેસુ ચ વસીભાવં. ધમ્મમદેસેસીતિ. ધમ્મન્તિ આદિકલ્યાણં મજ્ઝેકલ્યાણં પરિયોસાનકલ્યાણં સાત્થં સબ્યઞ્જનં કેવલપરિપુણ્ણં પરિસુદ્ધં બ્રહ્મચરિયં, ચત્તારો સતિપટ્ઠાને…પે॰… અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં નિબ્બાનઞ્ચ નિબ્બાનગામિનિઞ્ચ પટિપદં આચિક્ખિ દેસેસિ પઞ્ઞપેસિ પટ્ઠપેસિ વિવરિ વિભજિ ઉત્તાનીઅકાસિ પકાસેસીતિ – યો મે ધમ્મમદેસેસિ.
Yo me dhammadesesīti. Yoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāvaṃ. Dhammamadesesīti. Dhammanti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ, cattāro satipaṭṭhāne…pe… ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ ācikkhi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesīti – yo me dhammamadesesi.
સન્દિટ્ઠિકમકાલિકન્તિ સન્દિટ્ઠિકં અકાલિકં એહિપસ્સિકં ઓપનેય્યિકં પચ્ચત્તં વેદિતબ્બં વિઞ્ઞૂહીતિ – એવં સન્દિટ્ઠિકં. અથ વા, યો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, તસ્સ મગ્ગસ્સ અનન્તરા સમનન્તરા અધિગચ્છતેવ ફલં વિન્દતિ પટિલભતીતિ, એવમ્પિ સન્દિટ્ઠિકં. અકાલિકન્તિ યથા મનુસ્સા કાલિકં ધનં દત્વા અનન્તરા ન લભન્તિ કાલં આગમેન્તિ, નેવાયં ધમ્મો. યો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, તસ્સ મગ્ગસ્સ અનન્તરા સમનન્તરા અધિગચ્છતેવ ફલં વિન્દતિ પટિલભતિ, ન પરત્થ ન પરલોકે, એવં અકાલિકન્તિ – સન્દિટ્ઠિકમકાલિકં.
Sandiṭṭhikamakālikanti sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opaneyyikaṃ paccattaṃ veditabbaṃ viññūhīti – evaṃ sandiṭṭhikaṃ. Atha vā, yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, tassa maggassa anantarā samanantarā adhigacchateva phalaṃ vindati paṭilabhatīti, evampi sandiṭṭhikaṃ. Akālikanti yathā manussā kālikaṃ dhanaṃ datvā anantarā na labhanti kālaṃ āgamenti, nevāyaṃ dhammo. Yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, tassa maggassa anantarā samanantarā adhigacchateva phalaṃ vindati paṭilabhati, na parattha na paraloke, evaṃ akālikanti – sandiṭṭhikamakālikaṃ.
તણ્હક્ખયમનીતિકન્તિ. તણ્હાતિ રૂપતણ્હા…પે॰… ધમ્મતણ્હા. તણ્હક્ખયન્તિ તણ્હક્ખયં રાગક્ખયં દોસક્ખયં મોહક્ખયં ગતિક્ખયં ઉપપત્તિક્ખયં પટિસન્ધિક્ખયં ભવક્ખયં સંસારક્ખયં વટ્ટક્ખયં. અનીતિકન્તિ ઈતિ વુચ્ચન્તિ કિલેસા ચ ખન્ધા ચ અભિસઙ્ખારા ચ. ઈતિપ્પહાનં ઈતિવૂપસમં ઈતિપટિનિસ્સગ્ગં ઈતિપટિપ્પસ્સદ્ધિં અમતં નિબ્બાનન્તિ – તણ્હક્ખયમનીતિકં.
Taṇhakkhayamanītikanti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Taṇhakkhayanti taṇhakkhayaṃ rāgakkhayaṃ dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ upapattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ vaṭṭakkhayaṃ. Anītikanti īti vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Ītippahānaṃ ītivūpasamaṃ ītipaṭinissaggaṃ ītipaṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – taṇhakkhayamanītikaṃ.
યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચીતિ. યસ્સાતિ નિબ્બાનસ્સ. નત્થિ ઉપમાતિ ઉપમા નત્થિ, ઉપનિધા નત્થિ, સદિસં નત્થિ, પટિભાગો નત્થિ ન સતિ ન સંવિજ્જતિ નુપલબ્ભતિ. ક્વચીતિ ક્વચિ કિમ્હિચિ કત્થચિ અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વાતિ – યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચિ. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Yassa natthi upamā kvacīti. Yassāti nibbānassa. Natthi upamāti upamā natthi, upanidhā natthi, sadisaṃ natthi, paṭibhāgo natthi na sati na saṃvijjati nupalabbhati. Kvacīti kvaci kimhici katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vāti – yassa natthi upamā kvaci. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘યો મે ધમ્મમદેસેસિ, સન્દિટ્ઠિકમકાલિકં;
‘‘Yo me dhammamadesesi, sandiṭṭhikamakālikaṃ;
તણ્હક્ખયમનીતિકં, યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચી’’તિ.
Taṇhakkhayamanītikaṃ, yassa natthi upamā kvacī’’ti.
૧૦૯.
109.
કિં નુ તમ્હા વિપ્પવસિ, મુહુત્તમપિ પિઙ્ગિય;
Kiṃ nu tamhā vippavasi, muhuttamapi piṅgiya;
ગોતમા ભૂરિપઞ્ઞાણા, ગોતમા ભૂરિમેધસા.
Gotamā bhūripaññāṇā, gotamā bhūrimedhasā.
કિં નુ તમ્હા વિપ્પવસીતિ કિં નુ બુદ્ધમ્હા વિપ્પવસિ અપેસિ અપગચ્છિ 57 વિના હોસીતિ – કિં નુ તમ્હા વિપ્પવસિ.
Kiṃ nu tamhā vippavasīti kiṃ nu buddhamhā vippavasi apesi apagacchi 58 vinā hosīti – kiṃ nu tamhā vippavasi.
મુહુત્તમપિ પિઙ્ગિયાતિ મુહુત્તમ્પિ ખણમ્પિ લયમ્પિ વયમ્પિ અદ્ધમ્પીતિ – મુહુત્તમપિ. પિઙ્ગિયાતિ બાવરી તં નત્તારં નામેન આલપતિ.
Muhuttamapi piṅgiyāti muhuttampi khaṇampi layampi vayampi addhampīti – muhuttamapi. Piṅgiyāti bāvarī taṃ nattāraṃ nāmena ālapati.
ગોતમા ભૂરિપઞ્ઞાણાતિ ગોતમા ભૂરિપઞ્ઞાણા ઞાણપઞ્ઞાણા પઞ્ઞાધજા પઞ્ઞાકેતુમ્હા પઞ્ઞાધિપતેય્યમ્હા વિચયબહુલા પવિચયબહુલા ઓક્ખાયનબહુલા સમોક્ખાયનધમ્મા વિભૂતવિહારિમ્હા તચ્ચરિતા તબ્બહુલા તગ્ગરુકા તન્નિન્ના તપ્પોણા તપ્પબ્ભારા તદધિમુત્તા તદધિપતેય્યમ્હાતિ – ગોતમા ભૂરિપઞ્ઞાણા.
Gotamābhūripaññāṇāti gotamā bhūripaññāṇā ñāṇapaññāṇā paññādhajā paññāketumhā paññādhipateyyamhā vicayabahulā pavicayabahulā okkhāyanabahulā samokkhāyanadhammā vibhūtavihārimhā taccaritā tabbahulā taggarukā tanninnā tappoṇā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyamhāti – gotamā bhūripaññāṇā.
ગોતમા ભૂરિમેધસાતિ ભૂરિ વુચ્ચતિ પથવી. ભગવા તાય પથવિસમાય પઞ્ઞાય વિપુલાય વિત્થતાય સમન્નાગતો. મેધા વુચ્ચતિ પઞ્ઞા. યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ. ભગવા ઇમાય મેધાય પઞ્ઞાય ઉપેતો સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમુપપન્નો સમન્નાગતો, તસ્મા બુદ્ધો સુમેધસોતિ – ગોતમા ભૂરિમેધસા. તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –
Gotamā bhūrimedhasāti bhūri vuccati pathavī. Bhagavā tāya pathavisamāya paññāya vipulāya vitthatāya samannāgato. Medhā vuccati paññā. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Bhagavā imāya medhāya paññāya upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato, tasmā buddho sumedhasoti – gotamā bhūrimedhasā. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘કિંનુ તમ્હા વિપ્પવસિ, મુહુત્તમપિ પિઙ્ગિય;
‘‘Kiṃnu tamhā vippavasi, muhuttamapi piṅgiya;
ગોતમા ભૂરિપઞ્ઞાણા, ગોતમા ભૂરિમેધસા’’તિ.
Gotamā bhūripaññāṇā, gotamā bhūrimedhasā’’ti.
૧૧૦.
110.
યો તે ધમ્મમદેસેસિ, સન્દિટ્ઠિકમકાલિકં;
Yo te dhammamadesesi, sandiṭṭhikamakālikaṃ;
તણ્હક્ખયમનીતિકં, યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચિ.
Taṇhakkhayamanītikaṃ, yassa natthi upamā kvaci.
યો તે ધમ્મમદેસેસીતિ યો સો ભગવા…પે॰… તત્થ ચ સબ્બઞ્ઞુતં પત્તો બલેસુ ચ વસીભાવં. ધમ્મમદેસેસીતિ ધમ્મન્તિ આદિકલ્યાણં મજ્ઝેકલ્યાણં…પે॰… નિબ્બાનઞ્ચ નિબ્બાનગામિનિઞ્ચ પટિપદં આચિક્ખિ દેસેસિ પઞ્ઞપેસિ પટ્ઠપેસિ વિવરિ વિભજિ ઉત્તાનીઅકાસિ પકાસેસીતિ – યો તે ધમ્મમદેસેસિ.
Yo te dhammamadesesīti yo so bhagavā…pe… tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāvaṃ. Dhammamadesesīti dhammanti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ…pe… nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ ācikkhi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesīti – yo te dhammamadesesi.
સન્દિટ્ઠિકમકાલિકન્તિ સન્દિટ્ઠિકં અકાલિકં એહિપસ્સિકં ઓપનેય્યિકં પચ્ચત્તં વેદિતબ્બં વિઞ્ઞૂહીતિ – એવં સન્દિટ્ઠિકં. અથ વા, યો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, તસ્સ મગ્ગસ્સ અનન્તરા સમનન્તરા અધિગચ્છતેવ ફલં વિન્દતિ પટિલભતીતિ – એવમ્પિ સન્દિટ્ઠિકં. અકાલિકન્તિ યથા મનુસ્સા કાલિકં ધનં દત્વા અનન્તરા ન લભન્તિ, કાલં આગમેન્તિ, નેવાયં ધમ્મો. યો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ; તસ્સ મગ્ગસ્સ અનન્તરા સમનન્તરા અધિગચ્છતેવ ફલં વિન્દતિ પટિલભતિ, ન પરત્થ ન પરલોકે, એવં અકાલિકન્તિ – સન્દિટ્ઠિકમકાલિકં.
Sandiṭṭhikamakālikanti sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opaneyyikaṃ paccattaṃ veditabbaṃ viññūhīti – evaṃ sandiṭṭhikaṃ. Atha vā, yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, tassa maggassa anantarā samanantarā adhigacchateva phalaṃ vindati paṭilabhatīti – evampi sandiṭṭhikaṃ. Akālikanti yathā manussā kālikaṃ dhanaṃ datvā anantarā na labhanti, kālaṃ āgamenti, nevāyaṃ dhammo. Yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti; tassa maggassa anantarā samanantarā adhigacchateva phalaṃ vindati paṭilabhati, na parattha na paraloke, evaṃ akālikanti – sandiṭṭhikamakālikaṃ.
તણ્હક્ખયમનીતિકન્તિ . તણ્હાતિ રૂપતણ્હા…પે॰… ધમ્મતણ્હા. તણ્હક્ખયન્તિ તણ્હક્ખયં રાગક્ખયં દોસક્ખયં મોહક્ખયં ગતિક્ખયં ઉપપત્તિક્ખયં પટિસન્ધિક્ખયં ભવક્ખયં સંસારક્ખયં વટ્ટક્ખયં. અનીતિકન્તિ ઈતિ વુચ્ચન્તિ કિલેસા ચ ખન્ધા ચ અભિસઙ્ખારા ચ. ઈતિપ્પહાનં ઈતિવૂપસમં ઈતિપટિનિસ્સગ્ગં ઈતિપટિપ્પસ્સદ્ધિં અમતં નિબ્બાનન્તિ – તણ્હક્ખયમનીતિકં.
Taṇhakkhayamanītikanti . Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Taṇhakkhayanti taṇhakkhayaṃ rāgakkhayaṃ dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ upapattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ vaṭṭakkhayaṃ. Anītikanti īti vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Ītippahānaṃ ītivūpasamaṃ ītipaṭinissaggaṃ ītipaṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – taṇhakkhayamanītikaṃ.
યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચીતિ. યસ્સાતિ નિબ્બાનસ્સ. નત્થિ ઉપમાતિ ઉપમા નત્થિ, ઉપનિધા નત્થિ, સદિસં નત્થિ, પટિભાગો નત્થિ ન સતિ ન સંવિજ્જતિ નુપલબ્ભતિ. ક્વચીતિ ક્વચિ કિમ્હિચિ કત્થચિ અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વાતિ – યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચિ. તેનાહ સો બ્રાહ્મણો –
Yassanatthi upamā kvacīti. Yassāti nibbānassa. Natthi upamāti upamā natthi, upanidhā natthi, sadisaṃ natthi, paṭibhāgo natthi na sati na saṃvijjati nupalabbhati. Kvacīti kvaci kimhici katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vāti – yassa natthi upamā kvaci. Tenāha so brāhmaṇo –
‘‘યો તે ધમ્મમદેસેસિ, સન્દિટ્ઠિકમકાલિકં;
‘‘Yo te dhammamadesesi, sandiṭṭhikamakālikaṃ;
તણ્હક્ખયમનીતિકં, યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચી’’તિ.
Taṇhakkhayamanītikaṃ, yassa natthi upamā kvacī’’ti.
૧૧૧.
111.
નાહં તમ્હા વિપ્પવસામિ, મુહુત્તમપિ બ્રાહ્મણ;
Nāhaṃtamhā vippavasāmi, muhuttamapi brāhmaṇa;
ગોતમા ભૂરિપઞ્ઞાણા, ગોતમા ભૂરિમેધસા.
Gotamā bhūripaññāṇā, gotamā bhūrimedhasā.
નાહં તમ્હા વિપ્પવસામીતિ નાહં બુદ્ધમ્હા વિપ્પવસામિ અપેમિ અપગચ્છામિ વિના હોમીતિ – નાહં તમ્હા વિપ્પવસામિ.
Nāhaṃ tamhā vippavasāmīti nāhaṃ buddhamhā vippavasāmi apemi apagacchāmi vinā homīti – nāhaṃ tamhā vippavasāmi.
મુહુત્તમપિ બ્રાહ્મણાતિ મુહુત્તમ્પિ ખણમ્પિ લયમ્પિ વયમ્પિ અદ્ધમ્પીતિ મુહુત્તમપિ. બ્રાહ્મણાતિ ગારવેન માતુલં આલપતિ.
Muhuttamapi brāhmaṇāti muhuttampi khaṇampi layampi vayampi addhampīti muhuttamapi. Brāhmaṇāti gāravena mātulaṃ ālapati.
ગોતમા ભૂરિપઞ્ઞાણાતિ ગોતમા ભૂરિપઞ્ઞાણા ઞાણપઞ્ઞાણા પઞ્ઞાધજા પઞ્ઞાકેતુમ્હા પઞ્ઞાધિપતેય્યમ્હા વિચયબહુલા પવિચયબહુલા ઓક્ખાયનબહુલા સમોક્ખાયનધમ્મા વિભૂતવિહારિમ્હા તચ્ચરિતા તબ્બહુલા તગ્ગરુકા તન્નિન્ના તપ્પોણા તપ્પબ્ભારા તદધિમુત્તા તદધિપતેય્યમ્હાતિ – ગોતમા ભૂરિપઞ્ઞાણા.
Gotamā bhūripaññāṇāti gotamā bhūripaññāṇā ñāṇapaññāṇā paññādhajā paññāketumhā paññādhipateyyamhā vicayabahulā pavicayabahulā okkhāyanabahulā samokkhāyanadhammā vibhūtavihārimhā taccaritā tabbahulā taggarukā tanninnā tappoṇā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyamhāti – gotamā bhūripaññāṇā.
ગોતમા ભૂરિમેધસાતિ ભૂરિ વુચ્ચતિ પથવી. ભગવા તાય પથવિસમાય પઞ્ઞાય વિપુલાય વિત્થતાય સમન્નાગતો. મેધા વુચ્ચતિ પઞ્ઞા. યા પઞ્ઞા પજાનના…પે॰… અમોહો ધમ્મવિચયો સમ્માદિટ્ઠિ. ભગવા ઇમાય મેધાય પઞ્ઞાય ઉપેતો સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમુપપન્નો સમન્નાગતો. તસ્મા બુદ્ધો સુમેધસોતિ – ગોતમા ભૂરિમેધસા. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Gotamā bhūrimedhasāti bhūri vuccati pathavī. Bhagavā tāya pathavisamāya paññāya vipulāya vitthatāya samannāgato. Medhā vuccati paññā. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Bhagavā imāya medhāya paññāya upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato. Tasmā buddho sumedhasoti – gotamā bhūrimedhasā. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘નાહં તમ્હા વિપ્પવસામિ, મુહુત્તમપિ બ્રાહ્મણ;
‘‘Nāhaṃ tamhā vippavasāmi, muhuttamapi brāhmaṇa;
ગોતમા ભૂરિપઞ્ઞાણા, ગોતમા ભૂરિમેધસા’’તિ.
Gotamā bhūripaññāṇā, gotamā bhūrimedhasā’’ti.
૧૧૨.
112.
યો મે ધમ્મમદેસેસિ, સન્દિટ્ઠિકમકાલિકં;
Yome dhammamadesesi, sandiṭṭhikamakālikaṃ;
તણ્હક્ખયમનીતિકં , યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચિ.
Taṇhakkhayamanītikaṃ, yassa natthi upamā kvaci.
યો મે ધમ્મમદેસેસીતિ યો સો ભગવા સયમ્ભૂ અનાચરિયકો પુબ્બે અનનુસ્સુતેસુ ધમ્મેસુ સામં સચ્ચાનિ અભિસમ્બુજ્ઝિ, તત્થ ચ સબ્બઞ્ઞુતં પત્તો બલેસુ ચ વસીભાવં. ધમ્મમદેસેસીતિ. ધમ્મન્તિ આદિકલ્યાણં મજ્ઝેકલ્યાણં પરિયોસાનકલ્યાણં સાત્થં સબ્યઞ્જનં કેવલપરિપુણ્ણં પરિસુદ્ધં બ્રહ્મચરિયં, ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ચત્તારો સમ્મપ્પધાને ચત્તારો ઇદ્ધિપાદે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ પઞ્ચ બલાનિ સત્ત બોજ્ઝઙ્ગે અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં નિબ્બાનઞ્ચ નિબ્બાનગામિનિઞ્ચ પટિપદં આચિક્ખિ દેસેસિ પઞ્ઞપેસિ પટ્ઠપેસિ વિવરિ વિભજિ ઉત્તાનીઅકાસિ પકાસેસીતિ – યો મે ધમ્મમદેસેસિ.
Yo me dhammamadesesīti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāvaṃ. Dhammamadesesīti. Dhammanti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ, cattāro satipaṭṭhāne cattāro sammappadhāne cattāro iddhipāde pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhaṅge ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ nibbānañca nibbānagāminiñca paṭipadaṃ ācikkhi desesi paññapesi paṭṭhapesi vivari vibhaji uttānīakāsi pakāsesīti – yo me dhammamadesesi.
સન્દિટ્ઠિકમકાલિકન્તિ સન્દિટ્ઠિકં અકાલિકં એહિપસ્સિકં ઓપનેય્યિકં પચ્ચત્તં વેદિતબ્બં વિઞ્ઞૂહીતિ, એવં સન્દિટ્ઠિકં. અથ વા, યો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, તસ્સ મગ્ગસ્સ અનન્તરા સમનન્તરા અધિગચ્છતેવ ફલં વિન્દતિ પટિલભતીતિ, એવમ્પિ સન્દિટ્ઠિકં. અકાલિકન્તિ યથા મનુસ્સા કાલિકં ધનં દત્વા અનન્તરા ન લભન્તિ, કાલં આગમેન્તિ, નેવાયં ધમ્મો. યો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અરિયં અટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં ભાવેતિ, તસ્સ મગ્ગસ્સ અનન્તરા સમનન્તરા અધિગચ્છતેવ ફલં વિન્દતિ પટિલભતિ, ન પરત્થ ન પરલોકે, એવં અકાલિકન્તિ – સન્દિટ્ઠિકમકાલિકં.
Sandiṭṭhikamakālikanti sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opaneyyikaṃ paccattaṃ veditabbaṃ viññūhīti, evaṃ sandiṭṭhikaṃ. Atha vā, yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, tassa maggassa anantarā samanantarā adhigacchateva phalaṃ vindati paṭilabhatīti, evampi sandiṭṭhikaṃ. Akālikanti yathā manussā kālikaṃ dhanaṃ datvā anantarā na labhanti, kālaṃ āgamenti, nevāyaṃ dhammo. Yo diṭṭheva dhamme ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāveti, tassa maggassa anantarā samanantarā adhigacchateva phalaṃ vindati paṭilabhati, na parattha na paraloke, evaṃ akālikanti – sandiṭṭhikamakālikaṃ.
તણ્હક્ખયમનીતિકન્તિ . તણ્હાતિ રૂપતણ્હા…પે॰… ધમ્મતણ્હા. તણ્હક્ખયન્તિ તણ્હક્ખયં રાગક્ખયં દોસક્ખયં મોહક્ખયં ગતિક્ખયં ઉપપત્તિક્ખયં પટિસન્ધિક્ખયં ભવક્ખયં સંસારક્ખયં વટ્ટક્ખયં. અનીતિકન્તિ ઈતિ વુચ્ચન્તિ કિલેસા ચ ખન્ધા ચ અભિસઙ્ખારા ચ. ઈતિપ્પહાનં ઈતિવૂપસમં ઈતિપટિપ્પસ્સદ્ધિં અમતં નિબ્બાનન્તિ – તણ્હક્ખયમનીતિકં.
Taṇhakkhayamanītikanti . Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Taṇhakkhayanti taṇhakkhayaṃ rāgakkhayaṃ dosakkhayaṃ mohakkhayaṃ gatikkhayaṃ upapattikkhayaṃ paṭisandhikkhayaṃ bhavakkhayaṃ saṃsārakkhayaṃ vaṭṭakkhayaṃ. Anītikanti īti vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Ītippahānaṃ ītivūpasamaṃ ītipaṭippassaddhiṃ amataṃ nibbānanti – taṇhakkhayamanītikaṃ.
યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચીતિ. યસ્સાતિ નિબ્બાનસ્સ. નત્થિ ઉપમાતિ ઉપમા નત્થિ, ઉપનિધા નત્થિ, સદિસં નત્થિ, પટિભાગો નત્થિ ન અત્થિ ન સંવિજ્જતિ નુપલબ્ભતિ. ક્વચીતિ ક્વચિ કિમ્હિચિ કત્થચિ અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વાતિ – યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચિ. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Yassa natthi upamā kvacīti. Yassāti nibbānassa. Natthi upamāti upamā natthi, upanidhā natthi, sadisaṃ natthi, paṭibhāgo natthi na atthi na saṃvijjati nupalabbhati. Kvacīti kvaci kimhici katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vāti – yassa natthi upamā kvaci. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘યો મે ધમ્મમદેસેસિ, સન્દિટ્ઠિકમકાલિકં;
‘‘Yo me dhammamadesesi, sandiṭṭhikamakālikaṃ;
તણ્હક્ખયમનીતિકં, યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચી’’તિ.
Taṇhakkhayamanītikaṃ, yassa natthi upamā kvacī’’ti.
૧૧૩.
113.
પસ્સામિ નં મનસા ચક્ખુનાવ, રત્તિન્દિવં બ્રાહ્મણ અપ્પમત્તો;
Passāmi naṃ manasā cakkhunāva, rattindivaṃ brāhmaṇa appamatto;
નમસ્સમાનો વિવસેમિ 59 રત્તિં, તેનેવ મઞ્ઞામિ અવિપ્પવાસં.
Namassamāno vivasemi60rattiṃ, teneva maññāmi avippavāsaṃ.
પસ્સામિ નં મનસા ચક્ખુનાવાતિ યથા ચક્ખુમા પુરિસો આલોકે રૂપગતાનિ પસ્સેય્ય દક્ખેય્ય ઓલોકેય્ય નિજ્ઝાયેય્ય ઉપપરિક્ખેય્ય, એવમેવાહં બુદ્ધં ભગવન્તં મનસા પસ્સામિ દક્ખામિ ઓલોકેમિ નિજ્ઝાયામિ ઉપપરિક્ખામીતિ – પસ્સામિ નં મનસા ચક્ખુનાવ.
Passāmi naṃ manasā cakkhunāvāti yathā cakkhumā puriso āloke rūpagatāni passeyya dakkheyya olokeyya nijjhāyeyya upaparikkheyya, evamevāhaṃ buddhaṃ bhagavantaṃ manasā passāmi dakkhāmi olokemi nijjhāyāmi upaparikkhāmīti – passāmi naṃ manasā cakkhunāva.
રત્તિન્દિવં બ્રાહ્મણ અપ્પમત્તોતિ રત્તિઞ્ચ દિવા ચ બુદ્ધાનુસ્સતિં મનસા ભાવેન્તો અપ્પમત્તોતિ – રત્તિન્દિવં બ્રાહ્મણ અપ્પમત્તો.
Rattindivaṃ brāhmaṇa appamattoti rattiñca divā ca buddhānussatiṃ manasā bhāvento appamattoti – rattindivaṃ brāhmaṇa appamatto.
નમસ્સમાનો વિવસેમિ રત્તિન્તિ. નમસ્સમાનોતિ કાયેન વા નમસ્સમાનો, વાચાય વા નમસ્સમાનો, ચિત્તેન વા નમસ્સમાનો, અન્વત્થપટિપત્તિયા વા નમસ્સમાનો, ધમ્માનુધમ્મપટિપત્તિયા વા નમસ્સમાનો સક્કારમાનો ગરુકારમાનો માનયમાનો પૂજયમાનો રત્તિન્દિવં વિવસેમિ અતિનામેમિ અતિક્કમેમીતિ – નમસ્સમાનો વિવસેમિ રત્તિં.
Namassamāno vivasemi rattinti. Namassamānoti kāyena vā namassamāno, vācāya vā namassamāno, cittena vā namassamāno, anvatthapaṭipattiyā vā namassamāno, dhammānudhammapaṭipattiyā vā namassamāno sakkāramāno garukāramāno mānayamāno pūjayamāno rattindivaṃ vivasemi atināmemi atikkamemīti – namassamāno vivasemi rattiṃ.
તેનેવ મઞ્ઞામિ અવિપ્પવાસન્તિ તાય બુદ્ધાનુસ્સતિયા ભાવેન્તો અવિપ્પવાસોતિ તં મઞ્ઞામિ, અવિપ્પવુટ્ઠોતિ તં મઞ્ઞામિ જાનામિ. એવં જાનામિ એવં આજાનામિ એવં વિજાનામિ એવં પટિવિજાનામિ એવં પટિવિજ્ઝામીતિ – તેનેવ મઞ્ઞામિ અવિપ્પવાસં. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Teneva maññāmi avippavāsanti tāya buddhānussatiyā bhāvento avippavāsoti taṃ maññāmi, avippavuṭṭhoti taṃ maññāmi jānāmi. Evaṃ jānāmi evaṃ ājānāmi evaṃ vijānāmi evaṃ paṭivijānāmi evaṃ paṭivijjhāmīti – teneva maññāmi avippavāsaṃ. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘પસ્સામિ નં મનસા ચક્ખુનાવ, રત્તિન્દિવં બ્રાહ્મણ અપ્પમત્તો;
‘‘Passāmi naṃ manasā cakkhunāva, rattindivaṃ brāhmaṇa appamatto;
નમસ્સમાનો વિવસેમિ રત્તિં, તેનેવ મઞ્ઞામિ અવિપ્પવાસ’’ન્તિ.
Namassamāno vivasemi rattiṃ, teneva maññāmi avippavāsa’’nti.
૧૧૪.
114.
સદ્ધા ચ પીતિ ચ મનો સતિ ચ, નાપેન્તિમે ગોતમસાસનમ્હા;
Saddhāca pīti ca mano sati ca,nāpentimegotamasāsanamhā;
યં યં દિસં વજતિ ભૂરિપઞ્ઞો, સ તેન તેનેવ નતોહમસ્મિ.
Yaṃ yaṃ disaṃ vajati bhūripañño, sa tena teneva natohamasmi.
સદ્ધા ચ પીતિ ચ મનો સતિ ચાતિ. સદ્ધાતિ યા ચ ભગવન્તં આરબ્ભ સદ્ધા સદ્દહના 61 ઓકપ્પના અભિપ્પસાદો સદ્ધા સદ્ધિન્દ્રિયં સદ્ધાબલં. પીતીતિ યા ભગવન્તં આરબ્ભ પીતિ પામોજ્જં 62 મોદના આમોદના પમોદના હાસો પહાસો વિત્તિ તુટ્ઠિ ઓદગ્યં અત્તમનતા ચિત્તસ્સ. મનોતિ યઞ્ચ ભગવન્તં આરબ્ભ ચિત્તં મનો માનસં હદયં પણ્ડરં મનો મનાયતનં મનિન્દ્રિયં વિઞ્ઞાણં વિઞ્ઞાણક્ખન્ધો તજ્જા મનોવિઞ્ઞાણધાતુ. સતીતિ યા ભગવન્તં આરબ્ભ સતિ અનુસ્સતિ સમ્માસતીતિ – સદ્ધા ચ પીતિ ચ મનો સતિ ચ.
Saddhā ca pīti ca mano sati cāti. Saddhāti yā ca bhagavantaṃ ārabbha saddhā saddahanā 63 okappanā abhippasādo saddhā saddhindriyaṃ saddhābalaṃ. Pītīti yā bhagavantaṃ ārabbha pīti pāmojjaṃ 64 modanā āmodanā pamodanā hāso pahāso vitti tuṭṭhi odagyaṃ attamanatā cittassa. Manoti yañca bhagavantaṃ ārabbha cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍaraṃ mano manāyatanaṃ manindriyaṃ viññāṇaṃ viññāṇakkhandho tajjā manoviññāṇadhātu. Satīti yā bhagavantaṃ ārabbha sati anussati sammāsatīti – saddhā ca pīti ca mano sati ca.
નાપેન્તિમે ગોતમસાસનમ્હાતિ ઇમે ચત્તારો ધમ્મા ગોતમસાસના બુદ્ધસાસના જિનસાસના તથાગતસાસના અરહન્તસાસના નાપેન્તિ ન ગચ્છન્તિ ન વિજહન્તિ ન વિનાસેન્તીતિ – નાપેન્તિમે ગોતમસાસનમ્હા.
Nāpentime gotamasāsanamhāti ime cattāro dhammā gotamasāsanā buddhasāsanā jinasāsanā tathāgatasāsanā arahantasāsanā nāpenti na gacchanti na vijahanti na vināsentīti – nāpentime gotamasāsanamhā.
યં યં દિસં વજતિ ભૂરિપઞ્ઞોતિ. યં યં દિસન્તિ પુરત્થિમં વા દિસં પચ્છિમં વા દિસં દક્ખિણં વા દિસં ઉત્તરં વા દિસં વજતિ ગચ્છતિ કમતિ અભિક્કમતિ. ભૂરિપઞ્ઞોતિ ભૂરિપઞ્ઞો મહાપઞ્ઞો તિક્ખપઞ્ઞો પુથુપઞ્ઞો હાસપઞ્ઞો જવનપઞ્ઞો નિબ્બેધિકપઞ્ઞો . ભૂરિ વુચ્ચતિ પથવી. ભગવા તાય પથવિસમાય પઞ્ઞાય વિપુલાય વિત્થતાય સમન્નાગતોતિ – યં યં દિસં વજતિ ભૂરિપઞ્ઞો.
Yaṃ yaṃ disaṃ vajati bhūripaññoti. Yaṃ yaṃ disanti puratthimaṃ vā disaṃ pacchimaṃ vā disaṃ dakkhiṇaṃ vā disaṃ uttaraṃ vā disaṃ vajati gacchati kamati abhikkamati. Bhūripaññoti bhūripañño mahāpañño tikkhapañño puthupañño hāsapañño javanapañño nibbedhikapañño . Bhūri vuccati pathavī. Bhagavā tāya pathavisamāya paññāya vipulāya vitthatāya samannāgatoti – yaṃ yaṃ disaṃ vajati bhūripañño.
સ તેન તેનેવ નતોહમસ્મીતિ સો યેન બુદ્ધો તેન તેનેવ નતો તન્નિન્નો તપ્પોણો તપ્પબ્ભારો તદધિમુત્તો તદધિપતેય્યોતિ – સ તેન તેનેવ નતોહમસ્મિ. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Sa tena teneva natohamasmīti so yena buddho tena teneva nato tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto tadadhipateyyoti – sa tena teneva natohamasmi. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘સદ્ધા ચ પીતિ ચ મનો સતિ ચ, નાપેન્તિમે ગોતમસાસનમ્હા;
‘‘Saddhā ca pīti ca mano sati ca, nāpentime gotamasāsanamhā;
યં યં દિસં વજતિ ભૂરિપઞ્ઞો, સ તેન તેનેવ નતોહમસ્મી’’તિ.
Yaṃ yaṃ disaṃ vajati bhūripañño, sa tena teneva natohamasmī’’ti.
૧૧૫.
115.
જિણ્ણસ્સ મે દુબ્બલથામકસ્સ, તેનેવ કાયો ન પલેતિ તત્થ;
Jiṇṇassa me dubbalathāmakassa,teneva kāyo na paleti tattha;
સઙ્કપ્પયન્તાય વજામિ નિચ્ચં, મનો હિ મે બ્રાહ્મણ તેન યુત્તો.
Saṅkappayantāya vajāmi niccaṃ, mano hi me brāhmaṇa tena yutto.
જિણ્ણસ્સ મે દુબ્બલથામકસ્સાતિ જિણ્ણસ્સ વુડ્ઢસ્સ મહલ્લકસ્સ અદ્ધગતસ્સ વયોઅનુપ્પત્તસ્સ. દુબ્બલથામકસ્સાતિ દુબ્બલથામકસ્સ અપ્પથામકસ્સ પરિત્તથામકસ્સાતિ – જિણ્ણસ્સ મે દુબ્બલથામકસ્સ.
Jiṇṇassa me dubbalathāmakassāti jiṇṇassa vuḍḍhassa mahallakassa addhagatassa vayoanuppattassa. Dubbalathāmakassāti dubbalathāmakassa appathāmakassa parittathāmakassāti – jiṇṇassa me dubbalathāmakassa.
તેનેવ કાયો ન પલેતિ તત્થાતિ કાયો યેન બુદ્ધો તેન ન પલેતિ ન વજતિ ન ગચ્છતિ નાતિક્કમતીતિ – તેનેવ કાયો ન પલેતિ તત્થ.
Tenevakāyo na paleti tatthāti kāyo yena buddho tena na paleti na vajati na gacchati nātikkamatīti – teneva kāyo na paleti tattha.
સઙ્કપ્પયન્તાય વજામિ નિચ્ચન્તિ સઙ્કપ્પગમનેન વિતક્કગમનેન ઞાણગમનેન પઞ્ઞાગમનેન બુદ્ધિગમનેન વજામિ ગચ્છામિ અતિક્કમામીતિ – સઙ્કપ્પયન્તાય વજામિ નિચ્ચં.
Saṅkappayantāyavajāmi niccanti saṅkappagamanena vitakkagamanena ñāṇagamanena paññāgamanena buddhigamanena vajāmi gacchāmi atikkamāmīti – saṅkappayantāya vajāmi niccaṃ.
મનો હિ મે બ્રાહ્મણ તેન યુત્તોતિ. મનોતિ યં ચિત્તં મનો માનસં…પે॰… તજ્જા મનોવિઞ્ઞાણધાતુ. મનો હિ મે બ્રાહ્મણ તેન યુત્તોતિ મનો યેન બુદ્ધો તેન યુત્તો પયુત્તો સંયુત્તોતિ – મનો હિ મે બ્રાહ્મણ તેન યુત્તો. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Mano hi me brāhmaṇa tena yuttoti. Manoti yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… tajjā manoviññāṇadhātu. Mano hi me brāhmaṇa tena yuttoti mano yena buddho tena yutto payutto saṃyuttoti – mano hi me brāhmaṇa tena yutto. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘જિણ્ણસ્સ મે દુબ્બલથામકસ્સ, તેનેવ કાયો ન પલેતિ તત્થ;
‘‘Jiṇṇassa me dubbalathāmakassa, teneva kāyo na paleti tattha;
સઙ્કપ્પયન્તાય વજામિ નિચ્ચં, મનો હિ મે બ્રાહ્મણ તેન યુત્તો’’તિ.
Saṅkappayantāya vajāmi niccaṃ, mano hi me brāhmaṇa tena yutto’’ti.
૧૧૬.
116.
પઙ્કે સયાનો પરિફન્દમાનો, દીપા દીપં ઉપલ્લવિં;
Paṅke sayāno pariphandamāno, dīpā dīpaṃ upallaviṃ;
અથદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધં, ઓઘતિણ્ણમનાસવં.
Athaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
પઙ્કે સયાનો પરિફન્દમાનોતિ. પઙ્કે સયાનોતિ કામપઙ્કે કામકદ્દમે કામકિલેસે કામબળિસે કામપરિળાહે કામપલિબોધે સેમાનો સયમાનો વસમાનો આવસમાનો પરિવસમાનો 65 તિ – પઙ્કે સયાનો. પરિફન્દમાનોતિ તણ્હાફન્દનાય ફન્દમાનો, દિટ્ઠિફન્દનાય ફન્દમાનો , કિલેસફન્દનાય ફન્દમાનો, પયોગફન્દનાય ફન્દમાનો, વિપાકફન્દનાય ફન્દમાનો, મનોદુચ્ચરિતફન્દનાય ફન્દમાનો, રત્તો રાગેન ફન્દમાનો, દુટ્ઠો દોસેન ફન્દમાનો, મૂળ્હો મોહેન ફન્દમાનો, વિનિબન્ધો માનેન ફન્દમાનો, પરામટ્ઠો દિટ્ઠિયા ફન્દમાનો, વિક્ખેપગતો ઉદ્ધચ્ચેન ફન્દમાનો, અનિટ્ઠઙ્ગતો વિચિકિચ્છાય ફન્દમાનો, થામગતો અનુસયેહિ ફન્દમાનો, લાભેન ફન્દમાનો, અલાભેન ફન્દમાનો, યસેન ફન્દમાનો, અયસેન ફન્દમાનો, પસંસાય ફન્દમાનો, નિન્દાય ફન્દમાનો, સુખેન ફન્દમાનો, દુક્ખેન ફન્દમાનો, જાતિયા ફન્દમાનો, જરાય ફન્દમાનો, બ્યાધિના ફન્દમાનો, મરણેન ફન્દમાનો, સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસેહિ ફન્દમાનો, નેરયિકેન દુક્ખેન ફન્દમાનો, તિરચ્છાનયોનિકેન દુક્ખેન ફન્દમાનો, પેત્તિવિસયિકેન દુક્ખેન ફન્દમાનો, માનુસિકેન દુક્ખેન…પે॰… ગબ્ભોક્કન્તિમૂલકેન દુક્ખેન… ગબ્ભટ્ઠિતિમૂલકેન દુક્ખેન… ગબ્ભવુટ્ઠાનમૂલકેન દુક્ખેન… જાતસ્સૂપનિબન્ધકેન દુક્ખેન… જાતસ્સ પરાધેય્યકેન દુક્ખેન… અત્તૂપક્કમેન દુક્ખેન… પરૂપક્કમેન દુક્ખેન… સઙ્ખારદુક્ખેન… વિપરિણામદુક્ખેન… ચક્ખુરોગેન દુક્ખેન… સોતરોગેન દુક્ખેન… ઘાનરોગેન દુક્ખેન… જિવ્હારોગેન દુક્ખેન… કાયરોગેન દુક્ખેન… સીસરોગેન દુક્ખેન… કણ્ણરોગેન દુક્ખેન… મુખરોગેન દુક્ખેન… દન્તરોગેન દુક્ખેન… ઓટ્ઠરોગેન દુક્ખેન… કાસેન… સાસેન… પિનાસેન… ડાહેન 66 … જરેન… કુચ્છિરોગેન… મુચ્છાય… પક્ખન્દિકાય… સૂલાય… વિસૂચિકાય… કુટ્ઠેન… ગણ્ડેન… કિલાસેન… સોસેન… અપમારેન … દદ્દુયા… કણ્ડુયા… કચ્છુયા… રખસાય… વિતચ્છિકાય… લોહિતપિત્તેન 67 … મધુમેહેન… અંસાય… પિળકાય… ભગન્દલેન 68 … પિત્તસમુટ્ઠાનેન આબાધેન… સેમ્હસમુટ્ઠાનેન આબાધેન… વાતસમુટ્ઠાનેન આબાધેન… સન્નિપાતિકેન આબાધેન… ઉતુપરિણામજેન આબાધેન… વિસમપરિહારજેન આબાધેન… ઓપક્કમિકેન આબાધેન… કમ્મવિપાકજેન આબાધેન… સીતેન… ઉણ્હેન… જિઘચ્છાય … પિપાસાય… ઉચ્ચારેન… પસ્સાવેન… ડંસમકસવાતાતપસરીસપસમ્ફસ્સેન દુક્ખેન… માતુમરણેન દુક્ખેન… પિતુમરણેન દુક્ખેન… પુત્તમરણેન દુક્ખેન… ધીતુમરણેન દુક્ખેન… ઞાતિબ્યસનેન દુક્ખેન… ભોગબ્યસનેન દુક્ખેન… રોગબ્યસનેન દુક્ખેન… સીલબ્યસનેન દુક્ખેન… દિટ્ઠિબ્યસનેન દુક્ખેન ફન્દમાનો પરિફન્દમાનો પવેધમાનો સમ્પવેધમાનોતિ – પઙ્કે સયાનો પરિફન્દમાનો.
Paṅkesayāno pariphandamānoti. Paṅke sayānoti kāmapaṅke kāmakaddame kāmakilese kāmabaḷise kāmapariḷāhe kāmapalibodhe semāno sayamāno vasamāno āvasamāno parivasamāno 69 ti – paṅke sayāno. Pariphandamānoti taṇhāphandanāya phandamāno, diṭṭhiphandanāya phandamāno , kilesaphandanāya phandamāno, payogaphandanāya phandamāno, vipākaphandanāya phandamāno, manoduccaritaphandanāya phandamāno, ratto rāgena phandamāno, duṭṭho dosena phandamāno, mūḷho mohena phandamāno, vinibandho mānena phandamāno, parāmaṭṭho diṭṭhiyā phandamāno, vikkhepagato uddhaccena phandamāno, aniṭṭhaṅgato vicikicchāya phandamāno, thāmagato anusayehi phandamāno, lābhena phandamāno, alābhena phandamāno, yasena phandamāno, ayasena phandamāno, pasaṃsāya phandamāno, nindāya phandamāno, sukhena phandamāno, dukkhena phandamāno, jātiyā phandamāno, jarāya phandamāno, byādhinā phandamāno, maraṇena phandamāno, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsehi phandamāno, nerayikena dukkhena phandamāno, tiracchānayonikena dukkhena phandamāno, pettivisayikena dukkhena phandamāno, mānusikena dukkhena…pe… gabbhokkantimūlakena dukkhena… gabbhaṭṭhitimūlakena dukkhena… gabbhavuṭṭhānamūlakena dukkhena… jātassūpanibandhakena dukkhena… jātassa parādheyyakena dukkhena… attūpakkamena dukkhena… parūpakkamena dukkhena… saṅkhāradukkhena… vipariṇāmadukkhena… cakkhurogena dukkhena… sotarogena dukkhena… ghānarogena dukkhena… jivhārogena dukkhena… kāyarogena dukkhena… sīsarogena dukkhena… kaṇṇarogena dukkhena… mukharogena dukkhena… dantarogena dukkhena… oṭṭharogena dukkhena… kāsena… sāsena… pināsena… ḍāhena 70 … jarena… kucchirogena… mucchāya… pakkhandikāya… sūlāya… visūcikāya… kuṭṭhena… gaṇḍena… kilāsena… sosena… apamārena … dadduyā… kaṇḍuyā… kacchuyā… rakhasāya… vitacchikāya… lohitapittena 71 … madhumehena… aṃsāya… piḷakāya… bhagandalena 72 … pittasamuṭṭhānena ābādhena… semhasamuṭṭhānena ābādhena… vātasamuṭṭhānena ābādhena… sannipātikena ābādhena… utupariṇāmajena ābādhena… visamaparihārajena ābādhena… opakkamikena ābādhena… kammavipākajena ābādhena… sītena… uṇhena… jighacchāya … pipāsāya… uccārena… passāvena… ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassena dukkhena… mātumaraṇena dukkhena… pitumaraṇena dukkhena… puttamaraṇena dukkhena… dhītumaraṇena dukkhena… ñātibyasanena dukkhena… bhogabyasanena dukkhena… rogabyasanena dukkhena… sīlabyasanena dukkhena… diṭṭhibyasanena dukkhena phandamāno pariphandamāno pavedhamāno sampavedhamānoti – paṅke sayāno pariphandamāno.
દીપા દીપં ઉપલ્લવિન્તિ સત્થારતો સત્થારં ધમ્મક્ખાનતો ધમ્મક્ખાનં ગણતો ગણં દિટ્ઠિયા દિટ્ઠિં પટિપદાય પટિપદં મગ્ગતો મગ્ગં પલ્લવિં ઉપલ્લવિં સમ્પલ્લવિન્તિ – દીપા દીપં ઉપલ્લવિં.
Dīpā dīpaṃ upallavinti satthārato satthāraṃ dhammakkhānato dhammakkhānaṃ gaṇato gaṇaṃ diṭṭhiyā diṭṭhiṃ paṭipadāya paṭipadaṃ maggato maggaṃ pallaviṃ upallaviṃ sampallavinti – dīpā dīpaṃ upallaviṃ.
અથદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધન્તિ. અથાતિ પદસન્ધિ પદસંસગ્ગો પદપારિપૂરી અક્ખરસમવાયો બ્યઞ્જનસિલિટ્ઠતા પદાનુપુબ્બતાપેતં – અથાતિ. અદ્દસાસિન્તિ અદ્દસં અદ્દક્ખિં અપસ્સિં પટિવિજ્ઝિં. બુદ્ધોતિ યો સો ભગવા સયમ્ભૂ અનાચરિયકો…પે॰… સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ, યદિદં બુદ્ધોતિ – અથદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધં.
Athaddasāsiṃ sambuddhanti. Athāti padasandhi padasaṃsaggo padapāripūrī akkharasamavāyo byañjanasiliṭṭhatā padānupubbatāpetaṃ – athāti. Addasāsinti addasaṃ addakkhiṃ apassiṃ paṭivijjhiṃ. Buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ buddhoti – athaddasāsiṃ sambuddhaṃ.
ઓઘતિણ્ણમનાસવન્તિ. ઓઘતિણ્ણન્તિ ભગવા કામોઘં તિણ્ણો, ભવોઘં તિણ્ણો, દિટ્ઠોઘં તિણ્ણો, અવિજ્જોઘં તિણ્ણો, સબ્બસંસારપથં તિણ્ણો ઉત્તિણ્ણો નિત્થિણ્ણો અતિક્કન્તો સમતિક્કન્તો વીતિવત્તો, સો વુત્થવાસો ચિણ્ણચરણો…પે॰… જાતિમરણસંસારો, નત્થિ તસ્સ પુનબ્ભવોતિ – ઓઘતિણ્ણં. અનાસવન્તિ ચત્તારો આસવા – કામાસવો, ભવાસવો, દિટ્ઠાસવો, અવિજ્જાસવો. તે આસવા બુદ્ધસ્સ ભગવતો પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. તસ્મા બુદ્ધો અનાસવાતિ – ઓઘતિણ્ણમનાસવં. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Oghatiṇṇamanāsavanti. Oghatiṇṇanti bhagavā kāmoghaṃ tiṇṇo, bhavoghaṃ tiṇṇo, diṭṭhoghaṃ tiṇṇo, avijjoghaṃ tiṇṇo, sabbasaṃsārapathaṃ tiṇṇo uttiṇṇo nitthiṇṇo atikkanto samatikkanto vītivatto, so vutthavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro, natthi tassa punabbhavoti – oghatiṇṇaṃ. Anāsavanti cattāro āsavā – kāmāsavo, bhavāsavo, diṭṭhāsavo, avijjāsavo. Te āsavā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho anāsavāti – oghatiṇṇamanāsavaṃ. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘પઙ્કે સયાનો પરિફન્દમાનો, દીપા દીપં ઉપલ્લવિં;
‘‘Paṅke sayāno pariphandamāno, dīpā dīpaṃ upallaviṃ;
અથદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધં, ઓઘતિણ્ણમનાસવ’’ન્તિ.
Athaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsava’’nti.
૧૧૭.
117.
યથા અહૂ વક્કલિ મુત્તસદ્ધો, ભદ્રાવુધો આળવિગોતમો ચ;
Yathā ahū vakkali muttasaddho,bhadrāvudho āḷavigotamo ca;
એવમેવ ત્વમ્પિ પમુઞ્ચસ્સુ સદ્ધં, ગમિસ્સસિ ત્વં પિઙ્ગિય મચ્ચુધેય્યસ્સ પારં.
Evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ, gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa pāraṃ.
યથા અહૂ વક્કલિ મુત્તસદ્ધો, ભદ્રાવુધો આળવિગોતમો ચાતિ યથા વક્કલિત્થેરો 73 સદ્ધો સદ્ધાગરુકો સદ્ધાપુબ્બઙ્ગમો સદ્ધાધિમુત્તો સદ્ધાધિપતેય્યો અરહત્તપ્પત્તો, યથા ભદ્રાવુધો થેરો સદ્ધો સદ્ધાગરુકો સદ્ધાપુબ્બઙ્ગમો સદ્ધાધિમુત્તો સદ્ધાધિપતેય્યો અરહત્તપ્પત્તો, યથા આળવિગોતમો થેરો સદ્ધો સદ્ધાગરુકો સદ્ધાપુબ્બઙ્ગમો સદ્ધાધિમુત્તો સદ્ધાધિપતેય્યો અરહત્તપ્પત્તોતિ – યથા અહૂ વક્કલિ મુત્તસદ્ધો ભદ્રાવુધો આળવિગોતમો ચ.
Yathāahū vakkali muttasaddho, bhadrāvudho āḷavigotamo cāti yathā vakkalitthero 74 saddho saddhāgaruko saddhāpubbaṅgamo saddhādhimutto saddhādhipateyyo arahattappatto, yathā bhadrāvudho thero saddho saddhāgaruko saddhāpubbaṅgamo saddhādhimutto saddhādhipateyyo arahattappatto, yathā āḷavigotamo thero saddho saddhāgaruko saddhāpubbaṅgamo saddhādhimutto saddhādhipateyyo arahattappattoti – yathā ahū vakkali muttasaddho bhadrāvudho āḷavigotamo ca.
એવમેવ ત્વમ્પિ પમુઞ્ચસ્સુ સદ્ધન્તિ એવમેવ ત્વં સદ્ધં મુઞ્ચસ્સુ પમુઞ્ચસ્સુ સમ્પમુઞ્ચસ્સુ અધિમુઞ્ચસ્સુ ઓકપ્પેહિ. ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા’’તિ સદ્ધં મુઞ્ચસ્સુ પમુઞ્ચસ્સુ સમ્પમુઞ્ચસ્સુ અધિમુઞ્ચસ્સુ ઓકપ્પેહિ. ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા’’તિ…પે॰… ‘‘સબ્બે ધમ્મા અનત્તા’’તિ સદ્ધં મુઞ્ચસ્સુ પમુઞ્ચસ્સુ સમ્પમુઞ્ચસ્સુ અધિમુઞ્ચસ્સુ ઓકપ્પેહિ… ‘‘યં કિઞ્ચિ સમુદયધમ્મં સબ્બં તં નિરોધધમ્મ’’ન્તિ સદ્ધં મુઞ્ચસ્સુ પમુઞ્ચસ્સુ, સમ્પમુઞ્ચસ્સુ અધિમુઞ્ચસ્સુ ઓકપ્પેહીતિ – એવમેવ ત્વમ્પિ પમુઞ્ચસ્સુ સદ્ધં.
Evameva tvampi pamuñcassu saddhanti evameva tvaṃ saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi. ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi. ‘‘Sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti…pe… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu sampamuñcassu adhimuñcassu okappehi… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti saddhaṃ muñcassu pamuñcassu, sampamuñcassu adhimuñcassu okappehīti – evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ.
ગમિસ્સસિ ત્વં પિઙ્ગિય મચ્ચુધેય્યસ્સ પારન્તિ મચ્ચુધેય્યં વુચ્ચન્તિ કિલેસા ચ ખન્ધા ચ અભિસઙ્ખારા ચ. મચ્ચુધેય્યસ્સ પારં વુચ્ચતિ અમતં નિબ્બાનં, યો સો સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો તણ્હક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાનં. ગમિસ્સસિ ત્વં પિઙ્ગિય મચ્ચુધેય્યસ્સ પારન્તિ ત્વં પારં ગમિસ્સસિ, પારં અધિગમિસ્સસિ, પારં ફસ્સિસ્સસિ, પારં સચ્છિકરિસ્સસીતિ – ગમિસ્સસિ ત્વં પિઙ્ગિય મચ્ચુધેય્યસ્સ પારં. તેનાહ ભગવા –
Gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa pāranti maccudheyyaṃ vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Maccudheyyassa pāraṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ, yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa pāranti tvaṃ pāraṃ gamissasi, pāraṃ adhigamissasi, pāraṃ phassissasi, pāraṃ sacchikarissasīti – gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa pāraṃ. Tenāha bhagavā –
‘‘યથા અહૂ વક્કલિ મુત્તસદ્ધો, ભદ્રાવુધો આળવિગોતમો ચ;
‘‘Yathā ahū vakkali muttasaddho, bhadrāvudho āḷavigotamo ca;
એવમેવ ત્વમ્પિ પમુઞ્ચસ્સુ સદ્ધં,
Evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ,
ગમિસ્સસિ ત્વં પિઙ્ગિય મચ્ચુધેય્યસ્સ પાર’’ન્તિ.
Gamissasi tvaṃ piṅgiya maccudheyyassa pāra’’nti.
૧૧૮.
118.
એસ ભિય્યો પસીદામિ, સુત્વાન મુનિનો વચો;
Esa bhiyyo pasīdāmi, sutvāna munino vaco;
એસ ભિય્યો પસીદામીતિ એસ ભિય્યો પસીદામિ, ભિય્યો ભિય્યો સદ્દહામિ, ભિય્યો ભિય્યો ઓકપ્પેમિ, ભિય્યો ભિય્યો અધિમુચ્ચામિ; ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા’’તિ ભિય્યો ભિય્યો પસીદામિ, ભિય્યો ભિય્યો સદ્દહામિ , ભિય્યો ભિય્યો ઓકપ્પેમિ, ભિય્યો ભિય્યો અધિમુચ્ચામિ; ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા દુક્ખા’’તિ ભિય્યો ભિય્યો પસીદામિ…પે॰… ‘‘સબ્બે ધમ્મા અનત્તા’’તિ ભિય્યો ભિય્યો પસીદામિ…પે॰… ‘‘યં કિઞ્ચિ સમુદયધમ્મં સબ્બં તં નિરોધધમ્મ’’ન્તિ ભિય્યો ભિય્યો પસીદામિ, ભિય્યો ભિય્યો સદ્દહામિ, ભિય્યો ભિય્યો ઓકપ્પેમિ, ભિય્યો ભિય્યો અધિમુચ્ચામીતિ – એસ ભિય્યો પસીદામિ.
Esa bhiyyo pasīdāmīti esa bhiyyo pasīdāmi, bhiyyo bhiyyo saddahāmi, bhiyyo bhiyyo okappemi, bhiyyo bhiyyo adhimuccāmi; ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti bhiyyo bhiyyo pasīdāmi, bhiyyo bhiyyo saddahāmi , bhiyyo bhiyyo okappemi, bhiyyo bhiyyo adhimuccāmi; ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti bhiyyo bhiyyo pasīdāmi…pe… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti bhiyyo bhiyyo pasīdāmi…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti bhiyyo bhiyyo pasīdāmi, bhiyyo bhiyyo saddahāmi, bhiyyo bhiyyo okappemi, bhiyyo bhiyyo adhimuccāmīti – esa bhiyyo pasīdāmi.
સુત્વાન મુનિનો વચોતિ. મુનીતિ મોનં વુચ્ચતિ ઞાણં…પે॰… સઙ્ગજાલમતિચ્ચ સો મુનિ. સુત્વાન મુનિનો વચોતિ તુય્હં વચનં બ્યપ્પથં દેસનં અનુસાસનં અનુસિટ્ઠં સુત્વાન ઉગ્ગહેત્વાન ઉપધારયિત્વાન ઉપલક્ખયિત્વાનાતિ – સુત્વાન મુનિનો વચો.
Sutvāna munino vacoti. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ…pe… saṅgajālamaticca so muni. Sutvāna munino vacoti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ sutvāna uggahetvāna upadhārayitvāna upalakkhayitvānāti – sutvāna munino vaco.
વિવટચ્છદો સમ્બુદ્ધોતિ. છદનન્તિ પઞ્ચ છદનાનિ – તણ્હાછદનં, દિટ્ઠિછદનં, કિલેસછદનં, દુચ્ચરિતછદનં, અવિજ્જાછદનં. તાનિ છદનાનિ બુદ્ધસ્સ ભગવતો વિવટાનિ વિદ્ધંસિતાનિ સમુગ્ઘાટિતાનિ પહીનાનિ સમુચ્છિન્નાનિ વૂપસન્તાનિ પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ અભબ્બુપ્પત્તિકાનિ ઞાણગ્ગિના દડ્ઢાનિ. તસ્મા બુદ્ધો વિવટચ્છદો. બુદ્ધોતિ યો સો ભગવા…પે॰… સચ્છિકા પઞ્ઞત્તિ, યદિદં બુદ્ધોતિ – વિવટચ્છદો સમ્બુદ્ધો.
Vivaṭacchado sambuddhoti. Chadananti pañca chadanāni – taṇhāchadanaṃ, diṭṭhichadanaṃ, kilesachadanaṃ, duccaritachadanaṃ, avijjāchadanaṃ. Tāni chadanāni buddhassa bhagavato vivaṭāni viddhaṃsitāni samugghāṭitāni pahīnāni samucchinnāni vūpasantāni paṭippassaddhāni abhabbuppattikāni ñāṇagginā daḍḍhāni. Tasmā buddho vivaṭacchado. Buddhoti yo so bhagavā…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ buddhoti – vivaṭacchado sambuddho.
અખિલો પટિભાનવાતિ. અખિલોતિ રાગો ખિલો, દોસો ખિલો, મોહો ખિલો, કોધો ખિલો, ઉપનાહો…પે॰… સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારા ખિલા. તે ખિલા બુદ્ધસ્સ ભગવતો પહીના ઉચ્છિન્નમૂલા તાલાવત્થુકતા અનભાવંકતા આયતિં અનુપ્પાદધમ્મા. તસ્મા બુદ્ધો અખિલો.
Akhilo paṭibhānavāti. Akhiloti rāgo khilo, doso khilo, moho khilo, kodho khilo, upanāho…pe… sabbākusalābhisaṅkhārā khilā. Te khilā buddhassa bhagavato pahīnā ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃkatā āyatiṃ anuppādadhammā. Tasmā buddho akhilo.
પટિભાનવાતિ તયો પટિભાનવન્તો – પરિયત્તિ પટિભાનવા, પરિપુચ્છાપટિભાનવા, અધિગમપટિભાનવા. કતમો પરિયત્તિપટિભાનવા? ઇધેકચ્ચસ્સ બુદ્ધવચનં 79 પરિયાપુતં 80 હોતિ સુત્તં ગેય્યં વેય્યાકરણં ગાથા ઉદાનં ઇતિવુત્તકં જાતકં અબ્ભુતધમ્મં વેદલ્લં. તસ્સ પરિયત્તિં નિસ્સાય પટિભાતિ 81 – અયં પરિયત્તિપટિભાનવા.
Paṭibhānavāti tayo paṭibhānavanto – pariyatti paṭibhānavā, paripucchāpaṭibhānavā, adhigamapaṭibhānavā. Katamo pariyattipaṭibhānavā? Idhekaccassa buddhavacanaṃ 82 pariyāputaṃ 83 hoti suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇaṃ gāthā udānaṃ itivuttakaṃ jātakaṃ abbhutadhammaṃ vedallaṃ. Tassa pariyattiṃ nissāya paṭibhāti 84 – ayaṃ pariyattipaṭibhānavā.
કતમો પરિપુચ્છાપટિભાનવા? ઇધેકચ્ચો પરિપુચ્છિતા હોતિ અત્થે ચ ઞાયે ચ લક્ખણે ચ કારણે ચ ઠાનાઠાને ચ. તસ્સ પરિપુચ્છં નિસ્સાય પટિભાતિ – અયં પરિપુચ્છાપટિભાનવા.
Katamo paripucchāpaṭibhānavā? Idhekacco paripucchitā hoti atthe ca ñāye ca lakkhaṇe ca kāraṇe ca ṭhānāṭhāne ca. Tassa paripucchaṃ nissāya paṭibhāti – ayaṃ paripucchāpaṭibhānavā.
કતમો અધિગમપટિભાનવા? ઇધેકચ્ચસ્સ અધિગતા હોન્તિ ચત્તારો સતિપટ્ઠાના, ચત્તારો સમ્મપ્પધાના, ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ, પઞ્ચ બલાનિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા, અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો, ચત્તારો અરિયમગ્ગા, ચત્તારિ સામઞ્ઞફલાનિ, ચતસ્સો પટિસમ્ભિદાયો, છ અભિઞ્ઞાયો. તસ્સ અત્થો ઞાતો, ધમ્મો ઞાતો, નિરુત્તિ ઞાતા. અત્થે ઞાતે અત્થો પટિભાતિ, ધમ્મે ઞાતે ધમ્મો પટિભાતિ, નિરુત્તિયા ઞાતાય નિરુત્તિ પટિભાતિ. ઇમેસુ તીસુ ઞાણેસુ ઞાણં પટિભાનપટિસમ્ભિદા. ભગવા ઇમાય પટિભાનપટિસમ્ભિદાય ઉપેતો સમુપેતો ઉપાગતો સમુપાગતો ઉપપન્નો સમુપપન્નો સમન્નાગતો. તસ્મા બુદ્ધો પટિભાનવા. યસ્સ પરિયત્તિ નત્થિ, પરિપુચ્છા નત્થિ, અધિગમો નત્થિ, કિં તસ્સ પટિભાયિસ્સતીતિ – અખિલો પટિભાનવા . તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Katamo adhigamapaṭibhānavā? Idhekaccassa adhigatā honti cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅgā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, cattāro ariyamaggā, cattāri sāmaññaphalāni, catasso paṭisambhidāyo, cha abhiññāyo. Tassa attho ñāto, dhammo ñāto, nirutti ñātā. Atthe ñāte attho paṭibhāti, dhamme ñāte dhammo paṭibhāti, niruttiyā ñātāya nirutti paṭibhāti. Imesu tīsu ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā. Bhagavā imāya paṭibhānapaṭisambhidāya upeto samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato. Tasmā buddho paṭibhānavā. Yassa pariyatti natthi, paripucchā natthi, adhigamo natthi, kiṃ tassa paṭibhāyissatīti – akhilo paṭibhānavā . Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘એસ ભિય્યો પસીદામિ, સુત્વાન મુનિનો વચો;
‘‘Esa bhiyyo pasīdāmi, sutvāna munino vaco;
વિવટચ્છદો સમ્બુદ્ધો, અખિલો પટિભાનવા’’તિ.
Vivaṭacchado sambuddho, akhilo paṭibhānavā’’ti.
૧૧૯.
119.
પઞ્હાનન્તકરો સત્થા, કઙ્ખીનં પટિજાનતં.
Pañhānantakaro satthā, kaṅkhīnaṃ paṭijānataṃ.
અધિદેવે અભિઞ્ઞાયાતિ. દેવાતિ તયો દેવા – સમ્મુતિદેવા 89, ઉપપત્તિદેવા, વિસુદ્ધિદેવા. કતમે સમ્મુતિદેવા? સમ્મુતિદેવા વુચ્ચન્તિ રાજાનો 90 ચ રાજકુમારો ચ દેવિયો ચ. ઇમે વુચ્ચન્તિ સમ્મુતિદેવા. કતમે ઉપપત્તિદેવા? ઉપપત્તિદેવા વુચ્ચન્તિ ચાતુમહારાજિકા દેવા તાવતિંસા દેવા…પે॰… બ્રહ્મકાયિકા દેવા, યે ચ દેવા તદુત્તરિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ ઉપપત્તિદેવા. કતમે વિસુદ્ધિદેવા? વિસુદ્ધિદેવા વુચ્ચન્તિ તથાગતા તથાગતસાવકા અરહન્તો ખીણાસવા, યે ચ પચ્ચેકસમ્બુદ્ધા. ઇમે વુચ્ચન્તિ વિસુદ્ધિદેવા. ભગવા સમ્મુતિદેવે અધિદેવાતિ અભિઞ્ઞાય ઉપપત્તિદેવે અધિદેવાતિ અભિઞ્ઞાય, વિસુદ્ધિદેવે અધિદેવાતિ અભિઞ્ઞાય જાનિત્વા તુલયિત્વા તીરયિત્વા વિભાવયિત્વા વિભૂતં કત્વાતિ – અધિદેવે અભિઞ્ઞાય.
Adhideve abhiññāyāti. Devāti tayo devā – sammutidevā 91, upapattidevā, visuddhidevā. Katame sammutidevā? Sammutidevā vuccanti rājāno 92 ca rājakumāro ca deviyo ca. Ime vuccanti sammutidevā. Katame upapattidevā? Upapattidevā vuccanti cātumahārājikā devā tāvatiṃsā devā…pe… brahmakāyikā devā, ye ca devā taduttari. Ime vuccanti upapattidevā. Katame visuddhidevā? Visuddhidevā vuccanti tathāgatā tathāgatasāvakā arahanto khīṇāsavā, ye ca paccekasambuddhā. Ime vuccanti visuddhidevā. Bhagavā sammutideve adhidevāti abhiññāya upapattideve adhidevāti abhiññāya, visuddhideve adhidevāti abhiññāya jānitvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvāti – adhideve abhiññāya.
સબ્બં વેદિ પરોપરન્તિ ભગવા અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ અધિદેવકરે ધમ્મે વેદિ અઞ્ઞાસિ અફસ્સિ પટિવિજ્ઝિ. કતમે અત્તનો અધિદેવકરા ધમ્મા? સમ્માપટિપદા અનુલોમપટિપદા અપચ્ચનીકપટિપદા અન્વત્થપટિપદા ધમ્માનુધમ્મપટિપદા સીલેસુ પરિપૂરકારિતા ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારતા ભોજને મત્તઞ્ઞુતા જાગરિયાનુયોગો સતિસમ્પજઞ્ઞં ચત્તારો સતિપટ્ઠાના…પે॰… અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો. ઇમે વુચ્ચન્તિ અત્તનો અધિદેવકરા ધમ્મા.
Sabbaṃvedi paroparanti bhagavā attano ca paresañca adhidevakare dhamme vedi aññāsi aphassi paṭivijjhi. Katame attano adhidevakarā dhammā? Sammāpaṭipadā anulomapaṭipadā apaccanīkapaṭipadā anvatthapaṭipadā dhammānudhammapaṭipadā sīlesu paripūrakāritā indriyesu guttadvāratā bhojane mattaññutā jāgariyānuyogo satisampajaññaṃ cattāro satipaṭṭhānā…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Ime vuccanti attano adhidevakarā dhammā.
કતમે પરેસં અધિદેવકરા ધમ્મા? સમ્માપટિપદા…પે॰… અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો. ઇમે વુચ્ચન્તિ પરેસં અધિદેવકરા ધમ્મા. એવં ભગવા અત્તનો ચ પરેસઞ્ચ અધિદેવકરે ધમ્મે વેદિ અઞ્ઞાસિ અફસ્સિ પટિવિજ્ઝીતિ – સબ્બં વેદિ પરોપરં.
Katame paresaṃ adhidevakarā dhammā? Sammāpaṭipadā…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Ime vuccanti paresaṃ adhidevakarā dhammā. Evaṃ bhagavā attano ca paresañca adhidevakare dhamme vedi aññāsi aphassi paṭivijjhīti – sabbaṃ vedi paroparaṃ.
પઞ્હાનન્તકરો સત્થાતિ ભગવા પારાયનિકપઞ્હાનં અન્તકરો પરિયન્તકરો પરિચ્છેદકરો પરિવટુમકરો; સભિયપઞ્હાનં 93 અન્તકરો પરિયન્તકરો પરિચ્છેદકરો પરિવટુમકરો; સક્કપઞ્હાનં…પે॰… સુયામપઞ્હાનં… ભિક્ખુપઞ્હાનં… ભિક્ખુનીપઞ્હાનં… ઉપાસકપઞ્હાનં… ઉપાસિકાપઞ્હાનં… રાજપઞ્હાનં… ખત્તિયપઞ્હાનં… બ્રાહ્મણપઞ્હાનં… વેસ્સપઞ્હાનં… સુદ્દપઞ્હાનં… દેવપઞ્હાનં… બ્રહ્મપઞ્હાનં અન્તકરો પરિયન્તકરો પરિચ્છેદકરો પરિવટુમકરોતિ – પઞ્હાનન્તકરો. સત્થાતિ ભગવા સત્થવાહો. યથા સત્થવાહો સત્થે કન્તારં તારેતિ, ચોરકન્તારં તારેતિ, વાળકન્તારં તારેતિ, દુબ્ભિક્ખકન્તારં તારેતિ, નિરુદકકન્તારં તારેતિ ઉત્તારેતિ નિત્થારેતિ 94 પતારેતિ, ખેમન્તભૂમિં સમ્પાપેતિ; એવમેવ ભગવા સત્થવાહો સત્તે કન્તારં તારેતિ, જાતિકન્તારં તારેતિ, જરાકન્તારં…પે॰… બ્યાધિકન્તારં… મરણકન્તારં… સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસકન્તારં તારેતિ, રાગકન્તારં તારેતિ, દોસકન્તારં… મોહકન્તારં… માનકન્તારં… દિટ્ઠિકન્તારં… કિલેસકન્તારં… દુચ્ચરિતકન્તારં તારેતિ, રાગગહનં તારેતિ, દોસગહનં તારેતિ, મોહગહનં… દિટ્ઠિગહનં… કિલેસગહનં… દુચ્ચરિતગહનં તારેતિ ઉત્તારેતિ નિત્થારેતિ પતારેતિ; ખેમન્તં અમતં નિબ્બાનં સમ્પાપેતીતિ – એવમ્પિ ભગવા સત્થવાહો.
Pañhānantakaro satthāti bhagavā pārāyanikapañhānaṃ antakaro pariyantakaro paricchedakaro parivaṭumakaro; sabhiyapañhānaṃ 95 antakaro pariyantakaro paricchedakaro parivaṭumakaro; sakkapañhānaṃ…pe… suyāmapañhānaṃ… bhikkhupañhānaṃ… bhikkhunīpañhānaṃ… upāsakapañhānaṃ… upāsikāpañhānaṃ… rājapañhānaṃ… khattiyapañhānaṃ… brāhmaṇapañhānaṃ… vessapañhānaṃ… suddapañhānaṃ… devapañhānaṃ… brahmapañhānaṃ antakaro pariyantakaro paricchedakaro parivaṭumakaroti – pañhānantakaro. Satthāti bhagavā satthavāho. Yathā satthavāho satthe kantāraṃ tāreti, corakantāraṃ tāreti, vāḷakantāraṃ tāreti, dubbhikkhakantāraṃ tāreti, nirudakakantāraṃ tāreti uttāreti nitthāreti 96 patāreti, khemantabhūmiṃ sampāpeti; evameva bhagavā satthavāho satte kantāraṃ tāreti, jātikantāraṃ tāreti, jarākantāraṃ…pe… byādhikantāraṃ… maraṇakantāraṃ… sokaparidevadukkhadomanassupāyāsakantāraṃ tāreti, rāgakantāraṃ tāreti, dosakantāraṃ… mohakantāraṃ… mānakantāraṃ… diṭṭhikantāraṃ… kilesakantāraṃ… duccaritakantāraṃ tāreti, rāgagahanaṃ tāreti, dosagahanaṃ tāreti, mohagahanaṃ… diṭṭhigahanaṃ… kilesagahanaṃ… duccaritagahanaṃ tāreti uttāreti nitthāreti patāreti; khemantaṃ amataṃ nibbānaṃ sampāpetīti – evampi bhagavā satthavāho.
અથ વા, ભગવા નેતા વિનેતા અનુનેતા પઞ્ઞપેતા નિજ્ઝાપેતા પેક્ખતા પસાદેતાતિ, એવં ભગવા સત્થવાહો. અથ વા, ભગવા અનુપ્પન્નસ્સ મગ્ગસ્સ ઉપ્પાદેતા, અસઞ્જાતસ્સ મગ્ગસ્સ સઞ્જનેતા, અનક્ખાતસ્સ મગ્ગસ્સ અક્ખાતા, મગ્ગઞ્ઞૂ મગ્ગવિદૂ મગ્ગકોવિદો મગ્ગાનુગા ચ પન એતરહિ સાવકા વિહરન્તિ પચ્છા સમન્નાગતાતિ, એવમ્પિ ભગવા સત્થવાહોતિ – પઞ્હાનન્તકરો સત્થા.
Atha vā, bhagavā netā vinetā anunetā paññapetā nijjhāpetā pekkhatā pasādetāti, evaṃ bhagavā satthavāho. Atha vā, bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjanetā, anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññū maggavidū maggakovido maggānugā ca pana etarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatāti, evampi bhagavā satthavāhoti – pañhānantakaro satthā.
કઙ્ખીનં પટિજાનતન્તિ સકઙ્ખા આગન્ત્વા નિક્કઙ્ખા સમ્પજ્જન્તિ, સલ્લેખા આગન્ત્વા નિલ્લેખા સમ્પજ્જન્તિ, સદ્વેળ્હકા આગન્ત્વા નિદ્વેળહકા સમ્પજ્જન્તિ, સવિચિકિચ્છા આગન્ત્વા નિબ્બિચિકિચ્છા સમ્પજ્જન્તિ, સરાગા આગન્ત્વા વીતરાગા સમ્પજ્જન્તિ, સદોસા આગન્ત્વા વીતદોસા સમ્પજ્જન્તિ, સમોહા આગન્ત્વા વીતમોહા સમ્પજ્જન્તિ, સકિલેસા આગન્ત્વા નિક્કિલેસા સમ્પજ્જન્તીતિ – કઙ્ખીનં પટિજાનતં. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Kaṅkhīnaṃ paṭijānatanti sakaṅkhā āgantvā nikkaṅkhā sampajjanti, sallekhā āgantvā nillekhā sampajjanti, sadveḷhakā āgantvā nidveḷahakā sampajjanti, savicikicchā āgantvā nibbicikicchā sampajjanti, sarāgā āgantvā vītarāgā sampajjanti, sadosā āgantvā vītadosā sampajjanti, samohā āgantvā vītamohā sampajjanti, sakilesā āgantvā nikkilesā sampajjantīti – kaṅkhīnaṃ paṭijānataṃ. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘અધિદેવે અભિઞ્ઞાય, સબ્બં વેદિ પરોપરં;
‘‘Adhideve abhiññāya, sabbaṃ vedi paroparaṃ;
પઞ્હાનન્તકરો સત્થા, કઙ્ખીનં પટિજાનત’’ન્તિ.
Pañhānantakaro satthā, kaṅkhīnaṃ paṭijānata’’nti.
૧૨૦.
120.
અસંહીરં અસંકુપ્પં, યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચિ;
Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ,yassa natthi upamā kvaci;
અદ્ધા ગમિસ્સામિ ન મેત્થ કઙ્ખા, એવં મં ધારેહિ અધિમુત્તચિત્તં.
Addhā gamissāmi na mettha kaṅkhā, evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittaṃ.
અસંહીરં અસંકુપ્પન્તિ અસંહીરં વુચ્ચતિ અમતં નિબ્બાનં. યો સો સબ્બસઙ્ખારસમથો સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગો તણ્હક્ખયો વિરાગો નિરોધો નિબ્બાનં. અસંહીરન્તિ રાગેન દોસેન મોહેન કોધેન ઉપનાહેન મક્ખેન પળાસેન ઇસ્સાય મચ્છરિયેન માયાય સાઠેય્યેન થમ્ભેન સારમ્ભેન માનેન અતિમાનેન મદેન પમાદેન સબ્બકિલેસેહિ સબ્બદુચ્ચરિતેહિ સબ્બપરિળાહેહિ સબ્બાસવેહિ સબ્બદરથેહિ સબ્બસન્તાપેહિ સબ્બાકુસલાભિસઙ્ખારેહિ અસંહારિયં નિબ્બાનં નિચ્ચં ધુવં સસ્સતં અવિપરિણામધમ્મન્તિ – અસંહીરં.
Asaṃhīraṃ asaṃkuppanti asaṃhīraṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Asaṃhīranti rāgena dosena mohena kodhena upanāhena makkhena paḷāsena issāya macchariyena māyāya sāṭheyyena thambhena sārambhena mānena atimānena madena pamādena sabbakilesehi sabbaduccaritehi sabbapariḷāhehi sabbāsavehi sabbadarathehi sabbasantāpehi sabbākusalābhisaṅkhārehi asaṃhāriyaṃ nibbānaṃ niccaṃ dhuvaṃ sassataṃ avipariṇāmadhammanti – asaṃhīraṃ.
યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચીતિ. યસ્સાતિ નિબ્બાનસ્સ. નત્થિ ઉપમાતિ ઉપમા નત્થિ, ઉપનિધા નત્થિ, સદિસં નત્થિ, પટિભાગો નત્થિ, ન સતિ ન સંવિજ્જતિ નુપલબ્ભતિ. ક્વચીતિ ક્વચિ કિમ્હિચિ કત્થચિ અજ્ઝત્તં વા બહિદ્ધા વા અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વાતિ – યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચિ.
Yassanatthi upamā kvacīti. Yassāti nibbānassa. Natthi upamāti upamā natthi, upanidhā natthi, sadisaṃ natthi, paṭibhāgo natthi, na sati na saṃvijjati nupalabbhati. Kvacīti kvaci kimhici katthaci ajjhattaṃ vā bahiddhā vā ajjhattabahiddhā vāti – yassa natthi upamā kvaci.
અદ્ધા ગમિસ્સામિ ન મેત્થ કઙ્ખાતિ. અદ્ધાતિ એકંસવચનં નિસ્સંસયવચનં નિક્કઙ્ખવચનં અદ્વેજ્ઝવચનં અદ્વેળ્હકવચનં નિયોગવચનં અપણ્ણકવચનં અવિરદ્ધવચનં અવત્થાપનવચનમેતં – અદ્ધાતિ. ગમિસ્સામીતિ ગમિસ્સામિ અધિગમિસ્સામિ ફસ્સિસ્સામિ સચ્છિકરિસ્સામીતિ – અદ્ધા ગમિસ્સામિ. ન મેત્થ કઙ્ખાતિ. એત્થાતિ નિબ્બાને કઙ્ખા નત્થિ, વિચિકિચ્છા નત્થિ, દ્વેળ્હકં નત્થિ, સંસયો નત્થિ, ન સતિ ન સંવિજ્જતિ નુપલબ્ભતિ, પહીનો સમુચ્છિન્નો વૂપસન્તો પટિપ્પસ્સદ્ધો અભબ્બુપ્પત્તિકો ઞાણગ્ગિના દડ્ઢોતિ – અદ્ધા ગમિસ્સામિ ન મેત્થ કઙ્ખા.
Addhā gamissāmi na mettha kaṅkhāti. Addhāti ekaṃsavacanaṃ nissaṃsayavacanaṃ nikkaṅkhavacanaṃ advejjhavacanaṃ adveḷhakavacanaṃ niyogavacanaṃ apaṇṇakavacanaṃ aviraddhavacanaṃ avatthāpanavacanametaṃ – addhāti. Gamissāmīti gamissāmi adhigamissāmi phassissāmi sacchikarissāmīti – addhā gamissāmi. Na mettha kaṅkhāti. Etthāti nibbāne kaṅkhā natthi, vicikicchā natthi, dveḷhakaṃ natthi, saṃsayo natthi, na sati na saṃvijjati nupalabbhati, pahīno samucchinno vūpasanto paṭippassaddho abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍhoti – addhā gamissāmi na mettha kaṅkhā.
એવં મં ધારેહિ અધિમુત્તચિત્તન્તિ. એવં મં ધારેહીતિ એવં મં ઉપલક્ખેહિ. અધિમુત્તચિત્તન્તિ નિબ્બાનનિન્નં નિબ્બાનપોણં નિબ્બાનપબ્ભારં નિબ્બાનાધિમુત્તન્તિ – એવં મં ધારેહિ અધિમુત્તચિત્તન્તિ. તેનાહ થેરો પિઙ્ગિયો –
Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti. Evaṃ maṃ dhārehīti evaṃ maṃ upalakkhehi. Adhimuttacittanti nibbānaninnaṃ nibbānapoṇaṃ nibbānapabbhāraṃ nibbānādhimuttanti – evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti. Tenāha thero piṅgiyo –
‘‘અસંહીરં અસંકુપ્પં, યસ્સ નત્થિ ઉપમા ક્વચિ;
‘‘Asaṃhīraṃ asaṃkuppaṃ, yassa natthi upamā kvaci;
અદ્ધા ગમિસ્સામિ ન મેત્થ કઙ્ખા, એવં મં ધારેહિ અધિમુત્તચિત્ત’’ન્તિ.
Addhā gamissāmi na mettha kaṅkhā, evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacitta’’nti.
પારાયનાનુગીતિગાથાનિદ્દેસો અટ્ઠારસમો.
Pārāyanānugītigāthāniddeso aṭṭhārasamo.
પારાયનવગ્ગો સમત્તો.
Pārāyanavaggo samatto.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ચૂળનિદ્દેસ-અટ્ઠકથા • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / ૧૮. પારાયનાનુગીતિગાથાનિદ્દેસવણ્ણના • 18. Pārāyanānugītigāthāniddesavaṇṇanā