Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘనికాయ (టీకా) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
౬. పాసాదికసుత్తవణ్ణనా
6. Pāsādikasuttavaṇṇanā
నిగణ్ఠనాటపుత్తకాలఙ్కిరియవణ్ణనా
Nigaṇṭhanāṭaputtakālaṅkiriyavaṇṇanā
౧౬౪. లక్ఖస్స సరవేధం అవిరజ్ఝిత్వాన విజ్ఝనవిధిం జానన్తీతి వేధఞ్ఞా. తేనాహ ‘‘ధనుమ్హి కతసిక్ఖా’’తి. సిప్పం ఉగ్గహణత్థాయాతి ధనుసిప్పాదిసిప్పస్స ఉగ్గహణత్థాయ. మజ్ఝిమేన పమాణేన సరపాతయోగ్యతావసేన కతత్తా దీఘపాసాదో.
164. Lakkhassa saravedhaṃ avirajjhitvāna vijjhanavidhiṃ jānantīti vedhaññā. Tenāha ‘‘dhanumhi katasikkhā’’ti. Sippaṃ uggahaṇatthāyāti dhanusippādisippassa uggahaṇatthāya. Majjhimena pamāṇena sarapātayogyatāvasena katattā dīghapāsādo.
సమ్పతి కాలం కతోతి అచిరకాలం కతో. ద్వేధికజాతాతి జాతద్వేధికా సఞ్జాతభేదా. ద్వేజ్ఝజాతాతి దువిధభావప్పత్తా. భణ్డన్తి పరిభాసన్తి ఏతేనాతి భణ్డనం, విరుద్ధచిత్తం. తన్తి భణ్డనం. ‘‘ఇదం నహానాది న కత్తబ్బ’’న్తి పఞ్ఞత్తవత్తం పణ్ణత్తి. ధమ్మవినయన్తి పావచనం సిద్ధన్తం. విజ్ఝన్తా ముఖసత్తీహి. సహితం మేతి మయ్హం వచనం సహితం సిలిట్ఠం పుబ్బాపరసమ్బన్ధం అత్థయుత్తం కారణయుత్తం. తేనాహ ‘‘అత్థసంహిత’’న్తి. అధిచిణ్ణన్తి ఆచిణ్ణం. విపరావత్తన్తి విరోధదస్సనవసేన పరావత్తితం, పరావత్తం దూసితన్తి అత్థో. తేనాహ ‘‘చిరకాలవసేన పగుణం, తం మమ వాదం ఆగమ్మ నివత్త’’న్తి. పరియేసమానో విచర తత్థ గన్త్వా సిక్ఖాతి అత్థో. సచే సక్కోసి, ఇదానియేవ మయా వేఠితం దోసం నిబ్బేఠేహి. మరణమేవాతి అఞ్ఞమఞ్ఞఘాతనవసేన మరణమేవ. నాటపుత్తస్స ఇమేతి నాటపుత్తియా, తే పన తస్స సిస్సాతి ఆహ ‘‘అన్తేవాసికేసూ’’తి. పురిమపటిపత్తితో పటినివత్తనం పటివానం, తం రూపం సభావో ఏతేసన్తి పటివానరూపా. తేనాహ ‘‘నివత్తనసభావా’’తి. కథనం అత్థస్స ఆచిక్ఖనం. పవేదనం హేతుదాహరణాని ఆహరిత్వా బోధనం. తేనాహ ‘‘దుప్పవేదితేతి దువిఞ్ఞాపితే’’తి. న ఉపసమాయ సంవత్తతీతి అనుపసమసంవత్తనం, తదేవ అనుపసమసంవత్తనికం, తస్మిం. సముస్సితం హుత్వా పతిట్ఠాహేతుభావతో థూపం, పతిట్ఠాతి ఆహ ‘‘భిన్నథూపేతి భిన్నపతిట్ఠే’’తి, థూపోతి వా ధమ్మస్స నియ్యానభావో వేదితబ్బో అఞ్ఞే ధమ్మే అభిభుయ్య సముస్సితట్ఠేన, సో నిగణ్ఠస్స సమయే. కేహిచి అభిన్నసమ్మతోపి భిన్నో వినట్ఠో ఏవ సబ్బేన సబ్బం అభావతోతి సో భిన్నథూపో, సో ఏవ నియ్యానభావో వట్టదుక్ఖతో ముచ్చితుకామానం పటిసరణం, తమేత్థ నత్థీతి అప్పటిసరణో , తస్మిం భిన్నథూపే అప్పటిసరణేతి ఏవమేత్థ అత్థో వేదితబ్బో.
Sampati kālaṃ katoti acirakālaṃ kato. Dvedhikajātāti jātadvedhikā sañjātabhedā. Dvejjhajātāti duvidhabhāvappattā. Bhaṇḍanti paribhāsanti etenāti bhaṇḍanaṃ, viruddhacittaṃ. Tanti bhaṇḍanaṃ. ‘‘Idaṃ nahānādi na kattabba’’nti paññattavattaṃ paṇṇatti. Dhammavinayanti pāvacanaṃ siddhantaṃ. Vijjhantā mukhasattīhi. Sahitaṃ meti mayhaṃ vacanaṃ sahitaṃ siliṭṭhaṃ pubbāparasambandhaṃ atthayuttaṃ kāraṇayuttaṃ. Tenāha ‘‘atthasaṃhita’’nti. Adhiciṇṇanti āciṇṇaṃ. Viparāvattanti virodhadassanavasena parāvattitaṃ, parāvattaṃ dūsitanti attho. Tenāha ‘‘cirakālavasena paguṇaṃ, taṃ mama vādaṃ āgamma nivatta’’nti. Pariyesamāno vicara tattha gantvā sikkhāti attho. Sace sakkosi, idāniyeva mayā veṭhitaṃ dosaṃ nibbeṭhehi. Maraṇamevāti aññamaññaghātanavasena maraṇameva. Nāṭaputtassa imeti nāṭaputtiyā, te pana tassa sissāti āha ‘‘antevāsikesū’’ti. Purimapaṭipattito paṭinivattanaṃ paṭivānaṃ, taṃ rūpaṃ sabhāvo etesanti paṭivānarūpā. Tenāha ‘‘nivattanasabhāvā’’ti. Kathanaṃ atthassa ācikkhanaṃ. Pavedanaṃ hetudāharaṇāni āharitvā bodhanaṃ. Tenāha ‘‘duppavediteti duviññāpite’’ti. Na upasamāya saṃvattatīti anupasamasaṃvattanaṃ, tadeva anupasamasaṃvattanikaṃ, tasmiṃ. Samussitaṃ hutvā patiṭṭhāhetubhāvato thūpaṃ, patiṭṭhāti āha ‘‘bhinnathūpeti bhinnapatiṭṭhe’’ti, thūpoti vā dhammassa niyyānabhāvo veditabbo aññe dhamme abhibhuyya samussitaṭṭhena, so nigaṇṭhassa samaye. Kehici abhinnasammatopi bhinno vinaṭṭho eva sabbena sabbaṃ abhāvatoti so bhinnathūpo, so eva niyyānabhāvo vaṭṭadukkhato muccitukāmānaṃ paṭisaraṇaṃ, tamettha natthīti appaṭisaraṇo, tasmiṃ bhinnathūpe appaṭisaraṇeti evamettha attho veditabbo.
ఆచరియప్పమాణన్తి ఆచరియముట్ఠి హుత్వా పమాణభూతం. నానానీహారేనాతి నానాకారేన.
Ācariyappamāṇanti ācariyamuṭṭhi hutvā pamāṇabhūtaṃ. Nānānīhārenāti nānākārena.
౧౬౫. తథేవ సముదాచరింసు భూతపుబ్బగతియా. సామాకానన్తి సామాకధఞ్ఞానం.
165.Tatheva samudācariṃsu bhūtapubbagatiyā. Sāmākānanti sāmākadhaññānaṃ.
‘‘యేనస్స ఉపజ్ఝాయో’’తి వత్వా యథాస్స ఆయస్మతో చున్దస్స ధమ్మభణ్డాగారికో ఉపజ్ఝాయో అహోసి, తం విత్థారేన దస్సేతుం ‘‘బుద్ధకాలే కిరా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ బుద్ధకాలేతి భూతకథనమేతం, న విసేసనం. సత్థు పరినిబ్బానతో పురేతరమేవ హి ధమ్మసేనాపతి పరినిబ్బుతో.
‘‘Yenassa upajjhāyo’’ti vatvā yathāssa āyasmato cundassa dhammabhaṇḍāgāriko upajjhāyo ahosi, taṃ vitthārena dassetuṃ ‘‘buddhakāle kirā’’tiādi vuttaṃ. Tattha buddhakāleti bhūtakathanametaṃ, na visesanaṃ. Satthu parinibbānato puretarameva hi dhammasenāpati parinibbuto.
ధమ్మరతనపూజావణ్ణనా
Dhammaratanapūjāvaṇṇanā
సద్ధివిహారికం అదాసీతి సద్ధివిహారికం కత్వా అదాసి.
Saddhivihārikaṃadāsīti saddhivihārikaṃ katvā adāsi.
కథాయ మూలన్తి భగవతో సన్తికా లభితబ్బధమ్మకథాయ కారణం. సముట్ఠాపేతీతి ఉట్ఠాపేతి, దాలిద్దియపఙ్కతో ఉద్ధరతీతి అధిప్పాయో. సన్ధమన్తి సమ్మదేవ ధమన్తో. ఏకేకస్మిం పహారేయేవ తయో తయో వారే కత్వా దివా నవవారే రత్తిం నవవారే. ఉపట్ఠానమేవ గచ్ఛతి బుద్ధుపట్ఠానవసేన, పఞ్హాపుచ్ఛనాదివసేన పన అన్తరన్తరాపి గచ్ఛతేవ, గచ్ఛన్తో చ దివసస్స…పే॰… గచ్ఛతి. ఞాతుం ఇచ్ఛితస్స అత్థస్స ఉద్ధరణభావతో పఞ్హోవ పఞ్హుద్ధారో, తం గహేత్వావ గచ్ఛతి అత్తనో మహాపఞ్ఞతాయ, సత్థు చ ధమ్మదేసనాయం అకిలాసుభావతో.
Kathāya mūlanti bhagavato santikā labhitabbadhammakathāya kāraṇaṃ. Samuṭṭhāpetīti uṭṭhāpeti, dāliddiyapaṅkato uddharatīti adhippāyo. Sandhamanti sammadeva dhamanto. Ekekasmiṃ pahāreyeva tayo tayo vāre katvā divā navavāre rattiṃ navavāre.Upaṭṭhānameva gacchati buddhupaṭṭhānavasena, pañhāpucchanādivasena pana antarantarāpi gacchateva, gacchanto ca divasassa…pe… gacchati. Ñātuṃ icchitassa atthassa uddharaṇabhāvato pañhova pañhuddhāro, taṃ gahetvāva gacchati attano mahāpaññatāya, satthu ca dhammadesanāyaṃ akilāsubhāvato.
అసమ్మాసమ్బుద్ధప్పవేదితధమ్మవినయవణ్ణనా
Asammāsambuddhappaveditadhammavinayavaṇṇanā
౧౬౬. ఆరోచితేపి తస్మిం అత్థే. సామికో హోతి, తస్స సామికభావం దస్సేతుం ‘‘సోవ తస్సా ఆదిమజ్ఝపరియోసానం జానాతీ’’తి ఆహ. ఏవన్తి వచనసమ్పటిచ్ఛనం. చున్దత్థేరేన హి ఆనీతం కథాపాభతం భగవా సమ్పటిచ్ఛన్తో ‘‘ఏవ’’న్తి ఆహ. ‘‘ఏవ’’న్తి దురక్ఖాతే ధమ్మవినయే సావకానం ద్వేధికాదిభావేన విహరణకిరియాపరామసనఞ్హేతం.
166.Ārocitepi tasmiṃ atthe. Sāmiko hoti, tassa sāmikabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘sova tassā ādimajjhapariyosānaṃ jānātī’’ti āha. Evanti vacanasampaṭicchanaṃ. Cundattherena hi ānītaṃ kathāpābhataṃ bhagavā sampaṭicchanto ‘‘eva’’nti āha. ‘‘Eva’’nti durakkhāte dhammavinaye sāvakānaṃ dvedhikādibhāvena viharaṇakiriyāparāmasanañhetaṃ.
యస్మా …పే॰… పాకటం హోతి బ్యతిరేకముఖేన చ నేయ్యస్స అత్థస్స విభూతభావాపత్తితో. అథ వా యస్మా…పే॰… పాకటం హోతి దోసేసు ఆదీనవదస్సనేన తప్పటిపక్ఖేసు గుణేసు ఆనిసంసస్స విభూతభావాపత్తితో. వోక్కమ్మాతి అపసక్కేత్వా. ఆమేడితలోపేన చాయం నిద్దేసో, వోక్కమ్మ వోక్కమ్మాతి వుత్తం హోతి, తేన తస్స వోక్కమనస్స అన్తరన్తరాతి అయమత్థో లబ్భతీతి ఆహ ‘‘న నిరన్తర’’న్తిఆది. ధమ్మానుధమ్మపటిపత్తిఆదయోతి తేన సత్థారా వుత్తముత్తిధమ్మస్స అనుధమ్మం అప్పటిపజ్జనాదయో . ఆది-సద్దేన పాళియం ఆగతా అసామీచిపటిపదాదయో చ సఙ్గయ్హన్తి. మనుస్సత్తమ్పీతి పి-సద్దేన ‘‘విచారణపఞ్ఞాయ అసమ్భవో, దోసేసు అనభినివేసితా, అసన్దిట్ఠిపరామాసితా’’తి ఏవమాదీనం సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. ‘‘తథా ఏవ’’న్తి పదేహి యథాక్కమం పకారస్స కామం తిరోక్ఖతా, పచ్చక్ఖతా వుచ్చతి, తథాపి యథా ‘‘తథా పటిపజ్జతూ’’తి పదేన పటిపజ్జనాకారో నియమేత్వా విహితో, తథా ‘‘ఏవం పటిపజ్జతూ’’తి ఇమినాపీతి ఇదం తస్స అత్థదస్సనభావేన వుత్తం. సమాదపితత్తా మిచ్ఛాపటిపదాయ అపుఞ్ఞం పసవతి.
Yasmā…pe… pākaṭaṃ hoti byatirekamukhena ca neyyassa atthassa vibhūtabhāvāpattito. Atha vā yasmā…pe… pākaṭaṃ hoti dosesu ādīnavadassanena tappaṭipakkhesu guṇesu ānisaṃsassa vibhūtabhāvāpattito. Vokkammāti apasakketvā. Āmeḍitalopena cāyaṃ niddeso, vokkamma vokkammāti vuttaṃ hoti, tena tassa vokkamanassa antarantarāti ayamattho labbhatīti āha ‘‘na nirantara’’ntiādi. Dhammānudhammapaṭipattiādayoti tena satthārā vuttamuttidhammassa anudhammaṃ appaṭipajjanādayo . Ādi-saddena pāḷiyaṃ āgatā asāmīcipaṭipadādayo ca saṅgayhanti. Manussattampīti pi-saddena ‘‘vicāraṇapaññāya asambhavo, dosesu anabhinivesitā, asandiṭṭhiparāmāsitā’’ti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. ‘‘Tathā eva’’nti padehi yathākkamaṃ pakārassa kāmaṃ tirokkhatā, paccakkhatā vuccati, tathāpi yathā ‘‘tathā paṭipajjatū’’ti padena paṭipajjanākāro niyametvā vihito, tathā ‘‘evaṃ paṭipajjatū’’ti imināpīti idaṃ tassa atthadassanabhāvena vuttaṃ. Samādapitattā micchāpaṭipadāya apuññaṃ pasavati.
౧౬౭. ఞాయతి ముత్తిధమ్మో ఏతేనాతి ఞాయో, తేన సత్థారా వుత్తో ధమ్మానుధమ్మో, తం పటిపన్నోతి ఞాయప్పటిపన్నో, సో పన యస్మా తస్స ముత్తిధమ్మస్స అధిగమే కారణసమ్మతో, తస్మా వుత్తం ‘‘కారణప్పటిపన్నో’’తి. నిప్ఫాదేస్సతీతి సాధేస్సతి, సిద్ధిం గమిస్సతీతి వుత్తం హోతి. దుక్ఖనిబ్బత్తకన్తి సమ్పతి, ఆయతిఞ్చ దుక్ఖస్స నిబ్బత్తకం. వీరియం కరోతి మిచ్ఛాపటిపన్నత్తా.
167. Ñāyati muttidhammo etenāti ñāyo, tena satthārā vutto dhammānudhammo, taṃ paṭipannoti ñāyappaṭipanno, so pana yasmā tassa muttidhammassa adhigame kāraṇasammato, tasmā vuttaṃ ‘‘kāraṇappaṭipanno’’ti. Nipphādessatīti sādhessati, siddhiṃ gamissatīti vuttaṃ hoti. Dukkhanibbattakanti sampati, āyatiñca dukkhassa nibbattakaṃ. Vīriyaṃ karoti micchāpaṭipannattā.
సమ్మాసమ్బుద్ధప్పవేదితధమ్మవినయాదివణ్ణనా
Sammāsambuddhappaveditadhammavinayādivaṇṇanā
౧౬౮. నియ్యాతీతి వత్తతి, సంవత్తతీతి వా అత్థో.
168.Niyyātīti vattati, saṃvattatīti vā attho.
౧౭౦. ఇధ సావకస్స సమ్మాపటిపత్తియా ఏకన్తికఅపస్సయదస్సనత్థం సత్థు సమ్మాసమ్బుద్ధతా, ధమ్మస్స చ స్వాక్ఖాతతా కిత్తితాతి ‘‘సమ్మాపటిపన్నస్స కులపుత్తస్స పసంసం దస్సేత్వా’’తి వుత్తం. ఏవఞ్హి ఇమిస్సా దేసనాయ సంకిలేసభాగియభావేన ఉట్ఠితాయ వోదానభాగియభావేన యథానుసన్ధినా పవత్తి దీపితా హోతి. అబోధితత్థాతి అప్పవేదితత్థా, పరమత్థం చతుత్థసచ్చపటివేధం అపాపితాతి అత్థో. పాళియం ‘‘అస్సా’’తి పదం ‘‘సావకా సద్ధమ్మే’’తి ద్వీహి పదేహి యోజేతబ్బం ‘‘అస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సావకా, అస్స సద్ధమ్మే’’తి. సబ్బసఙ్గహపదేహి కతన్తి సబ్బస్స సాసనత్థస్స సఙ్గణ్హనపదేహి ఏకజ్ఝం కతం. తేనాహ ‘‘సబ్బసఙ్గాహికం కతం న హోతీతి అత్థో’’తి. పుబ్బేనాపరం సమ్బన్ధత్థభావేన సఙ్గహేతబ్బతాయ వా సఙ్గహాని పదాని కతాని ఏతస్సాతి సఙ్గహపదకతం, బ్రహ్మచరియం. తప్పటిక్ఖేపేన న చ సఙ్గహపదకతన్తి యోజనా. రాగాదిపటిపక్ఖహరణం, యథానుసిట్ఠం వా పటిపజ్జమానానం వట్టదుక్ఖతో పటిహరణం నిబ్బానపాపనం పటిహారో, సో ఏవ ఆ-కారస్స ఇ-కారం కత్వా పటిహిరో, పటిహిరో ఏవ పాటిహిరో, సహ పాటిహిరేనాతి సప్పాటిహిరం, తథా సుప్పవేదితతాయ సప్పాటిహిరం కతన్తి సప్పాటిహిరకతం. తాదిసం పన వట్టతో నియ్యానే నియుత్తం, నియ్యానప్పయోజనఞ్చ హోతీతి ఆహ ‘‘నియ్యానిక’’న్తి. దేవలోకతోతి దేవలోకతో పట్ఠాయ రూపీదేవనికాయతో పభుతి. సుప్పకాసితన్తి సుట్ఠు పకాసితం. యావ దేవమనుస్సేహీతి వా యావ దేవమనుస్సేహి యత్తకా దేవా మనుస్సా చ, తావ తే సబ్బే అభిబ్యాపేత్వా సుప్పకాసితం. అనుతాపాయ హోతీతి అనుతప్పో, సో పన అనుతాపం కరోన్తో వియ హోతీతి వుత్తం ‘‘అనుతాపకరో హోతీ’’తి.
170. Idha sāvakassa sammāpaṭipattiyā ekantikaapassayadassanatthaṃ satthu sammāsambuddhatā, dhammassa ca svākkhātatā kittitāti ‘‘sammāpaṭipannassa kulaputtassa pasaṃsaṃ dassetvā’’ti vuttaṃ. Evañhi imissā desanāya saṃkilesabhāgiyabhāvena uṭṭhitāya vodānabhāgiyabhāvena yathānusandhinā pavatti dīpitā hoti. Abodhitatthāti appaveditatthā, paramatthaṃ catutthasaccapaṭivedhaṃ apāpitāti attho. Pāḷiyaṃ ‘‘assā’’ti padaṃ ‘‘sāvakā saddhamme’’ti dvīhi padehi yojetabbaṃ ‘‘assa sammāsambuddhassa sāvakā, assa saddhamme’’ti. Sabbasaṅgahapadehi katanti sabbassa sāsanatthassa saṅgaṇhanapadehi ekajjhaṃ kataṃ. Tenāha ‘‘sabbasaṅgāhikaṃ kataṃ na hotīti attho’’ti. Pubbenāparaṃ sambandhatthabhāvena saṅgahetabbatāya vā saṅgahāni padāni katāni etassāti saṅgahapadakataṃ, brahmacariyaṃ. Tappaṭikkhepena na ca saṅgahapadakatanti yojanā. Rāgādipaṭipakkhaharaṇaṃ, yathānusiṭṭhaṃ vā paṭipajjamānānaṃ vaṭṭadukkhato paṭiharaṇaṃ nibbānapāpanaṃ paṭihāro, so eva ā-kārassa i-kāraṃ katvā paṭihiro, paṭihiro eva pāṭihiro, saha pāṭihirenāti sappāṭihiraṃ, tathā suppaveditatāya sappāṭihiraṃ katanti sappāṭihirakataṃ. Tādisaṃ pana vaṭṭato niyyāne niyuttaṃ, niyyānappayojanañca hotīti āha ‘‘niyyānika’’nti. Devalokatoti devalokato paṭṭhāya rūpīdevanikāyato pabhuti. Suppakāsitanti suṭṭhu pakāsitaṃ. Yāva devamanussehīti vā yāva devamanussehi yattakā devā manussā ca, tāva te sabbe abhibyāpetvā suppakāsitaṃ. Anutāpāya hotīti anutappo, so pana anutāpaṃ karonto viya hotīti vuttaṃ ‘‘anutāpakaro hotī’’ti.
౧౭౨. థిరోతి ఠితధమ్మో కేనచి అసంహారియో, అసేక్ఖా సీలక్ఖన్ధాదయో థేరకారకా ధమ్మా.
172.Thiroti ṭhitadhammo kenaci asaṃhāriyo, asekkhā sīlakkhandhādayo therakārakā dhammā.
౧౭౩. యోగేహి ఖేమత్తాతి యోగేహి అనుపద్దుతత్తా. సద్ధమ్మస్సాతి అస్స సద్ధమ్మస్స. అస్సాతి చ అస్స సత్థునో.
173.Yogehi khemattāti yogehi anupaddutattā. Saddhammassāti assa saddhammassa. Assāti ca assa satthuno.
౧౭౪. ఉపాసకా బ్రహ్మచారినో నామ విసేసతో అనాగామినో. సోతాపన్నసకదాగామినోపి తాదిసా తథా వుచ్చన్తీతి ‘‘బ్రహ్మచరియవాసం వసమానా అరియసావకా’’ ఇచ్చేవ వుత్తం.
174. Upāsakā brahmacārino nāma visesato anāgāmino. Sotāpannasakadāgāminopi tādisā tathā vuccantīti ‘‘brahmacariyavāsaṃ vasamānā ariyasāvakā’’ icceva vuttaṃ.
౧౭౬. సబ్బకారణసమ్పన్నన్తి యత్తకేహి కారణేహి సమ్పన్నం నామ హోతి, తేహి సబ్బేహి కారణేహి సమ్పన్నం సమ్పత్తం ఉపగతం పరిపుణ్ణం, సమన్నాగతం వా. ఇమమేవ ధమ్మన్తి ఇమమేవ సాసనధమ్మం.
176.Sabbakāraṇasampannanti yattakehi kāraṇehi sampannaṃ nāma hoti, tehi sabbehi kāraṇehi sampannaṃ sampattaṃ upagataṃ paripuṇṇaṃ, samannāgataṃ vā. Imameva dhammanti imameva sāsanadhammaṃ.
ఉదకేన పదేసఞ్ఞునా అత్తనో పఞ్ఞావేయ్యత్తియతం దస్సేతుం అనియ్యానికే అత్థే పయుత్తం పహేళికసదిసం వచనం, భగవతా అత్తనో సబ్బఞ్ఞుతాయ నియ్యానికే అత్థే యోజేత్వా దస్సేతుం ‘‘ఉదకో సుద’’న్తిఆది వుత్తన్తి తం దస్సేతుం ‘‘సో కిరా’’తిఆదిమాహ.
Udakena padesaññunā attano paññāveyyattiyataṃ dassetuṃ aniyyānike atthe payuttaṃ paheḷikasadisaṃ vacanaṃ, bhagavatā attano sabbaññutāya niyyānike atthe yojetvā dassetuṃ ‘‘udako suda’’ntiādi vuttanti taṃ dassetuṃ ‘‘so kirā’’tiādimāha.
సఙ్గాయితబ్బధమ్మాదివణ్ణనా
Saṅgāyitabbadhammādivaṇṇanā
౧౭౭. సఙ్గమ్మ సమాగమ్మాతి తస్మింయేవ ఠానే లబ్భమానానం గతివసేన సఙ్గమ్మ ఠానన్తరతో పక్కోసనేన సమాగతానం వసేన సమాగమ్మ. తేనాహ ‘‘సఙ్గన్త్వా సమాగన్త్వా’’తి. అత్థేన అత్థన్తి పదన్తరే ఆగతఅత్థేన సహ తత్థ తత్థ ఆగతమత్థం. బ్యఞ్జనేన బ్యఞ్జనన్తి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో. సమానేన్తేహీతి సమానం కరోన్తేహి, ఓపమ్మం వా ఆనేన్తేహి. సఙ్గాయితబ్బన్తి సమ్మదేవ గాయితబ్బం కథేతబ్బం, తం పన సఙ్గాయనం వాచనామగ్గోతి ఆహ ‘‘వాచేతబ్బ’’న్తి.
177.Saṅgamma samāgammāti tasmiṃyeva ṭhāne labbhamānānaṃ gativasena saṅgamma ṭhānantarato pakkosanena samāgatānaṃ vasena samāgamma. Tenāha ‘‘saṅgantvā samāgantvā’’ti. Atthena atthanti padantare āgataatthena saha tattha tattha āgatamatthaṃ. Byañjanena byañjananti etthāpi eseva nayo. Samānentehīti samānaṃ karontehi, opammaṃ vā ānentehi. Saṅgāyitabbanti sammadeva gāyitabbaṃ kathetabbaṃ, taṃ pana saṅgāyanaṃ vācanāmaggoti āha ‘‘vācetabba’’nti.
౧౭౮. తస్స వా భాసితేతి తస్స భిక్ఖునో భాసితే అత్థే చేవ బ్యఞ్జనే చ. అత్థమిచ్ఛాగహణరోపనాని యథా హోన్తి, తం దస్సేతుం ‘‘చత్తారో సతిపట్ఠానా’’తిఆది వుత్తం. ఆరమ్మణం ‘‘సతిపట్ఠాన’’న్తి గణ్హాతి, న సతియేవ ‘‘సతిపట్ఠాన’’న్తి. ‘‘సతిపట్ఠానానీ’’తి బ్యఞ్జనం రోపేతి తస్మిం అత్థే, న ‘‘సతిపట్ఠానా’’తి. ఉపపన్నతరానీతి యుత్తతరాని. అల్లీనతరానీతి సిలిట్ఠతరాని. యా చేవాతి లిఙ్గవిపల్లాసేన వుత్తం, విభత్తిలోపేన వా. పున యా చేవాతి లిఙ్గవిపల్లాసేనేవ నిద్దేసో. నేవ ఉస్సాదేతబ్బోతి న ఉక్కంసేతబ్బో విరజ్ఝిత్వా వుత్తత్తా. న అపసాదేతబ్బోతి న సన్తజ్జేతబ్బో వివాదపరిహరణత్థం. ధారణత్థన్తి ఉపధారణత్థం సల్లక్ఖణత్థం.
178.Tassa vā bhāsiteti tassa bhikkhuno bhāsite atthe ceva byañjane ca. Atthamicchāgahaṇaropanāni yathā honti, taṃ dassetuṃ ‘‘cattāro satipaṭṭhānā’’tiādi vuttaṃ. Ārammaṇaṃ ‘‘satipaṭṭhāna’’nti gaṇhāti, na satiyeva ‘‘satipaṭṭhāna’’nti. ‘‘Satipaṭṭhānānī’’tibyañjanaṃ ropeti tasmiṃ atthe, na ‘‘satipaṭṭhānā’’ti. Upapannatarānīti yuttatarāni. Allīnatarānīti siliṭṭhatarāni. Yā cevāti liṅgavipallāsena vuttaṃ, vibhattilopena vā. Puna yā cevāti liṅgavipallāseneva niddeso. Neva ussādetabboti na ukkaṃsetabbo virajjhitvā vuttattā. Na apasādetabboti na santajjetabbo vivādapariharaṇatthaṃ. Dhāraṇatthanti upadhāraṇatthaṃ sallakkhaṇatthaṃ.
౧౮౧. అత్థేన ఉపేతన్తి అవిపరీతేన అత్థేన ఉపేతం తం ‘‘అయమేత్థ అత్థో’’తి ఉపేచ్చ పటిజానిత్వా ఠితం. తథారూపో చ తస్స బుజ్ఝితా నామ హోతీతి ఆహ ‘‘అత్థస్స విఞ్ఞాతార’’న్తి. ఏవమేతం భిక్ఖుం పసంసథాతి వుత్తనయేన ధమ్మభాణకం అముం భిక్ఖుం ‘‘ఏవం లాభా నో ఆవుసో’’తిఆదిఆకారేన పసంసథ. ఇదానిస్స పసంసభావం దస్సేతుం ‘‘ఏసో హీ’’తిఆది వుత్తం. ఏసాతి పరియత్తిధమ్మస్స సత్థుకిచ్చకరణతో, తత్థ చస్స సమ్మదేవ అవట్ఠితభావతో ‘‘బుద్ధో నామ ఏసా’’తి వుత్తో. ‘‘లాభా నో’’తిఆదినా చస్స భిక్ఖూనం పియగరుభావం విభావేన్తో సత్థా తం అత్తనో ఠానే ఠపేసీతి వుత్తో.
181.Atthena upetanti aviparītena atthena upetaṃ taṃ ‘‘ayamettha attho’’ti upecca paṭijānitvā ṭhitaṃ. Tathārūpo ca tassa bujjhitā nāma hotīti āha ‘‘atthassa viññātāra’’nti. Evametaṃ bhikkhuṃ pasaṃsathāti vuttanayena dhammabhāṇakaṃ amuṃ bhikkhuṃ ‘‘evaṃ lābhā no āvuso’’tiādiākārena pasaṃsatha. Idānissa pasaṃsabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘eso hī’’tiādi vuttaṃ. Esāti pariyattidhammassa satthukiccakaraṇato, tattha cassa sammadeva avaṭṭhitabhāvato ‘‘buddho nāma esā’’ti vutto. ‘‘Lābhā no’’tiādinā cassa bhikkhūnaṃ piyagarubhāvaṃ vibhāvento satthā taṃ attano ṭhāne ṭhapesīti vutto.
పచ్చయానుఞ్ఞాతకారణాదివణ్ణనా
Paccayānuññātakāraṇādivaṇṇanā
౧౮౨. తతోపి ఉత్తరితరన్తి యా పుబ్బే సమ్మాపటిపన్నస్స భిక్ఖునో పసంసనవసేన ‘‘ఇధ పన చున్ద సత్థా చ హోతి సమ్మాసమ్బుద్ధో’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౩.౧౬౭, ౧౬౯) పవత్తితదేసనాయ ఉపరి ‘‘ఇధ చున్ద సత్థా చ లోకే ఉదపాదీ’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౩.౧౭౦, ౧౭౧) దేసనా వడ్ఢితా. తతోపి ఉత్తరితరం సవిసేసం దేసనం వడ్ఢేన్తో ‘‘పచ్చయహేతూ’’తిఆదిమాహ. తత్థ పచ్చయహేతూతి పచ్చయసంవత్తనహేతు. ఉప్పజ్జనకా ఆసవాతి పచ్చయానం పరియేసనహేతు చేవ పరిభోగహేతు చ ఉప్పజ్జనకా కామాసవాదయో. తేసం దిట్ఠధమ్మికానం ఆసవానం ‘‘ఇధ, భిక్ఖవే, అరియసావకో మిచ్ఛాఆజీవం పహాయ సమ్మాఆజీవేన జీవితం కప్పేతీ’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౮) ‘‘ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు పటిసఙ్ఖా యోనిసో చీవరం పటిసేవతీ’’తిఆదినా (మ॰ ని॰ ౧.౨౩; అ॰ ని॰ ౬.౫౮) చ సమ్మాపటిపత్తిం ఉపదిసన్తో భగవా పటిఘాతాయ ధమ్మం దేసేతి నామ. ‘‘యో తుమ్హేసు పాళియా అత్థబ్యఞ్జనాని మిచ్ఛా గణ్హాతి, సో నేవ ఉస్సాదేతబ్బో, న అపసాదేతబ్బో, సాధుకం సఞ్ఞాపేతబ్బో తస్సేవ అత్థస్స నిసన్తియా’’తి ఏవం పరియత్తిధమ్మే మిచ్ఛాపటిపన్నే సమ్మాపటిపత్తియం భిక్ఖూ నియోజేన్తో భగవా భణ్డనహేతు ఉప్పజ్జనకానం సమ్పరాయికానం ఆసవానం పటిఘాతాయ ధమ్మం దేసేతి నామ. యథా తే న పవిసన్తీతి తే ఆసవా అత్తనో చిత్తసన్తానం యథా న ఓతరన్తి. మూలఘాతేన పటిహననాయాతి యథా మూలఘాతో హోతి, ఏవం మూలఘాతవసేన పజహనాయ. తన్తి చీవరం. యథా చీవరం ఇదమత్థికతమేవ ఉపాదాయ అనుఞ్ఞాతం, ఏవం పిణ్డపాతాదయోపి.
182.Tatopi uttaritaranti yā pubbe sammāpaṭipannassa bhikkhuno pasaṃsanavasena ‘‘idha pana cunda satthā ca hoti sammāsambuddho’’tiādinā (dī. ni. 3.167, 169) pavattitadesanāya upari ‘‘idha cunda satthā ca loke udapādī’’tiādinā (dī. ni. 3.170, 171) desanā vaḍḍhitā. Tatopi uttaritaraṃ savisesaṃ desanaṃ vaḍḍhento ‘‘paccayahetū’’tiādimāha. Tattha paccayahetūti paccayasaṃvattanahetu. Uppajjanakā āsavāti paccayānaṃ pariyesanahetu ceva paribhogahetu ca uppajjanakā kāmāsavādayo. Tesaṃ diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ ‘‘idha, bhikkhave, ariyasāvako micchāājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvitaṃ kappetī’’ti (saṃ. ni. 5.8) ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso cīvaraṃ paṭisevatī’’tiādinā (ma. ni. 1.23; a. ni. 6.58) ca sammāpaṭipattiṃ upadisanto bhagavā paṭighātāya dhammaṃ deseti nāma. ‘‘Yo tumhesu pāḷiyā atthabyañjanāni micchā gaṇhāti, so neva ussādetabbo, na apasādetabbo, sādhukaṃ saññāpetabbo tasseva atthassa nisantiyā’’ti evaṃ pariyattidhamme micchāpaṭipanne sammāpaṭipattiyaṃ bhikkhū niyojento bhagavā bhaṇḍanahetu uppajjanakānaṃ samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāya dhammaṃ deseti nāma. Yathā te na pavisantīti te āsavā attano cittasantānaṃ yathā na otaranti. Mūlaghātena paṭihananāyāti yathā mūlaghāto hoti, evaṃ mūlaghātavasena pajahanāya. Tanti cīvaraṃ. Yathā cīvaraṃ idamatthikatameva upādāya anuññātaṃ, evaṃ piṇḍapātādayopi.
సుఖల్లికానుయోగాదివణ్ణనా
Sukhallikānuyogādivaṇṇanā
౧౮౩. సుఖితన్తి సఞ్జాతసుఖం. పీణితన్తి ధాతం సుహితం. తథాభూతో పన యస్మా థూలసరీరో హోతి, తస్మా ‘‘థూలం కరోతీ’’తి వుత్తం.
183.Sukhitanti sañjātasukhaṃ. Pīṇitanti dhātaṃ suhitaṃ. Tathābhūto pana yasmā thūlasarīro hoti, tasmā ‘‘thūlaṃ karotī’’ti vuttaṃ.
౧౮౬. నఠితసభావాతి అనవట్ఠితసభావా, ఏవరూపాయ కథాయ అనవట్ఠానభావతో సభావోపి తేసం అనవట్ఠితోతి అధిప్పాయో. తేనాహ ‘‘జివ్హా నో అత్థీ’’తిఆది. కామం ‘‘పఞ్చహి చక్ఖూహీ’’తి వుత్తం, అగ్గహితగ్గహణేన పన చత్తారి చక్ఖూని వేదితబ్బాని. సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణఞ్హి సమన్తచక్ఖూతి. తస్స వా ఞేయ్యధమ్మేసు జాననవసేన పవత్తిం ఉపాదాయ ‘‘జానతా’’తి వుత్తం. హత్థామలకం వియ పచ్చక్ఖతో దస్సనవసేన పవత్తిం ఉపాదాయ ‘‘పస్సతా’’తి వుత్తం. నేమం వుచ్చతి థమ్భాదీహి అనుపవిట్ఠభూమిప్పేదేసోతి ఆహ ‘‘గమ్భీరభూమిం అనుపవిట్ఠో’’తి. సుట్ఠు నిఖాతోతి భూమిం నిఖనిత్వా సమ్మదేవ ఠపితో. తస్మిన్తి ఖీణాసవే. అనజ్ఝాచారో అచలో అసమ్పవేధీ, యస్మా అజ్ఝాచారో సేతుఘాతో ఖీణాసవానం. సోతాపన్నాదయోతి ఏత్థ ఆది-సద్దేన గహితేసు అనాగామినో తావ నవసుపి ఠానేసు ఖీణాసవా వియ అభబ్బా, సోతాపన్నసకదాగామినో పన ‘‘తతియపఞ్చమట్ఠానేసు అభబ్బా’’తి న వత్తబ్బా, ఇతరేసు సత్తసు ఠానేసు అభబ్బావ.
186.Naṭhitasabhāvāti anavaṭṭhitasabhāvā, evarūpāya kathāya anavaṭṭhānabhāvato sabhāvopi tesaṃ anavaṭṭhitoti adhippāyo. Tenāha ‘‘jivhā no atthī’’tiādi. Kāmaṃ ‘‘pañcahi cakkhūhī’’ti vuttaṃ, aggahitaggahaṇena pana cattāri cakkhūni veditabbāni. Sabbaññutaññāṇañhi samantacakkhūti. Tassa vā ñeyyadhammesu jānanavasena pavattiṃ upādāya ‘‘jānatā’’ti vuttaṃ. Hatthāmalakaṃ viya paccakkhato dassanavasena pavattiṃ upādāya ‘‘passatā’’ti vuttaṃ. Nemaṃ vuccati thambhādīhi anupaviṭṭhabhūmippedesoti āha ‘‘gambhīrabhūmiṃ anupaviṭṭho’’ti. Suṭṭhu nikhātoti bhūmiṃ nikhanitvā sammadeva ṭhapito. Tasminti khīṇāsave. Anajjhācāro acalo asampavedhī, yasmā ajjhācāro setughāto khīṇāsavānaṃ. Sotāpannādayoti ettha ādi-saddena gahitesu anāgāmino tāva navasupi ṭhānesu khīṇāsavā viya abhabbā, sotāpannasakadāgāmino pana ‘‘tatiyapañcamaṭṭhānesu abhabbā’’ti na vattabbā, itaresu sattasu ṭhānesu abhabbāva.
పఞ్హబ్యాకరణవణ్ణనా
Pañhabyākaraṇavaṇṇanā
౧౮౭. గిహిబ్యఞ్జనేనాతి గిహిలిఙ్గేన. ఖీణాసవో పన గిహిబ్యఞ్జనేన అరహత్తం పత్తోపి న తిట్ఠతి వివేకట్ఠానస్స అభావాతి అధిప్పాయో. తస్స వసేనాతి భుమ్మదేవత్తభావే ఠత్వా అరహత్తప్పత్తస్స వసేన. అయం పఞ్హోతి ‘‘అభబ్బో సో నవ ఠానాని అజ్ఝాచరితు’’న్తి అయం పఞ్హో ఆగతో ఇతరస్స పబ్బజ్జాయ, పరినిబ్బానేన వా అభబ్బతాయ అవుత్తసిద్ధత్తా. యది ఏవం కథం భిక్ఖుగహణన్తి ఆహ ‘‘భిన్నదోసత్తా’’తిఆది. అపరిచ్ఛేదన్తి అపరియన్తం, తయిదం సువిపులన్తి ఆహ ‘‘మహన్త’’న్తి. ఞేయ్యస్స హి విపులతాయ ఞాణస్స విపులతా వేదితబ్బా, ఏతేన ‘‘అపరిచ్ఛేద’’న్తి వుచ్చమానమ్పి ఞేయ్యం సత్థు ఞాణస్స వసేన పరిచ్ఛేదమేవాతి దస్సితం హోతి. వుత్తఞ్హేతం ‘‘ఞాణపరియన్తికం నేయ్య’’న్తి (మహాని॰ ౬౯, ౧౫౬; చూళని॰ ౮౫; పటి॰ మ॰ ౩.౫) అనాగతే అపఞ్ఞాపనన్తి అనాగతే విసయే ఞాణస్స అపఞ్ఞాపనం. ‘‘పచ్చక్ఖం వియ కత్వా’’తి కస్మా వియ-సద్దగ్గహణం కతం, నను బుద్ధానం సబ్బమ్పి ఞాణం అత్తనో విసయం పచ్చక్ఖమేవ కత్వా పవత్తతి ఏకప్పమాణభావతోతి? సచ్చమేతం, ‘‘అక్ఖ’’న్తి పన చక్ఖాదిఇన్ద్రియం వుచ్చతి, తం అక్ఖం పతి వత్తతీతి చక్ఖాదినిస్సితం విఞ్ఞాణం, తస్స చ ఆరమ్మణం ‘‘పచ్చక్ఖ’’న్తి లోకే నిరుళ్హమేతన్తి తం నిదస్సనం కత్వా దస్సేన్తో ‘‘పచ్చక్ఖం వియ కత్వా’’తి అవోచ, న పన భగవతో ఞాణస్స అప్పచ్చక్ఖాకారేన పవత్తనతో. తథా హి వదన్తి –
187.Gihibyañjanenāti gihiliṅgena. Khīṇāsavo pana gihibyañjanena arahattaṃ pattopi na tiṭṭhati vivekaṭṭhānassa abhāvāti adhippāyo. Tassa vasenāti bhummadevattabhāve ṭhatvā arahattappattassa vasena. Ayaṃ pañhoti ‘‘abhabbo so nava ṭhānāni ajjhācaritu’’nti ayaṃ pañho āgato itarassa pabbajjāya, parinibbānena vā abhabbatāya avuttasiddhattā. Yadi evaṃ kathaṃ bhikkhugahaṇanti āha ‘‘bhinnadosattā’’tiādi. Aparicchedanti apariyantaṃ, tayidaṃ suvipulanti āha ‘‘mahanta’’nti. Ñeyyassa hi vipulatāya ñāṇassa vipulatā veditabbā, etena ‘‘apariccheda’’nti vuccamānampi ñeyyaṃ satthu ñāṇassa vasena paricchedamevāti dassitaṃ hoti. Vuttañhetaṃ ‘‘ñāṇapariyantikaṃ neyya’’nti (mahāni. 69, 156; cūḷani. 85; paṭi. ma. 3.5) anāgateapaññāpananti anāgate visaye ñāṇassa apaññāpanaṃ. ‘‘Paccakkhaṃ viya katvā’’ti kasmā viya-saddaggahaṇaṃ kataṃ, nanu buddhānaṃ sabbampi ñāṇaṃ attano visayaṃ paccakkhameva katvā pavattati ekappamāṇabhāvatoti? Saccametaṃ, ‘‘akkha’’nti pana cakkhādiindriyaṃ vuccati, taṃ akkhaṃ pati vattatīti cakkhādinissitaṃ viññāṇaṃ, tassa ca ārammaṇaṃ ‘‘paccakkha’’nti loke niruḷhametanti taṃ nidassanaṃ katvā dassento ‘‘paccakkhaṃ viya katvā’’ti avoca, na pana bhagavato ñāṇassa appaccakkhākārena pavattanato. Tathā hi vadanti –
‘‘ఆవిభూతం పకాసనం, అనుపద్దుతచేతసం;
‘‘Āvibhūtaṃ pakāsanaṃ, anupaddutacetasaṃ;
అతీతానాగతే ఞాణం, పచ్చక్ఖానం వసిస్సతీ’’తి.
Atītānāgate ñāṇaṃ, paccakkhānaṃ vasissatī’’ti.
అఞ్ఞత్థ విహితకేనాతి అఞ్ఞస్మిం విసయే పవత్తితేన. సఙ్గాహేతబ్బన్తి సమం కత్వా కథయితబ్బం, కథనం పన పఞ్ఞాపనం నామ హోతీతి పఞ్ఞాపేతబ్బన్తి అత్థో వుత్తో. తాదిసన్తి సతతం సమితం పవత్తకం. ఞాణం నామ నత్థీతి ఆవజ్జనేన వినా ఞాణుప్పత్తియా అసమ్భవతో. ఏకాకారేన చ ఞాణే పవత్తమానే నానాకారస్స విసయస్స అవబోధో న సియా. అథాపి సియా, అనిరుపితరూపేనేవ అవబోధో సియా, తేన చ ఞాణం ఞేయ్యం అఞ్ఞాతసదిసమేవ సియా. న హి ‘‘ఇదం త’’న్తి వివేకేన అనవబుద్ధో అత్థో ఞాతో నామ హోతి, తస్మా ‘‘చరతో చ తిట్ఠతో చా’’తిఆది బాలలాపనమత్తం. తేనాహ ‘‘యథరివ బాలా అబ్యత్తా, ఏవం మఞ్ఞన్తీ’’తి.
Aññattha vihitakenāti aññasmiṃ visaye pavattitena. Saṅgāhetabbanti samaṃ katvā kathayitabbaṃ, kathanaṃ pana paññāpanaṃ nāma hotīti paññāpetabbanti attho vutto. Tādisanti satataṃ samitaṃ pavattakaṃ. Ñāṇaṃ nāma natthīti āvajjanena vinā ñāṇuppattiyā asambhavato. Ekākārena ca ñāṇe pavattamāne nānākārassa visayassa avabodho na siyā. Athāpi siyā, anirupitarūpeneva avabodho siyā, tena ca ñāṇaṃ ñeyyaṃ aññātasadisameva siyā. Na hi ‘‘idaṃ ta’’nti vivekena anavabuddho attho ñāto nāma hoti, tasmā ‘‘carato ca tiṭṭhato cā’’tiādi bālalāpanamattaṃ. Tenāha ‘‘yathariva bālā abyattā, evaṃ maññantī’’ti.
సతిం అనుస్సరతీతి సతానుసారి, సతియానువత్తనవసేన పవత్తఞాణం. తేనాహ ‘‘పుబ్బేనివాసానుస్సతిసమ్పయుత్తక’’న్తి . ఞాణం పేసేసీతి ఞాణం పవత్తేసి. సబ్బత్థకమేవ ఞేయ్యావరణస్స సుప్పహీనత్తా అప్పటిహతం అనివారితం ఞాణం గచ్ఛతి పవత్తతిచ్చేవ అత్థో. ‘‘బోధి వుచ్చతి చతూసు మగ్గేసు ఞాణ’’న్తి (చూళని॰ ౨౧౧) వచనతో చతుమగ్గఞాణం బోధి, తతో తస్స అధిగతత్తా ఉప్పజ్జనకం పచ్చవేక్ఖణఞాణం ‘‘బోధిజం ఞాణం ఉప్పజ్జతీ’’తి వుత్తం. బోధిజం బోధిమూలే జాతం చతుమగ్గఞాణం, తఞ్చ ఖో అనాగతం ఆరబ్భ ఉద్దిస్స తస్స అప్పవత్తిఅత్థం తథాగతస్స ఉప్పజ్జతి తస్స ఉప్పన్నత్తా ఆయతిం పునబ్భవాభావతో. కథం తథాగతో అనాగతమద్ధానం ఆరబ్భ అతీరకం ఞాణదస్సనం పఞ్ఞాపేతీతి? అతీతస్స పన అద్ధునో మహన్తతాయ అతీరకం ఞాణదస్సనం తత్థ పఞ్ఞాపేతీతి కో ఏత్థ విరోధో. తిత్థియా పన ఇమమత్థం యాథావతో అజానన్తా – ‘‘తయిదం కిం సు, తయిదం కథంసూ’’తి అత్తనో అఞ్ఞాణమేవ పాకటం కరోన్తి. తస్మా భగవతా ససన్తతిపరియాపన్నధమ్మప్పవత్తిం సన్ధాయ ‘‘అఞ్ఞవిహితకం ఞాణదస్సన’’న్తిఆది వుత్తం. ఇతరం పన సన్ధాయ వుచ్చమానే సతి తథారూపే పయోజనే అనాగతమ్పి అద్ధానం ఆరబ్భ అతీరకమేవ ఞాణదస్సనం పఞ్ఞాపేయ్య భగవాతి అనత్థసంహితన్తి అయమేత్థ అత్థోతి ఆహ ‘‘న ఇధలోకత్థం వా పరలోకత్థం వా నిస్సిత’’న్తి. యం పన సత్తానం అనత్థావహత్తా అనత్థసంహితం, తత్థ సేతుఘాతో తథాగతస్స. ‘‘భారతయుద్ధసీతాహరణసదిస’’న్తి ఇమినా తస్సా కథాయ యేభుయ్యేన అభూతత్థతం దీపేతి. సహేతుకన్తి ఞాపకేన హేతునా సహేతుకం. సో పన హేతు యేన నిదస్సనేన సాధీయతి, తం తస్స కారణన్తి తేన సకారణం కత్వా. యథా హి పటిఞ్ఞాతత్థసాధనతో హేతు, ఏవం సాధకం నిదస్సనన్తి. యుత్తపత్తకాలేయేవాతి యుత్తానం పత్తకాలే ఏవ. యే హి వేనేయ్యా తస్సా కథాయ యుత్తా అనుచ్ఛవికా, తేసంయేవ యోజనే సన్ధాయ వా కథాయ పత్తో ఉపకారావహో కాలో, తదా ఏవ కథేతీతి అత్థో.
Satiṃ anussaratīti satānusāri, satiyānuvattanavasena pavattañāṇaṃ. Tenāha ‘‘pubbenivāsānussatisampayuttaka’’nti . Ñāṇaṃ pesesīti ñāṇaṃ pavattesi. Sabbatthakameva ñeyyāvaraṇassa suppahīnattā appaṭihataṃ anivāritaṃ ñāṇaṃ gacchati pavattaticceva attho. ‘‘Bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’nti (cūḷani. 211) vacanato catumaggañāṇaṃ bodhi, tato tassa adhigatattā uppajjanakaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ ‘‘bodhijaṃ ñāṇaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Bodhijaṃ bodhimūle jātaṃ catumaggañāṇaṃ, tañca kho anāgataṃ ārabbha uddissa tassa appavattiatthaṃ tathāgatassa uppajjati tassa uppannattā āyatiṃ punabbhavābhāvato. Kathaṃ tathāgato anāgatamaddhānaṃ ārabbha atīrakaṃ ñāṇadassanaṃ paññāpetīti? Atītassa pana addhuno mahantatāya atīrakaṃ ñāṇadassanaṃ tattha paññāpetīti ko ettha virodho. Titthiyā pana imamatthaṃ yāthāvato ajānantā – ‘‘tayidaṃ kiṃ su, tayidaṃ kathaṃsū’’ti attano aññāṇameva pākaṭaṃ karonti. Tasmā bhagavatā sasantatipariyāpannadhammappavattiṃ sandhāya ‘‘aññavihitakaṃ ñāṇadassana’’ntiādi vuttaṃ. Itaraṃ pana sandhāya vuccamāne sati tathārūpe payojane anāgatampi addhānaṃ ārabbha atīrakameva ñāṇadassanaṃ paññāpeyya bhagavāti anatthasaṃhitanti ayamettha atthoti āha ‘‘na idhalokatthaṃ vā paralokatthaṃ vā nissita’’nti. Yaṃ pana sattānaṃ anatthāvahattā anatthasaṃhitaṃ, tattha setughāto tathāgatassa. ‘‘Bhāratayuddhasītāharaṇasadisa’’nti iminā tassā kathāya yebhuyyena abhūtatthataṃ dīpeti. Sahetukanti ñāpakena hetunā sahetukaṃ. So pana hetu yena nidassanena sādhīyati, taṃ tassa kāraṇanti tena sakāraṇaṃ katvā. Yathā hi paṭiññātatthasādhanato hetu, evaṃ sādhakaṃ nidassananti. Yuttapattakāleyevāti yuttānaṃ pattakāle eva. Ye hi veneyyā tassā kathāya yuttā anucchavikā, tesaṃyeva yojane sandhāya vā kathāya patto upakārāvaho kālo, tadā eva kathetīti attho.
౧౮౮. ‘‘తథా తథేవ గదనతో’’తి ఇమినా ‘‘తథాగతో’’తి ఆమేడితలోపేనాయం నిద్దేసోతి దస్సేతి. తథా తథేవాతి చ ధమ్మఅత్థసభావానురూపం, వేనేయ్యజ్ఝాసయానురూపఞ్చాతి అధిప్పాయో. దిట్ఠన్తి రూపాయతనం దట్ఠబ్బతో, తేన యం దిట్ఠం, యం దిస్సతి, యం దక్ఖతి, యం సతి సమవాయే పస్సేయ్యం, తం సబ్బం ‘‘దిట్ఠం’’ త్వేవ గహితం కాలవిసేసస్స అనామట్ఠభావతో. ‘‘సుత’’న్తిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. సుతన్తి సద్దాయతనం సోతబ్బతో. ముతన్తి సనిస్సయేన ఘానాదిఇన్ద్రియేన సయం పత్వా పాపుణిత్వా గహేతబ్బం. తేనాహ ‘‘పత్వా గహేతబ్బతో’’తి. విఞ్ఞాతన్తి విజానితబ్బం, తం పన దిట్ఠాదివినిముత్తం విఞ్ఞేయ్యన్తి ఆహ ‘‘సుఖదుక్ఖాదిధమ్మాయతన’’న్తి. పత్తన్తి యథా తథా పత్తం, హత్థగతం అధిగతన్తి అత్థో. తేనాహ ‘‘పరియేసిత్వా వా అపరియేసిత్వా వా’’తి. పరియేసితన్తి పత్తియామత్థం పరియిట్ఠం, తం పన పత్తం వా సియా అప్పత్తం వా ఉభయథాపి పరియేసితమేవాతి ఆహ ‘‘పత్తం వా అప్పత్తం వా’’తి. పదద్వయేనాపి ద్విప్పకారమ్పి పత్తం, ద్విప్పకారమ్పి పరియేసితం, తేన తేన పకారేన తథాగతేన అభిసమ్బుద్ధన్తి దస్సేతి. చిత్తేన అనుసఞ్చరితన్తి చోపనం అపాపేత్వా చిత్తేనేవ అనుసంచరితం, పరివితక్కితన్తి అత్థో. పీతకన్తి ఆదీతి ఆది-సద్దేన లోహితకఓదాతాది సబ్బం రూపారమ్మణవిభాగం సఙ్గణ్హాతి. సుమనోతి రాగవసేన, లోభవసేన, సద్ధాదివసేన వా సుమనో. దుమ్మనోతి బ్యాపాదవితక్కవసేన, విహింసావితక్కవసేన వా దుమ్మనో. మజ్ఝత్తోతి అఞ్ఞాణవసేన వా ఞాణవసేన వా మజ్ఝత్తో. ఏసేవ నయో సబ్బత్థ. తత్థ తత్థ ఆది-సద్దేన సఙ్ఖసద్దో పణవసద్దో, పత్తగన్ధో పుప్ఫగన్ధో, పత్తరసో ఫలరసో, ఉపాదిన్నం అనుపాదిన్నం, మజ్ఝత్తవేదనా కుసలకమ్మం అకుసలకమ్మన్తి ఏవం ఆదీనం సఙ్గహో దట్ఠబ్బో.
188.‘‘Tathā tatheva gadanato’’ti iminā ‘‘tathāgato’’ti āmeḍitalopenāyaṃ niddesoti dasseti. Tathā tathevāti ca dhammaatthasabhāvānurūpaṃ, veneyyajjhāsayānurūpañcāti adhippāyo. Diṭṭhanti rūpāyatanaṃ daṭṭhabbato, tena yaṃ diṭṭhaṃ, yaṃ dissati, yaṃ dakkhati, yaṃ sati samavāye passeyyaṃ, taṃ sabbaṃ ‘‘diṭṭhaṃ’’ tveva gahitaṃ kālavisesassa anāmaṭṭhabhāvato. ‘‘Suta’’ntiādīsupi eseva nayo. Sutanti saddāyatanaṃ sotabbato. Mutanti sanissayena ghānādiindriyena sayaṃ patvā pāpuṇitvā gahetabbaṃ. Tenāha ‘‘patvā gahetabbato’’ti. Viññātanti vijānitabbaṃ, taṃ pana diṭṭhādivinimuttaṃ viññeyyanti āha ‘‘sukhadukkhādidhammāyatana’’nti. Pattanti yathā tathā pattaṃ, hatthagataṃ adhigatanti attho. Tenāha ‘‘pariyesitvā vā apariyesitvā vā’’ti. Pariyesitanti pattiyāmatthaṃ pariyiṭṭhaṃ, taṃ pana pattaṃ vā siyā appattaṃ vā ubhayathāpi pariyesitamevāti āha ‘‘pattaṃ vā appattaṃ vā’’ti. Padadvayenāpi dvippakārampi pattaṃ, dvippakārampi pariyesitaṃ, tena tena pakārena tathāgatena abhisambuddhanti dasseti. Cittena anusañcaritanti copanaṃ apāpetvā citteneva anusaṃcaritaṃ, parivitakkitanti attho. Pītakanti ādīti ādi-saddena lohitakaodātādi sabbaṃ rūpārammaṇavibhāgaṃ saṅgaṇhāti. Sumanoti rāgavasena, lobhavasena, saddhādivasena vā sumano. Dummanoti byāpādavitakkavasena, vihiṃsāvitakkavasena vā dummano. Majjhattoti aññāṇavasena vā ñāṇavasena vā majjhatto. Eseva nayo sabbattha. Tattha tattha ādi-saddena saṅkhasaddo paṇavasaddo, pattagandho pupphagandho, pattaraso phalaraso, upādinnaṃ anupādinnaṃ, majjhattavedanā kusalakammaṃ akusalakammanti evaṃ ādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
అప్పత్తన్తి ఞాణేన అసమ్పత్తం, అవిదితన్తి అత్థో. తేనాహ ‘‘ఞాణేన అసచ్ఛికత’’న్తి. తథేవ గతత్తాతి తథేవ ఞాతత్తా అభిసమ్బుద్ధత్తా. గత-సద్దేన ఏకత్థం బుద్ధిఅత్థన్తి అత్థో. ‘‘గతిఅత్థా హి ధాతవో బుద్ధిఅత్థా భవన్తీ’’తి అక్ఖరచిన్తకా.
Appattanti ñāṇena asampattaṃ, aviditanti attho. Tenāha ‘‘ñāṇena asacchikata’’nti. Tatheva gatattāti tatheva ñātattā abhisambuddhattā. Gata-saddena ekatthaṃ buddhiatthanti attho. ‘‘Gatiatthā hi dhātavo buddhiatthā bhavantī’’ti akkharacintakā.
అబ్యాకతట్ఠానాదివణ్ణనా
Abyākataṭṭhānādivaṇṇanā
౧౮౯. ‘‘అసమతం కథేత్వా’’తి వత్వా సమోపి నామ కోచి నత్థి, కుతో ఉత్తరితరోతి దస్సేతుం ‘‘అనుత్తరత’’న్తి వుత్తం. సా పనాయం అసమతా, అనుత్తరతా చ సబ్బఞ్ఞుతం పూరేత్వా ఠితాతి దస్సేతుం ‘‘సబ్బఞ్ఞుత’’న్తి వుత్తం. సా సబ్బఞ్ఞుతా సద్ధమ్మవరచక్కవత్తిభావేన లోకే పాకటా జాతాతి దస్సేతుం ‘‘ధమ్మరాజభావం కథేత్వా’’తి వుత్తం. తథా సబ్బఞ్ఞుభావేన చ సత్థా ఇమేసు దిట్ఠిగతవిపల్లాసేసు ఏవం పటిపజ్జతీతి దస్సేన్తో ‘‘ఇదానీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ సీహనాదన్తి అభీతనాదం సేట్ఠనాదం. సేట్ఠనాదో హేస, యదిదం ఠపనీయస్స పఞ్హస్స ఠపనీయభావదస్సనం. ఠపనీయతా చస్స పాళిఆరుళ్హా ఏవ ‘‘న హేత’’న్తిఆదినా. యథా ఉపచితకమ్మకిలేసేన ఇత్థత్తం ఆగన్తబ్బం, తథా నం ఆగతోతి తథాగతో, సత్తో. తథా హి సో రూపాదీసు సత్తో విసత్తోతి కత్వా ‘‘సత్తో’’తి చ వుచ్చతి. ఇత్థత్తన్తి చ పటిలద్ధత్తా తథా పచ్చక్ఖభూతో అత్తభావోతి వేదితబ్బో.
189. ‘‘Asamataṃ kathetvā’’ti vatvā samopi nāma koci natthi, kuto uttaritaroti dassetuṃ ‘‘anuttarata’’nti vuttaṃ. Sā panāyaṃ asamatā, anuttaratā ca sabbaññutaṃ pūretvā ṭhitāti dassetuṃ ‘‘sabbaññuta’’nti vuttaṃ. Sā sabbaññutā saddhammavaracakkavattibhāvena loke pākaṭā jātāti dassetuṃ ‘‘dhammarājabhāvaṃ kathetvā’’ti vuttaṃ. Tathā sabbaññubhāvena ca satthā imesu diṭṭhigatavipallāsesu evaṃ paṭipajjatīti dassento ‘‘idānī’’tiādimāha. Tattha sīhanādanti abhītanādaṃ seṭṭhanādaṃ. Seṭṭhanādo hesa, yadidaṃ ṭhapanīyassa pañhassa ṭhapanīyabhāvadassanaṃ. Ṭhapanīyatā cassa pāḷiāruḷhā eva ‘‘na heta’’ntiādinā. Yathā upacitakammakilesena itthattaṃ āgantabbaṃ, tathā naṃ āgatoti tathāgato, satto. Tathā hi so rūpādīsu satto visattoti katvā ‘‘satto’’ti ca vuccati. Itthattanti ca paṭiladdhattā tathā paccakkhabhūto attabhāvoti veditabbo.
‘‘అత్థసంహితం న హోతీ’’తి ఇమినా ఉభయత్థ విధురతాదస్సనేన నిరత్థకవిప్పలాపతం తస్స వాదస్స విభావేతి, ఉభయలోకత్థవిధురమ్పి సమానం ‘‘కిం ను ఖో వివట్టనిస్సిత’’న్తి కోచి ఆసఙ్కేయ్యాతి తదాసఙ్కానివత్తనత్థం ‘‘న చ ధమ్మసంహిత’’న్తి వుత్తం. తేనాహ ‘‘నవలోకుత్తరధమ్మనిస్సితం న హోతీ’’తి. యదిపి తం న వివట్టోగతం హోతి, వివట్టస్స పన అధిట్ఠానభూతం ను ఖోతి కోచి ఆసఙ్కేయ్యాతి తదాసఙ్కానివత్తనత్థం ‘‘న ఆదిబ్రహ్మచరియక’’న్తిఆది వుత్తం.
‘‘Atthasaṃhitaṃ na hotī’’ti iminā ubhayattha vidhuratādassanena niratthakavippalāpataṃ tassa vādassa vibhāveti, ubhayalokatthavidhurampi samānaṃ ‘‘kiṃ nu kho vivaṭṭanissita’’nti koci āsaṅkeyyāti tadāsaṅkānivattanatthaṃ ‘‘na ca dhammasaṃhita’’nti vuttaṃ. Tenāha ‘‘navalokuttaradhammanissitaṃ na hotī’’ti. Yadipi taṃ na vivaṭṭogataṃ hoti, vivaṭṭassa pana adhiṭṭhānabhūtaṃ nu khoti koci āsaṅkeyyāti tadāsaṅkānivattanatthaṃ ‘‘na ādibrahmacariyaka’’ntiādi vuttaṃ.
౧౯౦. కామం తణ్హాపి దుక్ఖసభావత్తా ‘‘దుక్ఖ’’న్తి బ్యాకాతబ్బా, పభవభావేన పన సా తతో విసుం కాతబ్బాతి ‘‘తణ్హం ఠపేత్వా’’తి వుత్తం. తేనాహ ‘‘తస్సేవ దుక్ఖస్స పభావికా’’తిఆది. నను చ అవిజ్జాదయోపి దుక్ఖస్స సముదయోతి? సచ్చం సముదయో, తస్సా పన కమ్మస్స విచిత్తభావహేతుతో, దుక్ఖుప్పాదనే విసేసపచ్చయభావతో చ సాతిసయో సముదయట్ఠోతి సా ఏవ సుత్తేసు తథా వుత్తా. తేనాహ ‘‘తణ్హా దుక్ఖసముదయోతి బ్యాకత’’న్తి. ఉభిన్నం అప్పవత్తీతి దుక్ఖసముదయానం అప్పవత్తినిమిత్తం. ‘‘దుక్ఖపరిజాననో’’తిఆది మగ్గకిచ్చదస్సనం, తేన మగ్గస్స భావనత్థోపి అత్థతో దస్సితోవాతి దట్ఠబ్బం. న హి భావనాభిసమయేన వినా పరిఞ్ఞాభిసమయాదయో సమ్భవన్తీతి. సచ్చవవత్థాపనం అప్పమాదపటిపత్తిభావతో అసమ్మోహకల్యాణకిత్తిసద్దాదినిమిత్తతాయ యథా సాతిసయం ఇధలోకత్థావహం, ఏవం యావ ఞాణస్స తిక్ఖవిసదభావప్పత్తియా అభావేన నవలోకుత్తరధమ్మసమ్పాపకం న హోతి, తావ తత్థ తత్థ సమ్పత్తిభవే అబ్భుదయసమ్పత్తి అనుగతమేవ సియాతి వుత్తం ‘‘ఏతం ఇధలోకపరలోకత్థనిస్సిత’’న్తి. నవలోకుత్తరధమ్మనిస్సితన్తి నవవిధమ్పి లోకుత్తరధమ్మం నిస్సాయ పవత్తం తదధిగమూపాయభావతో. యస్మా సచ్చసమ్బోధం ఉద్దిస్స సాసనబ్రహ్మచరియం వుస్సతి, న అఞ్ఞదత్థం, తస్మా ఏతం సచ్చవవత్థాపనం ‘‘ఆదిపధాన’’న్తి వుత్తం పఠమతరం చిత్తే ఆదాతబ్బతో.
190. Kāmaṃ taṇhāpi dukkhasabhāvattā ‘‘dukkha’’nti byākātabbā, pabhavabhāvena pana sā tato visuṃ kātabbāti ‘‘taṇhaṃ ṭhapetvā’’ti vuttaṃ. Tenāha ‘‘tasseva dukkhassa pabhāvikā’’tiādi. Nanu ca avijjādayopi dukkhassa samudayoti? Saccaṃ samudayo, tassā pana kammassa vicittabhāvahetuto, dukkhuppādane visesapaccayabhāvato ca sātisayo samudayaṭṭhoti sā eva suttesu tathā vuttā. Tenāha ‘‘taṇhā dukkhasamudayotibyākata’’nti. Ubhinnaṃ appavattīti dukkhasamudayānaṃ appavattinimittaṃ. ‘‘Dukkhaparijānano’’tiādi maggakiccadassanaṃ, tena maggassa bhāvanatthopi atthato dassitovāti daṭṭhabbaṃ. Na hi bhāvanābhisamayena vinā pariññābhisamayādayo sambhavantīti. Saccavavatthāpanaṃ appamādapaṭipattibhāvato asammohakalyāṇakittisaddādinimittatāya yathā sātisayaṃ idhalokatthāvahaṃ, evaṃ yāva ñāṇassa tikkhavisadabhāvappattiyā abhāvena navalokuttaradhammasampāpakaṃ na hoti, tāva tattha tattha sampattibhave abbhudayasampatti anugatameva siyāti vuttaṃ ‘‘etaṃ idhalokaparalokatthanissita’’nti. Navalokuttaradhammanissitanti navavidhampi lokuttaradhammaṃ nissāya pavattaṃ tadadhigamūpāyabhāvato. Yasmā saccasambodhaṃ uddissa sāsanabrahmacariyaṃ vussati, na aññadatthaṃ, tasmā etaṃ saccavavatthāpanaṃ ‘‘ādipadhāna’’nti vuttaṃ paṭhamataraṃ citte ādātabbato.
పుబ్బన్తసహగతదిట్ఠినిస్సయవణ్ణనా
Pubbantasahagatadiṭṭhinissayavaṇṇanā
౧౯౧. తం మయా బ్యాకతమేవాతి తం మయా తథా బ్యాకతమేవ, బ్యాకాతబ్బం నామ మయా అబ్యాకతం నత్థీతి బ్యాకరణావేకల్లేన అత్తనో ధమ్మసుధమ్మతాయ బుద్ధసుబుద్ధతం విభావేతి. తేనాహ ‘‘సీహనాదం నదన్తో’’తి. పురిముప్పన్నా దిట్ఠియో అపరాపరుప్పన్నానం దిట్ఠీనం అవస్సయా హోన్తీతి ‘‘దిట్ఠియోవ దిట్ఠినిస్సయా’’తి వుత్తం. దిట్ఠిగతికాతి దిట్ఠిగతియో, దిట్ఠిప్పవత్తియోతి అత్థో. ఇదమేవ దస్సనం సచ్చన్తి ‘‘సస్సతో అత్తా చ లోకో చా’’తి ఇదమేవ దస్సనం సచ్చం అమోఘం అవిపరీతం. అఞ్ఞేసం వచనం మోఘన్తి ‘‘అసస్సతో అత్తా చ లోకో చా’’తి ఏవమాదికం అఞ్ఞేసం సమణబ్రాహ్మణానం వచనం మోఘం తుచ్ఛం, మిచ్ఛాతి అత్థో. న సయం కాతబ్బోతి అసయంకారోతి ఆహ ‘‘అసయంకతో’’తి, యాదిచ్ఛికత్తాతి అధిప్పాయో.
191.Taṃ mayā byākatamevāti taṃ mayā tathā byākatameva, byākātabbaṃ nāma mayā abyākataṃ natthīti byākaraṇāvekallena attano dhammasudhammatāya buddhasubuddhataṃ vibhāveti. Tenāha ‘‘sīhanādaṃ nadanto’’ti. Purimuppannā diṭṭhiyo aparāparuppannānaṃ diṭṭhīnaṃ avassayā hontīti ‘‘diṭṭhiyova diṭṭhinissayā’’ti vuttaṃ. Diṭṭhigatikāti diṭṭhigatiyo, diṭṭhippavattiyoti attho. Idameva dassanaṃ saccanti ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti idameva dassanaṃ saccaṃ amoghaṃ aviparītaṃ. Aññesaṃ vacanaṃ moghanti ‘‘asassato attā ca loko cā’’ti evamādikaṃ aññesaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ vacanaṃ moghaṃ tucchaṃ, micchāti attho. Na sayaṃ kātabboti asayaṃkāroti āha ‘‘asayaṃkato’’ti, yādicchikattāti adhippāyo.
౧౯౨. అత్థి ఖోతి ఏత్థ ఖో-సద్దో పుచ్ఛాయం, అత్థి నూతి అయమేత్థ అత్థోతి ఆహ ‘‘అత్థి ఖో ఇదం ఆవుసో వుచ్చతీ’’తిఆది. ఆవుసో యం తుమ్హేహి ‘‘సస్సతో అత్తా చ లోకో చా’’తి వుచ్చతి, ఇదమత్థి ఖో ఇదం వాచామత్తం, నో నత్థి, తస్మా వాచావత్థుమత్తతో తస్స యం ఖో తే ఏవమాహంసు ‘‘ఇదమేవ సచ్చం మోఘం అఞ్ఞ’’న్తి, తం తేసం నానుజానామీతి ఏవమేత్థ అత్థో చ యోజనా చ వేదితబ్బా. యం పనేత్థ వత్తబ్బం, తం బ్రహ్మజాలటీకాయం (దీ॰ ని॰ టీ॰ ౧.౩౦) వుత్తమేవ. దిట్ఠిపఞ్ఞత్తియాతి దిట్ఠియా పఞ్ఞాపనే ‘‘ఏవం ఏసా దిట్ఠి ఉప్పన్నా’’తి తస్సా దిట్ఠియా సముదయతో, అత్థఙ్గమతో, అస్సాదతో, ఆదీనవతో, నిస్సరణతో చ యాథావతో పఞ్ఞాపనే. అవిపరీతవుత్తియా సమేన ఞాణేన సమం కఞ్చి నేవ సమనుపస్సామి. అధిపఞ్ఞత్తీతి అభిఞ్ఞేయ్యధమ్మపఞ్ఞాపనా. యం అజానన్తా బాహిరకా దిట్ఠిపఞ్ఞత్తియేవ అల్లీనాతి తఞ్చ పఞ్ఞత్తితో అజానన్తా థామసా పరామాసా అభినివిస్స వోహరన్తి. ఏత్థ చ యాయం ‘‘దిట్ఠిపఞ్ఞత్తి నామా’’తి వుత్తా దిట్ఠియా దిట్ఠిగతికేహి ఏవం గహితతాయ విభావనా, తత్థ చ భగవతో ఉత్తరితరో నామ కోచి నత్థి, స్వాయమత్థో బ్రహ్మజాలే (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౩౦) విభావితో ఏవ. ‘‘అధిపఞ్ఞత్తీ’’తి వుత్తా పన విభావియమానా లోకస్స నిబ్బిదాహేతుభావేన బహులీకారాతి తస్సా వసేన భగవా అనుత్తరభావం పవేదేన్తో ‘నేవ అత్తనా సమసమం సమనుపస్సామీ’తి సీహనాదం నదీ’’తి కేచి. అట్ఠకథాయం (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౩.౧౯౨) పన ‘‘యఞ్చ వుత్తం ‘పఞ్ఞత్తియా’తి యఞ్చ ‘అధిపఞ్ఞత్తీ’తి , ఉభయమేతం అత్థతో ఏక’’న్తి ‘‘ఇధ పన పఞ్ఞత్తియాతి ఏత్థాపి పఞ్ఞత్తి చేవ అధిపఞ్ఞత్తి చ అధిప్పేతా, అధిపఞ్ఞత్తీతి ఏత్థాపీ’’తి చ వుత్తా, ఉభయస్సపి వసేనేత్థ భగవా సీహనాదం నదీతి విఞ్ఞాయతి. ఉభయం పేతం అత్థతో ఏకన్తి చ పఞ్ఞత్తిభావసామఞ్ఞం సన్ధాయ వుత్తం, న భేదాభావతో. తేనాహ ‘‘భేదతో హీ’’తిఆది. ఖన్ధపఞ్ఞత్తీతి ఖన్ధానం ‘‘ఖన్ధా’’తి పఞ్ఞాపనా దస్సనా పకాసనా ఠపనా నిక్ఖిపనా. ‘‘ఆచిక్ఖతి దస్సేతి పఞ్ఞాపేతి పట్ఠపేతీ’’తి (సం॰ ని॰ ౨.౨౦, ౯౭) ఆగతట్ఠానే హి పఞ్ఞాపనా దస్సనా పకాసనా పఞ్ఞత్తి నామ, ‘‘సుపఞ్ఞత్తం మఞ్చపీఠ’’న్తి (పారా॰ ౨౬౯) ఆగతట్ఠానే ఠపనా నిక్ఖిపనా పఞ్ఞత్తి నామ, ఇధ ఉభయమ్పి యుజ్జతి.
192.Atthikhoti ettha kho-saddo pucchāyaṃ, atthi nūti ayamettha atthoti āha ‘‘atthikho idaṃ āvuso vuccatī’’tiādi. Āvuso yaṃ tumhehi ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti vuccati, idamatthi kho idaṃ vācāmattaṃ, no natthi, tasmā vācāvatthumattato tassa yaṃ kho te evamāhaṃsu ‘‘idameva saccaṃ moghaṃ añña’’nti, taṃ tesaṃ nānujānāmīti evamettha attho ca yojanā ca veditabbā. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ brahmajālaṭīkāyaṃ (dī. ni. ṭī. 1.30) vuttameva. Diṭṭhipaññattiyāti diṭṭhiyā paññāpane ‘‘evaṃ esā diṭṭhi uppannā’’ti tassā diṭṭhiyā samudayato, atthaṅgamato, assādato, ādīnavato, nissaraṇato ca yāthāvato paññāpane. Aviparītavuttiyā samena ñāṇena samaṃ kañci neva samanupassāmi. Adhipaññattīti abhiññeyyadhammapaññāpanā. Yaṃ ajānantā bāhirakā diṭṭhipaññattiyeva allīnāti tañca paññattito ajānantā thāmasā parāmāsā abhinivissa voharanti. Ettha ca yāyaṃ ‘‘diṭṭhipaññatti nāmā’’ti vuttā diṭṭhiyā diṭṭhigatikehi evaṃ gahitatāya vibhāvanā, tattha ca bhagavato uttaritaro nāma koci natthi, svāyamattho brahmajāle (dī. ni. aṭṭha. 1.30) vibhāvito eva. ‘‘Adhipaññattī’’ti vuttā pana vibhāviyamānā lokassa nibbidāhetubhāvena bahulīkārāti tassā vasena bhagavā anuttarabhāvaṃ pavedento ‘neva attanā samasamaṃ samanupassāmī’ti sīhanādaṃ nadī’’ti keci. Aṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.192) pana ‘‘yañca vuttaṃ ‘paññattiyā’ti yañca ‘adhipaññattī’ti , ubhayametaṃ atthato eka’’nti ‘‘idha pana paññattiyāti etthāpi paññatti ceva adhipaññatti ca adhippetā, adhipaññattīti etthāpī’’ti ca vuttā, ubhayassapi vasenettha bhagavā sīhanādaṃ nadīti viññāyati. Ubhayaṃ petaṃ atthato ekanti ca paññattibhāvasāmaññaṃ sandhāya vuttaṃ, na bhedābhāvato. Tenāha ‘‘bhedato hī’’tiādi. Khandhapaññattīti khandhānaṃ ‘‘khandhā’’ti paññāpanā dassanā pakāsanā ṭhapanā nikkhipanā. ‘‘Ācikkhati dasseti paññāpeti paṭṭhapetī’’ti (saṃ. ni. 2.20, 97) āgataṭṭhāne hi paññāpanā dassanā pakāsanā paññatti nāma, ‘‘supaññattaṃ mañcapīṭha’’nti (pārā. 269) āgataṭṭhāne ṭhapanā nikkhipanā paññatti nāma, idha ubhayampi yujjati.
దిట్ఠినిస్సయప్పహానవణ్ణనా
Diṭṭhinissayappahānavaṇṇanā
౧౯౬. పజహనత్థన్తి అచ్చన్తాయ పటినిస్సజ్జనత్థం. యస్మా తేన పజహనేన సబ్బే దిట్ఠినిస్సయా సమ్మదేవ అతిక్కన్తా హోన్తి వీతిక్కన్తా, తస్మా ‘‘సమతిక్కమాయాతి తస్సేవ వేవచన’’న్తి అవోచ. న కేవలం సతిపట్ఠానా కథితమత్తా, అథ ఖో వేనేయ్యసన్తానే పతిట్ఠాపితాతి దస్సేతుం ‘‘దేసితా’’తి వత్వా ‘‘పఞ్ఞత్తా’’తి వుత్తన్తి ఆహ ‘‘దేసితాతి కథితా. పఞ్ఞత్తాతి ఠపితా’’తి. ఇదాని సతిపట్ఠానదేసనాయ దిట్ఠినిస్సయానం ఏకన్తికం పహానావహభావం దస్సేతుం ‘‘సతిపట్ఠానభావనాయ హీ’’తిఆది వుత్తం. తత్థ సతిపట్ఠానభావనాయాతి ఇమినా తేసం భావనాయ ఏవ నేసం పహానం, దేసనా పన తదుపనిస్సయభావతో తథా వుత్తాతి దస్సేతి. సేసం సబ్బం సువిఞ్ఞేయ్యమేవాతి.
196.Pajahanatthanti accantāya paṭinissajjanatthaṃ. Yasmā tena pajahanena sabbe diṭṭhinissayā sammadeva atikkantā honti vītikkantā, tasmā ‘‘samatikkamāyāti tasseva vevacana’’nti avoca. Na kevalaṃ satipaṭṭhānā kathitamattā, atha kho veneyyasantāne patiṭṭhāpitāti dassetuṃ ‘‘desitā’’ti vatvā ‘‘paññattā’’ti vuttanti āha ‘‘desitāti kathitā. Paññattāti ṭhapitā’’ti. Idāni satipaṭṭhānadesanāya diṭṭhinissayānaṃ ekantikaṃ pahānāvahabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘satipaṭṭhānabhāvanāya hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha satipaṭṭhānabhāvanāyāti iminā tesaṃ bhāvanāya eva nesaṃ pahānaṃ, desanā pana tadupanissayabhāvato tathā vuttāti dasseti. Sesaṃ sabbaṃ suviññeyyamevāti.
పాసాదికసుత్తవణ్ణనాయ లీనత్థప్పకాసనా.
Pāsādikasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / దీఘనికాయ • Dīghanikāya / ౬. పాసాదికసుత్తం • 6. Pāsādikasuttaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / సుత్తపిటక (అట్ఠకథా) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / దీఘ నికాయ (అట్ఠకథా) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ౬. పాసాదికసుత్తవణ్ణనా • 6. Pāsādikasuttavaṇṇanā