Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ભિક્ખુનીવિભઙ્ગવણ્ણના
Bhikkhunīvibhaṅgavaṇṇanā
૧. પારાજિકકણ્ડં (ભિક્ખુનીવિભઙ્ગવણ્ણના)
1. Pārājikakaṇḍaṃ (bhikkhunīvibhaṅgavaṇṇanā)
૧. પઠમપારાજિકસિક્ખાપદવણ્ણના
1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
૬૫૬. ભિક્ખુનીવિભઙ્ગે યોતિ યો ભિક્ખુનીનં વિભઙ્ગો. મિગારનત્તાતિ મજ્ઝપદલોપેનેતં વુત્તન્તિ આહ ‘‘મિગારમાતુયા પન નત્તા હોતી’’તિ. મિગારમાતાતિ વિસાખાયેતં અધિવચનં. નવકમ્માધિટ્ઠાયિકન્તિ નવકમ્મસંવિધાયિકં. બ્યઞ્જનાનં પટિવિજ્ઝિતબ્બો આકારો નાતિગમ્ભીરો, યથાસુતં ધારણમેવ તત્થ કરણીયન્તિ સતિયા બ્યાપારો અધિકો, પઞ્ઞા તત્થ ગુણીભૂતાતિ વુત્તં ‘‘સતિપુબ્બઙ્ગમાય પઞ્ઞાયા’’તિ. સતિ પુબ્બઙ્ગમા એતિસ્સાતિ સતિપુબ્બઙ્ગમા. પુબ્બઙ્ગમતા ચેત્થ પધાનભાવો ‘‘મનોપુબ્બઙ્ગમા’’તિઆદીસુ વિય. અત્થગ્ગહણે પન પઞ્ઞાય બ્યાપારો અધિકો પટિવિજ્ઝિતબ્બસ્સ અત્થસ્સ અતિગમ્ભીરત્તાતિ આહ ‘‘પઞ્ઞાપુબ્બઙ્ગમાય સતિયા’’તિ. આલસિયવિરહિતાતિ કોસજ્જરહિતા. યથા અઞ્ઞા કુસીતા નિસિન્નટ્ઠાને નિસિન્નાવ હોન્તિ, ઠિતટ્ઠાને ઠિતાવ, એવં અહુત્વા વિપ્ફારિકેન ચિત્તેન સબ્બકિચ્ચં નિપ્ફાદેતિ.
656. Bhikkhunīvibhaṅge yoti yo bhikkhunīnaṃ vibhaṅgo. Migāranattāti majjhapadalopenetaṃ vuttanti āha ‘‘migāramātuyā pana nattā hotī’’ti. Migāramātāti visākhāyetaṃ adhivacanaṃ. Navakammādhiṭṭhāyikanti navakammasaṃvidhāyikaṃ. Byañjanānaṃ paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro, yathāsutaṃ dhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtāti vuttaṃ ‘‘satipubbaṅgamāya paññāyā’’ti. Sati pubbaṅgamā etissāti satipubbaṅgamā. Pubbaṅgamatā cettha padhānabhāvo ‘‘manopubbaṅgamā’’tiādīsu viya. Atthaggahaṇe pana paññāya byāpāro adhiko paṭivijjhitabbassa atthassa atigambhīrattāti āha ‘‘paññāpubbaṅgamāya satiyā’’ti. Ālasiyavirahitāti kosajjarahitā. Yathā aññā kusītā nisinnaṭṭhāne nisinnāva honti, ṭhitaṭṭhāne ṭhitāva, evaṃ ahutvā vipphārikena cittena sabbakiccaṃ nipphādeti.
સબ્બા ભિક્ખુનિયો સત્થુલદ્ધૂપસમ્પદા સઙ્ઘતો લદ્ધૂપસમ્પદાતિ દુવિધા. ગરુધમ્મપઅગ્ગહણેન હિ લદ્ધૂપસમ્પદા મહાપજાપતિગોતમી સત્થુસન્તિકાવ લદ્ધૂપસમ્પદત્તા સત્થુલદ્ધૂપસમ્પદા નામ. સેસા સબ્બાપિ સઙ્ઘતો લદ્ધૂપસમ્પદા. તાપિ એકતોઉપસમ્પન્ના ઉભતોઉપસમ્પન્નાતિ દુવિધા. તત્થ યા તા મહાપજાપતિગોતમિયા સદ્ધિં નિક્ખન્તા પઞ્ચસતા સાકિયાનિયો, તા એકતોઉપસમ્પન્ના ભિક્ખુસઙ્ઘતો એવ લદ્ધૂપસમ્પદત્તા, ઇતરા ઉભતોઉપસમ્પન્ના ઉભતોસઙ્ઘે ઉપસમ્પન્નત્તા. એહિભિક્ખુનીભાવેન ઉપસમ્પન્ના પન ભિક્ખુનિયો ન સન્તિ તાસં તથા ઉપસમ્પદાય અભાવતો. યદિ એવં ‘‘એહિ ભિક્ખુની’’તિ ઇધ કસ્મા વુત્તન્તિ? દેસનાય સોતપતિતભાવતો. અયઞ્હિ સોતપતિતતા નામ કત્થચિ લબ્ભમાનસ્સપિ અગ્ગહણેન હોતિ, યથા અભિધમ્મે મનોધાતુનિદ્દેસે (ધ॰ સ॰ ૧૬૦-૧૬૧) લબ્ભમાનમ્પિ ઝાનઙ્ગં પઞ્ચવિઞ્ઞાણસોતે પતિતાય ન ઉદ્ધટં કત્થચિ દેસનાય અસમ્ભવતો, યથા તત્થેવ વત્થુનિદ્દેસે (ધ॰ સ॰ ૯૮૪ આદયો) હદયવત્થુ. કત્થચિ અલબ્ભમાનસ્સપિ ગહણવસેન યથાઠિતકપ્પીનિદ્દેસે. યથાહ –
Sabbā bhikkhuniyo satthuladdhūpasampadā saṅghato laddhūpasampadāti duvidhā. Garudhammapaaggahaṇena hi laddhūpasampadā mahāpajāpatigotamī satthusantikāva laddhūpasampadattā satthuladdhūpasampadā nāma. Sesā sabbāpi saṅghato laddhūpasampadā. Tāpi ekatoupasampannā ubhatoupasampannāti duvidhā. Tattha yā tā mahāpajāpatigotamiyā saddhiṃ nikkhantā pañcasatā sākiyāniyo, tā ekatoupasampannā bhikkhusaṅghato eva laddhūpasampadattā, itarā ubhatoupasampannā ubhatosaṅghe upasampannattā. Ehibhikkhunībhāvena upasampannā pana bhikkhuniyo na santi tāsaṃ tathā upasampadāya abhāvato. Yadi evaṃ ‘‘ehi bhikkhunī’’ti idha kasmā vuttanti? Desanāya sotapatitabhāvato. Ayañhi sotapatitatā nāma katthaci labbhamānassapi aggahaṇena hoti, yathā abhidhamme manodhātuniddese (dha. sa. 160-161) labbhamānampi jhānaṅgaṃ pañcaviññāṇasote patitāya na uddhaṭaṃ katthaci desanāya asambhavato, yathā tattheva vatthuniddese (dha. sa. 984 ādayo) hadayavatthu. Katthaci alabbhamānassapi gahaṇavasena yathāṭhitakappīniddese. Yathāha –
‘‘કતમો ચ પુગ્ગલો ઠિતકપ્પી? અયઞ્ચ પુગ્ગલો સોતાપત્તિફલસચ્છિકિરિયાય પટિપન્નો અસ્સ, કપ્પસ્સ ચ ઉડ્ડય્હનવેલા અસ્સ, નેવ તાવ કપ્પો ઉડ્ડય્હેય્ય, યાવાયં પુગ્ગલો ન સોતાપત્તિફલં સચ્છિકરેય્યા’’તિ (પુ॰ પ॰ ૧૭).
‘‘Katamo ca puggalo ṭhitakappī? Ayañca puggalo sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno assa, kappassa ca uḍḍayhanavelā assa, neva tāva kappo uḍḍayheyya, yāvāyaṃ puggalo na sotāpattiphalaṃ sacchikareyyā’’ti (pu. pa. 17).
એવમિધાપિ અલબ્ભમાનગહણવસેન વેદિતબ્બં. પરિકપ્પવચનઞ્હેતં ‘‘સચે ભગવા ભિક્ખુનીભાવયોગ્યં કઞ્ચિ માતુગામં ‘એહિ ભિક્ખુની’તિ વદેય્ય, એવં ભિક્ખુનીભાવો સિયા’’તિ.
Evamidhāpi alabbhamānagahaṇavasena veditabbaṃ. Parikappavacanañhetaṃ ‘‘sace bhagavā bhikkhunībhāvayogyaṃ kañci mātugāmaṃ ‘ehi bhikkhunī’ti vadeyya, evaṃ bhikkhunībhāvo siyā’’ti.
કસ્મા પન ભગવા એવં ન કથેસીતિ? તથા કતાધિકારાનં અભાવતો. યે પન ‘‘અનાસન્નાસન્નિહિતભાવતો’’તિ કારણં વત્વા ‘‘ભિક્ખૂ એવ હિ સત્થુ આસન્નચારિનો સદા સન્નિહિતા ચ હોન્તિ, તસ્મા તે એવ ‘એહિભિક્ખૂ’તિ વત્તબ્બતં અરહન્તિ, ન ભિક્ખુનિયો’’તિ વદન્તિ, તં તેસં મતિમત્તં સત્થુ આસન્નદૂરભાવસ્સ ભબ્બાભબ્બભાવસિદ્ધત્તા. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા –
Kasmā pana bhagavā evaṃ na kathesīti? Tathā katādhikārānaṃ abhāvato. Ye pana ‘‘anāsannāsannihitabhāvato’’ti kāraṇaṃ vatvā ‘‘bhikkhū eva hi satthu āsannacārino sadā sannihitā ca honti, tasmā te eva ‘ehibhikkhū’ti vattabbataṃ arahanti, na bhikkhuniyo’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ satthu āsannadūrabhāvassa bhabbābhabbabhāvasiddhattā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘સઙ્ઘાટિકણ્ણે ચેપિ મે, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ગહેત્વા પિટ્ઠિતો પિટ્ઠિતો અનુબન્ધો અસ્સ પાદે પાદં નિક્ખિપન્તો, સો ચ હોતિ અભિજ્ઝાલુ કામેસુ તિબ્બસારાગો બ્યાપન્નચિત્તો પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પો મુટ્ઠસ્સતિ અસમ્પજાનો અસમાહિતો વિબ્ભન્તચિત્તો પાકતિન્દ્રિયો, અથ ખો સો આરકાવ મય્હં, અહઞ્ચ તસ્સ. તં કિસ્સ હેતુ? ધમ્મઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ન પસ્સતિ, ધમ્મં અપસ્સન્તો ન મં પસ્સતિ. યોજનસતે ચેપિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિહરેય્ય, સો ચ હોતિ અનભિજ્ઝાલુ કામેસુ ન તિબ્બસારાગો અબ્યાપન્નચિત્તો અપ્પદુટ્ઠમનસઙ્કપ્પો ઉપટ્ઠિતસ્સતિ સમ્પજાનો સમાહિતો એકગ્ગચિત્તો સંવુતિન્દ્રિયો, અથ ખો સો સન્તિકેવ મય્હં, અહઞ્ચ તસ્સ. તં કિસ્સ હેતુ? ધમ્મઞ્હિ સો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ પસ્સતિ, ધમ્મં પસ્સન્તો મં પસ્સતી’’તિ (ઇતિવુ॰ ૯૨).
‘‘Saṅghāṭikaṇṇe cepi me, bhikkhave, bhikkhu gahetvā piṭṭhito piṭṭhito anubandho assa pāde pādaṃ nikkhipanto, so ca hoti abhijjhālu kāmesu tibbasārāgo byāpannacitto paduṭṭhamanasaṅkappo muṭṭhassati asampajāno asamāhito vibbhantacitto pākatindriyo, atha kho so ārakāva mayhaṃ, ahañca tassa. Taṃ kissa hetu? Dhammañhi so, bhikkhave, bhikkhu na passati, dhammaṃ apassanto na maṃ passati. Yojanasate cepi so, bhikkhave, bhikkhu vihareyya, so ca hoti anabhijjhālu kāmesu na tibbasārāgo abyāpannacitto appaduṭṭhamanasaṅkappo upaṭṭhitassati sampajāno samāhito ekaggacitto saṃvutindriyo, atha kho so santikeva mayhaṃ, ahañca tassa. Taṃ kissa hetu? Dhammañhi so, bhikkhave, bhikkhu passati, dhammaṃ passanto maṃ passatī’’ti (itivu. 92).
તસ્મા અકારણં દેસતો સત્થુ આસન્નાનાસન્નતા. અકતાધિકારતાય પન ભિક્ખુનીનં એહિભિક્ખુનૂપસમ્પદાય અયોગ્યતા વેદિતબ્બા.
Tasmā akāraṇaṃ desato satthu āsannānāsannatā. Akatādhikāratāya pana bhikkhunīnaṃ ehibhikkhunūpasampadāya ayogyatā veditabbā.
યદિ એવં યં તં થેરીગાથાસુ ભદ્દાય કુણ્ડલકેસાય વુત્તં –
Yadi evaṃ yaṃ taṃ therīgāthāsu bhaddāya kuṇḍalakesāya vuttaṃ –
‘‘નિહચ્ચ જાણું વન્દિત્વા, સમ્મુખા અઞ્જલિં અકં;
‘‘Nihacca jāṇuṃ vanditvā, sammukhā añjaliṃ akaṃ;
એહિ ભદ્દેતિ મં અવચ, સા મે આસૂપસમ્પદા’’તિ. (થેરીગા॰ ૧૦૯);
Ehi bhaddeti maṃ avaca, sā me āsūpasampadā’’ti. (therīgā. 109);
તથા અપદાનેપિ –
Tathā apadānepi –
‘‘આયાચિતો તદા આહ, એહિ ભદ્દેતિ નાયકો;
‘‘Āyācito tadā āha, ehi bhaddeti nāyako;
તદાહં ઉપસમ્પન્ના, પરિત્તં તોયમદ્દસ’’ન્તિ. (અપ॰ થેરી ૨.૩.૪૪);
Tadāhaṃ upasampannā, parittaṃ toyamaddasa’’nti. (apa. therī 2.3.44);
તં કથન્તિ? નયિદં એહિભિક્ખુનીભાવેન ઉપસમ્પદં સન્ધાય વુત્તં, ઉપસમ્પદાય પન હેતુભાવતો ‘‘યા સત્થુ આણત્તિ, સા મે આસૂપસમ્પદા’’તિ વુત્તા. તથા હિ વુત્તં અટ્ઠકથાયં (થેરીગા॰ અટ્ઠ॰ ૧૧૧) ‘‘એહિ ભદ્દે ભિક્ખુનુપસ્સયં ગન્ત્વા ભિક્ખુનીનં સન્તિકે પબ્બજ ઉપસમ્પજ્જસ્સૂતિ મં અવચ આણાપેસિ, સા સત્થુ આણા મય્હં ઉપસમ્પદાય કારણત્તા ઉપસમ્પદા આસિ અહોસી’’તિ. અપદાનગાથાયમ્પિ એવમેવ અત્થો ગહેતબ્બો. તસ્મા ભિક્ખુનીનં એહિભિક્ખુનૂપસમ્પદા નત્થિયેવાતિ નિટ્ઠમેત્થ ગન્તબ્બં. યથા ચેતં સોતપતિતવસેન ‘‘એહિ ભિક્ખુની’’તિ વુત્તં, એવં ‘‘તીહિ સરણગમનેહિ ઉપસમ્પન્નાતિ ભિક્ખુની’’તિ ઇદમ્પિ સોતપતિતવસેનેવ વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં સરણગમનૂપસમ્પદાયપિ ભિક્ખુનીનં અસમ્ભવતો.
Taṃ kathanti? Nayidaṃ ehibhikkhunībhāvena upasampadaṃ sandhāya vuttaṃ, upasampadāya pana hetubhāvato ‘‘yā satthu āṇatti, sā me āsūpasampadā’’ti vuttā. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ (therīgā. aṭṭha. 111) ‘‘ehi bhadde bhikkhunupassayaṃ gantvā bhikkhunīnaṃ santike pabbaja upasampajjassūti maṃ avaca āṇāpesi, sā satthu āṇā mayhaṃ upasampadāya kāraṇattā upasampadā āsi ahosī’’ti. Apadānagāthāyampi evameva attho gahetabbo. Tasmā bhikkhunīnaṃ ehibhikkhunūpasampadā natthiyevāti niṭṭhamettha gantabbaṃ. Yathā cetaṃ sotapatitavasena ‘‘ehi bhikkhunī’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘tīhi saraṇagamanehi upasampannāti bhikkhunī’’ti idampi sotapatitavaseneva vuttanti daṭṭhabbaṃ saraṇagamanūpasampadāyapi bhikkhunīnaṃ asambhavato.
૬૫૯. ભિક્ખુવિભઙ્ગે ‘‘કાયસંસગ્ગં સાદિયેય્યા’’તિ અવત્વા ‘‘સમાપજ્જેય્યા’’તિ વુત્તત્તા ‘‘ભિક્ખુ આપત્તિયા ન કારેતબ્બો’’તિ વુત્તં. તબ્બહુલનયેનાતિ કિરિયાસમુટ્ઠાનસ્સેવ બહુલભાવતો. દિસ્સતિ હિ તબ્બહુલનયેન તબ્બોહારો યથા ‘‘બ્રાહ્મણગામો’’તિ. બ્રાહ્મણગામેપિ હિ અન્તમસો રજકાદીનિ પઞ્ચ કુલાનિ સન્તિ. સાતિ કિરિયાસમુટ્ઠાનતા.
659. Bhikkhuvibhaṅge ‘‘kāyasaṃsaggaṃ sādiyeyyā’’ti avatvā ‘‘samāpajjeyyā’’ti vuttattā ‘‘bhikkhu āpattiyā na kāretabbo’’ti vuttaṃ. Tabbahulanayenāti kiriyāsamuṭṭhānasseva bahulabhāvato. Dissati hi tabbahulanayena tabbohāro yathā ‘‘brāhmaṇagāmo’’ti. Brāhmaṇagāmepi hi antamaso rajakādīni pañca kulāni santi. Sāti kiriyāsamuṭṭhānatā.
૬૬૨. તથેવાતિ કાયસંસગ્ગરાગેન અવસ્સુતોયેવાતિ અત્થો. સેસમેત્થ ઉત્તાનમેવ.
662.Tathevāti kāyasaṃsaggarāgena avassutoyevāti attho. Sesamettha uttānameva.
પઠમપારાજિકસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / ભિક્ખુનીવિભઙ્ગ • Bhikkhunīvibhaṅga / ૧. પઠમપારાજિકં • 1. Paṭhamapārājikaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ભિક્ખુનીવિભઙ્ગ-અટ્ઠકથા • Bhikkhunīvibhaṅga-aṭṭhakathā / ૧. પઠમપારાજિકસિક્ખાપદવણ્ણના • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / ૧. પઠમપારાજિકસિક્ખાપદવણ્ણના • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / ૧. ઉબ્ભજાણુમણ્ડલિકસિક્ખાપદવણ્ણના • 1. Ubbhajāṇumaṇḍalikasikkhāpadavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૧. પઠમપારાજિકસિક્ખાપદં • 1. Paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ