Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീ-അനുടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
അകുസലപദം
Akusalapadaṃ
ധമ്മുദ്ദേസവാരോ
Dhammuddesavāro
പഠമചിത്തവണ്ണനാ
Paṭhamacittavaṇṇanā
൩൬൫. ഖണത്തയസ്സ അകുസലേസു അസമ്ഭവതോ സമവായകാലഹേതുസമൂഹത്ഥോ സമയ-സദ്ദോ. ലോഭാഭിഭൂതായ ഏവ ഇട്ഠാരമ്മണസ്മിം ഇതരത്ര ച ഇട്ഠാകാരഗ്ഗഹണവസേന സോമനസ്സസഹഗതഭാവോതി ഏവമാദിം സന്ധായ ‘‘യഥാനുരൂപ’’ന്തി വുത്തം. ‘‘കിലേസാതുരതായ അനാരോഗ്യട്ഠേന കിലേസവജ്ജസബ്ഭാവതോ സാവജ്ജട്ഠേന അവിജ്ജാസമ്ഭൂതതായ അകോസല്യസമ്ഭൂതട്ഠേന അകുസല’’ന്തി ച ‘‘സാവജ്ജദുക്ഖവിപാകലക്ഖണം, അനത്ഥജനനരസം, സംകിലേസപച്ചുപട്ഠാനം, അയോനിസോമനസികാരപദട്ഠാനം, ഗാരയ്ഹഭാവതോ വാ സാവജ്ജലക്ഖണം, സംകിലേസഭാവരസം, അനിട്ഠവിപാകപച്ചുപട്ഠാനം, യഥാവുത്തപദട്ഠാനമേവാ’’തി ച ഏവമാദിനാ വുത്തനയേന അനുഗന്തബ്ബതായ വുത്തം ‘‘വുത്തനയം അനുഗന്ത്വാ’’തി.
365. Khaṇattayassa akusalesu asambhavato samavāyakālahetusamūhattho samaya-saddo. Lobhābhibhūtāya eva iṭṭhārammaṇasmiṃ itaratra ca iṭṭhākāraggahaṇavasena somanassasahagatabhāvoti evamādiṃ sandhāya ‘‘yathānurūpa’’nti vuttaṃ. ‘‘Kilesāturatāya anārogyaṭṭhena kilesavajjasabbhāvato sāvajjaṭṭhena avijjāsambhūtatāya akosalyasambhūtaṭṭhena akusala’’nti ca ‘‘sāvajjadukkhavipākalakkhaṇaṃ, anatthajananarasaṃ, saṃkilesapaccupaṭṭhānaṃ, ayonisomanasikārapadaṭṭhānaṃ, gārayhabhāvato vā sāvajjalakkhaṇaṃ, saṃkilesabhāvarasaṃ, aniṭṭhavipākapaccupaṭṭhānaṃ, yathāvuttapadaṭṭhānamevā’’ti ca evamādinā vuttanayena anugantabbatāya vuttaṃ ‘‘vuttanayaṃ anugantvā’’ti.
ഗതം ഗമനം പവത്തീതി കത്വാ വുത്തം ‘‘ഗതമത്തം ഗതിമത്തം ഗഹണമത്ത’’ന്തി. ദിട്ഠിയാ ഹി ഗതി പവത്തി ഏവാതി. ആസന്നകാരണത്താതി പദട്ഠാനതായ, യോനിസോമനസികാരോ വിയ ഹി കുസലസ്സ അയോനിസോമനസികാരോ അകുസലസ്സ അച്ചാസന്നഹേതു. തഥാ ഹി സതിപി അസദ്ധമ്മസവനാദികാരണേ അയോനിസോ അനാവജ്ജിതേ അവവത്ഥാപിതേ ച നത്ഥി അകുസലപ്പവത്തി. തഥാ ച വക്ഖതി അട്ഠകഥായം ‘‘അയോനിസോ അകുസല’’ന്തി. ഏതേന ഏകന്തകാരണതാ ച വുത്തത്ഥാ ഹോതി. പടിസങ്ഖാ സീതാദിഖമനം അപ്പമാദവിഹാരോതി വുത്തം ‘‘അപ്പമജ്ജനം ഖമന’’ന്തി. തേന സതിസംവരോതി ഇധ ഖന്തിസംവരോ വുത്തോതി അധിപ്പായോ ഇന്ദ്രിയസംവരസ്സ വുത്തത്താ. പഹാനസംവരോതി വീരിയസംവരോ. സോ ഹി ‘‘ഉപ്പന്നം കാമവിതക്കം നാധിവാസേതി പജഹതീ’’തിആദിനാ (മ॰ നി॰ ൧.൨൬; അ॰ നി॰ ൪.൧൪; ൬.൫൮) വുത്തോതി.
Gataṃ gamanaṃ pavattīti katvā vuttaṃ ‘‘gatamattaṃ gatimattaṃ gahaṇamatta’’nti. Diṭṭhiyā hi gati pavatti evāti. Āsannakāraṇattāti padaṭṭhānatāya, yonisomanasikāro viya hi kusalassa ayonisomanasikāro akusalassa accāsannahetu. Tathā hi satipi asaddhammasavanādikāraṇe ayoniso anāvajjite avavatthāpite ca natthi akusalappavatti. Tathā ca vakkhati aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayoniso akusala’’nti. Etena ekantakāraṇatā ca vuttatthā hoti. Paṭisaṅkhā sītādikhamanaṃ appamādavihāroti vuttaṃ ‘‘appamajjanaṃ khamana’’nti. Tena satisaṃvaroti idha khantisaṃvaro vuttoti adhippāyo indriyasaṃvarassa vuttattā. Pahānasaṃvaroti vīriyasaṃvaro. So hi ‘‘uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti pajahatī’’tiādinā (ma. ni. 1.26; a. ni. 4.14; 6.58) vuttoti.
സമ്മാപടിപത്തിയാ പടിപക്ഖഭാവേന ഗഹേതബ്ബതാകാരോ മോഹോ സമ്മാപടിപത്തിപടിപക്ഖഭാവഗ്ഗഹണാകാരോ. തേന ഹി നിവുതാ ന സമ്മാ പടിപജ്ജന്തി. അഭിജ്ഝായ വിസേസയോഗോ കമ്മപഥപ്പത്തി.
Sammāpaṭipattiyā paṭipakkhabhāvena gahetabbatākāro moho sammāpaṭipattipaṭipakkhabhāvaggahaṇākāro. Tena hi nivutā na sammā paṭipajjanti. Abhijjhāya visesayogo kammapathappatti.
അനുപപരിക്ഖാ മോഹോ. സോ ചേത്ഥ ദിട്ഠിരഹിതോ വേദിതബ്ബോ. ദിട്ഠിസഹിതസ്സ പന ദിട്ഠിയാ അനുവിധായകത്താ തഗ്ഗഹണേനേവ ഗഹണന്തി. അവത്ഥുസ്മിന്തി അസദ്ദഹനീയേ വത്ഥുസ്മിം. സാനുനയോ അധിമോക്ഖോതി മോഹദിട്ഠീനം സദ്ധാപതിരൂപതമാഹ. അഹിരികാനോത്തപ്പമോഹാദീഹി പമജ്ജനതോ അഹിരികാദീഹി കാരണേഹി. ആരക്ഖരഹിതചിത്തേതി ചിത്തസ്സ സതിവിരഹതംയേവ ദസ്സേതി. ആരക്ഖപച്ചുപട്ഠാനാ ഹി സതീതി. ഏതേന ‘‘അസ്സദ്ധിയചിത്തേ അന്ധബാലചിത്തേ’’തി പദദ്വയം വുത്തത്ഥം ഹോതി. ഉപനാഹാദീതി ആദി-സദ്ദേന രാഗാദയോ സങ്ഗയ്ഹന്തി. രാഗാദീനം പരിയുട്ഠാനാദിസഭാവതായ ‘‘അവിസേസേനാ’’തി വുത്തം വിസേസസ്സ ഏകച്ചസ്സ അസമ്ഭവതോ. ഇധാതി, ഇമസ്മിം ചിത്തേ. നിപ്ഫാദേതബ്ബേ പയോജനേ ഭുമ്മം ‘‘ചമ്മസ്മിം ദീപിനം ഹന്തീ’’തി (വജിര॰ ടീ॰ ൧൭-൧൮ വേരഞ്ജകണ്ഡവണ്ണനാ) വിയ ആരമ്മണം വാ അവൂപസമോ ഫലൂപചാരേന ‘‘സേമ്ഹോ ഗുളോ’’തി വിയ.
Anupaparikkhā moho. So cettha diṭṭhirahito veditabbo. Diṭṭhisahitassa pana diṭṭhiyā anuvidhāyakattā taggahaṇeneva gahaṇanti. Avatthusminti asaddahanīye vatthusmiṃ. Sānunayo adhimokkhoti mohadiṭṭhīnaṃ saddhāpatirūpatamāha. Ahirikānottappamohādīhi pamajjanato ahirikādīhi kāraṇehi. Ārakkharahitacitteti cittassa sativirahataṃyeva dasseti. Ārakkhapaccupaṭṭhānā hi satīti. Etena ‘‘assaddhiyacitte andhabālacitte’’ti padadvayaṃ vuttatthaṃ hoti. Upanāhādīti ādi-saddena rāgādayo saṅgayhanti. Rāgādīnaṃ pariyuṭṭhānādisabhāvatāya ‘‘avisesenā’’ti vuttaṃ visesassa ekaccassa asambhavato. Idhāti, imasmiṃ citte. Nipphādetabbe payojane bhummaṃ ‘‘cammasmiṃ dīpinaṃ hantī’’ti (vajira. ṭī. 17-18 verañjakaṇḍavaṇṇanā) viya ārammaṇaṃ vā avūpasamo phalūpacārena ‘‘semho guḷo’’ti viya.
ധമ്മുദ്ദേസവാരകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Dhammuddesavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / ധമ്മസങ്ഗണീപാളി • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ദ്വാദസ അകുസലാനി • Dvādasa akusalāni
അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ധമ്മസങ്ഗണി-അട്ഠകഥാ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / പഠമചിത്തം • Paṭhamacittaṃ
ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ധമ്മസങ്ഗണീ-മൂലടീകാ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / പഠമചിത്തകഥാവണ്ണനാ • Paṭhamacittakathāvaṇṇanā