Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથા • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
પારાયનાનુગીતિગાથાવણ્ણના
Pārāyanānugītigāthāvaṇṇanā
૧૧૩૮. પારાયનમનુગાયિસ્સન્તિ અસ્સ અયં સમ્બન્ધો – ભગવતા હિ પારાયને દેસિતે સોળસસહસ્સા જટિલા અરહત્તં પાપુણિંસુ, અવસેસાનઞ્ચ ચુદ્દસકોટિસઙ્ખાનં દેવમનુસ્સાનં ધમ્માભિસમયો અહોસિ. વુત્તઞ્હેતં પોરાણેહિ –
1138.Pārāyanamanugāyissanti assa ayaṃ sambandho – bhagavatā hi pārāyane desite soḷasasahassā jaṭilā arahattaṃ pāpuṇiṃsu, avasesānañca cuddasakoṭisaṅkhānaṃ devamanussānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Vuttañhetaṃ porāṇehi –
‘‘તતો પાસાણકે રમ્મે, પારાયનસમાગમે;
‘‘Tato pāsāṇake ramme, pārāyanasamāgame;
અમતં પાપયી બુદ્ધો, ચુદ્દસ પાણકોટિયો’’તિ.
Amataṃ pāpayī buddho, cuddasa pāṇakoṭiyo’’ti.
નિટ્ઠિતાય પન ધમ્મદેસનાય તતો તતો આગતા મનુસ્સા ભગવતો આનુભાવેન અત્તનો અત્તનો ગામનિગમાદીસ્વેવ પાતુરહેસું. ભગવાપિ સાવત્થિમેવ અગમાસિ પરિચારકસોળસાદીહિ અનેકેહિ ભિક્ખુસહસ્સેહિ પરિવુતો. તત્થ પિઙ્ગિયો ભગવન્તં વન્દિત્વા આહ – ‘‘ગચ્છામહં, ભન્તે, બાવરિસ્સ બુદ્ધુપ્પાદં આરોચેતું, પટિસ્સુતઞ્હિ તસ્સ મયા’’તિ. અથ ભગવતા અનુઞ્ઞાતો ઞાણગમનેનેવ ગોધાવરીતીરં ગન્ત્વા પાદગમનેન અસ્સમાભિમુખો અગમાસિ. તમેનં બાવરી બ્રાહ્મણો મગ્ગં ઓલોકેન્તો નિસિન્નો દૂરતોવ ખારિજટાદિવિરહિતં ભિક્ખુવેસેન આગચ્છન્તં દિસ્વા ‘‘બુદ્ધો લોકે ઉપ્પન્નો’’તિ નિટ્ઠં અગમાસિ. સમ્પત્તઞ્ચાપિ નં પુચ્છિ – ‘‘કિં, પિઙ્ગિય, બુદ્ધો લોકે ઉપ્પન્નો’’તિ. ‘‘આમ, બ્રાહ્મણ, ઉપ્પન્નો, પાસાણકે ચેતિયે નિસિન્નો અમ્હાકં ધમ્મં દેસેસિ, તમહં તુય્હં દેસેસ્સામી’’તિ. તતો બાવરી મહતા સક્કારેન સપરિસો તં પૂજેત્વા આસનં પઞ્ઞાપેસિ. તત્થ નિસીદિત્વા પિઙ્ગિયો ‘‘પારાયનમનુગાયિસ્સ’’ન્તિઆદિમાહ.
Niṭṭhitāya pana dhammadesanāya tato tato āgatā manussā bhagavato ānubhāvena attano attano gāmanigamādīsveva pāturahesuṃ. Bhagavāpi sāvatthimeva agamāsi paricārakasoḷasādīhi anekehi bhikkhusahassehi parivuto. Tattha piṅgiyo bhagavantaṃ vanditvā āha – ‘‘gacchāmahaṃ, bhante, bāvarissa buddhuppādaṃ ārocetuṃ, paṭissutañhi tassa mayā’’ti. Atha bhagavatā anuññāto ñāṇagamaneneva godhāvarītīraṃ gantvā pādagamanena assamābhimukho agamāsi. Tamenaṃ bāvarī brāhmaṇo maggaṃ olokento nisinno dūratova khārijaṭādivirahitaṃ bhikkhuvesena āgacchantaṃ disvā ‘‘buddho loke uppanno’’ti niṭṭhaṃ agamāsi. Sampattañcāpi naṃ pucchi – ‘‘kiṃ, piṅgiya, buddho loke uppanno’’ti. ‘‘Āma, brāhmaṇa, uppanno, pāsāṇake cetiye nisinno amhākaṃ dhammaṃ desesi, tamahaṃ tuyhaṃ desessāmī’’ti. Tato bāvarī mahatā sakkārena sapariso taṃ pūjetvā āsanaṃ paññāpesi. Tattha nisīditvā piṅgiyo ‘‘pārāyanamanugāyissa’’ntiādimāha.
તત્થ અનુગાયિસ્સન્તિ ભગવતા ગીતં અનુગાયિસ્સં. યથાદ્દક્ખીતિ યથા સામં સચ્ચાભિસમ્બોધેન અસાધારણઞાણેન ચ અદ્દક્ખિ. નિક્કામોતિ પહીનકામો . ‘‘નિક્કમો’’તિપિ પાઠો, વીરિયવાતિ અત્થો નિક્ખન્તો વા અકુસલપક્ખા. નિબ્બનોતિ કિલેસવનવિરહિતો, તણ્હાવિરહિતો એવ વા. કિસ્સ હેતુ મુસા ભણેતિ યેહિ કિલેસેહિ મુસા ભણેય્ય, એતે તસ્સ પહીનાતિ દસ્સેતિ. એતેન બ્રાહ્મણસ્સ સવને ઉસ્સાહં જનેતિ.
Tattha anugāyissanti bhagavatā gītaṃ anugāyissaṃ. Yathāddakkhīti yathā sāmaṃ saccābhisambodhena asādhāraṇañāṇena ca addakkhi. Nikkāmoti pahīnakāmo . ‘‘Nikkamo’’tipi pāṭho, vīriyavāti attho nikkhanto vā akusalapakkhā. Nibbanoti kilesavanavirahito, taṇhāvirahito eva vā. Kissa hetu musā bhaṇeti yehi kilesehi musā bhaṇeyya, ete tassa pahīnāti dasseti. Etena brāhmaṇassa savane ussāhaṃ janeti.
૧૧૩૯-૪૧. વણ્ણૂપસઞ્હિતન્તિ ગુણૂપસઞ્હિતં. સચ્ચવ્હયોતિ ‘‘બુદ્ધો’’તિ સચ્ચેનેવ અવ્હાનેન નામેન યુત્તો. બ્રહ્મેતિ તં બ્રાહ્મણં આલપતિ. કુબ્બનકન્તિ પરિત્તવનં. બહુપ્ફલં કાનનમાવસેય્યાતિ અનેકફલાદિવિકતિભરિતં કાનનં આગમ્મ વસેય્ય. અપ્પદસ્સેતિ બાવરિપભુતિકે પરિત્તપઞ્ઞે. મહોદધિન્તિ અનોતત્તાદિં મહન્તં ઉદકરાસિં.
1139-41.Vaṇṇūpasañhitanti guṇūpasañhitaṃ. Saccavhayoti ‘‘buddho’’ti sacceneva avhānena nāmena yutto. Brahmeti taṃ brāhmaṇaṃ ālapati. Kubbanakanti parittavanaṃ. Bahupphalaṃ kānanamāvaseyyāti anekaphalādivikatibharitaṃ kānanaṃ āgamma vaseyya. Appadasseti bāvaripabhutike parittapaññe. Mahodadhinti anotattādiṃ mahantaṃ udakarāsiṃ.
૧૧૪૨-૪. યેમે પુબ્બેતિ યે ઇમે પુબ્બે. તમનુદાસિનોતિ તમોનુદો આસિનો. ભૂરિપઞ્ઞાણોતિ ઞાણધજો. ભૂરિમેધસોતિ વિપુલપઞ્ઞો. સન્દિટ્ઠિકમકાલિકન્તિ સામં પસ્સિતબ્બફલં, ન ચ કાલન્તરે પત્તબ્બફલં. અનીતિકન્તિ કિલેસઈતિવિરહિતં.
1142-4.Yeme pubbeti ye ime pubbe. Tamanudāsinoti tamonudo āsino. Bhūripaññāṇoti ñāṇadhajo. Bhūrimedhasoti vipulapañño. Sandiṭṭhikamakālikanti sāmaṃ passitabbaphalaṃ, na ca kālantare pattabbaphalaṃ. Anītikanti kilesaītivirahitaṃ.
૧૧૪૫-૫૦. અથ નં બાવરી આહ ‘‘કિં નુ તમ્હા’’તિ દ્વે ગાથા. તતો પિઙ્ગિયો ભગવતો સન્તિકા અવિપ્પવાસમેવ દીપેન્તો ‘‘નાહં તમ્હા’’તિઆદિમાહ. પસ્સામિ નં મનસા ચક્ખુનાવાતિ તં બુદ્ધં અહં ચક્ખુના વિય મનસા પસ્સામિ . નમસ્સમાનો વિવસેમિ રત્તિન્તિ નમસ્સમાનોવ રત્તિં અતિનામેમિ. તેન તેનેવ નતોતિ યેન દિસાભાગેન બુદ્ધો, તેન તેનેવાહમ્પિ નતો તન્નિન્નો તપ્પોણોતિ દસ્સેતિ.
1145-50. Atha naṃ bāvarī āha ‘‘kiṃ nu tamhā’’ti dve gāthā. Tato piṅgiyo bhagavato santikā avippavāsameva dīpento ‘‘nāhaṃ tamhā’’tiādimāha. Passāmi naṃ manasā cakkhunāvāti taṃ buddhaṃ ahaṃ cakkhunā viya manasā passāmi . Namassamāno vivasemi rattinti namassamānova rattiṃ atināmemi. Tena teneva natoti yena disābhāgena buddho, tena tenevāhampi nato tanninno tappoṇoti dasseti.
૧૧૫૧. દુબ્બલથામકસ્સાતિ અપ્પથામકસ્સ, અથ વા દુબ્બલસ્સ દુત્થામકસ્સ ચ બલવીરિયહીનસ્સાતિ વુત્તં હોતિ. તેનેવ કાયો ન પલેતીતિ તેનેવ દુબ્બલથામકત્તેન કાયો ન ગચ્છતિ, યેન વા બુદ્ધો, તેન ન ગચ્છતિ. ‘‘ન પરેતી’’તિપિ પાઠો, સો એવત્થો. તત્થાતિ બુદ્ધસ્સ સન્તિકે. સઙ્કપ્પયન્તાયાતિ સઙ્કપ્પગમનેન. તેન યુત્તોતિ યેન બુદ્ધો, તેન યુત્તો પયુત્તો અનુયુત્તોતિ દસ્સેતિ.
1151.Dubbalathāmakassāti appathāmakassa, atha vā dubbalassa dutthāmakassa ca balavīriyahīnassāti vuttaṃ hoti. Teneva kāyo na paletīti teneva dubbalathāmakattena kāyo na gacchati, yena vā buddho, tena na gacchati. ‘‘Na paretī’’tipi pāṭho, so evattho. Tatthāti buddhassa santike. Saṅkappayantāyāti saṅkappagamanena. Tena yuttoti yena buddho, tena yutto payutto anuyuttoti dasseti.
૧૧૫૨. પઙ્કે સયાનોતિ કામકદ્દમે સયમાનો. દીપા દીપં ઉપપ્લવિન્તિ સત્થારાદિતો સત્થારાદિં અભિગચ્છિં. અથદ્દસાસિં સમ્બુદ્ધન્તિ સોહં એવં દુદ્દિટ્ઠિં ગહેત્વા અન્વાહિણ્ડન્તો અથ પાસાણકે ચેતિયે બુદ્ધમદ્દક્ખિં.
1152.Paṅkesayānoti kāmakaddame sayamāno. Dīpā dīpaṃ upaplavinti satthārādito satthārādiṃ abhigacchiṃ. Athaddasāsiṃ sambuddhanti sohaṃ evaṃ duddiṭṭhiṃ gahetvā anvāhiṇḍanto atha pāsāṇake cetiye buddhamaddakkhiṃ.
૧૧૫૩. ઇમિસ્સા ગાથાય અવસાને પિઙ્ગિયસ્સ ચ બાવરિસ્સ ચ ઇન્દ્રિયપરિપાકં વિદિત્વા ભગવા સાવત્થિયં ઠિતોયેવ સુવણ્ણોભાસં મુઞ્ચિ. પિઙ્ગિયો બાવરિસ્સ બુદ્ધગુણે વણ્ણયન્તો નિસિન્નો એવ તં ઓભાસં દિસ્વા ‘‘કિં ઇદ’’ન્તિ વિલોકેન્તો ભગવન્તં અત્તનો પુરતો ઠિતં વિય દિસ્વા બાવરિબ્રાહ્મણસ્સ ‘‘બુદ્ધો આગતો’’તિ આરોચેસિ, બ્રાહ્મણો ઉટ્ઠાયાસના અઞ્જલિં પગ્ગહેત્વા અટ્ઠાસિ. ભગવાપિ ઓભાસં ફરિત્વા બ્રાહ્મણસ્સ અત્તાનં દસ્સેન્તો ઉભિન્નમ્પિ સપ્પાયં વિદિત્વા પિઙ્ગિયમેવ આલપમાનો ‘‘યથા અહૂ વક્કલી’’તિ ઇમં ગાથમભાસિ.
1153. Imissā gāthāya avasāne piṅgiyassa ca bāvarissa ca indriyaparipākaṃ viditvā bhagavā sāvatthiyaṃ ṭhitoyeva suvaṇṇobhāsaṃ muñci. Piṅgiyo bāvarissa buddhaguṇe vaṇṇayanto nisinno eva taṃ obhāsaṃ disvā ‘‘kiṃ ida’’nti vilokento bhagavantaṃ attano purato ṭhitaṃ viya disvā bāvaribrāhmaṇassa ‘‘buddho āgato’’ti ārocesi, brāhmaṇo uṭṭhāyāsanā añjaliṃ paggahetvā aṭṭhāsi. Bhagavāpi obhāsaṃ pharitvā brāhmaṇassa attānaṃ dassento ubhinnampi sappāyaṃ viditvā piṅgiyameva ālapamāno ‘‘yathā ahū vakkalī’’ti imaṃ gāthamabhāsi.
તસ્સત્થો – યથા વક્કલિત્થેરો સદ્ધાધિમુત્તો અહોસિ, સદ્ધાધુરેન ચ અરહત્તં પાપુણિ. યથા ચ સોળસન્નં એકો ભદ્રાવુધો નામ યથા ચ આળવિ ગોતમો, એવમેવ ત્વમ્પિ પમુઞ્ચસ્સુ સદ્ધં. તતો સદ્ધાય અધિમુચ્ચન્તો ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા’’તિઆદિના નયેન વિપસ્સનં આરભિત્વા મચ્ચુધેય્યસ્સ પારં નિબ્બાનં ગમિસ્સસીતિ અરહત્તનિકૂટેનેવ દેસનં નિટ્ઠાપેસિ. દેસનાપરિયોસાને પિઙ્ગિયો અરહત્તે બાવરી અનાગામિફલે પતિટ્ઠહિ. બાવરિબ્રાહ્મણસ્સ સિસ્સા પન પઞ્ચસતા સોતાપન્ના અહેસું.
Tassattho – yathā vakkalitthero saddhādhimutto ahosi, saddhādhurena ca arahattaṃ pāpuṇi. Yathā ca soḷasannaṃ eko bhadrāvudho nāma yathā ca āḷavi gotamo, evameva tvampi pamuñcassu saddhaṃ. Tato saddhāya adhimuccanto ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’tiādinā nayena vipassanaṃ ārabhitvā maccudheyyassa pāraṃ nibbānaṃ gamissasīti arahattanikūṭeneva desanaṃ niṭṭhāpesi. Desanāpariyosāne piṅgiyo arahatte bāvarī anāgāmiphale patiṭṭhahi. Bāvaribrāhmaṇassa sissā pana pañcasatā sotāpannā ahesuṃ.
૧૧૫૪-૫. ઇદાનિ પિઙ્ગિયો અત્તનો પસાદં પવેદેન્તો ‘‘એસ ભિય્યો’’તિઆદિમાહ. તત્થ પટિભાનવાતિ પટિભાનપટિસમ્ભિદાય ઉપેતો. અધિદેવે અભિઞ્ઞાયાતિ અધિદેવકરે ધમ્મે ઞત્વા. પરોવરન્તિ હીનપણીતં, અત્તનો ચ પરસ્સ ચ અધિદેવત્તકરં સબ્બં ધમ્મજાતં વેદીતિ વુત્તં હોતિ. કઙ્ખીનં પટિજાનતન્તિ કઙ્ખીનંયેવ સતં ‘‘નિક્કઙ્ખમ્હા’’તિ પટિજાનન્તાનં.
1154-5. Idāni piṅgiyo attano pasādaṃ pavedento ‘‘esa bhiyyo’’tiādimāha. Tattha paṭibhānavāti paṭibhānapaṭisambhidāya upeto. Adhideve abhiññāyāti adhidevakare dhamme ñatvā. Parovaranti hīnapaṇītaṃ, attano ca parassa ca adhidevattakaraṃ sabbaṃ dhammajātaṃ vedīti vuttaṃ hoti. Kaṅkhīnaṃ paṭijānatanti kaṅkhīnaṃyeva sataṃ ‘‘nikkaṅkhamhā’’ti paṭijānantānaṃ.
૧૧૫૬. અસંહીરન્તિ રાગાદીહિ અસંહારિયં. અસંકુપ્પન્તિ અકુપ્પં અવિપરિણામધમ્મં. દ્વીહિપિ પદેહિ નિબ્બાનં ભણતિ. અદ્ધા ગમિસ્સામીતિ એકંસેનેવ તં અનુપાદિસેસં નિબ્બાનધાતું ગમિસ્સામિ. ન મેત્થ કઙ્ખાતિ નત્થિ મે એત્થ નિબ્બાને કઙ્ખા. એવં મં ધારેહિ અધિમુત્તચિત્તન્તિ પિઙ્ગિયો ‘‘એવમેવ ત્વમ્પિ પમુઞ્ચસ્સુ સદ્ધ’’ન્તિ. ઇમિના ભગવતો ઓવાદેન અત્તનિ સદ્ધં ઉપ્પાદેત્વા સદ્ધાધુરેનેવ ચ વિમુઞ્ચિત્વા તં સદ્ધાધિમુત્તતં પકાસેન્તો ભગવન્તં આહ – ‘‘એવં મં ધારેહિ અધિમુત્તચિત્ત’’ન્તિ. અયમેત્થ અધિપ્પાયો ‘‘યથા મં ત્વં અવચ, એવમેવ અધિમુત્તં ધારેહી’’તિ.
1156.Asaṃhīranti rāgādīhi asaṃhāriyaṃ. Asaṃkuppanti akuppaṃ avipariṇāmadhammaṃ. Dvīhipi padehi nibbānaṃ bhaṇati. Addhā gamissāmīti ekaṃseneva taṃ anupādisesaṃ nibbānadhātuṃ gamissāmi. Na mettha kaṅkhāti natthi me ettha nibbāne kaṅkhā. Evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacittanti piṅgiyo ‘‘evameva tvampi pamuñcassu saddha’’nti. Iminā bhagavato ovādena attani saddhaṃ uppādetvā saddhādhureneva ca vimuñcitvā taṃ saddhādhimuttataṃ pakāsento bhagavantaṃ āha – ‘‘evaṃ maṃ dhārehi adhimuttacitta’’nti. Ayamettha adhippāyo ‘‘yathā maṃ tvaṃ avaca, evameva adhimuttaṃ dhārehī’’ti.
ઇતિ પરમત્થજોતિકાય ખુદ્દક-અટ્ઠકથાય
Iti paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
સુત્તનિપાત-અટ્ઠકથાય સોળસબ્રાહ્મણસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya soḷasabrāhmaṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
નિટ્ઠિતો ચ પઞ્ચમો વગ્ગો અત્થવણ્ણનાનયતો, નામેન
Niṭṭhito ca pañcamo vaggo atthavaṇṇanānayato, nāmena
પારાયનવગ્ગોતિ.
Pārāyanavaggoti.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / સુત્તનિપાતપાળિ • Suttanipātapāḷi / પારાયનાનુગીતિગાથા • Pārāyanānugītigāthā