| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਕਥਾ
Paṭhamajjhānakathā
ਇਦਾਨਿ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਝਾਨવਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੫੦੮) વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਨਯੇਨੇવ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੁਕਾਮੋ વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿਯਂ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਅવਚਨੇ ਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਕਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ । ਤਤ੍ਥ ਪਤ੍ਥਨਾਕਾਰੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਦੁਬ੍ਬਲੋ ਲੋਭੋ ਛਨ੍ਦਨਟ੍ਠੇਨ ਛਨ੍ਦੋ, ਤਤੋ ਬਲવਾ ਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਰਾਗੋ, ਤਤੋਪਿ ਬਲવਤਰੋ ਬਹਲਰਾਗੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਨਿ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੇਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ, ਤਥਾਪવਤ੍ਤੋ ਲੋਭੋ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸਙ੍ਕਪ੍ਪਨਾ ਨਾਮ ਅવਯવੇ ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਤ੍ਥੀ ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਉਪਰੂਪਰਿ ਕਿਲੇਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਪ੍ਪਨਾ। ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਙ੍ਕਪ੍ਪਨਾ ਪਨ ‘‘ਹਤ੍ਥਾ ਸੋਭਨਾ, ਪਾਦਾ ਸੋਭਨਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਸੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਕਪ੍ਪਨਾਤਿ। ਕਿਲੇਸਾਨਞ੍ਹਿ ਅਨੁ ਅਨੁ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਪਰਿਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤੋ ਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਹਤ੍ਥਪਾਦਾਦਿਅવਯવਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਬਲવਾ ਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਰਾਗੋ, ਸਙ੍ਕਪ੍ਪવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤੋ ਤਤੋਪਿ ਬਲવਤਰੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਰਾਗੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਪਭੇਦੋ ਏਕਸ੍ਸੇવ ਲੋਭਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰવਸੇਨ ਅવਤ੍ਥਾਭੇਦવਸੇਨ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ਯਥਾ ‘‘વਚ੍ਛੋ ਦਮ੍ਮੋ ਬਲੀਬਦ੍ਦੋ’’ਤਿ। ਕਾਮਾਤਿ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ, ਕਾਮੇਨ੍ਤੀਤਿ ਕਾਮਾ, ਕਾਮੇਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ વਾ।
Idāni ‘‘vivicceva kāmehī’’tiādinayappavattāya pāḷiyā jhānavibhaṅge (vibha. 508) vuttampi atthaṃ aṭṭhakathānayeneva saṃvaṇṇetukāmo vibhaṅgapāḷiyaṃ vuttanayena avacane kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘kiñcāpi tattha katame kāmā’’tiādimāha . Tattha patthanākārena pavatto dubbalo lobho chandanaṭṭhena chando, tato balavā rañjanaṭṭhena rāgo, tatopi balavataro bahalarāgo chandarāgo. Nimittānubyañjanāni saṅkappeti etenāti saṅkappo, tathāpavatto lobho. Tattha nimittasaṅkappanā nāma avayave samodhānetvā ‘‘itthī puriso’’tiādinā ekajjhaṃ katvā uparūpari kilesuppattiyā nimittassa kappanā. Anubyañjanasaṅkappanā pana ‘‘hatthā sobhanā, pādā sobhanā’’ti evaṃ anubyañjanavasena vibhajitvā kappanāti. Kilesānañhi anu anu byañjanato paribyañjanato paribyattivasena uppattiyā paccayabhāvato anubyañjanaṃ hatthapādādiavayavā vuccanti. Tato balavā rañjanaṭṭhena rāgo, saṅkappavaseneva pavatto tatopi balavataro saṅkapparāgo. Svāyaṃ pabhedo ekasseva lobhassa pavattiākāravasena avatthābhedavasena ca veditabbo yathā ‘‘vaccho dammo balībaddo’’ti. Kāmāti kilesakāmā, kāmentīti kāmā, kāmenti etehīti vā.
ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਤਂ ਕਤਮਂ, ਤਂ ਕਥਨ੍ਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। વਿવਿਚ੍ਚਿਤ੍વਾਤਿ વਿਸੁਂ ਹੁਤ੍વਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘વਿਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਪਸਕ੍ਕਿਤ੍વਾ’’ਤਿ, ਪਜਹਨવਸੇਨ ਅਪਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿવਿਚ੍ਚਾਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿવੇਚਨਂ ਝਾਨਕ੍ਖਣੇ ਕਾਮਾਨਂ ਅਭਾવਮਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। વਿવਿਚ੍ਚੇવਾਤਿ ਪਨ ਇਮਿਨਾ ਏਕਂਸਤੋ ਕਾਮਾਨਂ વਿવੇਚੇਤਬ੍ਬਤਾਦੀਪਨੇਨ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾ ਝਾਨਸ੍ਸ ਕਾਮવਿવੇਕਪ੍ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਚ ਝਾਨਾਧਿਗਮੂਪਾਯਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਠਮਜ੍ਝਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਕਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨ੍ਧਕਾਰੇ ਸਤਿ ਪਦੀਪੋ વਿਯਾਤਿ ਏਤੇਨ ਯਥਾ ਪਦੀਪਾਭਾવੇਨ ਰਤ੍ਤਿਯਂ ਅਨ੍ਧਕਾਰਾਭਿਭવੋ, ਏવਂ ਝਾਨਾਭਾવੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਤਿਯਂ ਕਾਮਾਭਿਭવੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Seyyathidanti imassa taṃ katamaṃ, taṃ kathanti vā attho. Viviccitvāti visuṃ hutvā. Tenāha ‘‘vinā hutvā apasakkitvā’’ti, pajahanavasena apakkamitvāti attho. Vivicceva kāmehīti ettha viviccāti iminā vivecanaṃ jhānakkhaṇe kāmānaṃ abhāvamattaṃ vuttaṃ. Viviccevāti pana iminā ekaṃsato kāmānaṃ vivecetabbatādīpanena tappaṭipakkhatā jhānassa kāmavivekappahānassa ca jhānādhigamūpāyatā dassitā hotīti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘paṭhamajjhāna’’ntiādiṃ vatvā tamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘katha’’ntiādi vuttaṃ. Andhakāre sati padīpo viyāti etena yathā padīpābhāvena rattiyaṃ andhakārābhibhavo, evaṃ jhānābhāvena cittasantatiyaṃ kāmābhibhavoti dasseti.
ਏਤਨ੍ਤਿ ਪੁਬ੍ਬਪਦੇਯੇવ ਅવਧਾਰਣવਚਨਂ, ਨ ਖੋ ਪਨ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ‘‘ਕਾਮੇਹਿ ਏવਾ’’ਤਿ ਅવਧਾਰਣਸ੍ਸ ਅਕਤਤ੍ਤਾ। ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋਤਿ ਨਿਸ੍ਸਰਨ੍ਤਿ ਨਿਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨ, ਏਤ੍ਥ વਾਤਿ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ਕੇ ਨਿਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ? ਕਾਮਾ। ਤੇਸਂ ਕਾਮਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਪਹਾਨਂ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਤਤੋ ਕਾਮਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਥਂ ਪਨ ਸਮਾਨੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੇ ਕਾਮਾਨਮੇવੇਤਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਚੋਦਨਂ ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਆਗਮਤੋ ਚ ਸਾਧੇਤੁਂ ‘‘ਕਾਮਧਾਤੂ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਧਾਤੁਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਤੋਤਿ ਸਕਲਸ੍ਸਪਿ ਕਾਮਭવਸ੍ਸ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਪਟਿਪਦਾਭਾવਤੋ। ਤੇਨ ਇਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਕਾਮਪਰਿਞ੍ਞਾਭਾવਮਾਹ । ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋਤਿ ‘‘ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧) વੁਤ੍ਤવਿਭਾਗਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਕਾਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਭਾવਤੋ। ਤੇਨ ਯਥਾ ਮੇਤ੍ਤਾ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸ, ਕਰੁਣਾ વਿਹਿਂਸਾਯ, ਏવਮਿਦਂ ਝਾਨਂ ਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਭੂਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વਿਪਾਕੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਕਾਮਧਾਤੁਸਮਤਿਕ੍ਕਮੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਮਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ વਿਪਾਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਕਾਮਰਾਗਤੋ ਕਾਮਧਾਤੁਤੋ ਚ વਿਨਿવਤ੍ਤਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਇਦਂ ਝਾਨਂ વਿਸੇਸਤੋ ਕਾਮਾਨਮੇવ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਸ੍વਾਯਮਤ੍ਥੋ ਪਾਠਾਗਤੋ ਏવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਥਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ।
Etanti pubbapadeyeva avadhāraṇavacanaṃ, na kho pana evaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘kāmehi evā’’ti avadhāraṇassa akatattā. Tannissaraṇatoti nissaranti niggacchanti etena, ettha vāti nissaraṇaṃ. Ke niggacchanti? Kāmā. Tesaṃ kāmānaṃ nissaraṇaṃ pahānaṃ tannissaraṇaṃ, tato kāmanissaraṇatoti attho. Kathaṃ pana samāne vikkhambhane kāmānamevetaṃ nissaraṇaṃ, na byāpādādīnanti codanaṃ yuttito āgamato ca sādhetuṃ ‘‘kāmadhātū’’tiādi vuttaṃ. Tattha kāmadhātusamatikkamanatoti sakalassapi kāmabhavassa samatikkamapaṭipadābhāvato. Tena imassa jhānassa kāmapariññābhāvamāha . Kāmarāgapaṭipakkhatoti ‘‘chando kāmo’’tiādinā (mahāni. 1) vuttavibhāgassa kilesakāmassa paccatthikabhāvato. Tena yathā mettā byāpādassa, karuṇā vihiṃsāya, evamidaṃ jhānaṃ kāmarāgassa ujuvipaccanīkabhūtanti dasseti. Vipākena cettha kāmadhātusamatikkamo attano pavattikkhaṇe kāmarāgapaṭipakkhatā ca veditabbā. Evamattano pavattiyā vipākappavattiyā ca kāmarāgato kāmadhātuto ca vinivattasabhāvattā idaṃ jhānaṃ visesato kāmānameva nissaraṇaṃ, svāyamattho pāṭhāgato evāti āha ‘‘yathāhā’’tiādi. Nekkhammanti paṭhamajjhānaṃ.
ਕਾਮਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਤਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤੁਂ ਪੁਰਿਮਪਦੇਯੇવ ਅવਧਾਰਣਂ ਗਹਿਤਂ, ਉਤ੍ਤਰਪਦੇਪਿ ਪਨ ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਮੇવ ਤਥਾ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਤ੍ਤਰਪਦੇਪੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਤੋਤਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਤੋ। ਏਸ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ ਏਸ ਨਿਯਮੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸਾਧਾਰਣવਚਨੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬવਿવੇਕਸਾਧਾਰਣવਚਨੇਨ। ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਨਿਸ੍ਸਰਣવਿવੇਕਾ ਤਦਙ੍ਗવਿવੇਕਾਦਯੋ। ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਉਪਧਿવਿવੇਕਾ ਕਾਯવਿવੇਕਾਦਯੋ। ਤਯੋ ਏવ ਇਧ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾਤਿ ਤਯੋ ਏવ ਇਧ ਝਾਨਕਥਾਯਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿવੇਕਾਦੀਨਂ ਅਸਮ੍ਭવਤੋ। ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਤਿ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧)। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਉਦ੍ਦਾਨਤੋ ਦ੍વੇ ਕਾਮਾ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ ਚਾ’’ਤਿ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਕਤਮੇ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਮਨਾਪਿਯਾ ਰੂਪਾ…ਪੇ॰… ਮਨਾਪਿਯਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ। ਤੇ ਪਨ ਕਾਮੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਕਾਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥੇવਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਯੇવ। વਿਭਙ੍ਗੇਤਿ ਝਾਨવਿਭਙ੍ਗੇ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤੀਤਿ ਏવਂ ਉਭਯੇਸਮ੍ਪਿ ਕਾਮਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹੇ ਸਤਿ। વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਹਿਪੀਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚੇવਾਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥੋ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਏવਂ ਯੁਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਥਨ੍ਤਰਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ, ਨ ਕਿਲੇਸਕਾਮਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ। ਕਸ੍ਮਾ? ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਕਿਲੇਸਕਾਮੇਹਿ વਿવੇਕਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਪਦੇਨ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਤੇਨਾਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮવਿવੇਕੇਨ। ਕਾਯવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਪੁਤ੍ਤਦਾਰਾਦਿਪਰਿਗ੍ਗਹવਿવੇਕਦੀਪਨਤੋ ਕਾਯવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ।
Kāmañcettha tamatthaṃ dīpetuṃ purimapadeyeva avadhāraṇaṃ gahitaṃ, uttarapadepi pana taṃ gahetabbameva tathā atthasambhavatoti dassetuṃ ‘‘uttarapadepī’’tiādi vuttaṃ. Itoti kāmacchandato. Esa daṭṭhabboti esa niyamo daṭṭhabbo. Sādhāraṇavacanenāti sabbavivekasādhāraṇavacanena. Tadaṅgavikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavivekā tadaṅgavivekādayo. Kāyacittaupadhivivekā kāyavivekādayo. Tayo eva idha daṭṭhabbāti tayo eva idha jhānakathāyaṃ daṭṭhabbā samucchedavivekādīnaṃ asambhavato. Niddeseti mahāniddese (mahāni. 1). Tattha hi ‘‘uddānato dve kāmā vatthukāmā kilesakāmā cā’’ti uddisitvā tattha ‘‘katame vatthukāmā manāpiyā rūpā…pe… manāpiyā phoṭṭhabbā’’tiādinā vatthukāmā niddiṭṭhā. Te pana kāmīyantīti kāmāti veditabbā. Tatthevāti niddeseyeva. Vibhaṅgeti jhānavibhaṅge. Evañhi satīti evaṃ ubhayesampi kāmānaṃ saṅgahe sati. Vatthukāmehipīti vatthukāmehi viviccevātipi attho yujjatīti evaṃ yujjamānatthantarasamuccayattho pi-saddo, na kilesakāmasamuccayattho. Kasmā? Imasmiṃ atthe kilesakāmehi vivekassa dutiyapadena vuttattā. Tenāti vatthukāmavivekena. Kāyaviveko vutto hotīti puttadārādipariggahavivekadīpanato kāyaviveko vutto hoti.
ਪੁਰਿਮੇਨਾਤਿ ਕਾਯવਿવੇਕੇਨ। ਏਤ੍ਥਾਤਿ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪਦਦ੍વਯੇ। ਇਤੋ વਾ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤੇ વਿવੇਕਦ੍વਯੇ, ਅਕੁਸਲਸਦ੍ਦੇਨ ਯਦਿ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ, ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲਾਪਿ વਾ ਗਹਿਤਾ, ਸਬ੍ਬਥਾ ਕਿਲੇਸਕਾਮੇਹਿ વਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਦੁਤਿਯੇਨ ਕਿਲੇਸਕਾਮੇਹਿ વਿવੇਕવਚਨਤੋ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯੇਨਾਤਿ ਚ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਦਾਨਂ। ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਚੇਤਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਤਣ੍ਹਾਦਿਸਂਕਿਲੇਸਾਨਂ વਤ੍ਥੁਨੋ ਪਹਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੁਪ੍ਪਹਾਨਂ। ਲੋਲਭਾવੋ ਨਾਮ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਤਣ੍ਹੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੂ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਏવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਬਾਲਭਾવਸ੍ਸ ਹੇਤੁਪਰਿਚ੍ਚਾਗੋਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਬਾਲਭਾવੋ ਨਾਮ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਦੁਚਿਨ੍ਤਿਤਚਿਨ੍ਤਿਤਾਦਿ વਾ, ਤਸ੍ਸ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੋ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ વਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਹੇਤੂ। ਕਾਮਗੁਣਾਧਿਗਮਹੇਤੁ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਅਸੁਦ੍ਧਪ੍ਪਯੋਗੋ ਹੋਤੀਤਿ ਤਬ੍ਬਿવੇਕੇਨ ਪਯੋਗਸੁਦ੍ਧਿ વਿਭਾવਿਤਾ। ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸਸੋਧਨੇਨ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਸਂવਡ੍ਢਨੇਨ ਚ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਿਸੋਧਨਂ ਆਸਯਪੋਸਨਂ। ਆਸਯਪੋਸਨਨ੍ਤਿ ਚ ਝਾਨਭਾવਨਾਯ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਾਦਿવਸੇਨ ਸਿਦ੍ਧਾ ਅਜ੍ਝਾਸਯਸਮ੍ਪਦਾ , ਸਾ ਪਨ ਤਣ੍ਹੁਪਤਾਪવਿਗਮੇਨ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸਂਕਿਲੇਸવਿਸੋਧਨੇਨਾ’’ਤਿ। ਕਾਮੇਸੂਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇ ਭੁਮ੍ਮਂ।
Purimenāti kāyavivekena. Etthāti ‘‘vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehī’’ti etasmiṃ padadvaye. Ito vā niddhārite vivekadvaye, akusalasaddena yadi kilesakāmā, sabbākusalāpi vā gahitā, sabbathā kilesakāmehi viveko vuttoti āha ‘‘dutiyena kilesakāmehi vivekavacanato’’ti. Dutiyenāti ca cittavivekenāti attho. Etesanti yathāvuttānaṃ dvinnaṃ padānaṃ. Niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Taṇhādisaṃkilesānaṃ vatthuno pahānaṃ saṃkilesavatthuppahānaṃ. Lolabhāvo nāma tattha tattha rūpādīsu taṇhuppādo, tassa hetū vatthukāmā eva veditabbā. Bālabhāvassa hetupariccāgoti sambandho. Bālabhāvo nāma avijjā, ducintitacintitādi vā, tassa ayonisomanasikāro, sabbepi vā akusalā dhammā hetū. Kāmaguṇādhigamahetu pāṇātipātādiasuddhappayogo hotīti tabbivekena payogasuddhi vibhāvitā. Taṇhāsaṃkilesasodhanena vivaṭṭūpanissayasaṃvaḍḍhanena ca ajjhāsayavisodhanaṃ āsayaposanaṃ. Āsayaposananti ca jhānabhāvanāya paccayabhūtā pubbayogādivasena siddhā ajjhāsayasampadā , sā pana taṇhupatāpavigamena hoti. Tena vuttaṃ ‘‘taṇhāsaṃkilesavisodhanenā’’ti. Kāmesūti niddhāraṇe bhummaṃ.
ਅਨੇਕਭੇਦੋਤਿ ਕਾਮਾਸવਕਾਮਰਾਗਸਂਯੋਜਨਾਦਿવਸੇਨ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਅਨੇਕਪ੍ਪਭੇਦੋ। ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋਯੇવਾਤਿ ਕਾਮਸਭਾવੋਯੇવ ਛਨ੍ਦੋ, ਨ ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾਛਨ੍ਦੋ ਨਪਿ ਕੁਸਲਚ੍ਛਨ੍ਦੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਕੁਸਲਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੋਪੀਤਿ ‘‘વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਅਕੁਸਲੇਸੁ ਅਨ੍ਤੋਗਧੋਪਿ। ਝਾਨਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋਤਿ ਝਾਨਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਤਂਹੇਤੁ ਤਂਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਸੁਂ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਕੁਸਲਭਾવਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਸੁਂ ਸਰੂਪੇਨ ਗਹਿਤੋ। ਯਦਿ ਕਿਲੇਸਕਾਮੋવ ਪੁਰਿਮਪਦੇ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਂ ਕਥਂ ਬਹੁવਚਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੇਕਭੇਦਤੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਮਾਨਅਹਿਰਿਕਾਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਾਦੀਨਂ ਤਂਸਹਿਤਫਸ੍ਸਾਦੀਨਞ੍ਚ। ਉਪਰਿਝਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਨੀਕਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋਤਿ ‘‘ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਪਰਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਾਨਿ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ ਉਪਰਿਝਾਨਙ੍ਗਾਨਿ, ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਨੀਕਨੀવਰਣવਚਨਂ। ‘‘ਉਪਰਿਝਾਨਙ੍ਗਾਨਂ ਪਚ੍ਚਨੀਕਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਤਤ੍ਥ ਪਚ੍ਚਨੀਕਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋਤਿ ਉਪਰਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨਝਾਨਙ੍ਗਾਨਂ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕવਸੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥਂ વਦਨ੍ਤਿ। ਝਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨੀਤਿ ਝਾਨਙ੍ਗਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਾਰਣਤੋ ਝਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਨੀਕਾਨਿ। વਿਦ੍ਧਂਸਕਾਨੀਤਿ વਿਘਾਤਕਾਨਿ। ਸਮਾਧਿ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋਤਿ ਰਾਗਪਣਿਧਿਯਾ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਭਾવਤੋ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇਹਿ ਪਲੋਭਿਤਸ੍ਸ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮਾਧਾਨਤੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ। ਪੀਤਿ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸਾਤਿ ਪਾਮੋਜ੍ਜੇਨ ਸਮਾਨਯੋਗਕ੍ਖੇਮਤ੍ਤਾ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸ ਪੀਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖਾ। વਿਤਕ੍ਕੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸਾਤਿ ਯੋਨਿਸੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ ਸવਿਪ੍ਫਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ। ਸੁਖਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਖਂ વੂਪਸਨ੍ਤਸੀਤਲਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਅવੂਪਸਮਾਨੁਤਾਪਸਭਾવਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ। વਿਚਾਰੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯਾਤਿ વਿਚਾਰੋ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਨੁਮਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪਤਿਰੂਪਸਭਾવਤ੍ਤਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ। ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨਤ੍ਥੇਰੇਨ ਦੇਸਿਤਾ ਪਿਟਕਾਨਂ ਸਂવਣ੍ਣਨਾ ਪੇਟਕਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੇਟਕੇ।
Anekabhedoti kāmāsavakāmarāgasaṃyojanādivasena rūpataṇhādivasena ca anekappabhedo. Kāmacchandoyevāti kāmasabhāvoyeva chando, na kattukamyatāchando napi kusalacchandoti adhippāyo. Akusalapariyāpannopīti ‘‘vivicca akusalehī’’ti ettha vuttaakusalesu antogadhopi. Jhānapaṭipakkhatoti jhānassa paṭipakkhabhāvato taṃhetu taṃnimittaṃ visuṃ vutto, akusalabhāvasāmaññena aggahetvā visuṃ sarūpena gahito. Yadi kilesakāmova purimapade vutto, taṃ kathaṃ bahuvacananti āha ‘‘anekabhedato’’tiādi. Aññesampīti diṭṭhimānaahirikānottappādīnaṃ taṃsahitaphassādīnañca. Uparijhānaṅgapaccanīkapaṭipakkhabhāvadassanatoti ‘‘savitakkaṃ savicāra’’ntiādinā upari vuccamānāni jhānaṅgāni uparijhānaṅgāni, tesaṃ attano paccanīkānaṃ paṭipakkhabhāvadassanato tappaccanīkanīvaraṇavacanaṃ. ‘‘Uparijhānaṅgānaṃ paccanīkapaṭipakkhabhāvadassanato’’tipi pāṭho. Tattha paccanīkapaṭipakkhabhāvadassanatoti upari vuccamānajhānaṅgānaṃ ujuvipaccanīkavasena paṭipakkhabhāvadassanatoti atthaṃ vadanti. Jhānaṅgapaccanīkānīti jhānaṅgānaṃ pavattinivāraṇato jhānaṅgapaccanīkāni. Viddhaṃsakānīti vighātakāni. Samādhi kāmacchandassapaṭipakkhoti rāgapaṇidhiyā ujuvipaccanīkabhāvato nānārammaṇehi palobhitassa paribbhamantassa cittassa samādhānato kāmacchandassa samādhi paṭipakkho. Pīti byāpādassāti pāmojjena samānayogakkhemattā byāpādassa pīti paṭipakkhā. Vitakko thinamiddhassāti yoniso saṅkappanavasena savipphārappavattito vitakko thinamiddhassa paṭipakkho. Sukhaṃ uddhaccakukkuccassāti sukhaṃ vūpasantasītalasabhāvattā avūpasamānutāpasabhāvassa uddhaccakukkuccassa paṭipakkhaṃ. Vicāro vicikicchāyāti vicāro ārammaṇe anumajjanavasena paññāpatirūpasabhāvattā vicikicchāya paṭipakkho. Mahākaccānattherena desitā piṭakānaṃ saṃvaṇṇanā peṭakaṃ, tasmiṃ peṭake.
ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਭੇਦવਿਸਯਸ੍ਸਾਤਿ ਰੂਪਾਦਿਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣવਿਸੇਸવਿਸਯਸ੍ਸ। ਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਭੇਦਾਦਿવਿਸਯਾਨਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿવੇਕવਚਨੇਨ ‘‘ਅਨਤ੍ਥਂ ਮੇ ਅਚਰੀ’’ਤਿਆਦਿਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਭੇਦવਿਸਯਸ੍ਸ ਦੋਸਸ੍ਸ, ਮੋਹਾਧਿਕੇਹਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਦੀਹਿ વਿવੇਕવਚਨੇਨ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨવਸੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਦਿਭੇਦવਿਸਯਸ੍ਸ ਮੋਹਸ੍ਸ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਾਮਰਾਗਬ੍ਯਾਪਾਦਤਦੇਕਟ੍ਠਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਦਿવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਕਞ੍ਚੇਤਂ ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲਪਟਿਪਕ੍ਖਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਕੁਸਲਾਨਂ, ਤੇਨ ਸਭਾવੇਨ ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲਪ੍ਪਹਾਯਕਂ ਹੋਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਕਾਮਰਾਗਾਦਿવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਭਾવਮੇવ ਹੋਤਿ ਤਂਸਭਾવਤ੍ਤਾਤਿ ਅવਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਨੀવਰਣਾਕੁਸਲਮੂਲਾਦੀਨਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿવੇਕੋ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ।
Pañcakāmaguṇabhedavisayassāti rūpādipañcakāmaguṇavisesavisayassa. Āghātavatthubhedādivisayānanti byāpādavivekavacanena ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādiāghātavatthubhedavisayassa dosassa, mohādhikehi thinamiddhādīhi vivekavacanena paṭicchādanavasena dukkhādipubbantādibhedavisayassa mohassa vikkhambhanaviveko vutto. Kāmarāgabyāpādatadekaṭṭhathinamiddhādivikkhambhakañcetaṃ sabbākusalapaṭipakkhasabhāvattā sabbakusalānaṃ, tena sabhāvena sabbākusalappahāyakaṃ hontampi kāmarāgādivikkhambhanasabhāvameva hoti taṃsabhāvattāti avisesetvā nīvaraṇākusalamūlādīnaṃ vikkhambhanaviveko vutto hotīti āha.
ਯਥਾਪਚ੍ਚਯਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ ਸਭਾવਧਮ੍ਮਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ ਕਾਚਿ વਸવਤ੍ਤਿਤਾਤਿ વਸવਤ੍ਤਿਭਾવਨਿવਾਰਣਤ੍ਥਂ ‘‘વਿਤਕ੍ਕਨਂ વਿਤਕ੍ਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਤਕ੍ਕਨਨ੍ਤਿ ਹਿ વਿਤਕ੍ਕਨਕਿਰਿਯਾ, ਸਾ ਚ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਿਮਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ ਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વਸવਤ੍ਤਿਭਾવਨਿવਾਰਣਾਯ ਹੋਤਿ। ਤਯਿਦਂ વਿਤਕ੍ਕਨਂ ‘‘ਈਦਿਸਮਿਦ’’ਨ੍ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਪਰਿਕਪ੍ਪਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਊਹਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਤਕ੍ਕਬਲੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਭਿਨਿਰੁਲ਼੍ਹਂ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਨਿਰੋਪਨਲਕ੍ਖਣੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਕੋਚਿ ਰਾਜવਲ੍ਲਭਂ ਞਾਤਿਂ વਾ ਮਿਤ੍ਤਂ વਾ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਰਾਜਗੇਹਂ ਆਰੋਹਤਿ ਅਨੁਪવਿਸਤਿ, ਏવਂ વਿਤਕ੍ਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਆਰੋਹਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਆਰੋਹਤੀਤਿ? વਿਤਕ੍ਕਬਲੇਨੇવ। ਯਥਾ ਹਿ ਸੋ ਪੁਰਿਸੋ ਪਰਿਚਯੇਨ ਤੇਨ વਿਨਾਪਿ ਨਿਰਾਸਙ੍ਕੋ ਰਾਜਗੇਹਂ ਪવਿਸਤਿ, ਏવਂ ਪਰਿਚਯੇਨ વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਨਾਪਿ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਆਰੋਹਤਿ। ਪਰਿਚਯੇਨਾਤਿ ਚ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪવਤ੍ਤવਿਤਕ੍ਕਭਾવਨਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਪਰਿਚਯੇਨ। વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਹਿ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਰੁਹਨਂ ਚਿਰਪਰਿਚਿਤਂ, ਤੇਨ ਤਂ ਕਦਾਚਿ વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਨਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਤੇવ। ਯਥਾ ਤਂ ਞਾਣਸਹਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ ਚਿਰਪਰਿਚਿਤਂ ਕਦਾਚਿ ਞਾਣਰਹਿਤਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਯਥਾ વਾ ਕਿਲੇਸਸਹਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਕਿਲੇਸਰਹਿਤਮ੍ਪਿ ਪਰਿਚਯੇਨ ਕਿਲੇਸવਾਸਨਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Yathāpaccayaṃ pavattamānānaṃ sabhāvadhammānaṃ natthi kāci vasavattitāti vasavattibhāvanivāraṇatthaṃ ‘‘vitakkanaṃ vitakko’’ti vuttaṃ. Vitakkananti hi vitakkanakiriyā, sā ca vitakkassa attano paccayehi pavattimattamevāti bhāvaniddeso vasavattibhāvanivāraṇāya hoti. Tayidaṃ vitakkanaṃ ‘‘īdisamida’’nti ārammaṇaparikappananti āha ‘‘ūhananti vuttaṃ hotī’’ti. Yasmā cittaṃ vitakkabalena ārammaṇaṃ abhiniruḷhaṃ viya hoti, tasmā so ārammaṇābhiniropanalakkhaṇo vutto. Yathā hi koci rājavallabhaṃ ñātiṃ vā mittaṃ vā nissāya rājagehaṃ ārohati anupavisati, evaṃ vitakkaṃ nissāya cittaṃ ārammaṇaṃ ārohati. Yadi evaṃ kathaṃ avitakkaṃ cittaṃ ārammaṇaṃ ārohatīti? Vitakkabaleneva. Yathā hi so puriso paricayena tena vināpi nirāsaṅko rājagehaṃ pavisati, evaṃ paricayena vitakkena vināpi avitakkaṃ cittaṃ ārammaṇaṃ ārohati. Paricayenāti ca santāne pavattavitakkabhāvanāsaṅkhātena paricayena. Vitakkassa hi santāne abhiṇhaṃ pavattassa vasena cittassa ārammaṇābhiruhanaṃ ciraparicitaṃ, tena taṃ kadāci vitakkena vināpi tattha pavattateva. Yathā taṃ ñāṇasahitaṃ hutvā sammasanavasena ciraparicitaṃ kadāci ñāṇarahitampi sammasanavasena pavattati, yathā vā kilesasahitaṃ hutvā pavattaṃ sabbaso kilesarahitampi paricayena kilesavāsanāvasena pavattati, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.
ਆਹਨਨਪਰਿਯਾਹਨਨਰਸੋਤਿ ਆਦਿਤੋ, ਅਭਿਮੁਖਂ વਾ ਹਨਨਂ ਆਹਨਨਂ। ਪਰਿਤੋ, ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਾ ਆਹਨਨਂ ਪਰਿਯਾਹਨਨਂ। ‘‘ਰੂਪਂ ਰੂਪਂ, ਪਥવੀ ਪਥવੀ’’ਤਿ ਆਕੋਟੇਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਿ ਆਹਨਨਂ ਪਰਿਯਾਹਨਨਨ੍ਤਿ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਨਿਰੋਪੇਤਿ, ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਗਹਣਯੋਗ੍ਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਆਕੋਟੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਨਾਗਸੇਨਤ੍ਥੇਰੇਨ ‘‘ਆਕੋਟਨਲਕ੍ਖਣੋ વਿਤਕ੍ਕੋ। ਯਥਾ, ਮਹਾਰਾਜ, ਭੇਰੀ ਆਕੋਟਿਤਾ ਅਥ ਪਚ੍ਛਾ ਅਨੁਰવਤਿ ਅਨੁਸਦ੍ਦਾਯਤਿ, ਏવਮੇવ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯਥਾ ਆਕੋਟਨਾ, ਏવਂ વਿਤਕ੍ਕੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਥ ਪਚ੍ਛਾ ਅਨੁਰવਨਾ ਅਨੁਸਦ੍ਦਨਾ, ਏવਂ વਿਚਾਰੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਆਕੋਟਨਲਕ੍ਖਣਤਾ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਕਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾ? ਨਾਯਂ વਿਰੋਧੋ। ਥੇਰੇਨ ਹਿ ਕਿਚ੍ਚਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਲਕ੍ਖਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਹਿ ਸਭਾવવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾ ਕਾਚਿ ਕਿਰਿਯਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ ਤਥਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾਕਾਰੋ ਚ। ਬੋਧਨੇਯ੍ਯਜਨਾਨੁਰੋਧੇਨ ਪਨ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਏਕੀਭਾવੋਪਿ ਸਭਾવਧਮ੍ਮੋ ਪਰਿਯਾਯવਚਨੇਹਿ વਿਯ ਸਮਾਰੋਪਿਤਰੂਪੇਹਿ ਬਹੂਹਿ ਪਕਾਰੇਹਿ ਪਕਾਸੀਯਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸੋ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਕਾਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਆਨਯਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਨਯਨਂ ਚਿਤ੍ਤੇ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਉਪਨਯਨਂ, ਆਕਡ੍ਢਨਂ વਾ।
Āhananapariyāhananarasoti ādito, abhimukhaṃ vā hananaṃ āhananaṃ. Parito, parivattitvā vā āhananaṃ pariyāhananaṃ. ‘‘Rūpaṃ rūpaṃ, pathavī pathavī’’ti ākoṭentassa viya pavatti āhananaṃ pariyāhanananti ca veditabbaṃ. Yasmiñhi ārammaṇe cittaṃ abhiniropeti, taṃ tassa gahaṇayogyaṃ karonto vitakko ākoṭento viya hoti. Yadi evaṃ nāgasenattherena ‘‘ākoṭanalakkhaṇo vitakko. Yathā, mahārāja, bherī ākoṭitā atha pacchā anuravati anusaddāyati, evameva kho, mahārāja, yathā ākoṭanā, evaṃ vitakko daṭṭhabbo. Atha pacchā anuravanā anusaddanā, evaṃ vicāro daṭṭhabbo’’ti ākoṭanalakkhaṇatā vitakkassa kasmā vuttā? Nāyaṃ virodho. Therena hi kiccasannissitaṃ katvā lakkhaṇaṃ vuttaṃ. Dhammānañhi sabhāvavinimuttā kāci kiriyā nāma natthi tathā gahetabbākāro ca. Bodhaneyyajanānurodhena pana paramatthato ekībhāvopi sabhāvadhammo pariyāyavacanehi viya samāropitarūpehi bahūhi pakārehi pakāsīyati. Evañhi so suṭṭhu pakāsito hoti. Ānayanapaccupaṭṭhānoti ettha ānayanaṃ citte ārammaṇassa upanayanaṃ, ākaḍḍhanaṃ vā.
ਅਨੁਸਞ੍ਚਰਣਂ ਅਨੁਪਰਿਬ੍ਭਮਨਂ। ਸ੍વਾਯਂ વਿਸੇਸੋ ਸਨ੍ਤਾਨਮ੍ਹਿ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਏવ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਨੁਮਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਮਸਨਂ, ਪਰਿਮਜ੍ਜਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘વਿਚਾਰੋ ਪਰਿਮਜ੍ਜਨਹਤ੍ਥੋ વਿਯ ਸਞ੍ਚਰਣਹਤ੍ਥੋ વਿਯਾ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ। ਸਹਜਾਤਾਨਂ ਅਨੁਯੋਜਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਨੁવਿਚਰਣਸਙ੍ਖਾਤਅਨੁਮਜ੍ਜਨવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅવਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਸੋ ‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਨਤਾ’’ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਤੇਨੇવ ਚ ‘‘ਘਣ੍ਟਾਨੁਰવੋ વਿਯ, ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਂ વਿਯਾ’’ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਤ੍ਥਚੀਤਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇ ਪਰਿਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ ਚ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਟ੍ਠੇਨਾਤਿ વਿਚਾਰਤੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਟ੍ਠੇਨ। ਯਥਾ ਘਣ੍ਟਾਭਿਘਾਤਸਦ੍ਦੋ ਪਠਮਾਭਿਨਿਪਾਤੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਮੁਖਨਿਰੋਪਨਟ੍ਠੇਨ વਿਤਕ੍ਕੋ ਚੇਤਸੋ ਪਠਮਾਭਿਨਿਪਾਤੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਘਣ੍ਟਾਭਿਘਾਤਸਦ੍ਦੋ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਿਪ੍ਫਾਰવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ વਿਪ੍ਫਾਰੋ ਨਾਮ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਨੋਲੀਨਤਾ ਅਸਙ੍ਕੋਚੋ, ਸੋ ਪਨ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਭਾવੇਨ ਚਲਨਂ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨਾਹ ‘‘ਪਰਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨਭਾવੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਂ વਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਭਾવવੀਮਂਸਨਤ੍ਥਂ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਦੁਕਨਿਪਾਤਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ –
Anusañcaraṇaṃ anuparibbhamanaṃ. Svāyaṃ viseso santānamhi labbhamāno eva santāne pākaṭo hotīti daṭṭhabbo. Sesesupi eseva nayo. Anumajjananti ārammaṇe cittassa anumasanaṃ, parimajjananti attho. Tathā hi ‘‘vicāro parimajjanahattho viya sañcaraṇahattho viyā’’ti ca vutto. Tatthāti ārammaṇe. Sahajātānaṃ anuyojanaṃ ārammaṇe anuvicaraṇasaṅkhātaanumajjanavaseneva veditabbaṃ. Anuppabandhanaṃ ārammaṇe cittassa avicchinnassa viya pavatti. Tathā hi so ‘‘anuppabandhanatā’’ti niddiṭṭho. Teneva ca ‘‘ghaṇṭānuravo viya, paribbhamanaṃ viyā’’ti ca vutto. Katthacīti paṭhamajjhāne parittacittuppādesu ca. Oḷārikaṭṭhenāti vicārato oḷārikaṭṭhena. Yathā ghaṇṭābhighātasaddo paṭhamābhinipāto hoti, evaṃ ārammaṇābhimukhaniropanaṭṭhena vitakko cetaso paṭhamābhinipāto viya hotīti āha ‘‘ghaṇṭābhighātasaddo viyā’’tiādi. Vipphāravāti ettha vipphāro nāma vitakkassa thinamiddhapaṭipakkho ārammaṇe anolīnatā asaṅkoco, so pana abhiniropanabhāvena calanaṃ viya hotīti adhippāyenāha ‘‘paripphandanabhāvo cittassā’’ti. Paribbhamanaṃ viyāti ettha parissayābhāvavīmaṃsanatthaṃ paribbhamananti veditabbaṃ. Dukanipātaṭṭhakathāyaṃ pana –
‘‘ਆਕਾਸੇ ਗਚ੍ਛਤੋ ਮਹਾਸਕੁਣਸ੍ਸ ਉਭੋਹਿ ਪਕ੍ਖੇਹਿ વਾਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖੇ ਸਨ੍ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਗਮਨਂ વਿਯ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਚੇਤਸੋ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ, વਾਤਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਪਕ੍ਖੇ ਫਨ੍ਦਾਪਯਮਾਨਸ੍ਸ ਗਮਨਂ વਿਯ ਅਨੁਮਜ੍ਜਨਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ વਿਚਾਰੋ’’ਤਿ –
‘‘Ākāse gacchato mahāsakuṇassa ubhohi pakkhehi vātaṃ gahetvā pakkhe sannisīdāpetvā gamanaṃ viya ārammaṇe cetaso abhiniropanabhāvena pavatto vitakko, vātaggahaṇatthaṃ pakkhe phandāpayamānassa gamanaṃ viya anumajjanabhāvena pavatto vicāro’’ti –
વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਨੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਉਪਚਾਰੇ વਾ ਅਪ੍ਪਨਾਯਂ વਾ ਸਨ੍ਤਾਨੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ વਿਤਕ੍ਕੋ ਨਿਚ੍ਚਲੋ ਹੁਤ੍વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਨੁਪવਿਸਿਤ੍વਾ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਪਠਮਾਭਿਨਿਪਾਤੇ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਅਪੁਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣੇ ਪਠਮਾਭਿਨਿਪਾਤਭੂਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ વਿਪ੍ਫਾਰવਾ ਹੋਤਿ, ਨ ਤਥਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ, ਨਾਤਿવਿਪ੍ਫਾਰવਾ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਹੋਤਿ ਸਨ੍ਨਿਸਿਨ੍ਨਭਾવਤੋ। ਪਠਮਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇਸੁ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤੀਤਿ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ વਿਸੇਸੋ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਾਕਾਰੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤ੍ਤਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਭਾવਤੋ ਪਞ੍ਚਕਨਯੇ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇ વਿਚਾਰਸ੍ਸ વਿਸੇਸੋ ਅਨੁਮਜ੍ਜਨਾਕਾਰੋ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ।
Vuttaṃ, taṃ anuppabandhanena pavattiyaṃ yujjati. Tathā hi upacāre vā appanāyaṃ vā santānena pavattiyaṃ vitakko niccalo hutvā ārammaṇaṃ anupavisitvā viya pavattati, na paṭhamābhinipāte pākaṭo hoti. Yathā hi apubbārammaṇe paṭhamābhinipātabhūto vitakko vipphāravā hoti, na tathā ekasmiṃyeva ārammaṇe nirantaraṃ anuppabandhavasena pavattiyaṃ, nātivipphāravā pana tattha hoti sannisinnabhāvato. Paṭhamadutiyajjhānesu pākaṭo hotīti vitakkassa viseso abhiniropanākāro oḷārikattā paṭhamajjhāne pākaṭo hoti, tadabhāvato pañcakanaye dutiyajjhāne vicārassa viseso anumajjanākāro pākaṭo hoti.
ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਮਲਗ੍ਗਹਿਤਂ ਕਂਸਭਾਜਨਂ ਏਕੇਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਦਲ਼੍ਹਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਇਤਰੇਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਚੁਣ੍ਣਤੇਲਏਲ਼ਕਲੋਮਾਦਿਕਤਚੁਮ੍ਬਟਕੇਨ ਪਰਿਮਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦਲ਼੍ਹਂ ਗਹਣਹਤ੍ਥੋ વਿਯ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਪਰਿਮਜ੍ਜਨਹਤ੍ਥੋ વਿਯ વਿਚਾਰੋ। ਤਥਾ ਕੁਮ੍ਭਕਾਰਸ੍ਸ ਦਣ੍ਡਪ੍ਪਹਾਰੇਨ ਚਕ੍ਕਂ ਭਮਯਿਤ੍વਾ ਭਾਜਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਿਣ੍ਡਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ਨਹਤ੍ਥੋ વਿਯ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਸਞ੍ਚਰਣਹਤ੍ਥੋ વਿਯ વਿਚਾਰੋ। ਤਥਾ ਕਂਸਭਾਜਨਾਦੀਸੁ ਕਿਞ੍ਚਿ ਮਣ੍ਡਲਂ વਟ੍ਟਲੇਖਂ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਜ੍ਝੇ ਸਨ੍ਨਿਰੁਮ੍ਭਿਤ੍વਾ ਠਿਤਕਣ੍ਟਕੋ વਿਯ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨੋ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਬਹਿ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਕਣ੍ਟਕੋ વਿਯ ਅਨੁਮਜ੍ਜਨੋ વਿਚਾਰੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Ayaṃ panettha aparo nayo – malaggahitaṃ kaṃsabhājanaṃ ekena hatthena daḷhaṃ gahetvā itarena hatthena cuṇṇatelaeḷakalomādikatacumbaṭakena parimajjantassa daḷhaṃ gahaṇahattho viya vitakko, parimajjanahattho viya vicāro. Tathā kumbhakārassa daṇḍappahārena cakkaṃ bhamayitvā bhājanaṃ karontassa piṇḍassa uppīḷanahattho viya vitakko, tasseva ito cito ca sañcaraṇahattho viya vicāro. Tathā kaṃsabhājanādīsu kiñci maṇḍalaṃ vaṭṭalekhaṃ karontassa majjhe sannirumbhitvā ṭhitakaṇṭako viya abhiniropano vitakko, bahi paribbhamanakaṇṭako viya anumajjano vicāroti veditabbaṃ.
ਯਥਾ ਪੁਪ੍ਫਫਲਸਾਖਾਦਿਅવਯવવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ ਰੁਕ੍ਖੋ ‘‘ਸਪੁਪ੍ਫੋ ਸਫਲੋ’’ਤਿ વੋਹਰੀਯਤਿ, ਏવਂ વਿਤਕ੍ਕਾਦਿਅਙ੍ਗવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਝਾਨਂ ‘‘ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿ વੋਹਰੀਯਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਿਭਙ੍ਗੇ ਪਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਝਾਨਭਾવਨਾਯ ਪੁਗ੍ਗਲવਸੇਨ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੫੦੮) ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਝਾਨਾਨਿ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨੀਤਿ। ਯਦਿਪਿ વਿਭਙ੍ਗੇ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾ, ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਤਤ੍ਰਾਪਿ વਿਭਙ੍ਗੇਪਿ ਯਥਾ ਇਧ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਚ વਿਤਕ੍ਕੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਧਮ੍ਮવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਏવਮੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਅਥ વਾ ਝਾਨਸਮਙ੍ਗਿਨੋ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਸਮਙ੍ਗਿਤਾਦਸ੍ਸਨੇਨ ਝਾਨਸ੍ਸੇવ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਤਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਏવਮੇવ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ’’ਤਿ।
Yathā pupphaphalasākhādiavayavavinimutto avijjamānopi rukkho ‘‘sapuppho saphalo’’ti voharīyati, evaṃ vitakkādiaṅgavinimuttaṃ avijjamānampi jhānaṃ ‘‘savitakkaṃ savicāra’’nti voharīyatīti dassetuṃ ‘‘rukkho viyā’’tiādi vuttaṃ. Vibhaṅge panātiādīsu jhānabhāvanāya puggalavasena desetabbattā ‘‘idha bhikkhu vivicceva kāmehī’’tiādinā (vibha. 508) puggalādhiṭṭhānena jhānāni uddiṭṭhānīti. Yadipi vibhaṅge puggalādhiṭṭhānā desanā katā, attho pana tatrāpi vibhaṅgepi yathā idha ‘‘iminā ca vitakkenā’’tiādinā dhammavasena vutto, evameva daṭṭhabbo, paramatthato puggalasseva abhāvatoti adhippāyo. Atha vā jhānasamaṅgino vitakkavicārasamaṅgitādassanena jhānasseva savitakkasavicāratā vuttāti āha ‘‘attho pana tatrāpi evameva daṭṭhabbo’’ti.
વਿવੇਕਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਭਾવਸਾਧਨਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਾ વਿવੇਕਾ’’ਤਿ। ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੇ ਚੇਤਂ ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕવਚਨਂ, ਤਸ੍ਮਾ વਿવੇਕਾ ਹੇਤੁਭੂਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿવੇਕਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਸਾਧਨਤਂ ਕਮ੍ਮਸਾਧਨਤਂ વਾ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ વਿવੇਕੇ’’ਤਿ। ‘‘વਿવਿਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਹਿ ਇਮਿਨਾ ਨੀવਰਣੇਹਿ વਿਨਾਭੂਤੋ ਤੇਹਿ વਿવੇਚਿਤੋਤਿ ਚ ਸਾਧਨਦ੍વਯਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਮੇવਾਤਿ। ਪਿਨਯਤੀਤਿ ਤਪ੍ਪੇਤਿ વਡ੍ਢੇਤਿ વਾ। ਸਮ੍ਪਿਯਾਯਨਲਕ੍ਖਣਾਤਿ ਪਰਿਤੁਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣਾ। ਪੀਨਨਰਸਾਤਿ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨਰਸਾ। ਫਰਣਰਸਾਤਿ ਪਣੀਤਰੂਪੇਹਿ ਕਾਯਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਪਨਰਸਾ। ਉਦਗ੍ਗਭਾવੋ ਓਦਗ੍ਯਂ। ਸੁਖਯਤੀਤਿ ਸੁਖਂ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਲਦ੍ਧਸ੍ਸਾਦੇ ਕਰੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਕਤ੍ਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਪਰਿਯਾਯਲਦ੍ਧੋ ਧਮ੍ਮਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਕਤ੍ਤੁਨਿવਤ੍ਤਨਤ੍ਥੋ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਭਾવਸਾਧਨਮੇવ ਲਬ੍ਭਤੀਤਿ ‘‘ਸੁਖਨਂ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਾਤਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਇਟ੍ਠਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲਂ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ વਾ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਾਦਯਤੀਤਿ ਸਾਤਂ ਦ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਤ-ਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ। ਸਾਤਂ ਮਧੁਰਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਸਾਤਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਾਤਲਕ੍ਖਣਂ। ਉਪਬ੍ਰੂਹਨਰਸਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਉਪਬ੍ਰੂਹਨਂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਂવਦ੍ਧਨਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ વਿਯ ਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વਿਯ ਅਨਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਅਨੁ ਅਨੁ ਗਣ੍ਹਨਂ ਉਪਕਾਰਿਤਾ વਾ ਅਨੁਗ੍ਗਹੋ। ਕਤ੍ਥਚੀਤਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦਿਕੇ। ਪਟਿਲਾਭਤੁਟ੍ਠੀਤਿ ਪਟਿਲਾਭવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਤੁਟ੍ਠਿ। ਪਟਿਲਦ੍ਧਰਸਾਨੁਭવਨਨ੍ਤਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਸ੍ਸ ਅਨੁਭવਨਂ। ਏਤੇਨ ਪੀਤਿਸੁਖਾਨਿ ਸਭਾવਤੋ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਨਿ। ਯਤ੍ਥ ਪੀਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਨ੍ਤਿ વਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ વਿਯ વਿਚਾਰੇਨ ਪੀਤਿਯਾ ਸੁਖੇਨ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗਮਾਹ। ਯਤ੍ਥ ਸੁਖਂ, ਤਤ੍ਥ ਨ ਨਿਯਮਤੋ ਪੀਤੀਤਿ વਿਚਾਰਸ੍ਸ વਿਯ વਿਤਕ੍ਕੇਨ, ਸੁਖਸ੍ਸ ਪੀਤਿਯਾ ਅਨਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗਂ। ਤੇਨ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਾਨਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗਿਤਾਯ ਪੀਤਿਸੁਖਾਨਂ વਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Vivekasaddassa bhāvasādhanataṃ sandhāyāha ‘‘tasmā vivekā’’ti. Hetuatthe cetaṃ nissakkavacanaṃ, tasmā vivekā hetubhūtāti attho. Vivekasaddassa kattusādhanataṃ kammasādhanataṃ vā sandhāyāha ‘‘tasmiṃ vā viveke’’ti. ‘‘Vivitto’’ti hi iminā nīvaraṇehi vinābhūto tehi vivecitoti ca sādhanadvayampi saṅgahitamevāti. Pinayatīti tappeti vaḍḍheti vā. Sampiyāyanalakkhaṇāti paritussanalakkhaṇā. Pīnanarasāti paribrūhanarasā. Pharaṇarasāti paṇītarūpehi kāyassa byāpanarasā. Udaggabhāvo odagyaṃ. Sukhayatīti sukhaṃ, attanā sampayuttadhamme laddhassāde karotīti attho. Svāyaṃ kattuniddeso pariyāyaladdho dhammato aññassa kattunivattanattho, nippariyāyena pana bhāvasādhanameva labbhatīti ‘‘sukhanaṃ sukha’’nti vuttaṃ. Sātalakkhaṇanti iṭṭhasabhāvattā taṃsamaṅgīpuggalaṃ, sampayuttadhamme vā attani sādayatīti sātaṃ da-kārassa ta-kāraṃ katvā. Sātaṃ madhuranti vadanti, sātaṃ lakkhaṇaṃ etassāti sātalakkhaṇaṃ. Upabrūhanarasantiādīsu upabrūhanaṃ sampayuttadhammānaṃ saṃvaddhanaṃ, dukkhaṃ viya avissajjetvā adukkhamasukhā viya anajjhupekkhitvā anu anu gaṇhanaṃ upakāritā vā anuggaho. Katthacīti paṭhamajjhānādike. Paṭilābhatuṭṭhīti paṭilābhavasena uppajjanakatuṭṭhi. Paṭiladdharasānubhavananti paṭiladdhassa ārammaṇarasassa anubhavanaṃ. Etena pītisukhāni sabhāvato vibhajitvā dassitāni. Yattha pīti, tattha sukhanti vitakkassa viya vicārena pītiyā sukhena accantasaṃyogamāha. Yattha sukhaṃ, tattha na niyamato pītīti vicārassa viya vitakkena, sukhassa pītiyā anaccantasaṃyogaṃ. Tena accantānaccantasaṃyogitāya pītisukhānaṃ visesaṃ dasseti.
ਕਂ ਉਦਕਂ ਤਾਰੇਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਕਨ੍ਤਾਰਂ, ਨਿਰੁਦਕਮਰੁਟ੍ਠਾਨਂ। વਨਮੇવ વਨਨ੍ਤਂ। વਨਚ੍ਛਾਯਪ੍ਪવੇਸਨਉਦਕਪਰਿਭੋਗੇਸੁ વਿਯ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸੋ ਮਹਾਕਨ੍ਤਾਰਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਘਮ੍ਮਪਰੇਤੋ ਤਸਿਤੋ ਪਿਪਾਸਿਤੋ ਪਟਿਪਥੇ ਪੁਰਿਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਤ੍ਥ ਪਾਨੀਯਂ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਸੋ ‘‘ਅਟવਿਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾવ ਜਾਤਸ੍ਸਰવਨਸਣ੍ਡੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਲਭਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ વਦੇਯ੍ਯ, ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾવ ਹਟ੍ਠਪਹਟ੍ਠੋ ਭવੇਯ੍ਯ, ਤਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਲਦਲਨਾਲ਼ਪਤ੍ਤਾਦੀਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ਸੁਟ੍ਠੁਤਰਂ ਹਟ੍ਠਪਹਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਅਲ੍ਲવਤ੍ਥੇ ਅਲ੍ਲਕੇਸੇ ਪੁਰਿਸੇ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, વਨਕੁਕ੍ਕੁਟવਨਮੋਰਾਦੀਨਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਣੇਯ੍ਯ, ਜਾਤਸ੍ਸਰਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਜਾਤਮਣਿਜਾਲਸਦਿਸਂ ਨੀਲવਨਸਣ੍ਡਂ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਸਰੇ ਜਾਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਲਪਦੁਮਕੁਮੁਦਾਨਿ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਅਚ੍ਛਂ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਂ ਉਦਕਮ੍ਪਿ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯ, ਸੋ ਭਿਯ੍ਯੋ ਭਿਯ੍ਯੋ ਹਟ੍ਠਪਹਟ੍ਠੋ ਹੁਤ੍વਾ ਜਾਤਸ੍ਸਰਂ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਯਥਾਰੁਚਿ ਨ੍ਹਤ੍વਾ ਚ ਪਿવਿਤ੍વਾ ਚ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਦਰਥੋ ਭਿਸਮੁਲ਼ਾਲਪੋਕ੍ਖਰਾਦੀਨਿ ਖਾਦਿਤ੍વਾ ਨੀਲੁਪ੍ਪਲਾਦੀਨਿ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਮਨ੍ਦਾਲવਮੂਲਾਨਿ ਖਨ੍ਧੇ ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰਿਤ੍વਾ ਸਾਟਕਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਉਦਕਸਾਟਕਂ ਆਤਪੇ ਕਤ੍વਾ ਸੀਤਚ੍ਛਾਯਾਯ ਮਨ੍ਦਮਨ੍ਦੇ વਾਤੇ ਪਹਰਨ੍ਤੇ ਨਿਪਨ੍ਨੋવ ‘‘ਅਹੋ ਸੁਖਂ ਅਹੋ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વਦੇਯ੍ਯ, ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਜਾਤਸ੍ਸਰવਨਸਣ੍ਡਸવਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਉਦਕਦਸ੍ਸਨਾ ਹਟ੍ਠਪਹਟ੍ਠਕਾਲੋ વਿਯ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਾਰਮ੍ਮਣੇ ਹਟ੍ਠਪਹਟ੍ਠਾਕਾਰਾ ਪੀਤਿ, ਨ੍ਹਾਯਿਤ੍વਾ ਚ ਪਿવਿਤ੍વਾ ਚ ਸੀਤਚ੍ਛਾਯਾਯ ਮਨ੍ਦਮਨ੍ਦੇ વਾਤੇ ਪਹਰਨ੍ਤੇ ‘‘ਅਹੋ ਸੁਖਂ ਅਹੋ ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਨਿਪਨ੍ਨਕਾਲੋ વਿਯ ਬਲਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਰਸਾਨੁਭવਨਾਕਾਰਸਣ੍ਠਿਤਂ ਸੁਖਂ।
Kaṃ udakaṃ tārenti etthāti kantāraṃ, nirudakamaruṭṭhānaṃ. Vanameva vanantaṃ. Vanacchāyappavesanaudakaparibhogesu viya sukhanti yathā hi puriso mahākantāramaggaṃ paṭipanno ghammapareto tasito pipāsito paṭipathe purisaṃ disvā ‘‘kattha pānīyaṃ atthī’’ti puccheyya, so ‘‘aṭaviṃ uttaritvāva jātassaravanasaṇḍo atthi, tattha gantvā labhissasī’’ti vadeyya, so tassa kathaṃ sutvāva haṭṭhapahaṭṭho bhaveyya, tato gacchanto bhūmiyaṃ patitāni uppaladalanāḷapattādīni disvā suṭṭhutaraṃ haṭṭhapahaṭṭho hutvā gacchanto allavatthe allakese purise passeyya, vanakukkuṭavanamorādīnaṃ saddaṃ suṇeyya, jātassarapariyante jātamaṇijālasadisaṃ nīlavanasaṇḍaṃ passeyya, sare jātāni uppalapadumakumudāni passeyya, acchaṃ vippasannaṃ udakampi passeyya, so bhiyyo bhiyyo haṭṭhapahaṭṭho hutvā jātassaraṃ otaritvā yathāruci nhatvā ca pivitvā ca passaddhadaratho bhisamuḷālapokkharādīni khāditvā nīluppalādīni piḷandhitvā mandālavamūlāni khandhe khipitvā uttaritvā sāṭakaṃ nivāsetvā udakasāṭakaṃ ātape katvā sītacchāyāya mandamande vāte paharante nipannova ‘‘aho sukhaṃ aho sukha’’nti vadeyya, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Tassa hi purisassa jātassaravanasaṇḍasavanato paṭṭhāya yāva udakadassanā haṭṭhapahaṭṭhakālo viya pubbabhāgārammaṇe haṭṭhapahaṭṭhākārā pīti, nhāyitvā ca pivitvā ca sītacchāyāya mandamande vāte paharante ‘‘aho sukhaṃ aho sukha’’nti vadanto nipannakālo viya balappattaṃ ārammaṇarasānubhavanākārasaṇṭhitaṃ sukhaṃ.
ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇਤਿ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਸਮਯੇ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਰਸਾਨੁਭવਨਸਮਯੇ વਨਚ੍ਛਾਯਾਦੀਨਂ ਸવਨਦਸ੍ਸਨਸਮਯੇ ਪਰਿਭੋਗਸਮਯੇ ਚ। ਪਾਕਟਭਾવਤੋਤਿ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਪੀਤਿਸੁਖਾਨਂ વਿਭੂਤਭਾવਤੋ। વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ વਿવੇਕਜਨ੍ਤਿ ਝਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪੀਤਿਸੁਖਸਦ੍ਦਤੋ ਚ ਅਤ੍ਥਿਅਤ੍ਥવਿਸੇਸવਤੋ ਅਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ, ਅਸ੍ਮਿਂ વਾ ਝਾਨੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਕਾਰੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਯਥਾ ਅਰਿਸਸੋਤਿ। ਦੁਤਿਯੇ ਪੀਤਿਸੁਖਮੇવ વਿવੇਕਜਂ, વਿવੇਕਜਂਪੀਤਿਸੁਖਨ੍ਤਿ ਚ ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥਸਮਾਸੋ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਚ ਅਲੋਪੋ ਕਤੋ, ਲੋਪੇ વਾ ਸਤਿ ‘‘વਿવੇਕਜਪੀਤਿਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਪਾਠੋਤਿ ਅਯਂ વਿਸੇਸੋ।
Tasmiṃ tasmiṃ samayeti iṭṭhārammaṇassa paṭilābhasamaye paṭiladdhassa rasānubhavanasamaye vanacchāyādīnaṃ savanadassanasamaye paribhogasamaye ca. Pākaṭabhāvatoti yathākkamaṃ pītisukhānaṃ vibhūtabhāvato. Vivekajaṃpītisukhanti ettha purimasmiṃ atthe vivekajanti jhānaṃ vuttaṃ. Pītisukhasaddato ca atthiatthavisesavato assa jhānassa, asmiṃ vā jhāneti ettha akāro daṭṭhabbo yathā arisasoti. Dutiye pītisukhameva vivekajaṃ, vivekajaṃpītisukhanti ca aññapadatthasamāso paccattaniddesassa ca alopo kato, lope vā sati ‘‘vivekajapītisukha’’nti pāṭhoti ayaṃ viseso.
ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤੋ ਪਠਮਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮਂ ਉਲ੍ਲਿਙ੍ਗੇਤਿ। ‘‘ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾ ਪਠਮ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾਮਤ੍ਤਂ વਾ ਪਠਮਨ੍ਤਿ ਇਦਂ વਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਠਮਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਪਠਮਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ ਨ ਏਕਨ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ। ਚਿਣ੍ਣવਸੀਭਾવੋ ਹਿ ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿਲਾਭੀ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋਪਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਮਤ੍ਥਕਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਆਦਿਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋਪਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤੋਪਿ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਏવਂ ਪੁਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਟ੍ਠੇਨ ਪਨ ਪਠਮਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿਪਿ ਪਠਮਂ। ਤੇਨੇવ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੭੫) ‘‘ਗਣਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬਤਾ ਪਠਮਂ, ਪਠਮਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿਪਿ ਪਠਮ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ ਝਾਪੇਤੀਤਿ ਨੀવਰਣਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ ਦਹਤਿ, વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਪਜਹਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਗੋਚਰਨ੍ਤਿ ਕਸਿਣਾਦਿਆਲਮ੍ਬਨਂ। ਤਨ੍ਤਿ ਤਂ ਗੋਚਰਂ। ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਤੀਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਸਹ ਉਪਚਾਰੇਨਾਤਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨੇਨ। ਕਸਿਣਾਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨਤੋਤਿ ਪਥવੀਕਸਿਣਾਦਿਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਰੂਪਂ વਿਯ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨਤੋ। ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨਤੋਤਿ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਲਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਤਥਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਚ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨਤੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਏਤ੍ਥ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਮਗ੍ਗੋ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਤੀਤਿ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨਕਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਥਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਅવਿਨਾਸਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਅਨਞ੍ਞਥਾਭਾવਤੋ ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવੋ ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸਪਿ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਤਥਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ।
Gaṇanānupubbato paṭhamanti iminā desanākkamaṃ ulliṅgeti. ‘‘Gaṇanānupubbatā paṭhama’’ntipi pāṭho, tatthāpi gaṇanānupubbatāyāti attho, gaṇanānupubbatāmattaṃ vā paṭhamanti idaṃ vacananti attho. Paṭhamaṃ samāpajjatīti paṭhamanti idaṃ pana na ekantalakkhaṇaṃ. Ciṇṇavasībhāvo hi aṭṭhasamāpattilābhī ādito paṭṭhāya matthakaṃ pāpentopi samāpajjituṃ sakkoti, matthakato paṭṭhāya ādiṃ pāpentopi samāpajjituṃ sakkoti, antarantarā okkamantopi sakkoti. Evaṃ pubbuppattiyaṭṭhena pana paṭhamaṃ uppannantipi paṭhamaṃ. Teneva visuddhimagge (visuddhi. 1.75) ‘‘gaṇanānupubbatā paṭhamaṃ, paṭhamaṃ uppannantipi paṭhama’’nti ettakameva vuttaṃ. Paccanīkadhamme jhāpetīti nīvaraṇādipaccanīkadhamme dahati, vikkhambhanavasena pajahatīti attho. Gocaranti kasiṇādiālambanaṃ. Tanti taṃ gocaraṃ. Upanijjhāyatīti passati. Saha upacārenāti saddhiṃ upacārajjhānena. Kasiṇārammaṇūpanijjhāyanatoti pathavīkasiṇādino attano ārammaṇassa rūpaṃ viya cakkhunā upanijjhāyanato. Lakkhaṇūpanijjhāyanatoti yathāsambhavaṃ aniccādilakkhaṇattayassa nibbānadhātuyā tathalakkhaṇassa ca upanijjhāyanato. Tenevāha ‘‘ettha hī’’tiādi. Niccādivipallāsappahānena maggo asammohato aniccādilakkhaṇāni upanijjhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānanti āha ‘‘vipassanāya upanijjhāyanakicca’’ntiādi. Tathalakkhaṇanti avināsadhammassa nibbānassa anaññathābhāvato aviparītasabhāvo tathalakkhaṇaṃ, maggassapi vā nibbānārammaṇato tathalakkhaṇūpanijjhānatā yojetabbā.
વਿਸਦਿਸੋਦਾਹਰਣਂ ਤਾવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਯਥਾ ਸਧਨੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਞ੍ਞੋ ਅਪਦੇਸਾਰਹੋ ਹੋਤੀਤਿ ਧਨਤੋ ਪਰਿਜਨਤੋ ਚ ਅਞ੍ਞੋ ਧਨવਾ ਪਰਿਜਨવਾ ਚ ਪੁਰਿਸੋ ਸਹ ਧਨੇਨ વਤ੍ਤਤਿ ਪਰਿਜਨੇਨ ਚਾਤਿ ਸਧਨੋ ਸਪਰਿਜਨੋਤਿ ਅਪਦੇਸਂ ਅਰਹਤੀਤਿ ਅਪਦੇਸਾਰਹੋ ਹੋਤਿ , ਅਪਦਿਸਿਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੇਨਙ੍ਗੇਸੁ ਏવ ਸੇਨਾਸਮ੍ਮੁਤੀਤਿ ਰਥਾਦਿਸੇਨਙ੍ਗવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾਯ ਸੇਨਾਯ ਅਭਾવੇਪਿ ਰਥੇਹਿ ਪਤ੍ਤੀਹਿ ਚ ਸਹ વਤ੍ਤਨਤੋ ਸਰਥਾ ਸਪਤ੍ਤਿ ਸੇਨਾਤਿ ਰਥਾਦਿਸੇਨਙ੍ਗੇਸੁਯੇવ ਸੇਨਾવੋਹਾਰੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਝਾਨਪਾਠੇ ਅਗ੍ਗਹਿਤਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਗਹਿਤਾਤਿ ਅਨੁਯੋਗਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਅવੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਯੇવਾਤਿ ਏવਂ ਸਰੂਪਤੋ વਿਭਙ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤਾਯੇવ। ਸਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਨ੍ਤਿ ਇਧ ਅવੁਤ੍ਤੇਪੀਤਿ ‘‘ਸਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਰੂਪਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਝਾਨਪਾਠੇ ਅવੁਤ੍ਤੇਪੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਪਨ ਝਾਨਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਹਿਤਾ ਏવ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਯੇਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ । ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯੇਨ વਿਤਕ੍ਕਾਦੀਹਿ ਸਹ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੀਪੇਤੁਂ ਤਸ੍ਸ ਪਕਾਸਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, ਸੋ ਏવ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਤੇਨ ਭਗવਤਾ વਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੫੬੯) ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਕਗ੍ਗਤਾ’’ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੇਨ ਪਕਾਸਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਝਾਨਪਾਠੇ ਅਗ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।
Visadisodāharaṇaṃ tāva dassento āha ‘‘yathā sadhano’’tiādi. Añño apadesāraho hotīti dhanato parijanato ca añño dhanavā parijanavā ca puriso saha dhanena vattati parijanena cāti sadhano saparijanoti apadesaṃ arahatīti apadesāraho hoti , apadisitabbo hotīti vuttaṃ hoti. Senaṅgesu eva senāsammutīti rathādisenaṅgavinimuttāya senāya abhāvepi rathehi pattīhi ca saha vattanato sarathā sapatti senāti rathādisenaṅgesuyeva senāvohāroti attho. Kasmā panettha jhānapāṭhe aggahitā cittekaggatā gahitāti anuyogaṃ sandhāyāha ‘‘avuttattā’’tiādi. Evaṃ vuttāyevāti evaṃ sarūpato vibhaṅge vuttāyeva. Sacittekaggatanti idha avuttepīti ‘‘sacittekaggata’’nti evaṃ sarūpato imasmiṃ jhānapāṭhe avuttepīti attho, sāmaññato pana jhānaggahaṇena gahitā eva. Tenevāha ‘‘yena hī’’tiādi . Idaṃ vuttaṃ hoti – yena vitakkādīhi saha vattabbaṃ, taṃ dhammaṃ dīpetuṃ tassa pakāsanādhippāyena ‘‘savitakkaṃ savicāra’’ntiādinā uddeso kato, so eva adhippāyo tena bhagavatā vibhaṅge (vibha. 569) ‘‘cittassekaggatā’’ti niddisantena pakāsito, tasmā sā jhānapāṭhe aggahitāti na cintetabbanti.
ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਉਪ-ਸਂਸਦ੍ਦਾ ‘‘ਉਪਲਬ੍ਭਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਨਿਰਤ੍ਥਕਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿਂ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤੇਸਂ ਸਾਤ੍ਥਕਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਪਸਮ੍ਪਾਦਯਿਤ੍વਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਤ੍વਾ ਸਾਧੇਤ੍વਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਰਿਯਨ੍ਤਿ ਕਿਰਿਯਂ। વੁਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਾਨਿ। ਏਕਂ ਇਰਿਯਾਪਥਬਾਧਨਂ ਇਰਿਯਾਪਥਨ੍ਤਰੇਹਿ ਰਕ੍ਖਣਂ ਪਾਲਨਂ। ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਚਿਣ੍ਣਤ੍ਤਾ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਚਿਣ੍ਣਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
Upasampajjāti ettha upa-saṃsaddā ‘‘upalabbhatī’’tiādīsu viya niratthakāti dassetuṃ ‘‘upagantvā’’tiādiṃ vatvā puna tesaṃ sātthakabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘upasampādayitvā’’tiādi vuttaṃ, tasmā upasampajjāti ettha patvā sādhetvāti vā attho. Iriyanti kiriyaṃ. Vuttintiādīni tasseva vevacanāni. Ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ iriyāpathantarehi rakkhaṇaṃ pālanaṃ. Sabbabuddhānaṃ āciṇṇattā ānāpānassatikammaṭṭhānameva vuttaṃ. Tañhi sabbabuddhānaṃ āciṇṇanti vadanti.
ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਕਥਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṭhamajjhānakathā niṭṭhitā.
