| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ಅಕುಸಲಪದಂ
Akusalapadaṃ
ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸವಾರೋ
Dhammuddesavāro
ಪಠಮಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ
Paṭhamacittavaṇṇanā
೩೬೫. ಖಣತ್ತಯಸ್ಸ ಅಕುಸಲೇಸು ಅಸಮ್ಭವತೋ ಸಮವಾಯಕಾಲಹೇತುಸಮೂಹತ್ಥೋ ಸಮಯ-ಸದ್ದೋ। ಲೋಭಾಭಿಭೂತಾಯ ಏವ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಮಿಂ ಇತರತ್ರ ಚ ಇಟ್ಠಾಕಾರಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಭಾವೋತಿ ಏವಮಾದಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಯಥಾನುರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಕಿಲೇಸಾತುರತಾಯ ಅನಾರೋಗ್ಯಟ್ಠೇನ ಕಿಲೇಸವಜ್ಜಸಬ್ಭಾವತೋ ಸಾವಜ್ಜಟ್ಠೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಸಮ್ಭೂತತಾಯ ಅಕೋಸಲ್ಯಸಮ್ಭೂತಟ್ಠೇನ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ಚ ‘‘ಸಾವಜ್ಜದುಕ್ಖವಿಪಾಕಲಕ್ಖಣಂ, ಅನತ್ಥಜನನರಸಂ, ಸಂಕಿಲೇಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಪದಟ್ಠಾನಂ, ಗಾರಯ್ಹಭಾವತೋ ವಾ ಸಾವಜ್ಜಲಕ್ಖಣಂ, ಸಂಕಿಲೇಸಭಾವರಸಂ, ಅನಿಟ್ಠವಿಪಾಕಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಯಥಾವುತ್ತಪದಟ್ಠಾನಮೇವಾ’’ತಿ ಚ ಏವಮಾದಿನಾ ವುತ್ತನಯೇನ ಅನುಗನ್ತಬ್ಬತಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ವುತ್ತನಯಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ’’ತಿ।
365. Khaṇattayassa akusalesu asambhavato samavāyakālahetusamūhattho samaya-saddo. Lobhābhibhūtāya eva iṭṭhārammaṇasmiṃ itaratra ca iṭṭhākāraggahaṇavasena somanassasahagatabhāvoti evamādiṃ sandhāya ‘‘yathānurūpa’’nti vuttaṃ. ‘‘Kilesāturatāya anārogyaṭṭhena kilesavajjasabbhāvato sāvajjaṭṭhena avijjāsambhūtatāya akosalyasambhūtaṭṭhena akusala’’nti ca ‘‘sāvajjadukkhavipākalakkhaṇaṃ, anatthajananarasaṃ, saṃkilesapaccupaṭṭhānaṃ, ayonisomanasikārapadaṭṭhānaṃ, gārayhabhāvato vā sāvajjalakkhaṇaṃ, saṃkilesabhāvarasaṃ, aniṭṭhavipākapaccupaṭṭhānaṃ, yathāvuttapadaṭṭhānamevā’’ti ca evamādinā vuttanayena anugantabbatāya vuttaṃ ‘‘vuttanayaṃ anugantvā’’ti.
ಗತಂ ಗಮನಂ ಪವತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಗತಮತ್ತಂ ಗತಿಮತ್ತಂ ಗಹಣಮತ್ತ’’ನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಹಿ ಗತಿ ಪವತ್ತಿ ಏವಾತಿ। ಆಸನ್ನಕಾರಣತ್ತಾತಿ ಪದಟ್ಠಾನತಾಯ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ವಿಯ ಹಿ ಕುಸಲಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೋ ಅಕುಸಲಸ್ಸ ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಹೇತು। ತಥಾ ಹಿ ಸತಿಪಿ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸವನಾದಿಕಾರಣೇ ಅಯೋನಿಸೋ ಅನಾವಜ್ಜಿತೇ ಅವವತ್ಥಾಪಿತೇ ಚ ನತ್ಥಿ ಅಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿ। ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಯೋನಿಸೋ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ। ಏತೇನ ಏಕನ್ತಕಾರಣತಾ ಚ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಹೋತಿ। ಪಟಿಸಙ್ಖಾ ಸೀತಾದಿಖಮನಂ ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಪ್ಪಮಜ್ಜನಂ ಖಮನ’’ನ್ತಿ। ತೇನ ಸತಿಸಂವರೋತಿ ಇಧ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ ವುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ। ಪಹಾನಸಂವರೋತಿ ವೀರಿಯಸಂವರೋ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ ಪಜಹತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೬; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೧೪; ೬.೫೮) ವುತ್ತೋತಿ।
Gataṃ gamanaṃ pavattīti katvā vuttaṃ ‘‘gatamattaṃ gatimattaṃ gahaṇamatta’’nti. Diṭṭhiyā hi gati pavatti evāti. Āsannakāraṇattāti padaṭṭhānatāya, yonisomanasikāro viya hi kusalassa ayonisomanasikāro akusalassa accāsannahetu. Tathā hi satipi asaddhammasavanādikāraṇe ayoniso anāvajjite avavatthāpite ca natthi akusalappavatti. Tathā ca vakkhati aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayoniso akusala’’nti. Etena ekantakāraṇatā ca vuttatthā hoti. Paṭisaṅkhā sītādikhamanaṃ appamādavihāroti vuttaṃ ‘‘appamajjanaṃ khamana’’nti. Tena satisaṃvaroti idha khantisaṃvaro vuttoti adhippāyo indriyasaṃvarassa vuttattā. Pahānasaṃvaroti vīriyasaṃvaro. So hi ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti pajahatī’’tiādinā (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.14; 6.58) vuttoti.
ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತಾಕಾರೋ ಮೋಹೋ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವಗ್ಗಹಣಾಕಾರೋ। ತೇನ ಹಿ ನಿವುತಾ ನ ಸಮ್ಮಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅಭಿಜ್ಝಾಯ ವಿಸೇಸಯೋಗೋ ಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತಿ।
Sammāpaṭipattiyā paṭipakkhabhāvena gahetabbatākāro moho sammāpaṭipattipaṭipakkhabhāvaggahaṇākāro. Tena hi nivutā na sammā paṭipajjanti. Abhijjhāya visesayogo kammapathappatti.
ಅನುಪಪರಿಕ್ಖಾ ಮೋಹೋ। ಸೋ ಚೇತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿರಹಿತೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದಿಟ್ಠಿಸಹಿತಸ್ಸ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನುವಿಧಾಯಕತ್ತಾ ತಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಣನ್ತಿ। ಅವತ್ಥುಸ್ಮಿನ್ತಿ ಅಸದ್ದಹನೀಯೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ। ಸಾನುನಯೋ ಅಧಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಮೋಹದಿಟ್ಠೀನಂ ಸದ್ಧಾಪತಿರೂಪತಮಾಹ। ಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪಮೋಹಾದೀಹಿ ಪಮಜ್ಜನತೋ ಅಹಿರಿಕಾದೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ। ಆರಕ್ಖರಹಿತಚಿತ್ತೇತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸತಿವಿರಹತಂಯೇವ ದಸ್ಸೇತಿ। ಆರಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಹಿ ಸತೀತಿ। ಏತೇನ ‘‘ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯಚಿತ್ತೇ ಅನ್ಧಬಾಲಚಿತ್ತೇ’’ತಿ ಪದದ್ವಯಂ ವುತ್ತತ್ಥಂ ಹೋತಿ। ಉಪನಾಹಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ರಾಗಾದಯೋ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ರಾಗಾದೀನಂ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾದಿಸಭಾವತಾಯ ‘‘ಅವಿಸೇಸೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ವಿಸೇಸಸ್ಸ ಏಕಚ್ಚಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವತೋ। ಇಧಾತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ। ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೇ ಪಯೋಜನೇ ಭುಮ್ಮಂ ‘‘ಚಮ್ಮಸ್ಮಿಂ ದೀಪಿನಂ ಹನ್ತೀ’’ತಿ (ವಜಿರ॰ ಟೀ॰ ೧೭-೧೮ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾ) ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಅವೂಪಸಮೋ ಫಲೂಪಚಾರೇನ ‘‘ಸೇಮ್ಹೋ ಗುಳೋ’’ತಿ ವಿಯ।
Anupaparikkhā moho. So cettha diṭṭhirahito veditabbo. Diṭṭhisahitassa pana diṭṭhiyā anuvidhāyakattā taggahaṇeneva gahaṇanti. Avatthusminti asaddahanīye vatthusmiṃ. Sānunayo adhimokkhoti mohadiṭṭhīnaṃ saddhāpatirūpatamāha. Ahirikānottappamohādīhi pamajjanato ahirikādīhi kāraṇehi. Ārakkharahitacitteti cittassa sativirahataṃyeva dasseti. Ārakkhapaccupaṭṭhānā hi satīti. Etena ‘‘assaddhiyacitte andhabālacitte’’ti padadvayaṃ vuttatthaṃ hoti. Upanāhādīti ādi-saddena rāgādayo saṅgayhanti. Rāgādīnaṃ pariyuṭṭhānādisabhāvatāya ‘‘avisesenā’’ti vuttaṃ visesassa ekaccassa asambhavato. Idhāti, imasmiṃ citte. Nipphādetabbe payojane bhummaṃ ‘‘cammasmiṃ dīpinaṃ hantī’’ti (vajira. ṭī. 17-18 verañjakaṇḍavaṇṇanā) viya ārammaṇaṃ vā avūpasamo phalūpacārena ‘‘semho guḷo’’ti viya.
ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dhammuddesavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಾನಿ • Dvādasa akusalāni
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ಪಠಮಚಿತ್ತಂ • Paṭhamacittaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಪಠಮಚಿತ್ತಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Paṭhamacittakathāvaṇṇanā
