Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / વિમાનવત્થુ-અટ્ઠકથા • Vimānavatthu-aṭṭhakathā

    ૬. પઠમનાવાવિમાનવણ્ણના

    6. Paṭhamanāvāvimānavaṇṇanā

    સુવણ્ણચ્છદનં નાવન્તિ નાવાવિમાનં. તસ્સ કા ઉપ્પત્તિ? ભગવતિ સાવત્થિયં વિહરન્તે સોળસમત્તા ભિક્ખૂ અઞ્ઞતરસ્મિં ગામકાવાસે વસિત્વા વુત્થવસ્સા ‘‘ભગવન્તં પસ્સિસ્સામ, ધમ્મઞ્ચ સુણિસ્સામા’’તિ સાવત્થિં ઉદ્દિસ્સ ગિમ્હસમયે અદ્ધાનમગ્ગં પટિપન્ના, અન્તરામગ્ગે ચ નિરુદકો કન્તારો, તે ચ તત્થ ઘમ્માભિતત્તા કિલન્તા તસિતા પાનીયં અલભમાના અઞ્ઞતરસ્સ ગામસ્સ અવિદૂરેન ગચ્છન્તિ. તત્થ અઞ્ઞતરા ઇત્થી ઉદકભાજનં ગહેત્વા ઉદકત્થાય ઉદપાનાભિમુખી ગચ્છતિ. અથ તે ભિક્ખૂ તં દિસ્વા ‘‘યત્થાયં ઇત્થી ગચ્છતિ, તત્થ ગતે પાનીયં લદ્ધું સક્કા’’તિ પિપાસાપરેતા તંદિસાભિમુખા ગન્ત્વા ઉદપાનં દિસ્વા તસ્સા અવિદૂરે અટ્ઠંસુ. સા ઇત્થી તતો ઉદકં ગહેત્વા નિવત્તિતુકામા તે ભિક્ખૂ દિસ્વા ‘‘ઇમે અય્યા ઉદકેન અત્થિકા પિપાસિતા’’તિ ઞત્વા ગરુચિત્તીકારં ઉપટ્ઠપેત્વા ઉદકેન નિમન્તેસિ. તે પત્તથવિકતો પરિસ્સાવનં નીહરિત્વા પરિસ્સાવેત્વા યાવદત્થં પાનીયં પિવિત્વા હત્થપાદે સીતલે કત્વા તસ્સા ઇત્થિયા પાનીયદાને અનુમોદનં વત્વા અગમંસુ.

    Suvaṇṇacchadanaṃnāvanti nāvāvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavati sāvatthiyaṃ viharante soḷasamattā bhikkhū aññatarasmiṃ gāmakāvāse vasitvā vutthavassā ‘‘bhagavantaṃ passissāma, dhammañca suṇissāmā’’ti sāvatthiṃ uddissa gimhasamaye addhānamaggaṃ paṭipannā, antarāmagge ca nirudako kantāro, te ca tattha ghammābhitattā kilantā tasitā pānīyaṃ alabhamānā aññatarassa gāmassa avidūrena gacchanti. Tattha aññatarā itthī udakabhājanaṃ gahetvā udakatthāya udapānābhimukhī gacchati. Atha te bhikkhū taṃ disvā ‘‘yatthāyaṃ itthī gacchati, tattha gate pānīyaṃ laddhuṃ sakkā’’ti pipāsāparetā taṃdisābhimukhā gantvā udapānaṃ disvā tassā avidūre aṭṭhaṃsu. Sā itthī tato udakaṃ gahetvā nivattitukāmā te bhikkhū disvā ‘‘ime ayyā udakena atthikā pipāsitā’’ti ñatvā garucittīkāraṃ upaṭṭhapetvā udakena nimantesi. Te pattathavikato parissāvanaṃ nīharitvā parissāvetvā yāvadatthaṃ pānīyaṃ pivitvā hatthapāde sītale katvā tassā itthiyā pānīyadāne anumodanaṃ vatvā agamaṃsu.

    સા તં પુઞ્ઞં હદયે ઠપેત્વા અન્તરન્તરા અનુસ્સરન્તી અપરભાગે કાલં કત્વા તાવતિંસભવને નિબ્બત્તિ. તસ્સા પુઞ્ઞાનુભાવેન કપ્પરુક્ખોપસોભિતં મહન્તં વિમાનં ઉપ્પજ્જિ. તં વિમાનં પરિક્ખિપિત્વા મુત્તજાલરજતવિભૂસિતા વિય સિકતાવકિણ્ણપણ્ડરપુલિનતટા મણિક્ખન્ધનિમ્મલસલિલવાહિની સરિતા. તસ્સા ઉભોસુ તીરેસુ ઉય્યાનવિમાનદ્વારે ચ મહતી પોક્ખરણી પઞ્ચવણ્ણપદુમસણ્ડમણ્ડિતા સહ સુવણ્ણનાવાય નિબ્બત્તિ. સા તત્થ દિબ્બસમ્પત્તિં અનુભવન્તી નાવાય કીળન્તી લળન્તી વિચરતિ. અથેકદિવસં આયસ્મા મહામોગ્ગલ્લાનો દેવચારિકં ચરન્તો તં દેવધીતરં નાવાય કીળન્તિં દિસ્વા તાય કતપુઞ્ઞકમ્મં પુચ્છન્તો –

    Sā taṃ puññaṃ hadaye ṭhapetvā antarantarā anussarantī aparabhāge kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbatti. Tassā puññānubhāvena kapparukkhopasobhitaṃ mahantaṃ vimānaṃ uppajji. Taṃ vimānaṃ parikkhipitvā muttajālarajatavibhūsitā viya sikatāvakiṇṇapaṇḍarapulinataṭā maṇikkhandhanimmalasalilavāhinī saritā. Tassā ubhosu tīresu uyyānavimānadvāre ca mahatī pokkharaṇī pañcavaṇṇapadumasaṇḍamaṇḍitā saha suvaṇṇanāvāya nibbatti. Sā tattha dibbasampattiṃ anubhavantī nāvāya kīḷantī laḷantī vicarati. Athekadivasaṃ āyasmā mahāmoggallāno devacārikaṃ caranto taṃ devadhītaraṃ nāvāya kīḷantiṃ disvā tāya katapuññakammaṃ pucchanto –

    ૪૩.

    43.

    ‘‘સુવણ્ણચ્છદનં નાવં, નારિ આરુય્હ તિટ્ઠસિ;

    ‘‘Suvaṇṇacchadanaṃ nāvaṃ, nāri āruyha tiṭṭhasi;

    ઓગાહસિ પોક્ખરણિં, પદ્મં છિન્દસિ પાણિના.

    Ogāhasi pokkharaṇiṃ, padmaṃ chindasi pāṇinā.

    ૪૪.

    44.

    ‘‘કેન તેતાદિસો વણ્ણો, કેન તે ઇધ મિજ્ઝતિ;

    ‘‘Kena tetādiso vaṇṇo, kena te idha mijjhati;

    ઉપ્પજ્જન્તિ ચ તે ભોગા, યે કેચિ મનસો પિયા.

    Uppajjanti ca te bhogā, ye keci manaso piyā.

    ૪૫.

    45.

    ‘‘પુચ્છામિ તં દેવિ મહાનુભાવે,

    ‘‘Pucchāmi taṃ devi mahānubhāve,

    મનુસ્સભૂતા કિમકાસિ પુઞ્ઞં;

    Manussabhūtā kimakāsi puññaṃ;

    કેનાસિ એવં જલિતાનુભાવા,

    Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā,

    વણ્ણો ચ તે સબ્બદિસા પભાસતી’’તિ. – આહ;

    Vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti. – āha;

    તતો થેરેન પુટ્ઠાય દેવતાય વિસ્સજ્જિતાકારં દસ્સેતું સઙ્ગીતિકારેહિ –

    Tato therena puṭṭhāya devatāya vissajjitākāraṃ dassetuṃ saṅgītikārehi –

    ૪૬.

    46.

    ‘‘સા દેવતા અત્તમના, મોગ્ગલ્લાનેન પુચ્છિતા;

    ‘‘Sā devatā attamanā, moggallānena pucchitā;

    પઞ્હં પુટ્ઠા વિયાકાસિ, યસ્સ કમ્મસ્સિદં ફલ’’ન્તિ. –

    Pañhaṃ puṭṭhā viyākāsi, yassa kammassidaṃ phala’’nti. –

    અયં ગાથા વુત્તા.

    Ayaṃ gāthā vuttā.

    ૪૭.

    47.

    ‘‘અહં મનુસ્સેસુ મનુસ્સભૂતા, પુરિમાય જાતિયા મનુસ્સલોકે;

    ‘‘Ahaṃ manussesu manussabhūtā, purimāya jātiyā manussaloke;

    દિસ્વાન ભિક્ખૂ તસિતે કિલન્તે, ઉટ્ઠાય પાતું ઉદકં અદાસિં.

    Disvāna bhikkhū tasite kilante, uṭṭhāya pātuṃ udakaṃ adāsiṃ.

    ૪૮.

    48.

    ‘‘યો વે કિલન્તાન પિપાસિતાનં, ઉટ્ઠાય પાતું ઉદકં દદાતિ;

    ‘‘Yo ve kilantāna pipāsitānaṃ, uṭṭhāya pātuṃ udakaṃ dadāti;

    સીતોદકા તસ્સ ભવન્તિ નજ્જો, પહૂતમલ્યા બહુપુણ્ડરીકા.

    Sītodakā tassa bhavanti najjo, pahūtamalyā bahupuṇḍarīkā.

    ૪૯.

    49.

    ‘‘તં આપગા અનુપરિયન્તિ સબ્બદા, સીતોદકા વાલુકસન્થતા નદી;

    ‘‘Taṃ āpagā anupariyanti sabbadā, sītodakā vālukasanthatā nadī;

    અમ્બા ચ સાલા તિલકા ચ જમ્બુયો, ઉદ્દાલકા પાટલિયો ચ ફુલ્લા.

    Ambā ca sālā tilakā ca jambuyo, uddālakā pāṭaliyo ca phullā.

    ૫૦.

    50.

    ‘‘તંભૂમિભાગેહિ ઉપેતરૂપં, વિમાનસેટ્ઠં ભુસ સોભમાનં;

    ‘‘Taṃbhūmibhāgehi upetarūpaṃ, vimānaseṭṭhaṃ bhusa sobhamānaṃ;

    તસ્સીધ કમ્મસ્સ અયં વિપાકો, એતાદિસં પુઞ્ઞકતા લભન્તિ.

    Tassīdha kammassa ayaṃ vipāko, etādisaṃ puññakatā labhanti.

    ૫૧.

    51.

    ‘‘તેન મેતાદિસો વણ્ણો, તેન મે ઇધ મિજ્ઝતિ;

    ‘‘Tena metādiso vaṇṇo, tena me idha mijjhati;

    ઉપ્પજ્જન્તિ ચ મે ભોગા, યે કેચિ મનસો પિયા.

    Uppajjanti ca me bhogā, ye keci manaso piyā.

    ૫૨.

    52.

    ‘‘અક્ખામિ તે ભિક્ખુ મહાનુભાવ, મનુસ્સભૂતા યમકાસિ પુઞ્ઞં;

    ‘‘Akkhāmi te bhikkhu mahānubhāva, manussabhūtā yamakāsi puññaṃ;

    તેનમ્હિ એવં જલિતાનુભાવા, વણ્ણો ચ મે સબ્બદિસા પભાસતી’’તિ. –

    Tenamhi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. –

    અયં દેવતાય વિસ્સજ્જિતાકારો.

    Ayaṃ devatāya vissajjitākāro.

    ૪૩. તત્થ સુવણ્ણચ્છદનન્તિ વિચિત્તભિત્તિવિરચનેહિ રત્તસુવણ્ણમયેહિ ઉભોહિ પસ્સેહિ પટિચ્છાદિતબ્ભન્તરતાય ચેવ નાનારતનસમુજ્જલિતેન કનકમયાલઙ્કારેન ઉપરિ છાદિતતાય ચ સુવણ્ણચ્છદનં. નાવન્તિ પોતં. સો હિ ઓરતો પારં પવતિ ગચ્છતીતિ પોતો, સત્તે નેતીતિ નાવાતિ ચ વુચ્ચતિ. નારીતિ તસ્સા દેવધીતાય આલપનં. નરતિ નેતીતિ નરો, પુરિસો. યથા હિ પઠમપકતિભૂતો સત્તો ઇતરાય પકતિયા સેટ્ઠત્થેન પુરિ સેતીતિ ‘‘પુરિસો’’તિ વુચ્ચતિ, એવં નયનટ્ઠેન ‘‘નરો’’તિ. પુત્તભાતુભૂતોપિ હિ પુગ્ગલો માતુજેટ્ઠભગિનીનં પિતુટ્ઠાને તિટ્ઠતિ, પગેવ ભત્તુભૂતો. નરસ્સ એસાતિ નારી, અયઞ્ચ સમઞ્ઞા મનુસ્સિત્થીસુ પવત્તા રુળ્હિવસેન ઇતરાસુપિ તથા વુચ્ચતિ. ઓગાહસિ પોક્ખરણિન્તિ સતિપિ રત્તુપ્પલનીલુપ્પલાદિકે બહુવિધે રતનમયે જલજકુસુમે પોક્ખરસઙ્ખાતાનં દિબ્બપદુમાનં તત્થ યેભુય્યેન અત્થિતાય ‘‘પોક્ખરણી’’તિ લદ્ધનામં દિબ્બસરં જલવિહારરતિયા અનુપવિસસિ . પદ્મં છિન્દસિ પાણિનાતિ રજતમયનાળં પદુમરાગરતનમયપત્તસઙ્ઘાતં કનકમયકણ્ણિકાકિઞ્જક્ખકેસરં દિબ્બકમલં લીલારવિન્દં કત્તુકામતાય તવ હત્થેન ભઞ્જસિ.

    43. Tattha suvaṇṇacchadananti vicittabhittiviracanehi rattasuvaṇṇamayehi ubhohi passehi paṭicchāditabbhantaratāya ceva nānāratanasamujjalitena kanakamayālaṅkārena upari chāditatāya ca suvaṇṇacchadanaṃ. Nāvanti potaṃ. So hi orato pāraṃ pavati gacchatīti poto, satte netīti nāvāti ca vuccati. Nārīti tassā devadhītāya ālapanaṃ. Narati netīti naro, puriso. Yathā hi paṭhamapakatibhūto satto itarāya pakatiyā seṭṭhatthena puri setīti ‘‘puriso’’ti vuccati, evaṃ nayanaṭṭhena ‘‘naro’’ti. Puttabhātubhūtopi hi puggalo mātujeṭṭhabhaginīnaṃ pituṭṭhāne tiṭṭhati, pageva bhattubhūto. Narassa esāti nārī, ayañca samaññā manussitthīsu pavattā ruḷhivasena itarāsupi tathā vuccati. Ogāhasi pokkharaṇinti satipi rattuppalanīluppalādike bahuvidhe ratanamaye jalajakusume pokkharasaṅkhātānaṃ dibbapadumānaṃ tattha yebhuyyena atthitāya ‘‘pokkharaṇī’’ti laddhanāmaṃ dibbasaraṃ jalavihāraratiyā anupavisasi . Padmaṃ chindasi pāṇināti rajatamayanāḷaṃ padumarāgaratanamayapattasaṅghātaṃ kanakamayakaṇṇikākiñjakkhakesaraṃ dibbakamalaṃ līlāravindaṃ kattukāmatāya tava hatthena bhañjasi.

    ૪૭. તસિતેતિ પિપાસિતે. કિલન્તેતિ તાય પિપાસાય અદ્ધાનપરિસ્સમેન ચ કિલન્તકાયે. ઉટ્ઠાયાતિ ઉટ્ઠાનવીરિયં કત્વા, આલસિયં અનાપજ્જિત્વાતિ અત્થો.

    47.Tasiteti pipāsite. Kilanteti tāya pipāsāya addhānaparissamena ca kilantakāye. Uṭṭhāyāti uṭṭhānavīriyaṃ katvā, ālasiyaṃ anāpajjitvāti attho.

    ૪૮. યો વેતિઆદિના યથા અહં, એવં અઞ્ઞેપિ આયતનગતેન ઉદકદાનપુઞ્ઞેન એતાદિસં ફલં પટિલભન્તીતિ દિટ્ઠેન અદિટ્ઠસ્સ અનુમાનવિધિં દસ્સેન્તી થેરેન પુટ્ઠમત્થં સાધારણતો વિસ્સજ્જેતિ. તત્થ તસ્સાતિ ન્તિ ચ યથાવુત્તપુઞ્ઞકારિનં પચ્ચામસતિ.

    48.Yo vetiādinā yathā ahaṃ, evaṃ aññepi āyatanagatena udakadānapuññena etādisaṃ phalaṃ paṭilabhantīti diṭṭhena adiṭṭhassa anumānavidhiṃ dassentī therena puṭṭhamatthaṃ sādhāraṇato vissajjeti. Tattha tassāti tanti ca yathāvuttapuññakārinaṃ paccāmasati.

    ૪૯. અનુપરિયન્તીતિ અનુરૂપવસેન પરિક્ખિપન્તિ. તસ્સ વસનટ્ઠાનપરિક્ખિપનેન સોપિ પરિક્ખિત્તો નામ હોતિ. તિલકાતિ બન્ધુજીવકપુપ્ફસદિસપુપ્ફા એકા રુક્ખજાતિ. ઉદ્દાલકાતિ વાતઘાતકા, યે ‘‘રાજરુક્ખા’’તિપિ વુચ્ચન્તિ.

    49.Anupariyantīti anurūpavasena parikkhipanti. Tassa vasanaṭṭhānaparikkhipanena sopi parikkhitto nāma hoti. Tilakāti bandhujīvakapupphasadisapupphā ekā rukkhajāti. Uddālakāti vātaghātakā, ye ‘‘rājarukkhā’’tipi vuccanti.

    ૫૦. તંભૂમિભાગેહીતિ તાદિસેહિ ભૂમિભાગેહિ, યથાવુત્તપોક્ખરણીનદીઉય્યાનવન્તેહિ ભૂમિપદેસેહીતિ અત્થો. ઉપેતરૂપન્તિ પાસંસિયભાવેન ઉપેતં, તેસં પોક્ખરણીઆદીનં વસેન રમણીયસન્નિવેસન્તિ વુત્તં હોતિ. ભુસ સોભમાનન્તિ ભુસં અતિવિય વિરોચમાનં વિમાનસેટ્ઠં લભન્તીતિ યોજના. સેસં વુત્તનયમેવાતિ.

    50.Taṃbhūmibhāgehīti tādisehi bhūmibhāgehi, yathāvuttapokkharaṇīnadīuyyānavantehi bhūmipadesehīti attho. Upetarūpanti pāsaṃsiyabhāvena upetaṃ, tesaṃ pokkharaṇīādīnaṃ vasena ramaṇīyasannivesanti vuttaṃ hoti. Bhusa sobhamānanti bhusaṃ ativiya virocamānaṃ vimānaseṭṭhaṃ labhantīti yojanā. Sesaṃ vuttanayamevāti.

    પઠમનાવાવિમાનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Paṭhamanāvāvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / વિમાનવત્થુપાળિ • Vimānavatthupāḷi / ૬. પઠમનાવાવિમાનવત્થુ • 6. Paṭhamanāvāvimānavatthu


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact