Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / နေတ္တိဝိဘာဝိနီ • Nettivibhāvinī |
၁၅. ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင္ဂဝိဘာဝနာ
15. Parikkhārahāravibhaṅgavibhāvanā
၄၉. ယေန ယေန သံဝဏ္ဏနာဝိသေသဘူတေန ဝိဘင္ဂေန ဒုက္ခသစ္စာဒီနံ ဧကတ္တတာဒယော ဝိဘတ္တာ, သော သံဝဏ္ဏနာဝိသေသဘူတော ပရိပုဏ္ဏော, ‘‘ကတမော ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင္ဂော နာမာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပရိက္ခာရော ဟာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု သောဠသသု ဒေသနာဟာရာဒီသု ကတမော သံဝဏ္ဏနာဝိသေသော ပရိက္ခာရော ဟာရော ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင္ဂော နာမာတိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ယေ ဓမ္မာ ယံ ဓမ္မံ ဇနယန္တီ’’တိအာဒိနိဒ္ဒေသသ္သ ဣဒာနိ မယာ ဝုစ္စမာနော ‘‘ယော ဓမ္မော ယံ ဓမ္မံ ဇနယတိ, တသ္သ သော ပရိက္ခာရော’’တိအာဒိကော ပရိက္ခာရဘူတသ္သ ဟေတုနော စေဝ ပစ္စယသ္သ စ ဝိတ္ထာရသံဝဏ္ဏနာဝိသေသော ပရိက္ခာရဝိဘင္ဂော နာမ။
49. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena vibhaṅgena dukkhasaccādīnaṃ ekattatādayo vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto paripuṇṇo, ‘‘katamo parikkhārahāravibhaṅgo nāmā’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo parikkhāro hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso parikkhāro hāro parikkhārahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘yo dhammo yaṃ dhammaṃ janayati, tassa so parikkhāro’’tiādiko parikkhārabhūtassa hetuno ceva paccayassa ca vitthārasaṃvaṇṇanāviseso parikkhāravibhaṅgo nāma.
‘‘ကတမော သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗော ပရိက္ခာရော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ယော ဓမ္မော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယော ဟေတုပစ္စယပ္ပကာရော ဓမ္မော ယံ ဖလဘူတံ ဓမ္မံ ဇနယတိ ဇနေတိ, တသ္သ ဖလဓမ္မသ္သ သော ဟေတုပစ္စယပ္ပကာရော ဓမ္မော ပရိက္ခာရော နာမ။ ‘‘ကိံလက္ခဏော ပရိက္ခာရော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ တထာ ပုစ္ဆိတ္ဝာ လက္ခဏဝိသေသံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ကိံလက္ခဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန – ‘‘တတ္ထ ‘ယော ဓမ္မော ယံ ဓမ္မံ ဇနယတိ, တသ္သ သော ပရိက္ခာရော’တိ သင္ခေပတော ပရိက္ခာရလက္ခဏံ ဝတ္ဝာ တံ ဝိဘာဂေန ဒသ္သေတုံ ‘ကိံလက္ခဏော’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၄၉) ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိတ္တကာ ဓမ္မာ ဇနယန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒ္ဝေ ဓမ္မာ ဇနယန္တိ ဟေတု စ ပစ္စယော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟေတုပိ ကာရဏံ, ပစ္စယောပိ ကာရဏံ , တသ္မာ ကာရဏာယေဝ ကေန လက္ခဏေန ဒ္ဝိဓာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထ ကိံလက္ခဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇနိတဗ္ဗဖလတော အညေဟိ ဖလေဟိ အသာဓာရဏလက္ခဏော ဟေတု, သဗ္ဗဖလေဟိ သာဓာရဏလက္ခဏော ပစ္စယော, ဣမိနာ ဝိသေသလက္ခဏေန ဒ္ဝိဓာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ‘‘သာဓာရဏာသာဓာရဏဝိသေသော ကီဒိသော ဘဝေ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ယထာ ကိံ ဘဝေ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ယထာ အင္ကုရသ္သာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ယော သာဓာရဏာသာဓာရဏဝိသေသော အတ္ထိ, တထာ သော သာဓာရဏာသာဓာရဏဝိသေသော ကိံ ဝိယ ဘဝေတိ အတ္ထော။ အင္ကုရသ္သ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဗီဇံ အသာဓာရဏံ ယထာ, တထာ ဟေတု ဖလသ္သ နိဗ္ဗတ္တိယာ အသာဓာရဏော ဘဝေ။ ပထဝီ စ အာပော စ အင္ကုရသ္သ နိဗ္ဗတ္တိယာ သာဓာရဏာ ဘဝန္တိ ယထာ, တထာ ပစ္စယော ဖလသ္သ နိဗ္ဗတ္တိယာ သာဓာရဏော ဘဝေ။ သဗ္ဗဖလသ္သ ပစ္စယတ္တာ အင္ကုရသ္သ ဗီဇံ အသာဓာရဏံ ဇနကံ ဟေတု။ ‘‘ကထံ ပထဝီ, အာပော စ သာဓာရဏာ ဇနကာတိ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အင္ကုရသ္သ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမံ သမာနံ ဖလံ ဘဝာပေတီတိ သဘာဝော, ကော သော? ဗီဇံ ဟေတုယေဝ။ ‘‘ကိံ ဟေတုပစ္စယာနံ ဝိသေသော ဗီဇင္ကုရောပမာယေဝ ဒသ္သေတဗ္ဗော, ဥဒာဟု အညူပမာယပိ ဒသ္သေတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ အညာယ ဥပမာယပိ ဝိသေသံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယထာ ဝာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမာယ ဥပမာယပိ ဟေတုပစ္စယာနံ ဝိသေသော ဝိဇာနိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။
‘‘Katamo saṃvaṇṇetabbo parikkhāro’’ti pucchitabbattā ‘‘yo dhammo’’tiādi vuttaṃ. Tattha yo hetupaccayappakāro dhammo yaṃ phalabhūtaṃ dhammaṃ janayati janeti, tassa phaladhammassa so hetupaccayappakāro dhammo parikkhāro nāma. ‘‘Kiṃlakkhaṇo parikkhāro’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā lakkhaṇavisesaṃ dassetuṃ ‘‘kiṃlakkhaṇo’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘tattha ‘yo dhammo yaṃ dhammaṃ janayati, tassa so parikkhāro’ti saṅkhepato parikkhāralakkhaṇaṃ vatvā taṃ vibhāgena dassetuṃ ‘kiṃlakkhaṇo’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) vuttaṃ. ‘‘Kittakā dhammā janayantī’’ti pucchitabbattā ‘‘dve dhammā janayanti hetu ca paccayo cā’’ti vuttaṃ. ‘‘Hetupi kāraṇaṃ, paccayopi kāraṇaṃ , tasmā kāraṇāyeva kena lakkhaṇena dvidhā vuttā’’ti vattabbattā ‘‘tattha kiṃlakkhaṇo’’tiādi vuttaṃ. Janitabbaphalato aññehi phalehi asādhāraṇalakkhaṇo hetu, sabbaphalehi sādhāraṇalakkhaṇo paccayo, iminā visesalakkhaṇena dvidhā vattabbāti attho. ‘‘Sādhāraṇāsādhāraṇaviseso kīdiso bhave’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā kiṃ bhave’’ti pucchitvā ‘‘yathā aṅkurassā’’tiādi vuttaṃ. Yathā yo sādhāraṇāsādhāraṇaviseso atthi, tathā so sādhāraṇāsādhāraṇaviseso kiṃ viya bhaveti attho. Aṅkurassa nibbattiyā bījaṃ asādhāraṇaṃ yathā, tathā hetu phalassa nibbattiyā asādhāraṇo bhave. Pathavī ca āpo ca aṅkurassa nibbattiyā sādhāraṇā bhavanti yathā, tathā paccayo phalassa nibbattiyā sādhāraṇo bhave. Sabbaphalassa paccayattā aṅkurassa bījaṃ asādhāraṇaṃ janakaṃ hetu. ‘‘Kathaṃ pathavī, āpo ca sādhāraṇā janakāti saddahitabbā’’ti pucchitabbattā ‘‘aṅkurassa hī’’tiādi vuttaṃ. Samaṃ samānaṃ phalaṃ bhavāpetīti sabhāvo, ko so? Bījaṃ hetuyeva. ‘‘Kiṃ hetupaccayānaṃ viseso bījaṅkuropamāyeva dassetabbo, udāhu aññūpamāyapi dassetabbo’’ti vattabbattā aññāya upamāyapi visesaṃ dassetuṃ ‘‘yathā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Imāya upamāyapi hetupaccayānaṃ viseso vijānitabboti adhippāyo.
ဗီဇင္ကုရာဒီသု ဗာဟိရေသု ပရိက္ခာရဘူတာနံ ဟေတုပစ္စယာနံ ဝိသေသော အာစရိယေန ဝိဘတ္တော, အမ္ဟေဟိ စ ဉာတော, ‘‘ကထံ အဇ္ဈတ္တိကေသု ဝိဘတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အယဉ္ဟိ သံသာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝာ ‘‘ဗာဟိရေသု ပရိက္ခာရဘူတော ဟေတုပစ္စယော ယုတ္တော ဟောတု, ကထံ အဇ္ဈတ္တိကေသု ယုတ္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘အယဉ္ဟိ သံသာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန – ‘‘ဧဝံ ဗာဟိရံ ဟေတုပစ္စယဝိဘာဂံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ အဇ္ဈတ္တိကံ ဒသ္သေတုံ ‘အယဉ္ဟိ သံသာရော’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၄၉) ဝုတ္တံ။ ဟေတုပစ္စယေဟိ သဟ သံသာရော ဘဝတီတိ သဟေတုပစ္စယော။ အယံ သံသာရော ဟိ ယသ္မာ သဟေတုပစ္စယော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တော, တသ္မာ အဇ္ဈတ္တိကေပိ ပရိက္ခာရဘူတော ဟေတုပစ္စယော ယုတ္တောယေဝာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။
Bījaṅkurādīsu bāhiresu parikkhārabhūtānaṃ hetupaccayānaṃ viseso ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘kathaṃ ajjhattikesu vibhatto’’ti pucchitabbattā ‘‘ayañhi saṃsāro’’tiādi vuttaṃ. Atha vā ‘‘bāhiresu parikkhārabhūto hetupaccayo yutto hotu, kathaṃ ajjhattikesu yutto’’ti vattabbattā ‘‘ayañhi saṃsāro’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘evaṃ bāhiraṃ hetupaccayavibhāgaṃ dassetvā idāni ajjhattikaṃ dassetuṃ ‘ayañhi saṃsāro’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) vuttaṃ. Hetupaccayehi saha saṃsāro bhavatīti sahetupaccayo. Ayaṃ saṃsāro hi yasmā sahetupaccayo hutvā nibbatto, tasmā ajjhattikepi parikkhārabhūto hetupaccayo yuttoyevāti daṭṭhabboti adhippāyo.
သော ဣမသ္သ သံသာရသ္သ သဟေတုပစ္စယတ္တံ ယဒိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, ဧဝံ သတိ အမ္ဟေဟိ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗံ, ‘‘ကထံ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဧဝဉ္ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ဟေတုပစ္စယေန သဗ္ဗော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒော သံသာရောတိ နိဗ္ဗတ္တောတိ ဘဂဝတာ သံသာရသ္သ သဟေတုပစ္စယတ္တံ ဝုတ္တံ, တသ္မာ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇာဒယော သင္ခာရာဒီနံ ပစ္စယော ဟောတု, ‘‘ကတမော အဝိဇ္ဇာယ ဟေတူ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣတိ အဝိဇ္ဇာ အဝိဇ္ဇာယ ဟေတူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကတမော အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အယောနိသော မနသိကာရော ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကတမာ အဝိဇ္ဇာ ကတမာယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေတူ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ပုရိမိကာ အဝိဇ္ဇာ ပစ္ဆိမိကာယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေတူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကတမာ ပုရိမိကာ အဝိဇ္ဇာ ကတမာ ပစ္ဆိမိကာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာပရိယုဋ္ဌာနသ္သ ဟေတုဘူတော ပုရိမော အဝိဇ္ဇာနုသယော သမနန္တရောဝ ကိံ, ဥဒာဟု ပရမ္ပရဟေတုပိ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဗီဇင္ကုရော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗီဇင္ကုရောတိ ဗီဇာနံ အင္ကုရောတိ ဗီဇင္ကုရော, ဗီဇာနံ သမနန္တရဟေတုတာယ အင္ကုရော နိဗ္ဗတ္တတိ ဝိယ။ ယတ္ထ ရုက္ခာဒိကေ ယံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တတိ, တသ္မိံ ရုက္ခာဒိကေ နိဗ္ဗတ္တသ္သ အသ္သ ဖလသ္သ ဣဒံ ဗီဇံ ပန ပရမ္ပရဟေတုတာယ ဟေတုဘူတံ ဘဝတိ။
So imassa saṃsārassa sahetupaccayattaṃ yadi bhagavatā vuttaṃ, evaṃ sati amhehi saddahitabbaṃ, ‘‘kathaṃ saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘evañhī’’tiādi vuttaṃ. Evanti iminā avijjādinā hetupaccayena sabbo paṭiccasamuppādo saṃsāroti nibbattoti bhagavatā saṃsārassa sahetupaccayattaṃ vuttaṃ, tasmā saddahitabbaṃ. Avijjādayo saṅkhārādīnaṃ paccayo hotu, ‘‘katamo avijjāya hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘iti avijjā avijjāya hetū’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamo avijjāya paccayo’’ti pucchitabbattā ‘‘ayoniso manasikāro paccayo’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamā avijjā katamāya avijjāya hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘purimikā avijjā pacchimikāya avijjāya hetū’’ti vuttaṃ. ‘‘Katamā purimikā avijjā katamā pacchimikā avijjā’’ti pucchitabbattā ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Avijjāpariyuṭṭhānassa hetubhūto purimo avijjānusayo samanantarova kiṃ, udāhu paramparahetupi hotī’’ti pucchitabbattā ‘‘bījaṅkuro viyā’’tiādi vuttaṃ. Bījaṅkuroti bījānaṃ aṅkuroti bījaṅkuro, bījānaṃ samanantarahetutāya aṅkuro nibbattati viya. Yattha rukkhādike yaṃ phalaṃ nibbattati, tasmiṃ rukkhādike nibbattassa assa phalassa idaṃ bījaṃ pana paramparahetutāya hetubhūtaṃ bhavati.
‘‘ဗီဇံ ပန ဧကံယေဝ ဟောတိ, ကထံ ဒ္ဝိဓာ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒုဝိဓော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ, သမနန္တရကာလပရမ္ပရကာလဘေဒေန ဟေတုပိ ဒုဝိဓော ဟောတိယေဝာတိ အတ္ထော။ ဗီဇဘူတော ဟေတု ဒုဝိဓော ယထာ, ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယ ဟေတုဘူတော အဝိဇ္ဇာနုသယောပိ သမနန္တရဟေတု စ ပရမ္ပရဟေတု စာတိ ကာလဘေဒေန ဒုဝိဓော ဘဝတိ, သမနန္တရော အဝိဇ္ဇာနုသယော သမနန္တရသ္သ အဝိဇ္ဇာပရိယုဋ္ဌာနသ္သ သမနန္တရဟေတု ဟောတိ။ ပုရိမတရော အဝိဇ္ဇာနုသယော ပစ္ဆိမတရသ္သ အဝိဇ္ဇာပရိယုဋ္ဌာနသ္သ ပရမ္ပရဟေတု ဟောတိ။ ဣတိ ဗီဇဘူတော အသာဓာရဏော ဟေတု, ပထဝီအာပာဒိကော သာဓာရဏော ပစ္စယောတိ ဝိသေသော ပာကဋော ယထာ, ဧဝံ အဝိဇ္ဇာနုသယော အသာဓာရဏော ဟေတု, အယောနိသောမနသိကာရော သာဓာရဏော ပစ္စယောတိ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
‘‘Bījaṃ pana ekaṃyeva hoti, kathaṃ dvidhā vattabba’’nti vattabbattā ‘‘duvidho hī’’tiādi vuttaṃ, samanantarakālaparamparakālabhedena hetupi duvidho hotiyevāti attho. Bījabhūto hetu duvidho yathā, evaṃ avijjāya hetubhūto avijjānusayopi samanantarahetu ca paramparahetu cāti kālabhedena duvidho bhavati, samanantaro avijjānusayo samanantarassa avijjāpariyuṭṭhānassa samanantarahetu hoti. Purimataro avijjānusayo pacchimatarassa avijjāpariyuṭṭhānassa paramparahetu hoti. Iti bījabhūto asādhāraṇo hetu, pathavīāpādiko sādhāraṇo paccayoti viseso pākaṭo yathā, evaṃ avijjānusayo asādhāraṇo hetu, ayonisomanasikāro sādhāraṇo paccayoti viseso daṭṭhabbo.
‘‘ဧတ္တကေနေဝ ဟေတုပစ္စယာနံ ဝိသေသော ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ယထာ ဝာ ပန ထာလကဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန – ‘‘ယထာ ဝာ ပနာတိအာဒိနာပိ ဟေတုပစ္စယဝိဘာဂမေဝ ဒသ္သေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဒီပသ္သ ပစ္စယဘူတံ ထာလကဉ္စ ဝဋ္ဋိ စ တေလဉ္စ ပဒီပသ္သ သဘာဝဟေတု သမာနဟေတု န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ပဒီပသ္သ ပစ္စယဘူတမ္ပိ ထာလကာဒိကံ သဘာဝဟေတု န ဟောတီတိ ကသ္မာ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘န ဟိ သက္ကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဒီပသ္သ ပစ္စယဘူတံ အနဂ္ဂိကံ အဂ္ဂိရဟိတံ ထာလကဉ္စ ဝဋ္ဋိဉ္စ တေလဉ္စ ဒီပေတုံ ဇာလေတုံ ဟိ ယသ္မာ န သက္ကာ, တသ္မာ ပုရိမော ပဒီပော ပစ္ဆိမသ္သ ပဒီပသ္သ သဘာဝဟေတု ဟောတိ ဝိယ, ဧဝံ ထာလကာဒိကံ သဘာဝဟေတု န ဟောတိ။ ဣတိ ဧဝံပကာရော သဘာဝော သမာနော ပဒီပော ဟေတု ဟောတိ ယထာ, ပရဘာဝော အသမာနော ထာလကာဒိကော ပစ္စယော ဟောတိ ယထာ စ, တထာ အဇ္ဈတ္တိကော သဘာဝော ဟေတု ဟောတိ, ဗာဟိရော အသမာနော ပစ္စယော ဟောတိ။ ဇနကော အဝိဇ္ဇာနုသယော အဝိဇ္ဇာပရိယုဋ္ဌာနသ္သ ဟေတု ဟောတိ, ပရိဂ္ဂာဟကော ဥပတ္ထမ္ဘကော ပစ္စယော ဟောတိ။ အညေဟိ ဖလေဟိ အသာဓာရဏော ဟေတု ဟောတိ, သဗ္ဗေဟိ ဖလေဟိ သာဓာရဏော ပစ္စယော ဟောတီတိ ယောဇေတ္ဝာ ပဒီပောပမာယပိ ဟေတုပစ္စယာနံ ပာကဋော ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။
‘‘Ettakeneva hetupaccayānaṃ viseso vattabbo’’ti vattabbattā ‘‘yathā vā pana thālakañcā’’tiādi vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘yathā vā panātiādināpi hetupaccayavibhāgameva dassetī’’ti vuttaṃ. Tattha padīpassa paccayabhūtaṃ thālakañca vaṭṭi ca telañca padīpassa sabhāvahetu samānahetu na hotīti yojanā. ‘‘Padīpassa paccayabhūtampi thālakādikaṃ sabhāvahetu na hotīti kasmā saddahitabba’’nti vattabbattā ‘‘na hi sakkā’’tiādi vuttaṃ. Padīpassa paccayabhūtaṃ anaggikaṃ aggirahitaṃ thālakañca vaṭṭiñca telañca dīpetuṃ jāletuṃ hi yasmā na sakkā, tasmā purimo padīpo pacchimassa padīpassa sabhāvahetu hoti viya, evaṃ thālakādikaṃ sabhāvahetu na hoti. Iti evaṃpakāro sabhāvo samāno padīpo hetu hoti yathā, parabhāvo asamāno thālakādiko paccayo hoti yathā ca, tathā ajjhattiko sabhāvo hetu hoti, bāhiro asamāno paccayo hoti. Janako avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānassa hetu hoti, pariggāhako upatthambhako paccayo hoti. Aññehi phalehi asādhāraṇo hetu hoti, sabbehi phalehi sādhāraṇo paccayo hotīti yojetvā padīpopamāyapi hetupaccayānaṃ pākaṭo viseso daṭṭhabboti adhippāyo.
ဟေတုပစ္စယပ္ပဘေဒံ ကာရဏံ ပရိက္ခာရောတိ အာစရိယေန ဝုတ္တံ, တသ္သ ကာရဏသ္သ ကာရဏဘာဝော စ ဖလာပေက္ခော ဟောတိ, တသ္မာ ‘‘ယော ကာရဏဘာဝော ယေနာကာရေန ဟောတိ, ကတမော သော ကာရဏဘာဝော, ကတမော သော အာကာရော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ စ ‘‘ယံ ဖလံ ယေန ဝိသေသေန ဟောတိ, ကတမံ တံ ဖလံ, ကတမော သော ဝိသေသော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ စ ‘‘ကာရဏဖလာနံ ယော သမ္ဗန္ဓော ဟောတိ, ကတမော သော သမ္ဗန္ဓော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ စ တံ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အဝုပစ္ဆေဒတ္ထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယမနုသန္ဓ္ယတ္ထော စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣဒာနိ ယသ္မာ ကာရဏံ ‘ပရိက္ခာရော’တိ ဝုတ္တံ, ကာရဏဘာဝော စ ဖလာပေက္ခာယ, တသ္မာ ကာရဏသ္သ ယော ကာရဏဘာဝော ယထာ စ သော ဟောတိ, ယဉ္စ ဖလံ, ယော စ တသ္သ ဝိသေသော, ယော စ ကာရဏဖလာနံ သမ္ဗန္ဓော, တံ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝေတုံ ‘အဝုပစ္ဆေဒတ္ထော’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ (နေတ္တိ. အဋ္ဌ. ၄၉) ဣမိနာ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Hetupaccayappabhedaṃ kāraṇaṃ parikkhāroti ācariyena vuttaṃ, tassa kāraṇassa kāraṇabhāvo ca phalāpekkho hoti, tasmā ‘‘yo kāraṇabhāvo yenākārena hoti, katamo so kāraṇabhāvo, katamo so ākāro’’ti pucchitabbattā ca ‘‘yaṃ phalaṃ yena visesena hoti, katamaṃ taṃ phalaṃ, katamo so viseso’’ti pucchitabbattā ca ‘‘kāraṇaphalānaṃ yo sambandho hoti, katamo so sambandho’’ti pucchitabbattā ca taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘‘avupacchedattho’’tiādi vuttaṃ. Ayamanusandhyattho ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘idāni yasmā kāraṇaṃ ‘parikkhāro’ti vuttaṃ, kāraṇabhāvo ca phalāpekkhāya, tasmā kāraṇassa yo kāraṇabhāvo yathā ca so hoti, yañca phalaṃ, yo ca tassa viseso, yo ca kāraṇaphalānaṃ sambandho, taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ ‘avupacchedattho’tiādi vutta’’nti (netti. aṭṭha. 49) iminā vuttoti daṭṭhabbo.
တတ္ထ အဝုပစ္ဆိန္နသ္သ ဟေတုပစ္စယသင္ခာတသ္သ ကာရဏသ္သ ယော အနုပစ္ဆေဒတ္ထော အတ္ထိ, သော အနုပစ္ဆေဒတ္ထော သန္တတိအတ္ထော ဟောတိ ဖလေန သမ္ဗန္ဓတ္တာ , ယဉ္စ ကာရဏံ အတ္တနော ဖလသ္သ ဇနကံ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ဟုတ္ဝာ နိရုဇ္ဈတိ, သော အနုပစ္ဆိန္နော ဧဝ နာမ ဟောတီတိ။ ယဉ္စ ဖလံ အညသ္သ ကာရဏံ ဟုတ္ဝာ နိရုဇ္ဈတိ, တသ္မိံ အနုပစ္ဆိန္နေ တသ္သ စ သန္တတိအတ္ထော ဟောတိ။ ယံ ပန ဖလံ အညသ္သ ဖလသ္သ ကာရဏံ အဟုတ္ဝာ နိရုဇ္ဈတိ, တံ ဥပစ္ဆိန္နံ ဟောတိ, ယထာ တံ အရဟတော စုတိစိတ္တန္တိ။ ကာရဏတော နိဗ္ဗတ္တသ္သ ဖလသ္သ ယော နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထော အတ္ထိ, သော နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထော ဖလတ္ထော ဟောတိ။ ပဋိသန္ဓိက္ခန္ဓာနံ ယော ပဋိသန္ဓိအတ္ထော ပဋိသန္ဒဟနတ္ထော အတ္ထိ, သော ပဋိသန္ဓိအတ္ထော ပုနဗ္ဘဝတ္ထော ပုနဗ္ဘဝနတ္ထော ဟောတိ။ ကိလေသာနံ ယော ပလိဗောဓတ္ထော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇနတ္ထော အတ္ထိ, သော ပလိဗောဓတ္ထော ပရိယုဋ္ဌာနတ္ထော ဟောတိ။ ကိလေသာနံ မဂ္ဂေန ယော အသမုဂ္ဃာတတ္ထော အတ္ထိ, သော အသမုဂ္ဃာတတ္ထော အနုသယတ္ထော ဟောတိ။ အဝိဇ္ဇာယ စတုန္နံ သစ္စာနံ ယော အသမ္ပဋိဝေဓတ္ထော အတ္ထိ, သော အသမ္ပဋိဝေဓတ္ထော အဝိဇ္ဇတ္ထော ဟောတိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ယော အပရိညာတတ္ထော အတ္ထိ, သော အပရိညာတတ္ထော ဝိညာဏသ္သ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏသ္သ ဗီဇတ္ထော ဟောတိ။
Tattha avupacchinnassa hetupaccayasaṅkhātassa kāraṇassa yo anupacchedattho atthi, so anupacchedattho santatiattho hoti phalena sambandhattā , yañca kāraṇaṃ attano phalassa janakaṃ upatthambhakaṃ hutvā nirujjhati, so anupacchinno eva nāma hotīti. Yañca phalaṃ aññassa kāraṇaṃ hutvā nirujjhati, tasmiṃ anupacchinne tassa ca santatiattho hoti. Yaṃ pana phalaṃ aññassa phalassa kāraṇaṃ ahutvā nirujjhati, taṃ upacchinnaṃ hoti, yathā taṃ arahato cuticittanti. Kāraṇato nibbattassa phalassa yo nibbattiattho atthi, so nibbattiattho phalattho hoti. Paṭisandhikkhandhānaṃ yo paṭisandhiattho paṭisandahanattho atthi, so paṭisandhiattho punabbhavattho punabbhavanattho hoti. Kilesānaṃ yo palibodhattho santāne uppajjanattho atthi, so palibodhattho pariyuṭṭhānattho hoti. Kilesānaṃ maggena yo asamugghātattho atthi, so asamugghātattho anusayattho hoti. Avijjāya catunnaṃ saccānaṃ yo asampaṭivedhattho atthi, so asampaṭivedhattho avijjattho hoti. Arahattamaggena yo apariññātattho atthi, so apariññātattho viññāṇassa paṭisandhiviññāṇassa bījattho hoti.
ဧတ္တာဝတာ ကာရဏဘာဝော စ ကာရဏာကာရော စ ဖလဉ္စ ဖလဝိသေသော စ အာစရိယေန ဝိဘတ္တော, အမ္ဟေဟိ စ ဉာတော, ‘‘ကတမော ပရမ္ပရဟေတုပစ္စယတ္ထော, ကတမော စ သမ္ဗန္ဓတ္ထော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ယတ္ထ အဝုပစ္ဆေဒော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ယသ္သံ ရူပာရူပပဝတ္တိယံ အဝုပစ္ဆိန္နသ္သ ဟေတုပစ္စယပ္ပဘေဒသ္သ ကာရဏသ္သ ယော အဝုပစ္ဆေဒော အတ္ထိ, သော အဝုပစ္ဆေဒော တတ္ထ တိသ္သံ ရူပာရူပပဝတ္တိယံ သန္တတိ ဟောတိ။ ယတ္ထ ယသ္သံ ရူပာရူပပဝတ္တိယံ ယာ သန္တတိ အတ္ထိ, သာ သန္တတိတတ္ထ ရူပာရူပပဝတ္တိယံ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိအာဒိနာ ယောဇေတ္ဝာ ပရမ္ပရဟေတုအာဒိကော ဝိညာတဗ္ဗော။
Ettāvatā kāraṇabhāvo ca kāraṇākāro ca phalañca phalaviseso ca ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘katamo paramparahetupaccayattho, katamo ca sambandhattho’’ti pucchitabbattā ‘‘yattha avupacchedo’’tiādi vuttaṃ. Yattha yassaṃ rūpārūpapavattiyaṃ avupacchinnassa hetupaccayappabhedassa kāraṇassa yo avupacchedo atthi, so avupacchedo tattha tissaṃ rūpārūpapavattiyaṃ santati hoti. Yattha yassaṃ rūpārūpapavattiyaṃ yā santati atthi, sā santatitattha rūpārūpapavattiyaṃ nibbatti hotītiādinā yojetvā paramparahetuādiko viññātabbo.
သီလက္ခန္ဓောတိ ပရိသုဒ္ဓသီလက္ခန္ဓော။ သမာဓိက္ခန္ဓသ္သာတိ မဟဂ္ဂတက္ခန္ဓသ္သ, သမာဓိပဋ္ဌာနော ဟိ မဟဂ္ဂတဓမ္မော။ ပညာက္ခန္ဓောတိ မဂ္ဂဖလပညာပဓာနက္ခန္ဓော။ သော ဟိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနသင္ခာတသ္သ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏက္ခန္ဓသ္သ ပစ္စယော ဟောတိ။ တိတ္ထညုတာဒီနံ အတ္ထော ပဒဋ္ဌာနဟာရဝိဘင္ဂဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တောဝ။
Sīlakkhandhoti parisuddhasīlakkhandho. Samādhikkhandhassāti mahaggatakkhandhassa, samādhipaṭṭhāno hi mahaggatadhammo. Paññākkhandhoti maggaphalapaññāpadhānakkhandho. So hi vimuttiñāṇadassanasaṅkhātassa paccavekkhaṇañāṇakkhandhassa paccayo hoti. Titthaññutādīnaṃ attho padaṭṭhānahāravibhaṅgavaṇṇanāyaṃ vuttova.
သဘာဝော ဟေတူတိ အာစရိယေန ဝုတ္တော, ‘‘ကီဒိသော သော သဘာဝော ဟေတူ’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ယထာ ဝာ ပန စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ။ စက္ခုဝိညာဏံ စက္ခုဉ္စ စက္ခုန္ဒ္ရိယဉ္စ ပဋိစ္စ နိသ္သယံ ကတ္ဝာ ရူပေ ပဋိစ္စ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ စက္ခာဒီသု စက္ခုန္ဒ္ရိယံ အာဓိပတေယ္ယပစ္စယတာယ ဣန္ဒ္ရိယပစ္စယတာယ စက္ခုဝိညာဏသ္သ ပစ္စယော, ရူပာရမ္မဏံ ပုရေဇာတာရမ္မဏပစ္စယတာယ ပစ္စယော, အာလောကော သန္နိသ္သယတာယ ဥပနိသ္သယတာယ ပစ္စယော ဟောတိ။ သော ပစ္စယော ဟောန္တော ဖလေန စက္ခုဝိညာဏေန အသမာနတ္တာ သဘာဝော ဟေတု န ဟောတိ, ပစ္စယော စ ဟောတိ မနသိကာရော။ ကိရိယမနောဓာတု ပန ဖလေန စက္ခုဝိညာဏေန ဝိညာဏဘာဝေန သမာနတ္တာ သဘာဝော ဟေတု ဟောတိ ယထာ, ဧဝံ သင္ခာရာ နာမက္ခန္ဓဘာဝေန သမာနတ္တာ ဝိညာဏသ္သ ပစ္စယာ ဟောန္တာ သဘာဝော ဟေတု ဟောန္တိ။ ဝိညာဏံ နာမရူပေန ဧကသန္တတိဝသေန သမာနတ္တာ နာမရူပသ္သ ပစ္စယော ဟောန္တံ သဘာဝော ဟေတု ဟောတိ။ ဣမိနာ နယေန ‘‘နာမရူပံ သဠာယတနသ္သာ’’တိအာဒီသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဟေတု, ပစ္စယော ဇနကော, ဥပတ္ထမ္ဘကော စ ယော ကောစိ ဥပနိသ္သယော ဗလဝပစ္စယော ဟောတိ, သဗ္ဗော သော ဟေတုပစ္စယော ဇနကဥပတ္ထမ္ဘကော ဇနိတဗ္ဗုပတ္ထမ္ဘိယသ္သ ဖလသ္သ ပရိက္ခရဏတော အဘိသင္ခရဏတော နိပ္ပရိယာယတော ပရိက္ခာရော နာမ။
Sabhāvo hetūti ācariyena vutto, ‘‘kīdiso so sabhāvo hetū’’ti pucchitabbattā ‘‘yathā vā pana cakkhuñca paṭiccā’’tiādi vuttaṃ . Cakkhuviññāṇaṃ cakkhuñca cakkhundriyañca paṭicca nissayaṃ katvā rūpe paṭicca ārammaṇaṃ katvā uppajjati. Tattha cakkhādīsu cakkhundriyaṃ ādhipateyyapaccayatāya indriyapaccayatāya cakkhuviññāṇassa paccayo, rūpārammaṇaṃ purejātārammaṇapaccayatāya paccayo, āloko sannissayatāya upanissayatāya paccayo hoti. So paccayo honto phalena cakkhuviññāṇena asamānattā sabhāvo hetu na hoti, paccayo ca hoti manasikāro. Kiriyamanodhātu pana phalena cakkhuviññāṇena viññāṇabhāvena samānattā sabhāvo hetu hoti yathā, evaṃ saṅkhārā nāmakkhandhabhāvena samānattā viññāṇassa paccayā hontā sabhāvo hetu honti. Viññāṇaṃ nāmarūpena ekasantativasena samānattā nāmarūpassa paccayo hontaṃ sabhāvo hetu hoti. Iminā nayena ‘‘nāmarūpaṃ saḷāyatanassā’’tiādīsupi attho veditabbo. Evaṃ vuttappakāro hetu, paccayo janako, upatthambhako ca yo koci upanissayo balavapaccayo hoti, sabbo so hetupaccayo janakaupatthambhako janitabbupatthambhiyassa phalassa parikkharaṇato abhisaṅkharaṇato nippariyāyato parikkhāro nāma.
‘‘ဝုတ္တပ္ပကာရော ဟေတုပစ္စယော ပရိက္ခာရော နာမာတိ ကေန အမ္ဟေဟိ သဒ္ဒဟိတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ကာရဏဘူတေန သဗ္ဗသ္သ ဟေတုပစ္စယသ္သ ပရိက္ခာရဘာဝေန အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော ‘‘ယေ ဓမ္မာ ယံ ဓမ္မံ ဇနယန္တီ’’တိ ယံ ဝစနံ အာဟ, တေန ဝစနေန သဒ္ဒဟိတဗ္ဗော, ‘‘ယေ ဓမ္မာ ယံ ဓမ္မံ ဇနယန္တီ’’တိ ဝစနံ နိသ္သာယ တုမ္ဟေဟိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။
‘‘Vuttappakāro hetupaccayo parikkhāro nāmāti kena amhehi saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tena kāraṇabhūtena sabbassa hetupaccayassa parikkhārabhāvena āyasmā mahākaccāno ‘‘ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’ti yaṃ vacanaṃ āha, tena vacanena saddahitabbo, ‘‘ye dhammā yaṃ dhammaṃ janayantī’’ti vacanaṃ nissāya tumhehi sallakkhetabboti adhippāyo.
‘‘ဧတ္တကောဝ ပရိက္ခာရော ဟာရော ယုဉ္ဇိတဗ္ဗော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘နိယုတ္တော ပရိက္ခာရော ဟာရော’’တိ ဝုတ္တံ, ယော ယော ပရိက္ခာရော ဟာရော ယုဉ္ဇိတဗ္ဗော, သော သော ပရိက္ခာရော ဟာရော နီဟရိတ္ဝာ ယုတ္တော ယုဉ္ဇိတဗ္ဗောတိ။
‘‘Ettakova parikkhāro hāro yuñjitabbo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto parikkhāro hāro’’ti vuttaṃ, yo yo parikkhāro hāro yuñjitabbo, so so parikkhāro hāro nīharitvā yutto yuñjitabboti.
ဣတိ ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင္ဂေ သတ္တိဗလာနုရူပာ ရစိတာ
Iti parikkhārahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
ဝိဘာဝနာ နိဋ္ဌိတာ။
Vibhāvanā niṭṭhitā.
ပဏ္ဍိတေဟိ ပန အဋ္ဌကထာဋီကာနုသာရေန ဂမ္ဘီရတ္ထော ဝိတ္ထာရတော ဝိဘဇိတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / နေတ္တိပ္ပကရဏပာဠိ • Nettippakaraṇapāḷi / ၁၅. ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင္ဂော • 15. Parikkhārahāravibhaṅgo
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / နေတ္တိပ္ပကရဏ-အဋ္ဌကထာ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ၁၅. ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင္ဂဝဏ္ဏနာ • 15. Parikkhārahāravibhaṅgavaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (ဋီကာ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / နေတ္တိပ္ပကရဏ-ဋီကာ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ၁၅. ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင္ဂဝဏ္ဏနာ • 15. Parikkhārahāravibhaṅgavaṇṇanā