Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
૨. સારણીયવગ્ગો
2. Sāraṇīyavaggo
૧. પઠમસારણીયસુત્તવણ્ણના
1. Paṭhamasāraṇīyasuttavaṇṇanā
૧૧. દુતિયસ્સ પઠમે સરિતબ્બયુત્તકાતિ અનુસ્સરણારહા. મિજ્જતિ સિનિય્હતિ એતાયાતિ મેત્તા, મિત્તભાવો. મેત્તા એતસ્સ અત્થીતિ મેત્તં, કાયકમ્મં. તં પન યસ્મા મેત્તાસહગતચિત્તસમુટ્ઠાનં, તસ્મા વુત્તં ‘‘મેત્તેન ચિત્તેન કાતબ્બં કાયકમ્મ’’ન્તિ. એસ નયો સેસદ્વયેપિ. ઇમાનીતિ મેત્તકાયકમ્માદીનિ. ભિક્ખૂનં વસેન આગતાનિ તેસં સેટ્ઠપરિસભાવતો. યથા પન ભિક્ખુનીસુપિ લબ્ભન્તિ, એવં ગિહીસુપિ લબ્ભન્તિ ચતુપરિસસાધારણત્તાતિ તં દસ્સેન્તો ‘‘ભિક્ખૂનઞ્હી’’તિઆદિમાહ. ભિક્ખુનો સબ્બમ્પિ અનવજ્જકાયકમ્મં આભિસમાચારિકકમ્મન્તોગધમેવાતિ આહ ‘‘મેત્તેન ચિત્તેન…પે॰… કાયકમ્મં નામા’’તિ. ભત્તિવસેન પવત્તિયમાના ચેતિયબોધીનં વન્દના મેત્તાસિદ્ધાતિ કત્વા તદત્થાય ગમનં ‘‘મેત્તં કાયકમ્મ’’ન્તિ વુત્તં. આદિ-સદ્દેન ચેતિયબોધિભિક્ખૂસુ વુત્તાવસેસાપચાયનાદિવસેન પવત્તમેત્તાવસેન પવત્તં કાયિકં કિરિયં સઙ્ગણ્હાતિ.
11. Dutiyassa paṭhame saritabbayuttakāti anussaraṇārahā. Mijjati siniyhati etāyāti mettā, mittabhāvo. Mettā etassa atthīti mettaṃ, kāyakammaṃ. Taṃ pana yasmā mettāsahagatacittasamuṭṭhānaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘mettena cittena kātabbaṃ kāyakamma’’nti. Esa nayo sesadvayepi. Imānīti mettakāyakammādīni. Bhikkhūnaṃ vasena āgatāni tesaṃ seṭṭhaparisabhāvato. Yathā pana bhikkhunīsupi labbhanti, evaṃ gihīsupi labbhanti catuparisasādhāraṇattāti taṃ dassento ‘‘bhikkhūnañhī’’tiādimāha. Bhikkhuno sabbampi anavajjakāyakammaṃ ābhisamācārikakammantogadhamevāti āha ‘‘mettena cittena…pe… kāyakammaṃ nāmā’’ti. Bhattivasena pavattiyamānā cetiyabodhīnaṃ vandanā mettāsiddhāti katvā tadatthāya gamanaṃ ‘‘mettaṃ kāyakamma’’nti vuttaṃ. Ādi-saddena cetiyabodhibhikkhūsu vuttāvasesāpacāyanādivasena pavattamettāvasena pavattaṃ kāyikaṃ kiriyaṃ saṅgaṇhāti.
તેપિટકમ્પિ બુદ્ધવચનં કથિયમાનન્તિ અધિપ્પાયો. તેપિટકમ્પિ બુદ્ધવચનં પરિપુચ્છનઅત્થકથનવસેન પવત્તિયમાનમેવ મેત્તં વચીકમ્મં નામ હિતજ્ઝાસયેન પવત્તિતબ્બતો. તીણિ સુચરિતાનીતિ કાયવચીમનોસુચરિતાનિ. ચિન્તનન્તિ એવં ચિન્તનમત્તમ્પિ મનોકમ્મં, પગેવ પટિપન્ના ભાવનાતિ દસ્સેતિ.
Tepiṭakampi buddhavacanaṃ kathiyamānanti adhippāyo. Tepiṭakampi buddhavacanaṃ paripucchanaatthakathanavasena pavattiyamānameva mettaṃ vacīkammaṃ nāma hitajjhāsayena pavattitabbato. Tīṇi sucaritānīti kāyavacīmanosucaritāni. Cintananti evaṃ cintanamattampi manokammaṃ, pageva paṭipannā bhāvanāti dasseti.
આવીતિ પકાસં. પકાસભાવો ચેત્થ યં ઉદ્દિસ્સ તં કાયકમ્મં કરીયતિ, તસ્સ સમ્મુખભાવતોતિ આહ ‘‘સમ્મુખા’’તિ. રહોતિ અપ્પકાસં. અપ્પકાસતા ચ યં ઉદ્દિસ્સ તં કાયકમ્મં કરીયતિ, તસ્સ અપચ્ચક્ખભાવતોતિ આહ ‘‘પરમ્મુખા’’તિ. સહાયભાવગમનં તેસં પુરતો. તેસુ કરોન્તેસુયેવ હિ સહાયભાવગમનં સમ્મુખા કાયકમ્મં નામ હોતિ. ઉભયેહીતિ નવકેહિ થેરેહિ ચ. પગ્ગય્હાતિ પગ્ગણ્હિત્વા ઉદ્ધં કત્વા કેવલં ‘‘દેવો’’તિ અવત્વા ગુણેહિ થિરભાવજોતનં ‘‘દેવત્થેરો’’તિ વચનં પગ્ગય્હ વચનં. મમત્તબોધનં વચનં મમાયનવચનં. એકન્તપરમ્મુખસ્સ મનોકમ્મસ્સ સમ્મુખતા નામ વિઞ્ઞત્તિસમુટ્ઠાપનવસેન હોતિ, તઞ્ચ ખો લોકે કાયકમ્મન્તિ પાકટં પઞ્ઞાતં. હત્થવિકારાદીનિ અનામસિત્વા એવ દસ્સેન્તો ‘‘નયનાનિ ઉમ્મીલેત્વા’’તિઆદિમાહ. કામં મેત્તાસિનેહસિનિદ્ધાનં નયનાનં ઉમ્મીલના પસન્નેન મુખેન ઓલોકનઞ્ચ મેત્તં કાયકમ્મમેવ, યસ્સ પન ચિત્તસ્સ વસેન નયનાનં મેત્તાસિનેહસિનિદ્ધતા મુખસ્સ ચ પસન્નતા, તં સન્ધાય વુત્તં ‘‘મેત્તં મનોકમ્મં નામા’’તિ.
Āvīti pakāsaṃ. Pakāsabhāvo cettha yaṃ uddissa taṃ kāyakammaṃ karīyati, tassa sammukhabhāvatoti āha ‘‘sammukhā’’ti. Rahoti appakāsaṃ. Appakāsatā ca yaṃ uddissa taṃ kāyakammaṃ karīyati, tassa apaccakkhabhāvatoti āha ‘‘parammukhā’’ti. Sahāyabhāvagamanaṃ tesaṃ purato. Tesu karontesuyeva hi sahāyabhāvagamanaṃ sammukhā kāyakammaṃ nāma hoti. Ubhayehīti navakehi therehi ca. Paggayhāti paggaṇhitvā uddhaṃ katvā kevalaṃ ‘‘devo’’ti avatvā guṇehi thirabhāvajotanaṃ ‘‘devatthero’’ti vacanaṃ paggayha vacanaṃ. Mamattabodhanaṃ vacanaṃ mamāyanavacanaṃ. Ekantaparammukhassa manokammassa sammukhatā nāma viññattisamuṭṭhāpanavasena hoti, tañca kho loke kāyakammanti pākaṭaṃ paññātaṃ. Hatthavikārādīni anāmasitvā eva dassento ‘‘nayanāni ummīletvā’’tiādimāha. Kāmaṃ mettāsinehasiniddhānaṃ nayanānaṃ ummīlanā pasannena mukhena olokanañca mettaṃ kāyakammameva, yassa pana cittassa vasena nayanānaṃ mettāsinehasiniddhatā mukhassa ca pasannatā, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘mettaṃ manokammaṃ nāmā’’ti.
લાભ-સદ્દો કમ્મસાધનો ‘‘લાભા વત, ભો, લદ્ધો’’તિઆદીસુ વિય. સો ચેત્થ ‘‘ધમ્મલદ્ધા’’તિ વચનતો અતીતકાલિકોતિ આહ ‘‘ચીવરાદયો લદ્ધપચ્ચયા’’તિ. ધમ્મતો આગતાતિ ધમ્મિકા, પરિસુદ્ધગમના પચ્ચયા. તેનાહ ‘‘ધમ્મલદ્ધા’’તિ. ઇમમેવ હિ અત્થં દસ્સેતું ‘‘કુહનાદી’’તિઆદિ વુત્તં. ન સમ્મા ગય્હમાના હિ ધમ્મલદ્ધા નામ ન હોન્તીતિ તપ્પટિસેધનત્થં પાળિયં ‘‘ધમ્મલદ્ધા’’તિ વુત્તં. દેય્યં દક્ખિણેય્યઞ્ચ અપ્પટિવિભત્તં કત્વા ભુઞ્જતીતિ અપ્પટિવિભત્તભોગી નામ હોતિ. તેનાહ ‘‘દ્વે પટિવિભત્તાનિ નામા’’તિઆદિ. ચિત્તેન વિભજનન્તિ એતેન ચિત્તુપ્પાદમત્તેનપિ વિભજનં પટિવિભત્તં નામ, પગેવ પયોગતોતિ દસ્સેતિ. ચિત્તેન વિભજનપુબ્બકં વા કાયેન વિભજનન્તિ મૂલમેવ દસ્સેતું ‘‘એવં ચિત્તેન વિભજન’’ન્તિ વુત્તં. તેન ચિત્તુપ્પાદમત્તેન પટિવિભાગો કાતબ્બોતિ દસ્સેતિ. અપ્પટિવિભત્તન્તિ ભાવનપુંસકનિદ્દેસો, અપ્પટિવિભત્તં લાભં ભુઞ્જતીતિ કમ્મનિદ્દેસો વા. તં નેવ ગિહીનં દેતિ અત્તનો આજીવસોધનત્થં. ન અત્તના પરિભુઞ્જતિ ‘‘મય્હં અસાધારણભોગિતા મા હોતૂ’’તિ. પટિગ્ગણ્હન્તો ચ…પે॰… પસ્સતીતિ ઇમિના આગમનતો પટ્ઠાય સાધારણબુદ્ધિં ઉપટ્ઠાપેતિ. એવં હિસ્સ સાધારણભોગિતા સુકરા, સારણીયધમ્મો ચસ્સ પૂરો હોતિ.
Lābha-saddo kammasādhano ‘‘lābhā vata, bho, laddho’’tiādīsu viya. So cettha ‘‘dhammaladdhā’’ti vacanato atītakālikoti āha ‘‘cīvarādayo laddhapaccayā’’ti. Dhammato āgatāti dhammikā, parisuddhagamanā paccayā. Tenāha ‘‘dhammaladdhā’’ti. Imameva hi atthaṃ dassetuṃ ‘‘kuhanādī’’tiādi vuttaṃ. Na sammā gayhamānā hi dhammaladdhā nāma na hontīti tappaṭisedhanatthaṃ pāḷiyaṃ ‘‘dhammaladdhā’’ti vuttaṃ. Deyyaṃ dakkhiṇeyyañca appaṭivibhattaṃ katvā bhuñjatīti appaṭivibhattabhogī nāma hoti. Tenāha ‘‘dve paṭivibhattāni nāmā’’tiādi. Cittena vibhajananti etena cittuppādamattenapi vibhajanaṃ paṭivibhattaṃ nāma, pageva payogatoti dasseti. Cittena vibhajanapubbakaṃ vā kāyena vibhajananti mūlameva dassetuṃ ‘‘evaṃ cittena vibhajana’’nti vuttaṃ. Tena cittuppādamattena paṭivibhāgo kātabboti dasseti. Appaṭivibhattanti bhāvanapuṃsakaniddeso, appaṭivibhattaṃ lābhaṃ bhuñjatīti kammaniddeso vā. Taṃ neva gihīnaṃ deti attano ājīvasodhanatthaṃ. Na attanā paribhuñjati ‘‘mayhaṃ asādhāraṇabhogitā mā hotū’’ti. Paṭiggaṇhanto ca…pe… passatīti iminā āgamanato paṭṭhāya sādhāraṇabuddhiṃ upaṭṭhāpeti. Evaṃ hissa sādhāraṇabhogitā sukarā, sāraṇīyadhammo cassa pūro hoti.
અથ વા પટિગ્ગણ્હન્તો ચ…પે॰… પસ્સતીતિ ઇમિના તસ્સ લાભસ્સ તીસુ કાલેસુ સાધારણતો ઠપનં દસ્સિતં. પટિગ્ગણ્હન્તો ચ સઙ્ઘેન સાધારણં હોતૂતિ ઇમિના પટિગ્ગહણકાલો દસ્સિતો. ગહેત્વા…પે॰… પસ્સતીતિ ઇમિના પટિગ્ગહિતકાલો. તદુભયં પન તાદિસેન પુબ્બભાગેન વિના ન હોતીતિ અત્થસિદ્ધો પુરિમકાલો. તયિદં પટિગ્ગહણતો પુબ્બેવસ્સ હોતિ ‘‘સઙ્ઘેન સાધારણં હોતૂતિ પટિગ્ગણ્હિસ્સામી’’તિ, પટિગ્ગણ્હન્તસ્સ હોતિ ‘‘સઙ્ઘેન સાધારણં હોતૂતિ પટિગ્ગણ્હામી’’તિ, પટિગ્ગહેત્વા હોતિ ‘‘સઙ્ઘેન સાધારણં હોતૂતિ હિ પટિગ્ગહિતં મયા’’તિ. એવં તિલક્ખણસમ્પન્નં કત્વા લદ્ધં લાભં ઓસારણલક્ખણં અવિકોપેત્વા પરિભુઞ્જન્તો સાધારણભોગી અપ્પટિવિભત્તભોગી ચ હોતિ.
Atha vā paṭiggaṇhanto ca…pe… passatīti iminā tassa lābhassa tīsu kālesu sādhāraṇato ṭhapanaṃ dassitaṃ. Paṭiggaṇhanto ca saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti iminā paṭiggahaṇakālo dassito. Gahetvā…pe… passatīti iminā paṭiggahitakālo. Tadubhayaṃ pana tādisena pubbabhāgena vinā na hotīti atthasiddho purimakālo. Tayidaṃ paṭiggahaṇato pubbevassa hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggaṇhissāmī’’ti, paṭiggaṇhantassa hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti paṭiggaṇhāmī’’ti, paṭiggahetvā hoti ‘‘saṅghena sādhāraṇaṃ hotūti hi paṭiggahitaṃ mayā’’ti. Evaṃ tilakkhaṇasampannaṃ katvā laddhaṃ lābhaṃ osāraṇalakkhaṇaṃ avikopetvā paribhuñjanto sādhāraṇabhogī appaṭivibhattabhogī ca hoti.
ઇમં પન સારણીયધમ્મન્તિ ઇમં ચતુત્થં સરિતબ્બયુત્તધમં. ન હિ…પે॰… ગણ્હન્તિ, તસ્મા સાધારણભોગિતા દુસ્સીલસ્સ નત્થીતિ આરમ્ભોપિ તાવ ન સમ્ભવતિ, કુતો પૂરણન્તિ અધિપ્પાયો. પરિસુદ્ધસીલોતિ ઇમિના લાભસ્સ ધમ્મિકભાવં દસ્સેતિ. વત્તં અખણ્ડેન્તોતિ ઇમિના અપ્પટિવિભત્તભોગિતં સાધારણભોગિતઞ્ચ દસ્સેતિ. સતિ પન તદુભયે સારણીયધમ્મો પૂરિતો એવ હોતીતિ આહ ‘‘પૂરેતી’’તિ. ઓદિસ્સકં કત્વાતિ એતેન અનોદિસ્સકં કત્વા પિતુનો, આચરિયુપજ્ઝાયાદીનં વા થેરાસનતો પટ્ઠાય દેન્તસ્સ સારણીયધમ્મોયેવ હોતીતિ દસ્સેતિ. દાતબ્બન્તિ અવસ્સં દાતબ્બં. સારણીયધમ્મો પનસ્સ ન હોતિ પટિજગ્ગટ્ઠાને ઓદિસ્સકં કત્વા દિન્નત્તા. તેનાહ ‘‘પલિબોધજગ્ગનં નામ હોતી’’તિ. મુત્તપલિબોધસ્સ વટ્ટતિ અમુત્તપલિબોધસ્સ પૂરેતું અસક્કુણેય્યત્તા. યદિ એવં સબ્બેન સબ્બં સારણીયધમ્મં પૂરેન્તસ્સ ઓદિસ્સકદાનં વટ્ટતિ, ન વટ્ટતીતિ? નો ન વટ્ટતિ યુત્તટ્ઠાનેતિ દસ્સેન્તો ‘‘તેન પના’’તિઆદિમાહ. ઇમિના ઓદિસ્સકદાનં પનસ્સ ન સબ્બત્થ વારિતન્તિ દસ્સેતિ. ગિલાનાદીનઞ્હિ ઓદિસ્સકં કત્વા દાનં અપ્પટિવિભાગપક્ખિકં ‘‘અસુકસ્સ ન દસ્સામી’’તિ પટિક્ખેપસ્સ અભાવતો. બ્યતિરેકપ્પધાનો હિ પટિભાગો. તેનાહ ‘‘અવસેસ’’ન્તિઆદિ. અદાતુમ્પીતિ પિ-સદ્દેન દાતુમ્પિ વટ્ટતીતિ દસ્સેતિ. તઞ્ચ ખો કરુણાયનવસેન, ન વત્તપરિપૂરણવસેન, તસ્મા દુસ્સીલસ્સપિ અત્થિકસ્સ સતિ સમ્ભવે દાતબ્બં. દાનઞ્હિ નામ ન કસ્સચિ નિવારિતં.
Imaṃ pana sāraṇīyadhammanti imaṃ catutthaṃ saritabbayuttadhamaṃ. Na hi…pe… gaṇhanti, tasmā sādhāraṇabhogitā dussīlassa natthīti ārambhopi tāva na sambhavati, kuto pūraṇanti adhippāyo. Parisuddhasīloti iminā lābhassa dhammikabhāvaṃ dasseti. Vattaṃ akhaṇḍentoti iminā appaṭivibhattabhogitaṃ sādhāraṇabhogitañca dasseti. Sati pana tadubhaye sāraṇīyadhammo pūrito eva hotīti āha ‘‘pūretī’’ti. Odissakaṃ katvāti etena anodissakaṃ katvā pituno, ācariyupajjhāyādīnaṃ vā therāsanato paṭṭhāya dentassa sāraṇīyadhammoyeva hotīti dasseti. Dātabbanti avassaṃ dātabbaṃ. Sāraṇīyadhammo panassa na hoti paṭijaggaṭṭhāne odissakaṃ katvā dinnattā. Tenāha ‘‘palibodhajagganaṃ nāma hotī’’ti. Muttapalibodhassa vaṭṭati amuttapalibodhassa pūretuṃ asakkuṇeyyattā. Yadi evaṃ sabbena sabbaṃ sāraṇīyadhammaṃ pūrentassa odissakadānaṃ vaṭṭati, na vaṭṭatīti? No na vaṭṭati yuttaṭṭhāneti dassento ‘‘tena panā’’tiādimāha. Iminā odissakadānaṃ panassa na sabbattha vāritanti dasseti. Gilānādīnañhi odissakaṃ katvā dānaṃ appaṭivibhāgapakkhikaṃ ‘‘asukassa na dassāmī’’ti paṭikkhepassa abhāvato. Byatirekappadhāno hi paṭibhāgo. Tenāha ‘‘avasesa’’ntiādi. Adātumpīti pi-saddena dātumpi vaṭṭatīti dasseti. Tañca kho karuṇāyanavasena, na vattaparipūraṇavasena, tasmā dussīlassapi atthikassa sati sambhave dātabbaṃ. Dānañhi nāma na kassaci nivāritaṃ.
સુસિક્ખિતાયાતિ સારણીયપૂરણવિધિમ્હિ સુસિક્ખિતાય, સુકુસલાયાતિ અત્થો. ઇદાનિ તસ્સ કોસલ્લં દસ્સેતું ‘‘સુસિક્ખિતાય હી’’તિઆદિ વુત્તં. દ્વાદસહિ વસ્સેહિ પૂરેહિ, ન તતો ઓરન્તિ ઇમિના તસ્સ દુપ્પૂરતં દસ્સેતિ. તથા હિ સો મહપ્ફલો મહાનિસંસો દિટ્ઠધમ્મિકેહિપિ તાવગરુતરેહિ ફલાનિસંસેહિ અનુગતોતિ તંસમઙ્ગી ચ પુગ્ગલો વિસેસલાભી અરિયપુગ્ગલો વિય લોકે અચ્છરિયબ્ભુતધમ્મસમન્નાગતો હોતિ. તથા હિ સો દુપ્પજહદાનમયસ્સ સીલમયસ્સ પુઞ્ઞસ્સ પટિપક્ખધમ્મં સુદૂરે વિક્ખમ્ભિતં કત્વા વિસુદ્ધેન ચેતસા લોકે પાકટો પઞ્ઞાતો હુત્વા વિહરતિ. તસ્સિમમત્થં બ્યતિરેકતો અન્વયતો ચ વિભાવેતું ‘‘સચે હી’’તિઆદિ વુત્તં. તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
Susikkhitāyāti sāraṇīyapūraṇavidhimhi susikkhitāya, sukusalāyāti attho. Idāni tassa kosallaṃ dassetuṃ ‘‘susikkhitāya hī’’tiādi vuttaṃ. Dvādasahi vassehi pūrehi, na tato oranti iminā tassa duppūrataṃ dasseti. Tathā hi so mahapphalo mahānisaṃso diṭṭhadhammikehipi tāvagarutarehi phalānisaṃsehi anugatoti taṃsamaṅgī ca puggalo visesalābhī ariyapuggalo viya loke acchariyabbhutadhammasamannāgato hoti. Tathā hi so duppajahadānamayassa sīlamayassa puññassa paṭipakkhadhammaṃ sudūre vikkhambhitaṃ katvā visuddhena cetasā loke pākaṭo paññāto hutvā viharati. Tassimamatthaṃ byatirekato anvayato ca vibhāvetuṃ ‘‘sace hī’’tiādi vuttaṃ. Taṃ suviññeyyameva.
ઇદાનિસ્સ સમ્પરાયિકે દિટ્ઠધમ્મિકે ચ આનિસંસે દસ્સેતું ‘‘એવં પૂરિતસારણીયધમ્મસ્સા’’તિઆદિ વુત્તં. નેવ ઇસ્સા ન મચ્છરિયં હોતિ ચિરકાલભાવનાય વિધુતભાવતો. મનુસ્સાનં પિયો હોતિ પરિચ્ચાગસીલતાય વિસ્સુતત્તા. તેનાહ ‘‘દદં પિયો હોતિ ભજન્તિ નં બહૂ’’તિઆદિ (અ॰ નિ॰ ૫.૩૪). સુલભપચ્ચયો હોતિ દાનવસેન ઉળારજ્ઝાસયાનં પચ્ચયલાભસ્સ ઇધાનિસંસસભાવતો દાનસ્સ. પત્તગતમસ્સ દિય્યમાનં ન ખીયતિ પત્તગતસ્સેવ દ્વાદસવસ્સિકસ્સ મહાવત્તસ્સ અવિચ્છેદેન પૂરિતત્તા. અગ્ગભણ્ડં લભતિ દેવસિકં દક્ખિણેય્યાનં અગ્ગતો પટ્ઠાય દાનસ્સ દિન્નત્તા. ભયે વા…પે॰… આપજ્જન્તિ દેય્યપ્પટિગ્ગાહકવિકપ્પં અકત્વા અત્તનિ નિરપેક્ખચિત્તેન ચિરકાલં દાનસ્સ પૂરિતતાય પસારિતચિત્તત્તા.
Idānissa samparāyike diṭṭhadhammike ca ānisaṃse dassetuṃ ‘‘evaṃ pūritasāraṇīyadhammassā’’tiādi vuttaṃ. Neva issā na macchariyaṃ hoti cirakālabhāvanāya vidhutabhāvato. Manussānaṃ piyo hoti pariccāgasīlatāya vissutattā. Tenāha ‘‘dadaṃ piyo hoti bhajanti naṃ bahū’’tiādi (a. ni. 5.34). Sulabhapaccayo hoti dānavasena uḷārajjhāsayānaṃ paccayalābhassa idhānisaṃsasabhāvato dānassa. Pattagatamassa diyyamānaṃ na khīyati pattagatasseva dvādasavassikassa mahāvattassa avicchedena pūritattā. Aggabhaṇḍaṃ labhati devasikaṃ dakkhiṇeyyānaṃ aggato paṭṭhāya dānassa dinnattā. Bhaye vā…pe… āpajjanti deyyappaṭiggāhakavikappaṃ akatvā attani nirapekkhacittena cirakālaṃ dānassa pūritatāya pasāritacittattā.
તત્રાતિ તેસુ આનિસંસેસુ વિભાવેતબ્બેસુ. ઇમાનિ ફલાનિ વત્થૂનિ કારણાનિ. મહાગિરિગામો નામ નાગદીપપસ્સે એકો ગામોવ. અલભન્તાપીતિ અપ્પપુઞ્ઞતાય અલાભિનો સમાનાપિ. ભિક્ખાચારમગ્ગસભાગન્તિ સભાગં તબ્ભાગિયં ભિક્ખાચારમગ્ગં જાનન્તિ. અનુત્તરિમનુસ્સધમ્મત્તા થેરાનં સંસયવિનોદનત્થઞ્ચ ‘‘સારણીયધમ્મો મે, ભન્તે, પૂરિતો’’તિ આહ. તથા હિ દુતિયવત્થુસ્મિમ્પિ થેરેન અત્તા પકાસિતો. દહરકાલે એવં કિર સારણીયધમ્મપૂરકો અહોસિ. મનુસ્સાનં પિયતાય સુલભપચ્ચયતાયપિ ઇદં વત્થુમેવ. પત્તગતાખીયનસ્સ પન વિસેસં વિભાવનતો ‘‘ઇદં તાવ…પે॰… એત્થ વત્થૂ’’તિ વુત્તં.
Tatrāti tesu ānisaṃsesu vibhāvetabbesu. Imāni phalāni vatthūni kāraṇāni. Mahāgirigāmo nāma nāgadīpapasse eko gāmova. Alabhantāpīti appapuññatāya alābhino samānāpi. Bhikkhācāramaggasabhāganti sabhāgaṃ tabbhāgiyaṃ bhikkhācāramaggaṃ jānanti. Anuttarimanussadhammattā therānaṃ saṃsayavinodanatthañca ‘‘sāraṇīyadhammo me, bhante, pūrito’’ti āha. Tathā hi dutiyavatthusmimpi therena attā pakāsito. Daharakāle evaṃ kira sāraṇīyadhammapūrako ahosi. Manussānaṃ piyatāya sulabhapaccayatāyapi idaṃ vatthumeva. Pattagatākhīyanassa pana visesaṃ vibhāvanato ‘‘idaṃ tāva…pe… ettha vatthū’’ti vuttaṃ.
ગિરિભણ્ડમહાપૂજાયાતિ ચેતિયગિરિમ્હિ સકલલઙ્કાદીપે યોજનપ્પમાણે સમુદ્દે ચ નાવાસઙ્ઘાટાદિકે ઠપેત્વા દીપપુપ્ફગન્ધાદીહિ કરિયમાનાય મહાપૂજાય. તસ્સા ચ પટિપત્તિયા અવઞ્ઝભાવવિભાવનત્થં ‘‘એતે મય્હં પાપુણિસ્સન્તી’’તિ આહ. પરિયાયેનપિ લેસેનપિ. અનુચ્છવિકન્તિ ‘‘સારણીયધમ્મપૂરકો’’તિ યથાભૂતપવેદનં તુમ્હાકં અનુચ્છવિકન્તિ અત્થો.
Giribhaṇḍamahāpūjāyāti cetiyagirimhi sakalalaṅkādīpe yojanappamāṇe samudde ca nāvāsaṅghāṭādike ṭhapetvā dīpapupphagandhādīhi kariyamānāya mahāpūjāya. Tassā ca paṭipattiyā avañjhabhāvavibhāvanatthaṃ ‘‘ete mayhaṃ pāpuṇissantī’’ti āha. Pariyāyenapi lesenapi. Anucchavikanti ‘‘sāraṇīyadhammapūrako’’ti yathābhūtapavedanaṃ tumhākaṃ anucchavikanti attho.
અનારોચેત્વાવ પલાયિંસુ ચોરભયેન. ‘‘અત્તનો દુજ્જીવિકાયા’’તિપિ વદન્તિ. અહં સારણીયધમ્મપૂરિકા, મમ પત્તપરિયાપન્નેનપિ સબ્બાપિમા ભિક્ખુનિયો યાપેસ્સન્તીતિ આહ ‘‘મા તુમ્હે તેસં ગતભાવં ચિન્તયિત્થા’’તિ. વટ્ટિસ્સતીતિ કપ્પિસ્સતિ. થેરી સારણીયધમ્મપૂરિકા અહોસિ, થેરસ્સ પન સીલતેજેનેવ દેવતા ઉસ્સુક્કં આપજ્જિ.
Anārocetvāva palāyiṃsu corabhayena. ‘‘Attano dujjīvikāyā’’tipi vadanti. Ahaṃ sāraṇīyadhammapūrikā, mama pattapariyāpannenapi sabbāpimā bhikkhuniyo yāpessantīti āha ‘‘mā tumhe tesaṃ gatabhāvaṃ cintayitthā’’ti. Vaṭṭissatīti kappissati. Therī sāraṇīyadhammapūrikā ahosi, therassa pana sīlatejeneva devatā ussukkaṃ āpajji.
નત્થિ એતેસં ખણ્ડન્તિ અખણ્ડાનિ. તં પન નેસં ખણ્ડં દસ્સેતું ‘‘યસ્સા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ ઉપસમ્પન્નસીલાનં ઉદ્દેસક્કમેન આદિઅન્તા વેદિતબ્બા. તેનાહ ‘‘સત્તસૂ’’તિઆદિ. ન હિ અઞ્ઞો કોચિ આપત્તિક્ખન્ધાનં અનુક્કમો અત્થિ, અનુપસમ્પન્નસીલાનં સમાદાનક્કમેનપિ આદિઅન્તા લબ્ભન્તિ. પરિયન્તે છિન્નસાટકો વિયાતિ તત્રન્તે દસન્તે વા છિન્નવત્થં વિય. વિસદિસુદાહરણઞ્ચેતં ‘‘અખણ્ડાની’’તિ ઇમસ્સ અધિકતત્તા. એવં સેસાનમ્પિ ઉદાહરણાનિ. ખણ્ડિકતા ભિન્નતા ખણ્ડં, તં એતસ્સ અત્થીતિ ખણ્ડં, સીલં. છિદ્દન્તિઆદીસુપિ એસેવ નયો. વેમજ્ઝે ભિન્નં વિનિવિજ્ઝનવસેન. વિસભાગવણ્ણેન ગાવી વિયાતિ સમ્બન્ધો. વિસભાગવણ્ણેન ઉપડ્ઢં તતિયભાગગતં સમ્ભિન્નવણ્ણં સબલં, વિસભાગવણ્ણેહેવ બિન્દૂહિ અન્તરન્તરાહિ વિમિસ્સં કમ્માસં. અયં ઇમેસં વિસેસો. સબલરહિતાનિ અસબલાનિ, તથા અકમ્માસાનિ. સીલસ્સ તણ્હાદાસબ્યતો મોચનં વિવટ્ટૂપનિસ્સયભાવાપાદનં, તસ્મા તણ્હાદાસબ્યતો મોચનવચનેન તેસં સીલાનં વિવટ્ટૂપનિસ્સયતમાહ. ભુજિસ્સભાવકરણતોતિ ઇમિના ભુજિસ્સકરાનિ ભુજિસ્સાનીતિ ઉત્તરપદલોપેનાયં નિદ્દેસોતિ દસ્સેતિ. યસ્મા વા તંસમઙ્ગિપુગ્ગલો સેરી સયંવસી ભુજિસ્સો નામ હોતિ, તસ્માપિ ભુજિસ્સાનિ. અવિઞ્ઞૂનં અપ્પમાણતાય ‘‘વિઞ્ઞુપ્પસત્થાની’’તિ વુત્તં. સુપરિસુદ્ધભાવેન વા સમ્પન્નત્તા વિઞ્ઞૂહિ પસત્થાનીતિ વિઞ્ઞુપ્પસત્થાનિ.
Natthi etesaṃ khaṇḍanti akhaṇḍāni. Taṃ pana nesaṃ khaṇḍaṃ dassetuṃ ‘‘yassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha upasampannasīlānaṃ uddesakkamena ādiantā veditabbā. Tenāha ‘‘sattasū’’tiādi. Na hi añño koci āpattikkhandhānaṃ anukkamo atthi, anupasampannasīlānaṃ samādānakkamenapi ādiantā labbhanti. Pariyante chinnasāṭako viyāti tatrante dasante vā chinnavatthaṃ viya. Visadisudāharaṇañcetaṃ ‘‘akhaṇḍānī’’ti imassa adhikatattā. Evaṃ sesānampi udāharaṇāni. Khaṇḍikatā bhinnatā khaṇḍaṃ, taṃ etassa atthīti khaṇḍaṃ, sīlaṃ. Chiddantiādīsupi eseva nayo. Vemajjhe bhinnaṃ vinivijjhanavasena. Visabhāgavaṇṇena gāvī viyāti sambandho. Visabhāgavaṇṇena upaḍḍhaṃ tatiyabhāgagataṃ sambhinnavaṇṇaṃ sabalaṃ, visabhāgavaṇṇeheva bindūhi antarantarāhi vimissaṃ kammāsaṃ. Ayaṃ imesaṃ viseso. Sabalarahitāni asabalāni, tathā akammāsāni. Sīlassa taṇhādāsabyato mocanaṃ vivaṭṭūpanissayabhāvāpādanaṃ, tasmā taṇhādāsabyato mocanavacanena tesaṃ sīlānaṃ vivaṭṭūpanissayatamāha. Bhujissabhāvakaraṇatoti iminā bhujissakarāni bhujissānīti uttarapadalopenāyaṃ niddesoti dasseti. Yasmā vā taṃsamaṅgipuggalo serī sayaṃvasī bhujisso nāma hoti, tasmāpi bhujissāni. Aviññūnaṃ appamāṇatāya ‘‘viññuppasatthānī’’ti vuttaṃ. Suparisuddhabhāvena vā sampannattā viññūhi pasatthānīti viññuppasatthāni.
તણ્હાદિટ્ઠીહિ અપરામટ્ઠત્તાતિ ‘‘ઇમિનાહં સીલેન દેવો વા ભવિસ્સામિ દેવઞ્ઞતરો વા’’તિ તણ્હાપરામાસેન, ‘‘ઇમિનાહં સીલેન દેવો હુત્વા તત્થ નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો ભવિસ્સામી’’તિ દિટ્ઠિપરામાસેન ચ અપરામટ્ઠત્તા. પરામટ્ઠુન્તિ ‘‘અયં તે સીલેસુ દોસો’’તિ ચતૂસુ વિપત્તીસુ યાય કાયચિ વિપત્તિયા દસ્સનેન પરામટ્ઠું, અનુદ્ધંસેતું ચોદેતુન્તિ અત્થો. સીલં નામ અવિપ્પટિસારાદિપારમ્પરિયેન યાવદેવ સમાધિસમ્પાદનત્થન્તિ આહ ‘‘સમાધિસંવત્તનિકાની’’તિ. સમાધિસંવત્તનપ્પયોજનાનિ સમાધિસંવત્તનિકાનિ.
Taṇhādiṭṭhīhi aparāmaṭṭhattāti ‘‘imināhaṃ sīlena devo vā bhavissāmi devaññataro vā’’ti taṇhāparāmāsena, ‘‘imināhaṃ sīlena devo hutvā tattha nicco dhuvo sassato bhavissāmī’’ti diṭṭhiparāmāsena ca aparāmaṭṭhattā. Parāmaṭṭhunti ‘‘ayaṃ te sīlesu doso’’ti catūsu vipattīsu yāya kāyaci vipattiyā dassanena parāmaṭṭhuṃ, anuddhaṃsetuṃ codetunti attho. Sīlaṃ nāma avippaṭisārādipārampariyena yāvadeva samādhisampādanatthanti āha ‘‘samādhisaṃvattanikānī’’ti. Samādhisaṃvattanappayojanāni samādhisaṃvattanikāni.
સમાનભાવો સામઞ્ઞં, પરિપુણ્ણચતુપારિસુદ્ધિભાવેન મજ્ઝે ભિન્નસુવણ્ણસ્સ વિય ભેદાભાવતો સીલેન સામઞ્ઞં સીલસામઞ્ઞં, તં ગતો ઉપગતોતિ સીલસામઞ્ઞગતો. તેનાહ ‘‘સમાનભાવૂપગતસીલો’’તિ, સીલસમ્પત્તિયા સમાનભાવં ઉપગતસીલો સભાગવુત્તિકોતિ અત્થો. કામં પુથુજ્જનાનમ્પિ ચતુપારિસુદ્ધિસીલે નાનત્તં ન સિયા, તં પન ન એકન્તિકં, ઇદં એકન્તિકં નિયતભાવતોતિ આહ ‘‘નત્થિ મગ્ગસીલે નાનત્ત’’ન્તિ. તં સન્ધાયેતં વુત્તન્તિ મગ્ગસીલં સન્ધાય તં ‘‘યાનિ તાનિ સીલાની’’તિઆદિ વુત્તં.
Samānabhāvo sāmaññaṃ, paripuṇṇacatupārisuddhibhāvena majjhe bhinnasuvaṇṇassa viya bhedābhāvato sīlena sāmaññaṃ sīlasāmaññaṃ, taṃ gato upagatoti sīlasāmaññagato. Tenāha ‘‘samānabhāvūpagatasīlo’’ti, sīlasampattiyā samānabhāvaṃ upagatasīlo sabhāgavuttikoti attho. Kāmaṃ puthujjanānampi catupārisuddhisīle nānattaṃ na siyā, taṃ pana na ekantikaṃ, idaṃ ekantikaṃ niyatabhāvatoti āha ‘‘natthimaggasīle nānatta’’nti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttanti maggasīlaṃ sandhāya taṃ ‘‘yāni tāni sīlānī’’tiādi vuttaṃ.
યાયન્તિ યા અયં મય્હઞ્ચેવ તુમ્હાકઞ્ચ પચ્ચક્ખભૂતા. દિટ્ઠીતિ મગ્ગસમ્માદિટ્ઠિ. નિદ્દોસાતિ નિદ્ધુતદોસા, સમુચ્છિન્નરાગાદિપાપધમ્માતિ અત્થો. નિય્યાતીતિ વટ્ટદુક્ખતો નિસ્સરતિ નિગ્ગચ્છતિ. સયં નિય્યન્તીયેવ હિ તંસમઙ્ગિપુગ્ગલં વટ્ટદુક્ખતો નિય્યાપેતીતિ વુચ્ચતિ. યા સત્થુ અનુસિટ્ઠિ, તં કરોતીતિ તક્કરો, તસ્સ, યથાનુસિટ્ઠં પટિપજ્જન્તસ્સાતિ અત્થો. સમાનદિટ્ઠિભાવન્તિ સદિસદિટ્ઠિભાવં સચ્ચસમ્પટિવેધેન અભિન્નદિટ્ઠિભાવં.
Yāyanti yā ayaṃ mayhañceva tumhākañca paccakkhabhūtā. Diṭṭhīti maggasammādiṭṭhi. Niddosāti niddhutadosā, samucchinnarāgādipāpadhammāti attho. Niyyātīti vaṭṭadukkhato nissarati niggacchati. Sayaṃ niyyantīyeva hi taṃsamaṅgipuggalaṃ vaṭṭadukkhato niyyāpetīti vuccati. Yā satthu anusiṭṭhi, taṃ karotīti takkaro, tassa, yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjantassāti attho. Samānadiṭṭhibhāvanti sadisadiṭṭhibhāvaṃ saccasampaṭivedhena abhinnadiṭṭhibhāvaṃ.
પઠમસારણીયસુત્તવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṭhamasāraṇīyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya / ૧. પઠમસારણીયસુત્તં • 1. Paṭhamasāraṇīyasuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૧. પઠમસારણીયસુત્તવણ્ણના • 1. Paṭhamasāraṇīyasuttavaṇṇanā