| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပာဠိ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
၄. ဣန္ဒ္ရိယကထာ
4. Indriyakathā
၁. ပဌမသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသော
1. Paṭhamasuttantaniddeso
၁၈၄. ဧဝံ မေ သုတံ – ဧကံ သမယံ ဘဂဝာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကသ္သ အာရာမေ။ တတ္ရ ခော ဘဂဝာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ဘိက္ခဝော’’တိ။ ‘‘ဘဒန္တေ’’တိ 1 တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ပစ္စသ္သောသုံ။ ဘဂဝာ ဧတဒဝောစ –
184. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhadante’’ti 2 te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
‘‘ပဉ္စိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဣန္ဒ္ရိယာနိ။ ကတမာနိ ပဉ္စ? သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ, ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ, သတိန္ဒ္ရိယံ, သမာဓိန္ဒ္ရိယံ, ပညိန္ဒ္ရိယံ – ဣမာနိ ခော, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ’’ 3။
‘‘Pañcimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni pañca? Saddhindriyaṃ, vīriyindriyaṃ, satindriyaṃ, samādhindriyaṃ, paññindriyaṃ – imāni kho, bhikkhave, pañcindriyāni’’ 4.
၁၈၅. ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ကတိဟာကာရေဟိ ဝိသုဇ္ဈန္တိ? ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ပန္နရသဟိ အာကာရေဟိ ဝိသုဇ္ဈန္တိ။ အသ္သဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, သဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, ပသာဒနီယေ သုတ္တန္တေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။ ကုသီတေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, အာရဒ္ဓဝီရိယေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, သမ္မပ္ပဓာနေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။ မုဋ္ဌသ္သတီ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, ဥပဋ္ဌိတသ္သတီ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, သတိပဋ္ဌာနေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ သတိန္ဒ္ရိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။ အသမာဟိတေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, သမာဟိတေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, ဈာနဝိမောက္ခေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။ ဒုပ္ပညေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, ပညဝန္တေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယံ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ ပညိန္ဒ္ရိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော , ပဉ္စ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, ပဉ္စ သုတ္တန္တက္ခန္ဓေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ ပန္နရသဟိ အာကာရေဟိ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဝိသုဇ္ဈန္တိ။
185. Imāni pañcindriyāni katihākārehi visujjhanti? Imāni pañcindriyāni pannarasahi ākārehi visujjhanti. Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato – imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati. Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati. Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati. Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato – imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati. Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato – imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhati. Iti ime pañca puggale parivajjayato , pañca puggale sevato bhajato payirupāsato, pañca suttantakkhandhe paccavekkhato – imehi pannarasahi ākārehi imāni pañcindriyāni visujjhanti.
ကတိဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိယန္တိ, ကတိဟာကာရေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ဘာဝနာ ဟောတိ? ဒသဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိယန္တိ, ဒသဟာကာရေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ဘာဝနာ ဟောတိ။ အသ္သဒ္ဓိယံ ပဇဟန္တော သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေတိ, သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေန္တော အသ္သဒ္ဓိယံ ပဇဟတိ; ကောသဇ္ဇံ ပဇဟန္တော ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေတိ, ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေန္တော ကောသဇ္ဇံ ပဇဟတိ; ပမာဒံ ပဇဟန္တော သတိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေတိ, သတိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေန္တော ပမာဒံ ပဇဟတိ; ဥဒ္ဓစ္စံ ပဇဟန္တော သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေတိ, သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေန္တော ဥဒ္ဓစ္စံ ပဇဟတိ; အဝိဇ္ဇံ ပဇဟန္တော ပညိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေတိ, ပညိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝေန္တော အဝိဇ္ဇံ ပဇဟတိ။ ဣမေဟိ ဒသဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိယန္တိ, ဣမေဟိ ဒသဟာကာရေဟိ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ဘာဝနာ ဟောတိ။
Katihākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, katihākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti? Dasahākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, dasahākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti. Assaddhiyaṃ pajahanto saddhindriyaṃ bhāveti, saddhindriyaṃ bhāvento assaddhiyaṃ pajahati; kosajjaṃ pajahanto vīriyindriyaṃ bhāveti, vīriyindriyaṃ bhāvento kosajjaṃ pajahati; pamādaṃ pajahanto satindriyaṃ bhāveti, satindriyaṃ bhāvento pamādaṃ pajahati; uddhaccaṃ pajahanto samādhindriyaṃ bhāveti, samādhindriyaṃ bhāvento uddhaccaṃ pajahati; avijjaṃ pajahanto paññindriyaṃ bhāveti, paññindriyaṃ bhāvento avijjaṃ pajahati. Imehi dasahākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, imehi dasahākārehi pañcannaṃ indriyānaṃ bhāvanā hoti.
ကတိဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ? ဒသဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ။ အသ္သဒ္ဓိယသ္သ ပဟီနတ္တာ သုပ္ပဟီနတ္တာ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝိတံ ဟောတိ သုဘာဝိတံ; သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယသ္သ ဘာဝိတတ္တာ သုဘာဝိတတ္တာ အသ္သဒ္ဓိယံ ပဟီနံ ဟောတိ သုပ္ပဟီနံ။ ကောသဇ္ဇသ္သ ပဟီနတ္တာ သုပ္ပဟီနတ္တာ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝိတံ ဟောတိ သုဘာဝိတံ; ဝီရိယိန္ဒ္ရိယသ္သ ဘာဝိတတ္တာ သုဘာဝိတတ္တာ ကောသဇ္ဇံ ပဟီနံ ဟောတိ သုပ္ပဟီနံ။ ပမာဒသ္သ ပဟီနတ္တာ သုပ္ပဟီနတ္တာ သတိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝိတံ ဟောတိ သုဘာဝိတံ; သတိန္ဒ္ရိယသ္သ ဘာဝိတတ္တာ သုဘာဝိတတ္တာ ပမာဒော ပဟီနော ဟောတိ သုပ္ပဟီနော။ ဥဒ္ဓစ္စသ္သ ပဟီနတ္တာ သုပ္ပဟီနတ္တာ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝိတံ ဟောတိ သုဘာဝိတံ; သမာဓိန္ဒ္ရိယသ္သ ဘာဝိတတ္တာ သုဘာဝိတတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စံ ပဟီနံ ဟောတိ သုပ္ပဟီနံ။ အဝိဇ္ဇာယ ပဟီနတ္တာ ပညိန္ဒ္ရိယံ ဘာဝိတံ ဟောတိ သုဘာဝိတံ; ပညိန္ဒ္ရိယသ္သ ဘာဝိတတ္တာ သုဘာဝိတတ္တာ အဝိဇ္ဇာ ပဟီနာ ဟောတိ သုပ္ပဟီနာ။ ဣမေဟိ ဒသဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ။
Katihākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni? Dasahākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni. Assaddhiyassa pahīnattā suppahīnattā saddhindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; saddhindriyassa bhāvitattā subhāvitattā assaddhiyaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Kosajjassa pahīnattā suppahīnattā vīriyindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; vīriyindriyassa bhāvitattā subhāvitattā kosajjaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Pamādassa pahīnattā suppahīnattā satindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; satindriyassa bhāvitattā subhāvitattā pamādo pahīno hoti suppahīno. Uddhaccassa pahīnattā suppahīnattā samādhindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; samādhindriyassa bhāvitattā subhāvitattā uddhaccaṃ pahīnaṃ hoti suppahīnaṃ. Avijjāya pahīnattā paññindriyaṃ bhāvitaṃ hoti subhāvitaṃ; paññindriyassa bhāvitattā subhāvitattā avijjā pahīnā hoti suppahīnā. Imehi dasahākārehi pañcindriyāni bhāvitāni honti subhāvitāni.
၁၈၆. ကတိဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိယန္တိ, ကတိဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ သုပ္ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ? စတူဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိယန္တိ စတူဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ သုပ္ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂက္ခဏေ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိယန္တိ; သောတာပတ္တိဖလက္ခဏေ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ သုပ္ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ။ သကဒာဂာမိမဂ္ဂက္ခဏေ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိယန္တိ; သကဒာဂာမိဖလက္ခဏေ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ သုပ္ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ။ အနာဂာမိမဂ္ဂက္ခဏေ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိယန္တိ; အနာဂာမိဖလက္ခဏေ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ သုပ္ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ။ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိယန္တိ; အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ သုပ္ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ။ ဣတိ စတသ္သော မဂ္ဂဝိသုဒ္ဓိယော, စတသ္သော ဖလဝိသုဒ္ဓိယော, စတသ္သော သမုစ္ဆေဒဝိသုဒ္ဓိယော, စတသ္သော ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိသုဒ္ဓိယော။ ဣမေဟိ စတူဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိယန္တိ; ဣမေဟိ စတူဟာကာရေဟိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ စေဝ ဟောန္တိ သုဘာဝိတာနိ စ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ သုပ္ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓာနိ စ။
186. Katihākārehi pañcindriyāni bhāviyanti, katihākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca? Catūhākārehi pañcindriyāni bhāviyanti catūhākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Sotāpattimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; sotāpattiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Sakadāgāmimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; sakadāgāmiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Anāgāmimaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; anāgāmiphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Arahattamaggakkhaṇe pañcindriyāni bhāviyanti; arahattaphalakkhaṇe pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca. Iti catasso maggavisuddhiyo, catasso phalavisuddhiyo, catasso samucchedavisuddhiyo, catasso paṭippassaddhivisuddhiyo. Imehi catūhākārehi pañcindriyāni bhāviyanti; imehi catūhākārehi pañcindriyāni bhāvitāni ceva honti subhāvitāni ca paṭippassaddhāni ca suppaṭippassaddhāni ca.
ကတိနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဣန္ဒ္ရိယဘာဝနာ; ကတိ ပုဂ္ဂလာ ဘာဝိတိန္ဒ္ရိယာ? အဋ္ဌန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ဣန္ဒ္ရိယဘာဝနာ; တယော ပုဂ္ဂလာ ဘာဝိတိန္ဒ္ရိယာ။ ကတမေသံ အဋ္ဌန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ဣန္ဒ္ရိယဘာဝနာ? သတ္တန္နဉ္စ သေက္ခာနံ, ပုထုဇ္ဇနကလ္ယာဏကသ္သ စ – ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ဣန္ဒ္ရိယဘာဝနာ။ ကတမေ တယော ပုဂ္ဂလာ ဘာဝိတိန္ဒ္ရိယာ? သဝနေန ဗုဒ္ဓော တထာဂတသ္သ သာဝကော ခီဏာသဝော ဘာဝိတိန္ဒ္ရိယော, သယံ ဘူတဋ္ဌေန ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓော ဘာဝိတိန္ဒ္ရိယော, အပ္ပမေယ္ယဋ္ဌေန တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဘာဝိတိန္ဒ္ရိယော – ဣမေ တယော ပုဂ္ဂလာ ဘာဝိတိန္ဒ္ရိယာ။ ဣတိ ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ ဣန္ဒ္ရိယဘာဝနာ; ဣမေ တယော ပုဂ္ဂလာ ဘာဝိတိန္ဒ္ရိယာ။
Katinaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; kati puggalā bhāvitindriyā? Aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; tayo puggalā bhāvitindriyā. Katamesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā? Sattannañca sekkhānaṃ, puthujjanakalyāṇakassa ca – imesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā. Katame tayo puggalā bhāvitindriyā? Savanena buddho tathāgatassa sāvako khīṇāsavo bhāvitindriyo, sayaṃ bhūtaṭṭhena paccekasambuddho bhāvitindriyo, appameyyaṭṭhena tathāgato arahaṃ sammāsambuddho bhāvitindriyo – ime tayo puggalā bhāvitindriyā. Iti imesaṃ aṭṭhannaṃ puggalānaṃ indriyabhāvanā; ime tayo puggalā bhāvitindriyā.
သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသော ပဌမော။
Suttantaniddeso paṭhamo.
Footnotes:
Related texts:
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ခုဒ္ဒကနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / ၁. ပဌမသုတ္တန္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ • 1. Paṭhamasuttantaniddesavaṇṇanā
