Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi

    ૪. ઇન્દ્રિયકથા

    4. Indriyakathā

    ૧. પઠમસુત્તન્તનિદ્દેસો

    1. Paṭhamasuttantaniddeso

    ૧૮૪. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ 1 તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –

    184. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhadante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –

    ‘‘પઞ્ચિમાનિ, ભિક્ખવે, ઇન્દ્રિયાનિ. કતમાનિ પઞ્ચ? સદ્ધિન્દ્રિયં, વીરિયિન્દ્રિયં, સતિન્દ્રિયં, સમાધિન્દ્રિયં, પઞ્ઞિન્દ્રિયં – ઇમાનિ ખો, ભિક્ખવે, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ’’ 3.

    ‘‘Pañcimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni pañca? Saddhindriyaṃ, vīriyindriyaṃ, satindriyaṃ, samādhindriyaṃ, paññindriyaṃ – imāni kho, bhikkhave, pañcindriyāni’’ 4.

    ૧૮૫. ઇમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ કતિહાકારેહિ વિસુજ્ઝન્તિ? ઇમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ પન્નરસહિ આકારેહિ વિસુજ્ઝન્તિ. અસ્સદ્ધે પુગ્ગલે પરિવજ્જયતો, સદ્ધે પુગ્ગલે સેવતો ભજતો પયિરુપાસતો, પસાદનીયે સુત્તન્તે પચ્ચવેક્ખતો – ઇમેહિ તીહાકારેહિ સદ્ધિન્દ્રિયં વિસુજ્ઝતિ. કુસીતે પુગ્ગલે પરિવજ્જયતો, આરદ્ધવીરિયે પુગ્ગલે સેવતો ભજતો પયિરુપાસતો, સમ્મપ્પધાને પચ્ચવેક્ખતો – ઇમેહિ તીહાકારેહિ વીરિયિન્દ્રિયં વિસુજ્ઝતિ. મુટ્ઠસ્સતી પુગ્ગલે પરિવજ્જયતો, ઉપટ્ઠિતસ્સતી પુગ્ગલે સેવતો ભજતો પયિરુપાસતો, સતિપટ્ઠાને પચ્ચવેક્ખતો – ઇમેહિ તીહાકારેહિ સતિન્દ્રિયં વિસુજ્ઝતિ. અસમાહિતે પુગ્ગલે પરિવજ્જયતો, સમાહિતે પુગ્ગલે સેવતો ભજતો પયિરુપાસતો, ઝાનવિમોક્ખે પચ્ચવેક્ખતો – ઇમેહિ તીહાકારેહિ સમાધિન્દ્રિયં વિસુજ્ઝતિ. દુપ્પઞ્ઞે પુગ્ગલે પરિવજ્જયતો, પઞ્ઞવન્તે પુગ્ગલે સેવતો ભજતો પયિરુપાસતો, ગમ્ભીરઞાણચરિયં પચ્ચવેક્ખતો – ઇમેહિ તીહાકારેહિ પઞ્ઞિન્દ્રિયં વિસુજ્ઝતિ. ઇતિ ઇમે પઞ્ચ પુગ્ગલે પરિવજ્જયતો , પઞ્ચ પુગ્ગલે સેવતો ભજતો પયિરુપાસતો, પઞ્ચ સુત્તન્તક્ખન્ધે પચ્ચવેક્ખતો – ઇમેહિ પન્નરસહિ આકારેહિ ઇમાનિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ વિસુજ્ઝન્તિ.

    185. Imāni pañcindriyāni katihākārehi visujjhanti? Imāni pañcindriyāni pannarasahi ākārehi visujjhanti. Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato – imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati. Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati. Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati. Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato – imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati. Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato – imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhati. Iti ime pañca puggale parivajjayato , pañca puggale sevato bhajato payirupāsato, pañca suttantakkhandhe paccavekkhato – imehi pannarasahi ākārehi imāni pañcindriyāni visujjhanti.

    કતિહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિયન્તિ, કતિહાકારેહિ પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં ભાવના હોતિ? દસહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિયન્તિ, દસહાકારેહિ પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં ભાવના હોતિ. અસ્સદ્ધિયં પજહન્તો સદ્ધિન્દ્રિયં ભાવેતિ, સદ્ધિન્દ્રિયં ભાવેન્તો અસ્સદ્ધિયં પજહતિ; કોસજ્જં પજહન્તો વીરિયિન્દ્રિયં ભાવેતિ, વીરિયિન્દ્રિયં ભાવેન્તો કોસજ્જં પજહતિ; પમાદં પજહન્તો સતિન્દ્રિયં ભાવેતિ, સતિન્દ્રિયં ભાવેન્તો પમાદં પજહતિ; ઉદ્ધચ્ચં પજહન્તો સમાધિન્દ્રિયં ભાવેતિ, સમાધિન્દ્રિયં ભાવેન્તો ઉદ્ધચ્ચં પજહતિ; અવિજ્જં પજહન્તો પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવેતિ, પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવેન્તો અવિજ્જં પજહતિ. ઇમેહિ દસહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિયન્તિ, ઇમેહિ દસહાકારેહિ પઞ્ચન્નં ઇન્દ્રિયાનં ભાવના હોતિ.

    Katihākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, katihākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti? Dasahākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, dasahākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti. Assaddhiyaṃ pajahanto saddhindriyaṃ bhāveti, saddhindriyaṃ bhāvento assaddhiyaṃ pajahati; kosajjaṃ pajahanto vīriyindriyaṃ bhāveti, vīriyindriyaṃ bhāvento kosajjaṃ pajahati; pamādaṃ pajahanto satindriyaṃ bhāveti, satindriyaṃ bhāvento pamādaṃ pajahati; uddhaccaṃ pajahanto samādhindriyaṃ bhāveti, samādhindriyaṃ bhāvento uddhaccaṃ pajahati; avijjaṃ pajahanto paññindriyaṃ bhāveti, paññindriyaṃ bhāvento avijjaṃ pajahati. Imehi dasahākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, imehi dasahākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti.

    કતિહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ હોન્તિ સુભાવિતાનિ? દસહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ હોન્તિ સુભાવિતાનિ. અસ્સદ્ધિયસ્સ પહીનત્તા સુપ્પહીનત્તા સદ્ધિન્દ્રિયં ભાવિતં હોતિ સુભાવિતં; સદ્ધિન્દ્રિયસ્સ ભાવિતત્તા સુભાવિતત્તા અસ્સદ્ધિયં પહીનં હોતિ સુપ્પહીનં. કોસજ્જસ્સ પહીનત્તા સુપ્પહીનત્તા વીરિયિન્દ્રિયં ભાવિતં હોતિ સુભાવિતં; વીરિયિન્દ્રિયસ્સ ભાવિતત્તા સુભાવિતત્તા કોસજ્જં પહીનં હોતિ સુપ્પહીનં. પમાદસ્સ પહીનત્તા સુપ્પહીનત્તા સતિન્દ્રિયં ભાવિતં હોતિ સુભાવિતં; સતિન્દ્રિયસ્સ ભાવિતત્તા સુભાવિતત્તા પમાદો પહીનો હોતિ સુપ્પહીનો. ઉદ્ધચ્ચસ્સ પહીનત્તા સુપ્પહીનત્તા સમાધિન્દ્રિયં ભાવિતં હોતિ સુભાવિતં; સમાધિન્દ્રિયસ્સ ભાવિતત્તા સુભાવિતત્તા ઉદ્ધચ્ચં પહીનં હોતિ સુપ્પહીનં. અવિજ્જાય પહીનત્તા પઞ્ઞિન્દ્રિયં ભાવિતં હોતિ સુભાવિતં; પઞ્ઞિન્દ્રિયસ્સ ભાવિતત્તા સુભાવિતત્તા અવિજ્જા પહીના હોતિ સુપ્પહીના. ઇમેહિ દસહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ હોન્તિ સુભાવિતાનિ.

    Katihākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni? Dasahākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Assaddhiyassa pahīnattā suppahīnattā saddhindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; saddhindriyassa bhāvitattā subhāvitattā assaddhiyaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Kosajjassa pahīnattā suppahīnattā vīriyindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; vīriyindriyassa bhāvitattā subhāvitattā kosajjaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Pamādassa pahīnattā suppahīnattā satindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; satindriyassa bhāvitattā subhāvitattā pamādo pahīno hoti suppahīno. Uddhaccassa pahīnattā suppahīnattā samādhindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; samādhindriyassa bhāvitattā subhāvitattā uddhaccaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Avijjāya pahīnattā paññindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; paññindriyassa bhāvitattā subhāvitattā avijjā pahīnā hoti suppahīnā. Imehi dasahākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni.

    ૧૮૬. કતિહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિયન્તિ, કતિહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ ચેવ હોન્તિ સુભાવિતાનિ ચ પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ સુપ્પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ? ચતૂહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિયન્તિ ચતૂહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ ચેવ હોન્તિ સુભાવિતાનિ ચ પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ સુપ્પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ. સોતાપત્તિમગ્ગક્ખણે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિયન્તિ; સોતાપત્તિફલક્ખણે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ ચેવ હોન્તિ સુભાવિતાનિ ચ પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ સુપ્પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ. સકદાગામિમગ્ગક્ખણે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિયન્તિ; સકદાગામિફલક્ખણે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ ચેવ હોન્તિ સુભાવિતાનિ ચ પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ સુપ્પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ. અનાગામિમગ્ગક્ખણે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિયન્તિ; અનાગામિફલક્ખણે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ ચેવ હોન્તિ સુભાવિતાનિ ચ પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ સુપ્પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ. અરહત્તમગ્ગક્ખણે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિયન્તિ; અરહત્તફલક્ખણે પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ ચેવ હોન્તિ સુભાવિતાનિ ચ પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ સુપ્પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ. ઇતિ ચતસ્સો મગ્ગવિસુદ્ધિયો, ચતસ્સો ફલવિસુદ્ધિયો, ચતસ્સો સમુચ્છેદવિસુદ્ધિયો, ચતસ્સો પટિપ્પસ્સદ્ધિવિસુદ્ધિયો. ઇમેહિ ચતૂહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિયન્તિ; ઇમેહિ ચતૂહાકારેહિ પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ ભાવિતાનિ ચેવ હોન્તિ સુભાવિતાનિ ચ પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ સુપ્પટિપ્પસ્સદ્ધાનિ ચ.

    186. Katihākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, katihākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca? Catūhākārehi pañcindriyāni bhāviyanti catūhākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Sotāpattimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; sotāpattiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Sakadāgāmimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; sakadāgāmiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Anāgāmimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; anāgāmiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Arahattamaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; arahattaphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Iti catasso maggavisuddhiyo, catasso phalavisuddhiyo, catasso samucchedavisuddhiyo, catasso paṭippassaddhivisuddhiyo. Imehi catūhākārehi pañcindriyāni bhāviyanti; imehi catūhākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca.

    કતિનં પુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયભાવના; કતિ પુગ્ગલા ભાવિતિન્દ્રિયા? અટ્ઠન્નં પુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયભાવના; તયો પુગ્ગલા ભાવિતિન્દ્રિયા. કતમેસં અટ્ઠન્નં પુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયભાવના? સત્તન્નઞ્ચ સેક્ખાનં, પુથુજ્જનકલ્યાણકસ્સ ચ – ઇમેસં અટ્ઠન્નં પુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયભાવના. કતમે તયો પુગ્ગલા ભાવિતિન્દ્રિયા? સવનેન બુદ્ધો તથાગતસ્સ સાવકો ખીણાસવો ભાવિતિન્દ્રિયો, સયં ભૂતટ્ઠેન પચ્ચેકસમ્બુદ્ધો ભાવિતિન્દ્રિયો, અપ્પમેય્યટ્ઠેન તથાગતો અરહં સમ્માસમ્બુદ્ધો ભાવિતિન્દ્રિયો – ઇમે તયો પુગ્ગલા ભાવિતિન્દ્રિયા. ઇતિ ઇમેસં અટ્ઠન્નં પુગ્ગલાનં ઇન્દ્રિયભાવના; ઇમે તયો પુગ્ગલા ભાવિતિન્દ્રિયા.

    Katinaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; kati puggalā bhāvitindriyā? Aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; tayo puggalā bhāvitindriyā. Katamesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā? Sattannañca sekkhānaṃ, puthujjanakalyāṇakassa ca – imesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā. Katame tayo puggalā bhāvitindriyā? Savanena buddho tathāgatassa sāvako khīṇāsavo bhāvitindriyo, sayaṃ bhūtaṭṭhena paccekasambuddho bhāvitindriyo, appameyyaṭṭhena tathāgato arahaṃ sammāsambuddho bhāvitindriyo – ime tayo puggalā bhāvitindriyā. Iti imesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; ime tayo puggalā bhāvitindriyā.

    સુત્તન્તનિદ્દેસો પઠમો.

    Suttantaniddeso paṭhamo.







    Footnotes:
    1. ‘‘ભદ્દન્તે’’તિ (ક॰)
    2. ‘‘bhaddante’’ti (ka.)
    3. સં॰ નિ॰ ૫.૪૭૧
    4. saṃ. ni. 5.471



    Related texts:



    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ૧. પઠમસુત્તન્તનિદ્દેસવણ્ણના • 1. Paṭhamasuttantaniddesavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact