Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમાનવત્થુ-અટ્ઠકથા • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
૧૦. પારિચ્છત્તકવિમાનવણ્ણના
10. Pāricchattakavimānavaṇṇanā
પારિચ્છત્તકે કોવિળારેતિ પારિચ્છત્તકવિમાનં. તસ્સ કા ઉપ્પત્તિ? ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને. તેન સમયેન સાવત્થિવાસી અઞ્ઞતરો ઉપાસકો ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા, સ્વાતનાય નિમન્તેત્વા, અત્તનો ગેહદ્વારે મહન્તં મણ્ડપં સજ્જેત્વા સાણિપાકારં પરિક્ખિપિત્વા ઉપરિ વિતાનં બન્ધિત્વા ધજપટાકાદયો ઉસ્સાપેત્વા નાનાવિરાગવણ્ણાનિ વત્થાનિ ગન્ધદામમાલાદામાનિ ચ ઓલમ્બેત્વા સિત્તસમ્મટ્ઠે પદેસે આસનાનિ પઞ્ઞાપેત્વા ભગવતો કાલં આરોચેસિ. અથ ભગવા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય દેવવિમાનં વિય અલઙ્કતપટિયત્તં મણ્ડપં પવિસિત્વા સહસ્સરંસી વિય અણ્ણવકુચ્છિં ઓભાસયમાનો પઞ્ઞત્તે આસને નિસીદિ. ઉપાસકો ગન્ધપુપ્ફધૂમદીપેહિ ભગવન્તં પૂજેસિ.
Pāricchattake koviḷāreti pāricchattakavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena samayena sāvatthivāsī aññataro upāsako bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, svātanāya nimantetvā, attano gehadvāre mahantaṃ maṇḍapaṃ sajjetvā sāṇipākāraṃ parikkhipitvā upari vitānaṃ bandhitvā dhajapaṭākādayo ussāpetvā nānāvirāgavaṇṇāni vatthāni gandhadāmamālādāmāni ca olambetvā sittasammaṭṭhe padese āsanāni paññāpetvā bhagavato kālaṃ ārocesi. Atha bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya devavimānaṃ viya alaṅkatapaṭiyattaṃ maṇḍapaṃ pavisitvā sahassaraṃsī viya aṇṇavakucchiṃ obhāsayamāno paññatte āsane nisīdi. Upāsako gandhapupphadhūmadīpehi bhagavantaṃ pūjesi.
તેન ચ સમયેન અઞ્ઞતરા કટ્ઠહારિકા ઇત્થી અન્ધવને સુપુપ્ફિતં અસોકરુક્ખં દિસ્વા સપલ્લવઙ્કુરાનિ પિણ્ડીકતાનિ બહૂનિ અસોકપુપ્ફાનિ ગહેત્વા આગચ્છન્તી, ભગવન્તં તત્થ નિસિન્નં દિસ્વા પસન્નચિત્તા આસનસ્સ સમન્તતો તેહિ પુપ્ફેહિ પુપ્ફસન્થરં સન્થરન્તી, ભગવતો પૂજં કત્વા વન્દિત્વા તિક્ખત્તું પદક્ખિણં કત્વા નમસ્સમાના અગમાસિ. સા અપરેન સમયેન કાલં કત્વા તાવતિંસેસુ નિબ્બત્તિ, અચ્છરાસહસ્સપરિવારા યેભુય્યેન નન્દનવને નચ્ચન્તી ગાયન્તી પારિચ્છત્તકમાલા ગન્થેન્તી પમોદમાના કીળન્તી સુખં અનુભવતિ. અથાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો હેટ્ઠા વુત્તનયેન દેવચારિકં ચરન્તો તાવતિંસભવનં ગન્ત્વા તં દિસ્વા તાય કતકમ્મં ઇમાહિ ગાથાહિ પુચ્છિ –
Tena ca samayena aññatarā kaṭṭhahārikā itthī andhavane supupphitaṃ asokarukkhaṃ disvā sapallavaṅkurāni piṇḍīkatāni bahūni asokapupphāni gahetvā āgacchantī, bhagavantaṃ tattha nisinnaṃ disvā pasannacittā āsanassa samantato tehi pupphehi pupphasantharaṃ santharantī, bhagavato pūjaṃ katvā vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā namassamānā agamāsi. Sā aparena samayena kālaṃ katvā tāvatiṃsesu nibbatti, accharāsahassaparivārā yebhuyyena nandanavane naccantī gāyantī pāricchattakamālā ganthentī pamodamānā kīḷantī sukhaṃ anubhavati. Athāyasmā mahāmoggallāno heṭṭhā vuttanayena devacārikaṃ caranto tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā taṃ disvā tāya katakammaṃ imāhi gāthāhi pucchi –
૬૮૦.
680.
‘‘પારિચ્છત્તકે કોવિળારે, રમણીયે મનોરમે;
‘‘Pāricchattake koviḷāre, ramaṇīye manorame;
દિબ્બમાલં ગન્થમાના, ગાયન્તી સમ્પમોદસિ.
Dibbamālaṃ ganthamānā, gāyantī sampamodasi.
૬૮૧.
681.
‘‘તસ્સા તે નચ્ચમાનાય, અઙ્ગમઙ્ગેહિ સબ્બસો;
‘‘Tassā te naccamānāya, aṅgamaṅgehi sabbaso;
દિબ્બા સદ્દા નિચ્છરન્તિ, સવનીયા મનોરમા.
Dibbā saddā niccharanti, savanīyā manoramā.
૬૮૨.
682.
‘‘તસ્સા તે નચ્ચમાનાય, અઙ્ગમઙ્ગેહિ સબ્બસો;
‘‘Tassā te naccamānāya, aṅgamaṅgehi sabbaso;
દિબ્બા ગન્ધા પવાયન્તિ, સુચિગન્ધા મનોરમા.
Dibbā gandhā pavāyanti, sucigandhā manoramā.
૬૮૩.
683.
‘‘વિવત્તમાના કાયેન, યા વેણીસુ પિળન્ધના;
‘‘Vivattamānā kāyena, yā veṇīsu piḷandhanā;
તેસં સુય્યતિ નિગ્ઘોસો, તૂરિયે પઞ્ચઙ્ગિકે યથા.
Tesaṃ suyyati nigghoso, tūriye pañcaṅgike yathā.
૬૮૪.
684.
‘‘વટંસકા વાતધુતા, વાતેન સમ્પકમ્પિતા;
‘‘Vaṭaṃsakā vātadhutā, vātena sampakampitā;
તેસં સુય્યતિ નિગ્ઘોસો, તૂરિયે પઞ્ચઙ્ગિકે યથા.
Tesaṃ suyyati nigghoso, tūriye pañcaṅgike yathā.
૬૮૫.
685.
‘‘યાપિ તે સિરસ્મિં માલા, સુચિગન્ધા મનોરમા;
‘‘Yāpi te sirasmiṃ mālā, sucigandhā manoramā;
વાતિ ગન્ધો દિસા સબ્બા, રુક્ખો મઞ્જૂસકો યથા.
Vāti gandho disā sabbā, rukkho mañjūsako yathā.
૬૮૬.
686.
‘‘ઘાયસે તં સુચિગન્ધં, રૂપં પસ્સસિ અમાનુસં;
‘‘Ghāyase taṃ sucigandhaṃ, rūpaṃ passasi amānusaṃ;
દેવતે પુચ્છિતાચિક્ખ, કિસ્સ કમ્મસ્સિદં ફલ’’ન્તિ.
Devate pucchitācikkha, kissa kammassidaṃ phala’’nti.
૬૮૦. તત્થ પારિચ્છત્તકે કોવિળારેતિ પારિચ્છત્તકનામકે કોવિળારપુપ્ફે આદાય દિબ્બમાલં ગન્થમાનાતિ યોજના. યઞ્હિ લોકિયા ‘‘પારિજાત’’ન્તિ વદન્તિ, તં માગધભાસાય ‘‘પારિચ્છત્તક’’ન્તિ વુચ્ચતિ. કોવિળારોતિ ચ કોવિળારજાતિકો, સો ચ મનુસ્સલોકેપિ દેવલોકેપિ કોવિળારો, તસ્સાપિ જાતીતિ વદન્તિ.
680. Tattha pāricchattake koviḷāreti pāricchattakanāmake koviḷārapupphe ādāya dibbamālaṃ ganthamānāti yojanā. Yañhi lokiyā ‘‘pārijāta’’nti vadanti, taṃ māgadhabhāsāya ‘‘pāricchattaka’’nti vuccati. Koviḷāroti ca koviḷārajātiko, so ca manussalokepi devalokepi koviḷāro, tassāpi jātīti vadanti.
૬૮૧. તસ્સા પન દેવતાય નચ્ચનકાલે અઙ્ગભારવસેન સરીરતો ચ પિળન્ધનતો ચ અતિવિય મધુરો સદ્દો નિચ્છરતિ, ગન્ધો સદા સબ્બા દિસાપિ ફરિત્વા તિટ્ઠતિ. તેનાહ ‘‘તસ્સા તે નચ્ચમાનાયા’’તિઆદિ. તત્થ સવનીયાતિ સોતું યુત્તા, સવનસ્સ વા હિતા, કણ્ણસુખાતિ અત્થો.
681. Tassā pana devatāya naccanakāle aṅgabhāravasena sarīrato ca piḷandhanato ca ativiya madhuro saddo niccharati, gandho sadā sabbā disāpi pharitvā tiṭṭhati. Tenāha ‘‘tassā te naccamānāyā’’tiādi. Tattha savanīyāti sotuṃ yuttā, savanassa vā hitā, kaṇṇasukhāti attho.
૬૮૩. વિવત્તમાના કાયેનાતિ તવ કાયેન સરીરેન પરિવત્તમાનેન, ઇત્થમ્ભૂતલક્ખણે ચેતં કરણવચનં. યા વેણીસુ પિળન્ધનાતિ યાનિ તે કેસવેણીસુ પિળન્ધનાનિ, વિભત્તિલોપો ચેત્થ દટ્ઠબ્બો, લિઙ્ગવિપલ્લાસો વા.
683.Vivattamānā kāyenāti tava kāyena sarīrena parivattamānena, itthambhūtalakkhaṇe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Yā veṇīsu piḷandhanāti yāni te kesaveṇīsu piḷandhanāni, vibhattilopo cettha daṭṭhabbo, liṅgavipallāso vā.
૬૮૪. વટંસકાતિ રતનમયા કણ્ણિકા વટંસકાતિ અત્થો. વાતધુતાતિ મન્દેન માલુતેન ધૂપયમાના. વાતેન સમ્પકમ્પિતાતિ વાતેન સમન્તતો વિસેસતો કમ્પિતા ચલિતા. અથ વા વટંસકા વાતધુતા, વાતેન સમ્પકમ્પિતાતિ અવાતેરિતાપિ વાતેરિતાપિ યે તે વટંસકા કમ્પિતા, તેસં સુય્યતિ નિગ્ઘોસોતિ અત્થયોજના.
684.Vaṭaṃsakāti ratanamayā kaṇṇikā vaṭaṃsakāti attho. Vātadhutāti mandena mālutena dhūpayamānā. Vātenasampakampitāti vātena samantato visesato kampitā calitā. Atha vā vaṭaṃsakā vātadhutā, vātena sampakampitāti avāteritāpi vāteritāpi ye te vaṭaṃsakā kampitā, tesaṃ suyyati nigghosoti atthayojanā.
૬૮૫. વાતિ ગન્ધો દિસા સબ્બાતિ તસ્સા તે સિરસ્મિં દિબ્બમાલાય ગન્ધો વાયતિ સબ્બા દિસા. યથા કિં? રુક્ખો મઞ્જૂસકો યથાતિ, યથા નામ મઞ્જૂસકો રુક્ખો સુપુપ્ફિતો અત્તનો ગન્ધેન બહૂનિ યોજનાનિ ફરમાનો સબ્બા દિસા વાયતિ, એવં તવ સિરસ્મિં પિળન્ધનમાલાય ગન્ધોતિ અત્થો. સો કિર રુક્ખો ગન્ધમાદને પચ્ચેકબુદ્ધાનં ઉપોસથકરણમણ્ડલમાળકમજ્ઝે તિટ્ઠતિ. યત્તકાનિ દેવલોકે ચ મનુસ્સલોકે ચ સુરભિકુસુમાનિ, તાનિ તસ્સ સાખગ્ગેસુ નિબ્બત્તન્તિ. તેન સો અતિવિય સુગન્ધો હોતિ. એવં તાય દેવતાય પિળન્ધનમાલાય ગન્ધોતિ. તેન વુત્તં ‘‘રુક્ખો મઞ્જૂસકો યથા’’તિ.
685.Vāti gandho disā sabbāti tassā te sirasmiṃ dibbamālāya gandho vāyati sabbā disā. Yathā kiṃ? Rukkho mañjūsako yathāti, yathā nāma mañjūsako rukkho supupphito attano gandhena bahūni yojanāni pharamāno sabbā disā vāyati, evaṃ tava sirasmiṃ piḷandhanamālāya gandhoti attho. So kira rukkho gandhamādane paccekabuddhānaṃ uposathakaraṇamaṇḍalamāḷakamajjhe tiṭṭhati. Yattakāni devaloke ca manussaloke ca surabhikusumāni, tāni tassa sākhaggesu nibbattanti. Tena so ativiya sugandho hoti. Evaṃ tāya devatāya piḷandhanamālāya gandhoti. Tena vuttaṃ ‘‘rukkho mañjūsako yathā’’ti.
૬૮૬. યદિપિ તસ્સ સગ્ગસ્સ છફસ્સાયતનિકભાવતો સબ્બાનિપિ તત્થ આરમ્મણાનિ પિયરૂપાનિયેવ, ગન્ધરૂપાનં પન સવિસેસાનં તસ્સા દેવતાય લાભિભાવતો ‘‘ઘાયસે તં સુચિગન્ધં, રૂપં પસ્સસિ અમાનુસ’’ન્તિ વુત્તં.
686. Yadipi tassa saggassa chaphassāyatanikabhāvato sabbānipi tattha ārammaṇāni piyarūpāniyeva, gandharūpānaṃ pana savisesānaṃ tassā devatāya lābhibhāvato ‘‘ghāyase taṃ sucigandhaṃ, rūpaṃ passasi amānusa’’nti vuttaṃ.
અથ દેવતા દ્વીહિ ગાથાહિ બ્યાકાસિ –
Atha devatā dvīhi gāthāhi byākāsi –
૬૮૭.
687.
‘‘પભસ્સરં અચ્ચિમન્તં, વણ્ણગન્ધેન સંયુતં;
‘‘Pabhassaraṃ accimantaṃ, vaṇṇagandhena saṃyutaṃ;
અસોકપુપ્ફમાલાહં, બુદ્ધસ્સ ઉપનામયિં.
Asokapupphamālāhaṃ, buddhassa upanāmayiṃ.
૬૮૮.
688.
‘‘તાહં કમ્મં કરિત્વાન, કુસલં બુદ્ધવણ્ણિતં;
‘‘Tāhaṃ kammaṃ karitvāna, kusalaṃ buddhavaṇṇitaṃ;
અપેતસોકા સુખિતા, સમ્પમોદામનામયા’’તિ.
Apetasokā sukhitā, sampamodāmanāmayā’’ti.
૬૮૭. તત્થ સુધોતપવાળસઙ્ઘાતસન્નિભસ્સ કિઞ્જક્ખકેસરસમુદાયેન ભાણુરંસિજાલસ્સ વિય અસોકપુપ્ફુત્તમસ્સ તદા ઉપટ્ઠિતતં સન્ધાયાહ ‘‘પભસ્સરં અચ્ચિમન્ત’’ન્તિ. સેસં વુત્તનયમેવ.
687. Tattha sudhotapavāḷasaṅghātasannibhassa kiñjakkhakesarasamudāyena bhāṇuraṃsijālassa viya asokapupphuttamassa tadā upaṭṭhitataṃ sandhāyāha ‘‘pabhassaraṃ accimanta’’nti. Sesaṃ vuttanayameva.
અથાયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો તાય દેવતાય અત્તનો સુચરિતકમ્મે કથિતે સપરિવારાય તસ્સા ધમ્મં દેસેત્વા તતો મનુસ્સલોકં આગન્ત્વા ભગવતો તં પવત્તિં કથેસિ. ભગવા તં અટ્ઠુપ્પત્તિં કત્વા સમ્પત્તમહાજનસ્સ ધમ્મં દેસેસિ, સા દેસના મહાજનસ્સ સાત્થિકા અહોસીતિ.
Athāyasmā mahāmoggallāno tāya devatāya attano sucaritakamme kathite saparivārāya tassā dhammaṃ desetvā tato manussalokaṃ āgantvā bhagavato taṃ pavattiṃ kathesi. Bhagavā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattamahājanassa dhammaṃ desesi, sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
પારિચ્છત્તકવિમાનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Pāricchattakavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
ઇતિ પરમત્થદીપનિયા ખુદ્દક-અટ્ઠકથાય વિમાનવત્થુસ્મિં
Iti paramatthadīpaniyā khuddaka-aṭṭhakathāya vimānavatthusmiṃ
દસવત્થુપટિમણ્ડિતસ્સ તતિયસ્સ પારિચ્છત્તકવગ્ગસ્સ
Dasavatthupaṭimaṇḍitassa tatiyassa pāricchattakavaggassa
અત્થવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Atthavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / વિમાનવત્થુપાળિ • Vimānavatthupāḷi / ૧૦. પારિચ્છત્તકવિમાનવત્થુ • 10. Pāricchattakavimānavatthu