| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / કઙ્ખાવિતરણી-અભિનવ-ટીકા • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
૫. પઠમસહસેય્યસિક્ખાપદવણ્ણના
5. Paṭhamasahaseyyasikkhāpadavaṇṇanā
ઇધ ‘‘ભિક્ખું ઠપેત્વા અવસેસો અનુપસમ્પન્નો નામા’’તિ (પાચિ॰ ૫૨) વચનતો તિરચ્છાનગતોપિ અનુપસમ્પન્નોયેવ, સો ચ ખો ન સબ્બો, મેથુનધમ્માપત્તિયા વત્થુભૂતોવાતિ આહ ‘‘અન્તમસો’’તિઆદિ. તસ્સ ચ પરિચ્છેદો મેથુનધમ્માપત્તિયા વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો. દિરત્તતિરત્તન્તિ એત્થ દિરત્તવચનેન ન કોચિ વિસેસત્થો લબ્ભતિ, કેવલં લોકવોહારવસેન બ્યઞ્જનસિલિટ્ઠતાય, મુખારુળ્હતાય એવં વુત્તન્તિ વેદિતબ્બં. દ્વિન્નં વા તિણ્ણં વા રત્તીનન્તિ પન વચનત્થમત્તદસ્સનત્થં વુત્તં, નિરન્તરતિરત્તદસ્સનત્થં વા દિરત્તગ્ગહણં કતન્તિ દટ્ઠબ્બં. સહસેય્યન્તિ એકતો સેય્યં. સેય્યાતિ ચ કાયપ્પસારણસઙ્ખાતં સયનમ્પિ વુચ્ચતિ ‘‘સયનં સેય્યા’’તિ કત્વા, યસ્મિં સેનાસને સયન્તિ, તમ્પિ ‘‘સયન્તિ એત્થાતિ સેય્યા’’તિ કત્વા. તદુભયમ્પિ ઇધ સામઞ્ઞેન, એકસેસનયેન વા ગહિતન્તિ આહ ‘‘સબ્બચ્છન્નપરિચ્છન્ને’’તિઆદિ.
Idha ‘‘bhikkhuṃ ṭhapetvā avaseso anupasampanno nāmā’’ti (pāci. 52) vacanato tiracchānagatopi anupasampannoyeva, so ca kho na sabbo, methunadhammāpattiyā vatthubhūtovāti āha ‘‘antamaso’’tiādi. Tassa ca paricchedo methunadhammāpattiyā vuttanayeneva veditabbo. Dirattatirattanti ettha dirattavacanena na koci visesattho labbhati, kevalaṃ lokavohāravasena byañjanasiliṭṭhatāya, mukhāruḷhatāya evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Dvinnaṃ vā tiṇṇaṃ vā rattīnanti pana vacanatthamattadassanatthaṃ vuttaṃ, nirantaratirattadassanatthaṃ vā dirattaggahaṇaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Sahaseyyanti ekato seyyaṃ. Seyyāti ca kāyappasāraṇasaṅkhātaṃ sayanampi vuccati ‘‘sayanaṃ seyyā’’ti katvā, yasmiṃ senāsane sayanti, tampi ‘‘sayanti etthāti seyyā’’ti katvā. Tadubhayampi idha sāmaññena, ekasesanayena vā gahitanti āha ‘‘sabbacchannaparicchanne’’tiādi.
તત્થ યં સેનાસનં ઉપરિ પઞ્ચહિ છદનેહિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૫૧), અઞ્ઞેન વા કેનચિ અન્તમસો વત્થેનાપિ સબ્બમેવ પરિચ્છન્નં, ભૂમિતો પટ્ઠાય યાવ છદનં આહચ્ચ, અનાહચ્ચાપિ વા સબ્બન્તિમેન પરિયાયેન દિયડ્ઢહત્થુબ્બેધેન પાકારેન વા અઞ્ઞેન વા કેનચિ અન્તમસો વત્થેનાપિ પરિક્ખિત્તં, ઇદં સબ્બચ્છન્નસબ્બપરિચ્છન્નં નામ. યસ્સ પન ઉપરિ બહુતરં ઠાનં છન્નં, અપ્પં અચ્છન્નં, સમન્તતો ચ બહુતરં પરિક્ખિત્તં, અપ્પં અપરિક્ખિત્તં, ઇદં યેભુય્યેન છન્નં યેભુય્યેન પરિચ્છન્નં નામ. તસ્મિં સબ્બચ્છન્નપરિચ્છન્ને, યેભુય્યેન છન્નપરિચ્છન્ને વા.
Tattha yaṃ senāsanaṃ upari pañcahi chadanehi (pāci. aṭṭha. 51), aññena vā kenaci antamaso vatthenāpi sabbameva paricchannaṃ, bhūmito paṭṭhāya yāva chadanaṃ āhacca, anāhaccāpi vā sabbantimena pariyāyena diyaḍḍhahatthubbedhena pākārena vā aññena vā kenaci antamaso vatthenāpi parikkhittaṃ, idaṃ sabbacchannasabbaparicchannaṃ nāma. Yassa pana upari bahutaraṃ ṭhānaṃ channaṃ, appaṃ acchannaṃ, samantato ca bahutaraṃ parikkhittaṃ, appaṃ aparikkhittaṃ, idaṃ yebhuyyena channaṃ yebhuyyena paricchannaṃ nāma. Tasmiṃ sabbacchannaparicchanne, yebhuyyena channaparicchanne vā.
વિદહેય્યાતિ કરેય્ય, તઞ્ચ ખો અત્થતો સમ્પાદનન્તિ આહ ‘‘સમ્પાદેય્યા’’તિ. અયઞ્હેત્થ સઙ્ખેપત્થો ‘‘સેનાસનસઙ્ખાતં સેય્યં પવિસિત્વા કાયપ્પસારણસઙ્ખાતં સેય્યં કપ્પેય્ય વિદહેય્ય સમ્પાદેય્યા’’તિ. દિયડ્ઢહત્થુબ્બેધો વડ્ઢકિહત્થેન ગહેતબ્બો. એકૂપચારોતિ વલઞ્જનદ્વારસ્સ એકત્તં સન્ધાય વુત્તં. સતગબ્ભં વા ચતુસાલં એકૂપચારં હોતીતિ સમ્બન્ધો. તત્થ વાતિ પુરિમપુરિમદિવસે યત્થ વુટ્ઠં, તસ્મિંયેવ સેનાસને વા. અઞ્ઞત્થ વા તાદિસેતિ યથાવુત્તલક્ખણેન સમન્નાગતે અઞ્ઞસ્મિં પુબ્બે અવુટ્ઠસેનાસને વા. તેન વાતિ યેન સહ પુરિમપુરિમદિવસે વુટ્ઠં, તેન વા. અઞ્ઞેન વાતિ યેન સહ પુરિમપુરિમસ્મિં દિવસે વુટ્ઠં, તતો અઞ્ઞેન વા. સઙ્ખેપોતિ સઙ્ખેપવણ્ણના. યદિ એવં વિત્થારો કથં વેદિતબ્બોતિ આહ ‘‘વિત્થારો પના’’તિઆદિ.
Vidaheyyāti kareyya, tañca kho atthato sampādananti āha ‘‘sampādeyyā’’ti. Ayañhettha saṅkhepattho ‘‘senāsanasaṅkhātaṃ seyyaṃ pavisitvā kāyappasāraṇasaṅkhātaṃ seyyaṃ kappeyya vidaheyya sampādeyyā’’ti. Diyaḍḍhahatthubbedho vaḍḍhakihatthena gahetabbo. Ekūpacāroti valañjanadvārassa ekattaṃ sandhāya vuttaṃ. Satagabbhaṃ vā catusālaṃ ekūpacāraṃ hotīti sambandho. Tattha vāti purimapurimadivase yattha vuṭṭhaṃ, tasmiṃyeva senāsane vā. Aññattha vā tādiseti yathāvuttalakkhaṇena samannāgate aññasmiṃ pubbe avuṭṭhasenāsane vā. Tena vāti yena saha purimapurimadivase vuṭṭhaṃ, tena vā. Aññena vāti yena saha purimapurimasmiṃ divase vuṭṭhaṃ, tato aññena vā. Saṅkhepoti saṅkhepavaṇṇanā. Yadi evaṃ vitthāro kathaṃ veditabboti āha ‘‘vitthāro panā’’tiādi.
ઉપડ્ઢચ્છન્નપરિચ્છન્નાદીસૂતિ આદિસદ્દેન ‘‘સબ્બચ્છન્ને ચૂળકપરિચ્છન્ને દુક્કટં, યેભુય્યેન છન્ને ચૂળકપરિચ્છન્ને દુક્કટં, સબ્બપરિચ્છન્ને ચૂળકચ્છન્ને દુક્કટં, યેભુય્યેન પરિચ્છન્ને ચૂળકચ્છન્ને દુક્કટ’’ન્તિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૫૩) અટ્ઠકથાયં વુત્તાનં ગહણં. તતિયાય રત્તિયા પુરારુણા નિક્ખમિત્વા પુન વસન્તસ્સાતિ તતિયાય રત્તિયા અરુણતો પુરેતરમેવ નિક્ખમિત્વા અરુણં બહિ ઉટ્ઠાપેત્વા ચતુત્થદિવસે અત્થઙ્ગતે સૂરિયે પુન વસન્તસ્સ. સબ્બચ્છન્નસબ્બાપરિચ્છન્નાદીસૂતિ એત્થ પન આદિસદ્દેન ‘‘સબ્બપરિચ્છન્ને સબ્બઅચ્છન્ને, યેભુય્યેન અચ્છન્ને યેભુય્યેન અપરિચ્છન્ને’’તિ (પાચિ॰ ૫૪) પાળિયં આગતાનં, ‘‘ઉપડ્ઢચ્છન્ને ચૂળકપરિચ્છન્ને અનાપત્તિ, ઉપડ્ઢપરિચ્છન્ને ચૂળકચ્છન્ને અનાપત્તિ, ચૂળકચ્છન્ને ચૂળકપરિચ્છન્ને અનાપત્તી’’તિ (પાચિ॰ અટ્ઠ॰ ૫૩) અટ્ઠકથાયં આગતાનઞ્ચ ગહણં.
Upaḍḍhacchannaparicchannādīsūti ādisaddena ‘‘sabbacchanne cūḷakaparicchanne dukkaṭaṃ, yebhuyyena channe cūḷakaparicchanne dukkaṭaṃ, sabbaparicchanne cūḷakacchanne dukkaṭaṃ, yebhuyyena paricchanne cūḷakacchanne dukkaṭa’’nti (pāci. aṭṭha. 53) aṭṭhakathāyaṃ vuttānaṃ gahaṇaṃ. Tatiyāya rattiyā purāruṇā nikkhamitvā puna vasantassāti tatiyāya rattiyā aruṇato puretarameva nikkhamitvā aruṇaṃ bahi uṭṭhāpetvā catutthadivase atthaṅgate sūriye puna vasantassa. Sabbacchannasabbāparicchannādīsūti ettha pana ādisaddena ‘‘sabbaparicchanne sabbaacchanne, yebhuyyena acchanne yebhuyyena aparicchanne’’ti (pāci. 54) pāḷiyaṃ āgatānaṃ, ‘‘upaḍḍhacchanne cūḷakaparicchanne anāpatti, upaḍḍhaparicchanne cūḷakacchanne anāpatti, cūḷakacchanne cūḷakaparicchanne anāpattī’’ti (pāci. aṭṭha. 53) aṭṭhakathāyaṃ āgatānañca gahaṇaṃ.
પઠમસહસેય્યસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṭhamasahaseyyasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
