Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi |
૧૭૩. પાટલિગામવત્થુકથા
173. Pāṭaligāmavatthukathā
૨૮૫. યથા સબ્બં સન્થતં હોતિ, એવં તથા સબ્બસન્થરિસન્થતન્તિ યોજના.
285. Yathā sabbaṃ santhataṃ hoti, evaṃ tathā sabbasantharisanthatanti yojanā.
૨૮૬. સુનિધો ચ વસ્સકારો ચાતિ એત્થ ચકારેહિ દ્વન્દવાક્યં દસ્સેતિ. આયમુખપચ્છિન્દનત્થન્તિ સુઙ્કમુખસ્સ પચ્છેદનત્થં. ‘‘ઘરવત્થૂની’’તિ ઇમિના વત્થુસદ્દસ્સ કારણદબ્બત્થે પટિક્ખિપિત્વા ભૂભેદત્થં દીપેતિ. તા દેવતા નામેન્તિ કિરાતિ યોજના. યથાનુરૂપન્તિ યં યં ભોગબલાનુરૂપં. લોકેતિ સત્તલોકે. સદ્દોતિ કિત્તિઘોસો. તેનેવાતિ તેન સદ્દસ્સ અબ્ભુગ્ગતહેતુના એવ. ‘‘ઓસરણટ્ઠાનં નામા’’તિ ઇમિના અરિયં આયતનન્તિ એત્થ આયતનસદ્દો સમોસરણટ્ઠાનત્થોતિ દસ્સેતિ. યત્તકં કયવિક્કયટ્ઠાનં નામાતિ સમ્બન્ધો. ‘‘વાણિજાનં…પે॰… કયવિક્કયટ્ઠાનં નામા’’તિ ઇમિના વણિજા પતન્તિ સન્નિપતન્તિ એત્થાતિ વણિપ્પતોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ‘‘વણિજપતો’’તિ વત્તબ્બે જકારલોપોતિ દટ્ઠબ્બો. પાળિયં ‘‘તેસ’’ન્તિ પાઠસેસસ્સ અજ્ઝાહરિતબ્બભાવં દસ્સેતું વુત્તં ‘‘તેસં અરિયાયતનવાણિજપતાન’’ન્તિ. તેસન્તિ ચ સામ્યત્થે સામિવચનં, નિદ્ધારણત્થે વા વિભત્તઅપાદાનત્થે વા. ઇદન્તિ પુરં . પુટભેદનન્તિ એત્થ પુટં ભિન્દન્તિ એત્થાતિ પુટભેદનન્તિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ભણ્ડિકભેદનટ્ઠાન’’ન્તિ. ‘‘સમુચ્ચયત્થો વાસદ્દો’’તિ વુત્તવચનં વિત્થારેન્તો આહ ‘‘તત્ર હી’’તિઆદિ. તત્થ તત્રાતિ પાટલિપુત્તે, તીસુ વા અગ્ગિઉદકમિથુભેદેસુ. ‘‘અઞ્ઞમઞ્ઞભેદા’’તિ ઇમિના મિથુભેદાતિ એત્થ મિથુસદ્દસ્સ અઞ્ઞમઞ્ઞવેવચનભાવં દસ્સેતિ. ઉળુમ્પકુલ્લસદ્દાનં અત્થે સમાનેપિ કરણવિસેસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉળુમ્પ’’ન્તિઆદિ. ઉળુ વુચ્ચતિ ઉદકં, તતો પાતિ રક્ખતીતિ ઉળુમ્પો. કં વુચ્ચતિ ઉદકં, તસ્મિં ઉલતિ ગચ્છતીતિ કુલ્લો.
286.Sunidho ca vassakāro cāti ettha cakārehi dvandavākyaṃ dasseti. Āyamukhapacchindanatthanti suṅkamukhassa pacchedanatthaṃ. ‘‘Gharavatthūnī’’ti iminā vatthusaddassa kāraṇadabbatthe paṭikkhipitvā bhūbhedatthaṃ dīpeti. Tā devatā nāmenti kirāti yojanā. Yathānurūpanti yaṃ yaṃ bhogabalānurūpaṃ. Loketi sattaloke. Saddoti kittighoso. Tenevāti tena saddassa abbhuggatahetunā eva. ‘‘Osaraṇaṭṭhānaṃ nāmā’’ti iminā ariyaṃ āyatananti ettha āyatanasaddo samosaraṇaṭṭhānatthoti dasseti. Yattakaṃ kayavikkayaṭṭhānaṃ nāmāti sambandho. ‘‘Vāṇijānaṃ…pe… kayavikkayaṭṭhānaṃ nāmā’’ti iminā vaṇijā patanti sannipatanti etthāti vaṇippatoti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Vaṇijapato’’ti vattabbe jakāralopoti daṭṭhabbo. Pāḷiyaṃ ‘‘tesa’’nti pāṭhasesassa ajjhāharitabbabhāvaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘tesaṃ ariyāyatanavāṇijapatāna’’nti. Tesanti ca sāmyatthe sāmivacanaṃ, niddhāraṇatthe vā vibhattaapādānatthe vā. Idanti puraṃ . Puṭabhedananti ettha puṭaṃ bhindanti etthāti puṭabhedananti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘bhaṇḍikabhedanaṭṭhāna’’nti. ‘‘Samuccayattho vāsaddo’’ti vuttavacanaṃ vitthārento āha ‘‘tatra hī’’tiādi. Tattha tatrāti pāṭaliputte, tīsu vā aggiudakamithubhedesu. ‘‘Aññamaññabhedā’’ti iminā mithubhedāti ettha mithusaddassa aññamaññavevacanabhāvaṃ dasseti. Uḷumpakullasaddānaṃ atthe samānepi karaṇavisesaṃ dassento āha ‘‘uḷumpa’’ntiādi. Uḷu vuccati udakaṃ, tato pāti rakkhatīti uḷumpo. Kaṃ vuccati udakaṃ, tasmiṃ ulati gacchatīti kullo.
અણ્ણવન્તિ એત્થ અણ્ણવો નામ કિં સમુદ્દસ્સ નામન્તિ આહ ‘‘અણ્ણવ’’ન્તિઆદિ. ‘‘અણ્ણવ’’ન્તિ એતં નામં ઉદકટ્ઠાનસ્સ અધિવચનન્તિ યોજના. અણ્ણો વુચ્ચતિ ઉદકં, તં એતસ્મિં અત્થીતિ અણ્ણવો. સરસદ્દસ્સ અકારાદિમ્હિ ચ કણ્ડે ચ પવત્તનતો વુત્તં ‘‘સરન્તિ ઇધ નદી અધિપ્પેતા’’તિ. ઇધાતિ ઇમિસ્સં ગાથાયં. ઇદન્તિ અત્થજાતં.
Aṇṇavanti ettha aṇṇavo nāma kiṃ samuddassa nāmanti āha ‘‘aṇṇava’’ntiādi. ‘‘Aṇṇava’’nti etaṃ nāmaṃ udakaṭṭhānassa adhivacananti yojanā. Aṇṇo vuccati udakaṃ, taṃ etasmiṃ atthīti aṇṇavo. Sarasaddassa akārādimhi ca kaṇḍe ca pavattanato vuttaṃ ‘‘saranti idha nadī adhippetā’’ti. Idhāti imissaṃ gāthāyaṃ. Idanti atthajātaṃ.
યેતિ અરિયા. તેતિ અરિયા, તરન્તીતિ સમ્બન્ધો. વિસજ્જપલ્લલાનીતિ એત્થ વિસજ્જસદ્દો ત્વાપચ્ચયન્તો, પલ્લલસદ્દો નિન્નટ્ઠાનવાચકોતિ આહ ‘‘વિસજ્જ…પે॰… નિન્નટ્ઠાનાની’’તિ. અયં પન જનો કુલ્લં બન્ધતીતિ યોજના. તિણ્ણા મેધાવિનો જના ઇતિ વુત્તં હોતીતિ યોજના.
Yeti ariyā. Teti ariyā, tarantīti sambandho. Visajjapallalānīti ettha visajjasaddo tvāpaccayanto, pallalasaddo ninnaṭṭhānavācakoti āha ‘‘visajja…pe… ninnaṭṭhānānī’’ti. Ayaṃ pana jano kullaṃ bandhatīti yojanā. Tiṇṇā medhāvino janā iti vuttaṃ hotīti yojanā.
૨૮૭. અનનુબોધાતિ એત્થ કારણત્થે નિસ્સક્કવચનન્તિ આહ ‘‘અબુજ્ઝનેના’’તિ. સન્ધાવિતં સંસરિતન્તિ એત્થ તપચ્ચયસ્સ કમ્મત્થં સન્ધાય વુત્તં ‘‘મયા ચ તુમ્હેહિ ચા’’તિ. ઇમિના કત્તુત્થે સામિવચનન્તિ દસ્સેતિ. ‘‘અથ વા’’તિઆદિના તપચ્ચયસ્સ ભાવત્થં દસ્સેતિ. સંસિતન્તિ એત્થ સરધાતુયા રકારો લોપોતિ આહ ‘‘સંસરિત’’ન્તિ. ‘‘તણ્હારજ્જૂ’’તિ ઇમિના ભવતો ભવં નેતીતિ ભવનેત્તીતિ વચનત્થેન તણ્હારજ્જુ ભવનેત્તિ નામાતિ દસ્સેતિ.
287.Ananubodhāti ettha kāraṇatthe nissakkavacananti āha ‘‘abujjhanenā’’ti. Sandhāvitaṃ saṃsaritanti ettha tapaccayassa kammatthaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mayā ca tumhehi cā’’ti. Iminā kattutthe sāmivacananti dasseti. ‘‘Atha vā’’tiādinā tapaccayassa bhāvatthaṃ dasseti. Saṃsitanti ettha saradhātuyā rakāro lopoti āha ‘‘saṃsarita’’nti. ‘‘Taṇhārajjū’’ti iminā bhavato bhavaṃ netīti bhavanettīti vacanatthena taṇhārajju bhavanetti nāmāti dasseti.
૨૮૯. વણ્ણવત્થાલઙ્કારાનિ સામઞ્ઞવસેન ‘‘નીલા’’તિ વુત્તાનીતિ આહ ‘‘નીલાતિ ઇદં સબ્બસઙ્ગાહક’’ન્તિ. તત્થાતિ ‘‘નીલા’’તિઆદિપાઠે. તેસન્તિ લિચ્છવીનં. પકતિવણ્ણા નીલા ન હોન્તીતિ યોજના. એતન્તિ ‘‘નીલા’’તિઆદિવચનં. પટિવત્તેસીતિ એત્થ વતુધાતુ ઉપસગ્ગવસેન વા અત્થાતિસયવસેન વા પહરણત્થોતિ આહ ‘‘પહારેસી’’તિ. ‘‘સજનપદ’’ન્તિ ઇમિના સાહારન્તિ એત્થ આહારસદ્દો જનપદત્થોતિ દસ્સેતિ. જનપદો હિ યસ્મા નગરસ્સ પરિવારભાવેન આહરિતબ્બો, ઇમસ્મા ચ રાજપુરિસા બલિં આહરન્તિ, તસ્મા આહારોતિ વુત્તો. સજનપદં વેસાલિં દજ્જેય્યાથાતિ યોજના. અઙ્ગુલિં ફોટેસુન્તિ એત્થ ફુટધાતુ સઞ્ચલનત્થોતિ આહ ‘‘અઙ્ગુલિં ચાલેસુ’’ન્તિ. ઇત્થિકાયાતિ ઇત્થીયેવ પુરિસતો ખુદ્દકટ્ઠેન ઇત્થિકા, તાય.
289. Vaṇṇavatthālaṅkārāni sāmaññavasena ‘‘nīlā’’ti vuttānīti āha ‘‘nīlāti idaṃ sabbasaṅgāhaka’’nti. Tatthāti ‘‘nīlā’’tiādipāṭhe. Tesanti licchavīnaṃ. Pakativaṇṇā nīlā na hontīti yojanā. Etanti ‘‘nīlā’’tiādivacanaṃ. Paṭivattesīti ettha vatudhātu upasaggavasena vā atthātisayavasena vā paharaṇatthoti āha ‘‘pahāresī’’ti. ‘‘Sajanapada’’nti iminā sāhāranti ettha āhārasaddo janapadatthoti dasseti. Janapado hi yasmā nagarassa parivārabhāvena āharitabbo, imasmā ca rājapurisā baliṃ āharanti, tasmā āhāroti vutto. Sajanapadaṃ vesāliṃ dajjeyyāthāti yojanā. Aṅguliṃ phoṭesunti ettha phuṭadhātu sañcalanatthoti āha ‘‘aṅguliṃ cālesu’’nti. Itthikāyāti itthīyeva purisato khuddakaṭṭhena itthikā, tāya.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi
૧૭૩. પાટલિગામવત્થુ • 173. Pāṭaligāmavatthu
૧૭૪. સુનિધવસ્સકારવત્થુ • 174. Sunidhavassakāravatthu
૧૭૫. કોટિગામે સચ્ચકથા • 175. Koṭigāme saccakathā
૧૭૭. લિચ્છવીવત્થુ • 177. Licchavīvatthu
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / પાટલિગામવત્થુકથા • Pāṭaligāmavatthukathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā
પાટલિગામવત્થુકથાવણ્ણના • Pāṭaligāmavatthukathāvaṇṇanā
સુનિધવસ્સકારવત્થુકથાવણ્ણના • Sunidhavassakāravatthukathāvaṇṇanā
કોટિગામે સચ્ચકથાવણ્ણના • Koṭigāme saccakathāvaṇṇanā
લિચ્છવીવત્થુકથાવણ્ણના • Licchavīvatthukathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / યાગુમધુગોળકાદિકથાવણ્ણના • Yāgumadhugoḷakādikathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā
પાટલિગામવત્થુકથાવણ્ણના • Pāṭaligāmavatthukathāvaṇṇanā
કોટિગામેસચ્ચકથાવણ્ણના • Koṭigāmesaccakathāvaṇṇanā