| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
४. इन्द्रियकथा
4. Indriyakathā
१. पठमसुत्तन्तनिद्देसो
1. Paṭhamasuttantaniddeso
१८४. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने अनाथपिण्डिकस्स आरामे। तत्र खो भगवा भिक्खू आमन्तेसि – ‘‘भिक्खवो’’ति। ‘‘भदन्ते’’ति 1 ते भिक्खू भगवतो पच्चस्सोसुं। भगवा एतदवोच –
184. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhadante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
‘‘पञ्चिमानि, भिक्खवे, इन्द्रियानि। कतमानि पञ्च? सद्धिन्द्रियं, वीरियिन्द्रियं, सतिन्द्रियं, समाधिन्द्रियं, पञ्ञिन्द्रियं – इमानि खो, भिक्खवे, पञ्चिन्द्रियानि’’ 3।
‘‘Pañcimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni pañca? Saddhindriyaṃ, vīriyindriyaṃ, satindriyaṃ, samādhindriyaṃ, paññindriyaṃ – imāni kho, bhikkhave, pañcindriyāni’’ 4.
१८५. इमानि पञ्चिन्द्रियानि कतिहाकारेहि विसुज्झन्ति? इमानि पञ्चिन्द्रियानि पन्नरसहि आकारेहि विसुज्झन्ति। अस्सद्धे पुग्गले परिवज्जयतो, सद्धे पुग्गले सेवतो भजतो पयिरुपासतो, पसादनीये सुत्तन्ते पच्चवेक्खतो – इमेहि तीहाकारेहि सद्धिन्द्रियं विसुज्झति। कुसीते पुग्गले परिवज्जयतो, आरद्धवीरिये पुग्गले सेवतो भजतो पयिरुपासतो, सम्मप्पधाने पच्चवेक्खतो – इमेहि तीहाकारेहि वीरियिन्द्रियं विसुज्झति। मुट्ठस्सती पुग्गले परिवज्जयतो, उपट्ठितस्सती पुग्गले सेवतो भजतो पयिरुपासतो, सतिपट्ठाने पच्चवेक्खतो – इमेहि तीहाकारेहि सतिन्द्रियं विसुज्झति। असमाहिते पुग्गले परिवज्जयतो, समाहिते पुग्गले सेवतो भजतो पयिरुपासतो, झानविमोक्खे पच्चवेक्खतो – इमेहि तीहाकारेहि समाधिन्द्रियं विसुज्झति। दुप्पञ्ञे पुग्गले परिवज्जयतो, पञ्ञवन्ते पुग्गले सेवतो भजतो पयिरुपासतो, गम्भीरञाणचरियं पच्चवेक्खतो – इमेहि तीहाकारेहि पञ्ञिन्द्रियं विसुज्झति। इति इमे पञ्च पुग्गले परिवज्जयतो , पञ्च पुग्गले सेवतो भजतो पयिरुपासतो, पञ्च सुत्तन्तक्खन्धे पच्चवेक्खतो – इमेहि पन्नरसहि आकारेहि इमानि पञ्चिन्द्रियानि विसुज्झन्ति।
185. Imāni pañcindriyāni katihākārehi visujjhanti? Imāni pañcindriyāni pannarasahi ākārehi visujjhanti. Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato – imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati. Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati. Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati. Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato – imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati. Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato – imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhati. Iti ime pañca puggale parivajjayato , pañca puggale sevato bhajato payirupāsato, pañca suttantakkhandhe paccavekkhato – imehi pannarasahi ākārehi imāni pañcindriyāni visujjhanti.
कतिहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावियन्ति, कतिहाकारेहि पञ्चन्नं इन्द्रियानं भावना होति? दसहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावियन्ति, दसहाकारेहि पञ्चन्नं इन्द्रियानं भावना होति। अस्सद्धियं पजहन्तो सद्धिन्द्रियं भावेति, सद्धिन्द्रियं भावेन्तो अस्सद्धियं पजहति; कोसज्जं पजहन्तो वीरियिन्द्रियं भावेति, वीरियिन्द्रियं भावेन्तो कोसज्जं पजहति; पमादं पजहन्तो सतिन्द्रियं भावेति, सतिन्द्रियं भावेन्तो पमादं पजहति; उद्धच्चं पजहन्तो समाधिन्द्रियं भावेति, समाधिन्द्रियं भावेन्तो उद्धच्चं पजहति; अविज्जं पजहन्तो पञ्ञिन्द्रियं भावेति, पञ्ञिन्द्रियं भावेन्तो अविज्जं पजहति। इमेहि दसहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावियन्ति, इमेहि दसहाकारेहि पञ्चन्नं इन्द्रियानं भावना होति।
Katihākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, katihākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti? Dasahākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, dasahākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti. Assaddhiyaṃ pajahanto saddhindriyaṃ bhāveti, saddhindriyaṃ bhāvento assaddhiyaṃ pajahati; kosajjaṃ pajahanto vīriyindriyaṃ bhāveti, vīriyindriyaṃ bhāvento kosajjaṃ pajahati; pamādaṃ pajahanto satindriyaṃ bhāveti, satindriyaṃ bhāvento pamādaṃ pajahati; uddhaccaṃ pajahanto samādhindriyaṃ bhāveti, samādhindriyaṃ bhāvento uddhaccaṃ pajahati; avijjaṃ pajahanto paññindriyaṃ bhāveti, paññindriyaṃ bhāvento avijjaṃ pajahati. Imehi dasahākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, imehi dasahākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti.
कतिहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावितानि होन्ति सुभावितानि? दसहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावितानि होन्ति सुभावितानि। अस्सद्धियस्स पहीनत्ता सुप्पहीनत्ता सद्धिन्द्रियं भावितं होति सुभावितं; सद्धिन्द्रियस्स भावितत्ता सुभावितत्ता अस्सद्धियं पहीनं होति सुप्पहीनं। कोसज्जस्स पहीनत्ता सुप्पहीनत्ता वीरियिन्द्रियं भावितं होति सुभावितं; वीरियिन्द्रियस्स भावितत्ता सुभावितत्ता कोसज्जं पहीनं होति सुप्पहीनं। पमादस्स पहीनत्ता सुप्पहीनत्ता सतिन्द्रियं भावितं होति सुभावितं; सतिन्द्रियस्स भावितत्ता सुभावितत्ता पमादो पहीनो होति सुप्पहीनो। उद्धच्चस्स पहीनत्ता सुप्पहीनत्ता समाधिन्द्रियं भावितं होति सुभावितं; समाधिन्द्रियस्स भावितत्ता सुभावितत्ता उद्धच्चं पहीनं होति सुप्पहीनं। अविज्जाय पहीनत्ता पञ्ञिन्द्रियं भावितं होति सुभावितं; पञ्ञिन्द्रियस्स भावितत्ता सुभावितत्ता अविज्जा पहीना होति सुप्पहीना। इमेहि दसहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावितानि होन्ति सुभावितानि।
Katihākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni? Dasahākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Assaddhiyassa pahīnattā suppahīnattā saddhindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; saddhindriyassa bhāvitattā subhāvitattā assaddhiyaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Kosajjassa pahīnattā suppahīnattā vīriyindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; vīriyindriyassa bhāvitattā subhāvitattā kosajjaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Pamādassa pahīnattā suppahīnattā satindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; satindriyassa bhāvitattā subhāvitattā pamādo pahīno hoti suppahīno. Uddhaccassa pahīnattā suppahīnattā samādhindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; samādhindriyassa bhāvitattā subhāvitattā uddhaccaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Avijjāya pahīnattā paññindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; paññindriyassa bhāvitattā subhāvitattā avijjā pahīnā hoti suppahīnā. Imehi dasahākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni.
१८६. कतिहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावियन्ति, कतिहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावितानि चेव होन्ति सुभावितानि च पटिप्पस्सद्धानि च सुप्पटिप्पस्सद्धानि च? चतूहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावियन्ति चतूहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावितानि चेव होन्ति सुभावितानि च पटिप्पस्सद्धानि च सुप्पटिप्पस्सद्धानि च। सोतापत्तिमग्गक्खणे पञ्चिन्द्रियानि भावियन्ति; सोतापत्तिफलक्खणे पञ्चिन्द्रियानि भावितानि चेव होन्ति सुभावितानि च पटिप्पस्सद्धानि च सुप्पटिप्पस्सद्धानि च। सकदागामिमग्गक्खणे पञ्चिन्द्रियानि भावियन्ति; सकदागामिफलक्खणे पञ्चिन्द्रियानि भावितानि चेव होन्ति सुभावितानि च पटिप्पस्सद्धानि च सुप्पटिप्पस्सद्धानि च। अनागामिमग्गक्खणे पञ्चिन्द्रियानि भावियन्ति; अनागामिफलक्खणे पञ्चिन्द्रियानि भावितानि चेव होन्ति सुभावितानि च पटिप्पस्सद्धानि च सुप्पटिप्पस्सद्धानि च। अरहत्तमग्गक्खणे पञ्चिन्द्रियानि भावियन्ति; अरहत्तफलक्खणे पञ्चिन्द्रियानि भावितानि चेव होन्ति सुभावितानि च पटिप्पस्सद्धानि च सुप्पटिप्पस्सद्धानि च। इति चतस्सो मग्गविसुद्धियो, चतस्सो फलविसुद्धियो, चतस्सो समुच्छेदविसुद्धियो, चतस्सो पटिप्पस्सद्धिविसुद्धियो। इमेहि चतूहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावियन्ति; इमेहि चतूहाकारेहि पञ्चिन्द्रियानि भावितानि चेव होन्ति सुभावितानि च पटिप्पस्सद्धानि च सुप्पटिप्पस्सद्धानि च।
186. Katihākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, katihākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca? Catūhākārehi pañcindriyāni bhāviyanti catūhākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Sotāpattimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; sotāpattiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Sakadāgāmimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; sakadāgāmiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Anāgāmimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; anāgāmiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Arahattamaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; arahattaphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Iti catasso maggavisuddhiyo, catasso phalavisuddhiyo, catasso samucchedavisuddhiyo, catasso paṭippassaddhivisuddhiyo. Imehi catūhākārehi pañcindriyāni bhāviyanti; imehi catūhākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca.
कतिनं पुग्गलानं इन्द्रियभावना; कति पुग्गला भावितिन्द्रिया? अट्ठन्नं पुग्गलानं इन्द्रियभावना; तयो पुग्गला भावितिन्द्रिया। कतमेसं अट्ठन्नं पुग्गलानं इन्द्रियभावना? सत्तन्नञ्च सेक्खानं, पुथुज्जनकल्याणकस्स च – इमेसं अट्ठन्नं पुग्गलानं इन्द्रियभावना। कतमे तयो पुग्गला भावितिन्द्रिया? सवनेन बुद्धो तथागतस्स सावको खीणासवो भावितिन्द्रियो, सयं भूतट्ठेन पच्चेकसम्बुद्धो भावितिन्द्रियो, अप्पमेय्यट्ठेन तथागतो अरहं सम्मासम्बुद्धो भावितिन्द्रियो – इमे तयो पुग्गला भावितिन्द्रिया। इति इमेसं अट्ठन्नं पुग्गलानं इन्द्रियभावना; इमे तयो पुग्गला भावितिन्द्रिया।
Katinaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; kati puggalā bhāvitindriyā? Aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; tayo puggalā bhāvitindriyā. Katamesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā? Sattannañca sekkhānaṃ, puthujjanakalyāṇakassa ca – imesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā. Katame tayo puggalā bhāvitindriyā? Savanena buddho tathāgatassa sāvako khīṇāsavo bhāvitindriyo, sayaṃ bhūtaṭṭhena paccekasambuddho bhāvitindriyo, appameyyaṭṭhena tathāgato arahaṃ sammāsambuddho bhāvitindriyo – ime tayo puggalā bhāvitindriyā. Iti imesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; ime tayo puggalā bhāvitindriyā.
सुत्तन्तनिद्देसो पठमो।
Suttantaniddeso paṭhamo.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / १. पठमसुत्तन्तनिद्देसवण्णना • 1. Paṭhamasuttantaniddesavaṇṇanā
