| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / કઙ્ખાવિતરણી-અભિનવ-ટીકા • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
૮. પઠમઉપક્ખટસિક્ખાપદવણ્ણના
8. Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā
ભિક્ખું પનેવ ઉદ્દિસ્સાતિ એત્થ પનાતિ નિપાતમત્તં, તથા એવ-સદ્દોપિ. તેનાહ ‘‘ઇત્થન્નામસ્સા’’તિઆદિ. અપદિસિત્વાતિ કથેત્વા, આરબ્ભાતિ વા અત્થો. અઞ્ઞાતકસ્સ ગહપતિસ્સાતિ અઞ્ઞાતકગહપતિનાતિ અત્થો. કરણત્થે હિ ઇદં સામિવચનં. અટ્ઠકથાયં પન ઇદં સુવિઞ્ઞેય્યન્તિ ન વિચારિતં. ચીવરં ચેતાપેન્તિ પરિવત્તેન્તિ એતેનાતિ ચીવરચેતાપન્નં (સારત્થ॰ ટી॰ ૨.૫૨૮-૫૨૯), ચીવરમૂલં, ન-કારો પનેત્થ આગમો, ‘‘ચીવરચેતાપન’’ન્તિપિ પઠન્તિ. તં પન યસ્મા હિરઞ્ઞાદીસુ અઞ્ઞતરં હોતિ, તસ્મા ‘‘હિરઞ્ઞાદિક’’ન્તિ વુત્તં. તત્થ હિરઞ્ઞન્તિ કહાપણો વુચ્ચતિ. આદિસદ્દેન સુવણ્ણાદીનં ગહણં. ઉપક્ખટન્તિ ઉપટ્ઠાપિતં. તં ઉપક્ખરણં તેસં તથા સજ્જિતન્તિ આહ ‘‘ઉપક્ખટં હોતીતિ સજ્જિતં હોતી’’તિ. સંહરિત્વા ઠપિતન્તિ રાસિં કત્વા ઠપિતં. પરિવત્તનઞ્ચ અકતસ્સ કારાપનં, કતસ્સ કિણનન્તિ આહ ‘‘કારેત્વા વા કિણિત્વા વાતિ અત્થો’’તિ. અચ્છાદેસ્સામીતિ પારુપેસ્સામીતિ વુત્તં હોતિ. તેનાહ ‘‘વોહારવચનમેત’’ન્તિ. વોહારવચનન્તિ ચ ઉપચારવચનન્તિ અત્થો.
Bhikkhuṃpaneva uddissāti ettha panāti nipātamattaṃ, tathā eva-saddopi. Tenāha ‘‘itthannāmassā’’tiādi. Apadisitvāti kathetvā, ārabbhāti vā attho. Aññātakassa gahapatissāti aññātakagahapatināti attho. Karaṇatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana idaṃ suviññeyyanti na vicāritaṃ. Cīvaraṃ cetāpenti parivattenti etenāti cīvaracetāpannaṃ (sārattha. ṭī. 2.528-529), cīvaramūlaṃ, na-kāro panettha āgamo, ‘‘cīvaracetāpana’’ntipi paṭhanti. Taṃ pana yasmā hiraññādīsu aññataraṃ hoti, tasmā ‘‘hiraññādika’’nti vuttaṃ. Tattha hiraññanti kahāpaṇo vuccati. Ādisaddena suvaṇṇādīnaṃ gahaṇaṃ. Upakkhaṭanti upaṭṭhāpitaṃ. Taṃ upakkharaṇaṃ tesaṃ tathā sajjitanti āha ‘‘upakkhaṭaṃ hotīti sajjitaṃ hotī’’ti. Saṃharitvā ṭhapitanti rāsiṃ katvā ṭhapitaṃ. Parivattanañca akatassa kārāpanaṃ, katassa kiṇananti āha ‘‘kāretvā vā kiṇitvā vāti attho’’ti. Acchādessāmīti pārupessāmīti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘vohāravacanameta’’nti. Vohāravacananti ca upacāravacananti attho.
‘‘તત્ર ચે સો ભિક્ખૂ’’તિઆદીસુ કો પદસમ્બન્ધોતિ આહ ‘‘યત્ર સો ગહપતિ વા’’તિઆદિ. પુબ્બે અપ્પવારિતોતિ ‘‘દસ્સામિ, કીદિસેન તે, ભન્તે, ચીવરેન અત્થો, કીદિસં તે ચીવરં ચેતાપેમી’’તિ પુબ્બે અવુત્તો. ઉપસઙ્કમિત્વાતિ ગન્ત્વા. પદભાજને પચુરવોહારવસેન ‘‘ઘરં ગન્ત્વા’’તિ (પારા॰ ૫૨૯) વુત્તં. એત્થ ચ પચુરવોહારવસેનાતિ યેભુય્યવોહારવસેન. યેભુય્યેન હિ ઘરસામિકં દટ્ઠુકામા તસ્સ ઘરં ગચ્છન્તીતિ તથેવ બહુલવોહારો. વિકપ્પન્તિ વિસિટ્ઠો કપ્પો વિકપ્પો, વિ-સદ્દો ચેત્થ વિસિટ્ઠત્થો. તેનાહ ‘‘વિસિટ્ઠકપ્પ’’ન્તિ. ઇમિના વચનત્થમાહ. ‘‘અધિકવિધાન’’ન્તિ ઇમિના પન અધિપ્પાયત્થં. યથા પન તમાપજ્જતીતિ યેનાકારેન તં વિકપ્પં આપજ્જતિ. તં દસ્સેતુન્તિ તં આકારં દસ્સેતું.
‘‘Tatra ce so bhikkhū’’tiādīsu ko padasambandhoti āha ‘‘yatra so gahapati vā’’tiādi. Pubbe appavāritoti ‘‘dassāmi, kīdisena te, bhante, cīvarena attho, kīdisaṃ te cīvaraṃ cetāpemī’’ti pubbe avutto. Upasaṅkamitvāti gantvā. Padabhājane pacuravohāravasena ‘‘gharaṃ gantvā’’ti (pārā. 529) vuttaṃ. Ettha ca pacuravohāravasenāti yebhuyyavohāravasena. Yebhuyyena hi gharasāmikaṃ daṭṭhukāmā tassa gharaṃ gacchantīti tatheva bahulavohāro. Vikappanti visiṭṭho kappo vikappo, vi-saddo cettha visiṭṭhattho. Tenāha ‘‘visiṭṭhakappa’’nti. Iminā vacanatthamāha. ‘‘Adhikavidhāna’’nti iminā pana adhippāyatthaṃ. Yathā pana tamāpajjatīti yenākārena taṃ vikappaṃ āpajjati. Taṃ dassetunti taṃ ākāraṃ dassetuṃ.
‘‘સાધૂ’’તિ અયં સદ્દો સમ્પટિચ્છનસમ્પહંસનસુન્દરાયાચનાદીસુ દિસ્સતિ. તથા હેસ ‘‘સાધુ, ભન્તેતિ ખો સો ભિક્ખુ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દિત્વા અનુમોદિત્વા’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૩.૮૬) સમ્પટિચ્છને દિસ્સતિ, ‘‘સાધુ સાધુ સારિપુત્તા’’તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૩.૩૪૯; મ॰ નિ॰ ૧.૩૪૦) સમ્પહંસને.
‘‘Sādhū’’ti ayaṃ saddo sampaṭicchanasampahaṃsanasundarāyācanādīsu dissati. Tathā hesa ‘‘sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane dissati, ‘‘sādhu sādhu sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349; ma. ni. 1.340) sampahaṃsane.
‘‘સાધુ ધમ્મરુચિ રાજા, સાધુ પઞ્ઞાણવા નરો;
‘‘Sādhu dhammaruci rājā, sādhu paññāṇavā naro;
સાધુ મિત્તાનમદ્દુબ્ભો, પાપસ્સાકરણં સુખ’’ન્તિઆદીસુ. (જા॰ ૨.૧૮.૧૦૧) –
Sādhu mittānamaddubbho, pāpassākaraṇaṃ sukha’’ntiādīsu. (jā. 2.18.101) –
સુન્દરે, ‘‘સાધુ મે, ભન્તે ભગવા, સંખિત્તેન ધમ્મં દેસેતૂ’’તિઆદીસુ (સં॰ નિ॰ ૩.૬૪-૬૮) આયાચને, ઇધાપિ આયાચનેયેવ દટ્ઠબ્બોતિ (દી॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૮૯; મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧ મૂલપરિયાયસુત્તવણ્ણના; સુ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૧૫ અગ્ગિકભારદ્વાજસુત્તવણ્ણના; બુ॰ વં॰ અટ્ઠ॰ ૧.૪૯) આહ ‘‘સાધૂતિ આયાચને નિપાતો’’તિ. તત્થ આયાચનેતિ અભિમુખં યાચને, અભિપત્થનાયન્તિ અત્થો. પરિવિતક્કે નિપાતોતિ સમ્બન્ધો. આલપતીતિ આમન્તેતિ. આયતાદીસૂતિ એત્થ આદિસદ્દેન વિત્થતઅપ્પિતસણ્હાનં ગહણં. યસ્મા પન ન ઇમસ્સ આપજ્જનમત્તેનેવ આપત્તિ સીસં એતિ, તસ્મા ‘‘તસ્સ વચનેના’’તિઆદિ વુત્તં. પયોગેતિ સુત્તપરિયેસનાદિપયોગે.
Sundare, ‘‘sādhu me, bhante bhagavā, saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.64-68) āyācane, idhāpi āyācaneyeva daṭṭhabboti (dī. ni. aṭṭha. 1.189; ma. ni. aṭṭha. 1.1 mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; su. ni. aṭṭha. 1.115 aggikabhāradvājasuttavaṇṇanā; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.49) āha ‘‘sādhūtiāyācane nipāto’’ti. Tattha āyācaneti abhimukhaṃ yācane, abhipatthanāyanti attho. Parivitakke nipātoti sambandho. Ālapatīti āmanteti. Āyatādīsūti ettha ādisaddena vitthataappitasaṇhānaṃ gahaṇaṃ. Yasmā pana na imassa āpajjanamatteneva āpatti sīsaṃ eti, tasmā ‘‘tassa vacanenā’’tiādi vuttaṃ. Payogeti suttapariyesanādipayoge.
મહગ્ઘં ચેતાપેતુકામં અપ્પગ્ઘન્તિ વીસતિઅગ્ઘનકં ચીવરં ચેતાપેતુકામં ‘‘અલં મય્હં તેન, દસઅગ્ઘનકં વા અટ્ઠગ્ઘનકં વા દેહી’’તિ વદન્તસ્સાતિ અત્થો. એવરૂપન્તિ એવં સમભાગં, ઇમિના સમકન્તિ વુત્તં હોતિ. તઞ્ચ ખો અગ્ઘવસેનેવ, ન પમાણવસેન. અગ્ઘવડ્ઢનકઞ્હિ ઇદં સિક્ખાપદં.
Mahagghaṃ cetāpetukāmaṃ appagghanti vīsatiagghanakaṃ cīvaraṃ cetāpetukāmaṃ ‘‘alaṃ mayhaṃ tena, dasaagghanakaṃ vā aṭṭhagghanakaṃ vā dehī’’ti vadantassāti attho. Evarūpanti evaṃ samabhāgaṃ, iminā samakanti vuttaṃ hoti. Tañca kho agghavaseneva, na pamāṇavasena. Agghavaḍḍhanakañhi idaṃ sikkhāpadaṃ.
પઠમઉપક્ખટસિક્ખાપદવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Paṭhamaupakkhaṭasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
