| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi |
૪. પથવિચલનપઞ્હો
4. Pathavicalanapañho
૪. ‘‘ભન્તે નાગસેન, ભાસિતમ્પેતં ભગવતા – ‘અટ્ઠિમે, ભિક્ખવે 1, હેતૂ અટ્ઠ પચ્ચયા મહતો ભૂમિચાલસ્સ પાતુભાવાયા’તિ. અસેસવચનં ઇદં, નિસ્સેસવચનં ઇદં, નિપ્પરિયાયવચનં ઇદં, નત્થઞ્ઞો નવમો હેતુ મહતો ભૂમિચાલસ્સ પાતુભાવાય. યદિ, ભન્તે નાગસેન, અઞ્ઞો નવમો હેતુ ભવેય્ય મહતો ભૂમિચાલસ્સ પાતુભાવાય, તમ્પિ હેતું ભગવા કથેય્ય. યસ્મા ચ ખો, ભન્તે નાગસેન, નત્થઞ્ઞો નવમો હેતુ મહતો ભૂમિચાલસ્સ પાતુભાવાય, તસ્મા અનાચિક્ખિતો ભગવતા, અયઞ્ચ નવમો હેતુ દિસ્સતિ મહતો ભૂમિચાલસ્સ પાતુભાવાય, યં વેસ્સન્તરેન રઞ્ઞા મહાદાને દીયમાને સત્તક્ખત્તું મહાપથવી કમ્પિતાતિ. યદિ, ભન્તે નાગસેન, અટ્ઠેવ હેતૂ અટ્ઠ પચ્ચયા મહતો ભૂમિચાલસ્સ પાતુભાવાય, તેન હિ વેસ્સન્તરેન રઞ્ઞા મહાદાને દીયમાને સત્તક્ખત્તું મહાપથવી કમ્પિતાતિ યં વચનં, તં મિચ્છા. યદિ વેસ્સન્તરેન રઞ્ઞા મહાદાને દીયમાને સત્તક્ખત્તું મહાપથવી કમ્પિતા, તેન હિ અટ્ઠેવ હેતૂ અટ્ઠ પચ્ચયા મહતો ભૂમિચાલસ્સ પાતુભાવાયાતિ તમ્પિ વચનં મિચ્છા. અયમ્પિ ઉભતો કોટિકો પઞ્હો સુખુમો દુન્નિવેઠિયો અન્ધકરણો ચેવ ગમ્ભીરો ચ, સો તવાનુપ્પત્તો, નેસો અઞ્ઞેન ઇત્તરપઞ્ઞેન સક્કા વિસજ્જેતું અઞ્ઞત્ર તવાદિસેન બુદ્ધિમતા’’તિ.
4. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā – ‘aṭṭhime, bhikkhave 2, hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyā’ti. Asesavacanaṃ idaṃ, nissesavacanaṃ idaṃ, nippariyāyavacanaṃ idaṃ, natthañño navamo hetu mahato bhūmicālassa pātubhāvāya. Yadi, bhante nāgasena, añño navamo hetu bhaveyya mahato bhūmicālassa pātubhāvāya, tampi hetuṃ bhagavā katheyya. Yasmā ca kho, bhante nāgasena, natthañño navamo hetu mahato bhūmicālassa pātubhāvāya, tasmā anācikkhito bhagavatā, ayañca navamo hetu dissati mahato bhūmicālassa pātubhāvāya, yaṃ vessantarena raññā mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitāti. Yadi, bhante nāgasena, aṭṭheva hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāya, tena hi vessantarena raññā mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitāti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi vessantarena raññā mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, tena hi aṭṭheva hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyāti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho sukhumo dunniveṭhiyo andhakaraṇo ceva gambhīro ca, so tavānuppatto, neso aññena ittarapaññena sakkā visajjetuṃ aññatra tavādisena buddhimatā’’ti.
‘‘ભાસિતમ્પેતં, મહારાજ, ભગવતા – ‘અટ્ઠિમે, ભિક્ખવે, હેતૂ અટ્ઠ પચ્ચયા મહતો ભૂમિચાલસ્સ પાતુભાવાયા’તિ. યં વેસ્સન્તરેન રઞ્ઞા મહાદાને દીયમાને સત્તક્ખત્તું મહાપથવી કમ્પિતા, તઞ્ચ પન અકાલિકં કદાચુપ્પત્તિકં અટ્ઠહિ હેતૂહિ વિપ્પમુત્તં, તસ્મા અગણિતં અટ્ઠહિ હેતૂહિ.
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā – ‘aṭṭhime, bhikkhave, hetū aṭṭha paccayā mahato bhūmicālassa pātubhāvāyā’ti. Yaṃ vessantarena raññā mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, tañca pana akālikaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, tasmā agaṇitaṃ aṭṭhahi hetūhi.
‘‘યથા, મહારાજ, લોકે તયો યેવ મેઘા ગણીયન્તિ વસ્સિકો હેમન્તિકો પાવુસકોતિ. યદિ તે મુઞ્ચિત્વા અઞ્ઞો મેઘો પવસ્સતિ, ન સો મેઘો ગણીયતિ સમ્મતેહિ મેઘેહિ, અકાલમેઘોત્વેવ સઙ્ખં ગચ્છતિ. એવમેવ ખો, મહારાજ, વેસ્સન્તરેન રઞ્ઞા મહાદાને દીયમાને યં સત્તક્ખત્તું મહાપથવી કમ્પિતા, અકાલિકં એતં કદાચુપ્પત્તિકં અટ્ઠહિ હેતૂહિ વિપ્પમુત્તં, ન તં ગણીયતિ અટ્ઠહિ હેતૂહિ.
‘‘Yathā, mahārāja, loke tayo yeva meghā gaṇīyanti vassiko hemantiko pāvusakoti. Yadi te muñcitvā añño megho pavassati, na so megho gaṇīyati sammatehi meghehi, akālameghotveva saṅkhaṃ gacchati. Evameva kho, mahārāja, vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi hetūhi.
‘‘યથા વા પન, મહારાજ, હિમવન્તા પબ્બતા પઞ્ચ નદિસતાનિ સન્દન્તિ, તેસં, મહારાજ, પઞ્ચન્નં નદિસતાનં દસેવ નદિયો નદિગણનાય ગણીયન્તિ. સેય્યથીદં, ગઙ્ગા યમુના અચિરવતી સરભૂ મહી સિન્ધુ સરસ્સતી વેત્રવતી વીતંસા ચન્દભાગાતિ, અવસેસા નદિયો નદિગણનાય અગણિતા. કિં કારણા? ન તા નદિયો ધુવસલિલા. એવમેવ ખો, મહારાજ, વેસ્સન્તરેન રઞ્ઞા મહાદાને દીયમાને યં સત્તક્ખત્તું મહાપથવી કમ્પિતા, અકાલિકં એતં કદાચુપ્પત્તિકં અટ્ઠહિ હેતૂહિ વિપ્પમુત્તં, ન તં ગણીયતિ અટ્ઠહિ હેતૂહિ.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, himavantā pabbatā pañca nadisatāni sandanti, tesaṃ, mahārāja, pañcannaṃ nadisatānaṃ daseva nadiyo nadigaṇanāya gaṇīyanti. Seyyathīdaṃ, gaṅgā yamunā aciravatī sarabhū mahī sindhu sarassatī vetravatī vītaṃsā candabhāgāti, avasesā nadiyo nadigaṇanāya agaṇitā. Kiṃ kāraṇā? Na tā nadiyo dhuvasalilā. Evameva kho, mahārāja, vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi hetūhi.
‘‘યથા વા પન, મહારાજ, રઞ્ઞો સતમ્પિ દ્વિસતમ્પિ તિસતમ્પિ અમચ્ચા હોન્તિ, તેસં છ યેવ જના અમચ્ચગણનાય ગણીયન્તિ. સેય્યથીદં, સેનાપતિ પુરોહિતો અક્ખદસ્સો ભણ્ડાગારિકો છત્તગ્ગાહકો ખગ્ગગ્ગાહકો. એતે યેવ અમચ્ચગણનાય ગણીયન્તિ. કિં કારણા? યુત્તત્તા રાજગુણેહિ, અવસેસા અગણિતા, સબ્બે અમચ્ચાત્વેવ સઙ્ખં ગચ્છન્તિ . એવમેવ ખો, મહારાજ, વેસ્સન્તરેન રઞ્ઞા મહાદાને દીયમાને યં સત્તક્ખત્તું મહાપથવી કમ્પિતા, અકાલિકં એતં કદાચુપ્પત્તિકં અટ્ઠહિ હેતૂહિ વિપ્પમુત્તં, ન તં ગણીયતિ અટ્ઠહિ હેતૂહિ.
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, rañño satampi dvisatampi tisatampi amaccā honti, tesaṃ cha yeva janā amaccagaṇanāya gaṇīyanti. Seyyathīdaṃ, senāpati purohito akkhadasso bhaṇḍāgāriko chattaggāhako khaggaggāhako. Ete yeva amaccagaṇanāya gaṇīyanti. Kiṃ kāraṇā? Yuttattā rājaguṇehi, avasesā agaṇitā, sabbe amaccātveva saṅkhaṃ gacchanti . Evameva kho, mahārāja, vessantarena raññā mahādāne dīyamāne yaṃ sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā, akālikaṃ etaṃ kadācuppattikaṃ aṭṭhahi hetūhi vippamuttaṃ, na taṃ gaṇīyati aṭṭhahi hetūhi.
‘‘સુય્યતિ નુ ખો, મહારાજ, એતરહિ જિનસાસને કતાધિકારાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવેદનીયકમ્મં, કિત્તિ ચ યેસં અબ્ભુગ્ગતા દેવમનુસ્સેસૂ’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, સુય્યતિ એતરહિ જિનસાસને કતાધિકારાનં દિટ્ઠધમ્મસુખવેદનીયકમ્મં, કિત્તિ ચ યેસં અબ્ભુગ્ગતા દેવમનુસ્સેસુ સત્ત જનાતિ’’. ‘‘કે ચ તે, મહારાજા’’તિ? ‘‘સુમનો ચ, ભન્તે, માલાકારો, એકસાટકો ચ બ્રાહ્મણો, પુણ્ણો ચ ભતકો, મલ્લિકા ચ દેવી, ગોપાલમાતા ચ દેવી, સુપ્પિયા ચ ઉપાસિકા, પુણ્ણા ચ દાસીતિ ઇમે સત્ત દિટ્ઠધમ્મસુખવેદનીયા સત્તા, કિત્તિ ચ ઇમેસં અબ્ભુગ્ગતા દેવમનુસ્સેસૂ’’તિ.
‘‘Suyyati nu kho, mahārāja, etarahi jinasāsane katādhikārānaṃ diṭṭhadhammasukhavedanīyakammaṃ, kitti ca yesaṃ abbhuggatā devamanussesū’’ti? ‘‘Āma, bhante, suyyati etarahi jinasāsane katādhikārānaṃ diṭṭhadhammasukhavedanīyakammaṃ, kitti ca yesaṃ abbhuggatā devamanussesu satta janāti’’. ‘‘Ke ca te, mahārājā’’ti? ‘‘Sumano ca, bhante, mālākāro, ekasāṭako ca brāhmaṇo, puṇṇo ca bhatako, mallikā ca devī, gopālamātā ca devī, suppiyā ca upāsikā, puṇṇā ca dāsīti ime satta diṭṭhadhammasukhavedanīyā sattā, kitti ca imesaṃ abbhuggatā devamanussesū’’ti.
‘‘અપરેપિ સુય્યન્તિ નુ ખો અતીતે માનુસકેનેવ સરીરદેહેન તિદસભવનં ગતા’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, સુય્યન્તી’’તિ. ‘‘કે ચ તે, મહારાજા’’તિ? ‘‘ગુત્તિલો ચ ગન્ધબ્બો, સાધીનો ચ રાજા, નિમિ ચ રાજા, મન્ધાતા ચ રાજાતિ ઇમે ચતુરો જના સુય્યન્તિ, તેનેવ માનુસકેન સરીરદેહેન તિદસભવનં ગતા’’તિ. ‘‘સુચિરમ્પિ કતં સુય્યતિ સુકતદુક્કટન્તિ? સુતપુબ્બં પન તયા, મહારાજ, અતીતે વા અદ્ધાને વત્તમાને વા અદ્ધાને ઇત્થન્નામસ્સ દાને દીયમાને સકિં વા દ્વિક્ખત્તું વા તિક્ખત્તું વા મહાપથવી કમ્પિતા’’તિ? ‘‘ન હિ ભન્તે’’તિ. ‘‘અત્થિ મે, મહારાજ, આગમો અધિગમો પરિયત્તિ સવનં સિક્ખાબલં સુસ્સૂસા પરિપુચ્છા આચરિયુપાસનં, મયાપિ ન સુતપુબ્બં ‘ઇત્થન્નામસ્સ દાને દીયમાને સકિં વા દ્વિક્ખત્તું વા તિક્ખત્તું વા મહાપથવી કમ્પિતા’તિ ઠપેત્વા વેસ્સન્તરસ્સ રાજવસભસ્સ દાનવરં . ભગવતો ચ, મહારાજ, કસ્સપસ્સ, ભગવતો ચ સક્યમુનિનોતિ દ્વિન્નં બુદ્ધાનં અન્તરે ગણનપથં વીતિવત્તા વસ્સકોટિયો અતિક્કન્તા, તત્થપિ મે સવનં નત્થિ ‘ઇત્થન્નામસ્સ દાને દીયમાને સકિં વા દ્વિક્ખત્તું વા તિક્ખત્તું વા મહાપથવી કમ્પિતા’તિ. ન, મહારાજ, તાવતકેન વીરિયેન તાવતકેન પરક્કમેન મહાપથવી કમ્પતિ, ગુણભારભરિતા, મહારાજ, સબ્બસોચેય્યકિરિયગુણભારભરિતા ધારેતું ન વિસહન્તી મહાપથવી ચલતિ કમ્પતિ પવેધતિ.
‘‘Aparepi suyyanti nu kho atīte mānusakeneva sarīradehena tidasabhavanaṃ gatā’’ti? ‘‘Āma, bhante, suyyantī’’ti. ‘‘Ke ca te, mahārājā’’ti? ‘‘Guttilo ca gandhabbo, sādhīno ca rājā, nimi ca rājā, mandhātā ca rājāti ime caturo janā suyyanti, teneva mānusakena sarīradehena tidasabhavanaṃ gatā’’ti. ‘‘Sucirampi kataṃ suyyati sukatadukkaṭanti? Sutapubbaṃ pana tayā, mahārāja, atīte vā addhāne vattamāne vā addhāne itthannāmassa dāne dīyamāne sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā mahāpathavī kampitā’’ti? ‘‘Na hi bhante’’ti. ‘‘Atthi me, mahārāja, āgamo adhigamo pariyatti savanaṃ sikkhābalaṃ sussūsā paripucchā ācariyupāsanaṃ, mayāpi na sutapubbaṃ ‘itthannāmassa dāne dīyamāne sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā mahāpathavī kampitā’ti ṭhapetvā vessantarassa rājavasabhassa dānavaraṃ . Bhagavato ca, mahārāja, kassapassa, bhagavato ca sakyamuninoti dvinnaṃ buddhānaṃ antare gaṇanapathaṃ vītivattā vassakoṭiyo atikkantā, tatthapi me savanaṃ natthi ‘itthannāmassa dāne dīyamāne sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā tikkhattuṃ vā mahāpathavī kampitā’ti. Na, mahārāja, tāvatakena vīriyena tāvatakena parakkamena mahāpathavī kampati, guṇabhārabharitā, mahārāja, sabbasoceyyakiriyaguṇabhārabharitā dhāretuṃ na visahantī mahāpathavī calati kampati pavedhati.
‘‘યથા, મહારાજ, સકટસ્સ અતિભારભરિતસ્સ નાભિયો ચ નેમિયો ચ ફલન્તિ અક્ખો ભિજ્જતિ, એવમેવ ખો, મહારાજ, સબ્બસોચેય્યકિરિયગુણભારભરિતા મહાપથવી ધારેતું ન વિસહન્તી ચલતિ કમ્પતિ પવેધતિ.
‘‘Yathā, mahārāja, sakaṭassa atibhārabharitassa nābhiyo ca nemiyo ca phalanti akkho bhijjati, evameva kho, mahārāja, sabbasoceyyakiriyaguṇabhārabharitā mahāpathavī dhāretuṃ na visahantī calati kampati pavedhati.
‘‘યથા વા પન, મહારાજ, ગગનં અનિલજલવેગસઞ્છાદિતં ઉસ્સન્નજલભારભરિતં અતિવાતેન ફુટિતત્તા નદતિ રવતિ ગળગળાયતિ, એવમેવ ખો, મહારાજ, મહાપથવી રઞ્ઞો વેસ્સન્તરસ્સ દાનબલવિપુલઉસ્સન્નભારભરિતા ધારેતું ન વિસહન્તી ચલતિ કમ્પતિ પવેધતિ. ન હિ, મહારાજ, રઞ્ઞો વેસ્સન્તરસ્સ ચિત્તં રાગવસેન પવત્તતિ, ન દોસવસેન પવત્તતિ, ન મોહવસેન પવત્તતિ, ન માનવસેન પવત્તતિ, ન દિટ્ઠિવસેન પવત્તતિ, ન કિલેસવસેન પવત્તતિ, ન વિતક્કવસેન પવત્તતિ, ન અરતિવસેન પવત્તતિ, અથ ખો દાનવસેન બહુલં પવત્તતિ ‘કિન્તિ અનાગતા યાચકા મમ સન્તિકે આગચ્છેય્યું, આગતા ચ યાચકા યથાકામં લભિત્વા અત્તમના ભવેય્યુ’ન્તિ સતતં સમિતં દાનં પતિ માનસં ઠપિતં હોતિ. રઞ્ઞો, મહારાજ, વેસ્સન્તરસ્સ સતતં સમિતં દસસુ ઠાનેસુ માનસં ઠપિતં હોતિ દમે સમે ખન્તિયં સંવરે યમે નિયમે અક્કોધે અવિહિંસાયં સચ્ચે સોચેય્યે. રઞ્ઞો, મહારાજ, વેસ્સન્તરસ્સ કામેસના પહીના, ભવેસના પટિપ્પસ્સદ્ધા, બ્રહ્મચરિયેસનાય યેવ ઉસ્સુક્કં આપન્નો, રઞ્ઞો, મહારાજ, વેસ્સન્તરસ્સ અત્તરક્ખા 3 પહીના, સબ્બસત્તરક્ખાય ઉસ્સુક્કં આપન્નો ‘કિન્તિ ઇમે સત્તા સમગ્ગા અસ્સુ અરોગા સધના દીઘાયુકા’તિ બહુલં યેવ માનસં પવત્તતિ. દદમાનો ચ, મહારાજ, વેસ્સન્તરો રાજા તં દાનં ન ભવસમ્પત્તિહેતુ દેતિ, ન ધનહેતુ દેતિ, ન પટિદાનહેતુ દેતિ, ન ઉપલાપનહેતુ દેતિ, ન આયુહેતુ દેતિ, ન વણ્ણહેતુ દેતિ, ન સુખહેતુ દેતિ, ન બલહેતુ દેતિ, ન યસહેતુ દેતિ, ન પુત્તહેતુ દેતિ, ન ધીતુહેતુ દેતિ, અથ ખો સબ્બઞ્ઞુતઞાણહેતુ સબ્બઞ્ઞુતઞાણરતનસ્સ કારણા એવરૂપે અતુલવિપુલાનુત્તરે દાનવરે અદાસિ, સબ્બઞ્ઞુતં પત્તો ચ ઇમં ગાથં અભાસિ –
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, gaganaṃ anilajalavegasañchāditaṃ ussannajalabhārabharitaṃ ativātena phuṭitattā nadati ravati gaḷagaḷāyati, evameva kho, mahārāja, mahāpathavī rañño vessantarassa dānabalavipulaussannabhārabharitā dhāretuṃ na visahantī calati kampati pavedhati. Na hi, mahārāja, rañño vessantarassa cittaṃ rāgavasena pavattati, na dosavasena pavattati, na mohavasena pavattati, na mānavasena pavattati, na diṭṭhivasena pavattati, na kilesavasena pavattati, na vitakkavasena pavattati, na arativasena pavattati, atha kho dānavasena bahulaṃ pavattati ‘kinti anāgatā yācakā mama santike āgaccheyyuṃ, āgatā ca yācakā yathākāmaṃ labhitvā attamanā bhaveyyu’nti satataṃ samitaṃ dānaṃ pati mānasaṃ ṭhapitaṃ hoti. Rañño, mahārāja, vessantarassa satataṃ samitaṃ dasasu ṭhānesu mānasaṃ ṭhapitaṃ hoti dame same khantiyaṃ saṃvare yame niyame akkodhe avihiṃsāyaṃ sacce soceyye. Rañño, mahārāja, vessantarassa kāmesanā pahīnā, bhavesanā paṭippassaddhā, brahmacariyesanāya yeva ussukkaṃ āpanno, rañño, mahārāja, vessantarassa attarakkhā 4 pahīnā, sabbasattarakkhāya ussukkaṃ āpanno ‘kinti ime sattā samaggā assu arogā sadhanā dīghāyukā’ti bahulaṃ yeva mānasaṃ pavattati. Dadamāno ca, mahārāja, vessantaro rājā taṃ dānaṃ na bhavasampattihetu deti, na dhanahetu deti, na paṭidānahetu deti, na upalāpanahetu deti, na āyuhetu deti, na vaṇṇahetu deti, na sukhahetu deti, na balahetu deti, na yasahetu deti, na puttahetu deti, na dhītuhetu deti, atha kho sabbaññutañāṇahetu sabbaññutañāṇaratanassa kāraṇā evarūpe atulavipulānuttare dānavare adāsi, sabbaññutaṃ patto ca imaṃ gāthaṃ abhāsi –
‘‘‘જાલિં કણ્હાજિનં ધીતં, મદ્દિદેવિં પતિબ્બતં;
‘‘‘Jāliṃ kaṇhājinaṃ dhītaṃ, maddideviṃ patibbataṃ;
ચજમાનો ન ચિન્તેસિં, બોધિયા યેવ કારણા’તિ.
Cajamāno na cintesiṃ, bodhiyā yeva kāraṇā’ti.
‘‘વેસ્સન્તરો, મહારાજ, રાજા અક્કોધેન કોધં જિનાતિ, અસાધું સાધુના જિનાતિ, કદરિયં દાનેન જિનાતિ, અલિકવાદિનં સચ્ચેન જિનાતિ, સબ્બં અકુસલં કુસલેન જિનાતિ. તસ્સ એવં દદમાનસ્સ ધમ્માનુગતસ્સ ધમ્મસીસકસ્સ 5 દાનનિસ્સન્દબલવ 6 વીરિયવિપુલવિપ્ફારેન હેટ્ઠા મહાવાતા સઞ્ચલન્તિ સણિકં સણિકં સકિં સકિં આકુલાકુલા વાયન્તિ ઓનમન્તિ ઉન્નમન્તિ વિનમન્તિ, છિન્નપત્તપાદપા 7 પપતન્તિ, ગુમ્બં ગુમ્બં વલાહકા ગગને સન્ધાવન્તિ, રજોસઞ્ચિતા વાતા દારુણા હોન્તિ, ગગનં ઉપ્પીળિતા વાતા વાયન્તિ, સહસા ધમધમાયન્તિ, મહાભીમો સદ્દો નિચ્છરતિ, તેસુ વાતેસુ કુપિતેસુ ઉદકં સણિકં સણિકં ચલતિ, ઉદકે ચલિતે ખુબ્ભન્તિ મચ્છકચ્છપા, યમકયમકા ઊમિયો જાયન્તિ, જલચરા સત્તા તસન્તિ, જલવીચિ યુગનદ્ધો વત્તતિ, વીચિનાદો પવત્તતિ, ઘોરા બુબ્બુળા 8 ઉટ્ઠહન્તિ, ફેણમાલા ભવન્તિ, ઉત્તરતિ મહાસમુદ્દો, દિસાવિદિસં ધાવતિ ઉદકં, ઉદ્ધંસોતપટિસોતમુખા સન્દન્તિ સલિલધારા, તસન્તિ અસુરા ગરુળા નાગા યક્ખા, ઉબ્બિજ્જન્તિ ‘કિં નુ ખો, કથં નુ ખો, સાગરો વિપરિવત્તતી’તિ, ગમનપથમેસન્તિ ભીતચિત્તા, ખુભિતે લુળિતે જલધારે પકમ્પતિ મહાપથવી સનગા સસાગરા , પરિવત્તતિ સિનેરુગિરિ કૂટસેલસિખરો વિનમમાનો હોતિ, વિમના હોન્તિ અહિનકુલબિળારકોટ્ઠુકસૂકરમિગપક્ખિનો, રુદન્તિ યક્ખા અપ્પેસક્ખા, હસન્તિ યક્ખા મહેસક્ખા કમ્પમાનાય મહાપથવિયા.
‘‘Vessantaro, mahārāja, rājā akkodhena kodhaṃ jināti, asādhuṃ sādhunā jināti, kadariyaṃ dānena jināti, alikavādinaṃ saccena jināti, sabbaṃ akusalaṃ kusalena jināti. Tassa evaṃ dadamānassa dhammānugatassa dhammasīsakassa 9 dānanissandabalava 10 vīriyavipulavipphārena heṭṭhā mahāvātā sañcalanti saṇikaṃ saṇikaṃ sakiṃ sakiṃ ākulākulā vāyanti onamanti unnamanti vinamanti, chinnapattapādapā 11 papatanti, gumbaṃ gumbaṃ valāhakā gagane sandhāvanti, rajosañcitā vātā dāruṇā honti, gaganaṃ uppīḷitā vātā vāyanti, sahasā dhamadhamāyanti, mahābhīmo saddo niccharati, tesu vātesu kupitesu udakaṃ saṇikaṃ saṇikaṃ calati, udake calite khubbhanti macchakacchapā, yamakayamakā ūmiyo jāyanti, jalacarā sattā tasanti, jalavīci yuganaddho vattati, vīcinādo pavattati, ghorā bubbuḷā 12 uṭṭhahanti, pheṇamālā bhavanti, uttarati mahāsamuddo, disāvidisaṃ dhāvati udakaṃ, uddhaṃsotapaṭisotamukhā sandanti saliladhārā, tasanti asurā garuḷā nāgā yakkhā, ubbijjanti ‘kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho, sāgaro viparivattatī’ti, gamanapathamesanti bhītacittā, khubhite luḷite jaladhāre pakampati mahāpathavī sanagā sasāgarā , parivattati sinerugiri kūṭaselasikharo vinamamāno hoti, vimanā honti ahinakulabiḷārakoṭṭhukasūkaramigapakkhino, rudanti yakkhā appesakkhā, hasanti yakkhā mahesakkhā kampamānāya mahāpathaviyā.
‘‘યથા, મહારાજ, મહતિ મહાપરિયોગે ઉદ્ધનગતે ઉદકસમ્પુણ્ણે આકિણ્ણતણ્ડુલે હેટ્ઠતો અગ્ગિ જલમાનો પઠમં તાવ પરિયોગં સન્તાપેતિ, પરિયોગો સન્તત્તો ઉદકં સન્તાપેતિ, ઉદકં સન્તત્તં તણ્ડુલં સન્તાપેતિ, તણ્ડુલં સન્તત્તં ઉમ્મુજ્જતિ નિમુજ્જતિ, બુબ્બુળકજાતં હોતિ, ફેણમાલા ઉત્તરતિ; એવમેવ ખો, મહારાજ, વેસ્સન્તરો રાજા યં લોકે દુચ્ચજં, તં ચજિ, તસ્સ તં દુચ્ચજં ચજન્તસ્સ દાનસ્સ સભાવનિસ્સન્દેન હેટ્ઠા મહાવાતા ધારેતું ન વિસહન્તા પરિકુપ્પિંસુ 13, મહાવાતેસુ પરિકુપિતેસુ 14 ઉદકં કમ્પિ, ઉદકે કમ્પિતે મહાપથવી કમ્પિ, ઇતિ તદા મહાવાતા ચ ઉદકઞ્ચ મહાપથવી ચાતિ ઇમે તયો એકમના વિય અહેસું મહાદાનનિસ્સન્દેન વિપુલબલવીરિયેન નત્થેદિસો, મહારાજ, અઞ્ઞસ્સ દાનાનુભાવો, યથા વેસ્સન્તરસ્સ રઞ્ઞો મહાદાનાનુભાવો. યથા, મહારાજ, મહિયા બહુવિધા મણયો વિજ્જન્તિ. સેય્યથીદં, ઇન્દનીલો મહાનીલો જોતિરસો વેળુરિયો ઉમ્માપુપ્ફો સિરીસપુપ્ફો મનોહરો સૂરિયકન્તો ચન્દકન્તો વજિરો ખજ્જોપનકો ફુસ્સરાગો લોહિતઙ્ગો મસારગલ્લોતિ, એતે સબ્બે અતિક્કમ્મ ચક્કવત્તિમણિ અગ્ગમક્ખાયતિ, ચક્કવત્તિમણિ, મહારાજ, સમન્તા યોજનં ઓભાસેતિ. એવમેવ ખો, મહારાજ, યં કિઞ્ચિ મહિયા દાનં વિજ્જતિ અપિ અસદિસદાનં પરમં, તં સબ્બં અતિક્કમ્મ વેસ્સન્તરસ્સ રઞ્ઞો મહાદાનં અગ્ગમક્ખાયતિ, વેસ્સન્તરસ્સ, મહારાજ, રઞ્ઞો મહાદાને દીયમાને સત્તક્ખત્તું મહાપથવી કમ્પિતા’’તિ.
‘‘Yathā, mahārāja, mahati mahāpariyoge uddhanagate udakasampuṇṇe ākiṇṇataṇḍule heṭṭhato aggi jalamāno paṭhamaṃ tāva pariyogaṃ santāpeti, pariyogo santatto udakaṃ santāpeti, udakaṃ santattaṃ taṇḍulaṃ santāpeti, taṇḍulaṃ santattaṃ ummujjati nimujjati, bubbuḷakajātaṃ hoti, pheṇamālā uttarati; evameva kho, mahārāja, vessantaro rājā yaṃ loke duccajaṃ, taṃ caji, tassa taṃ duccajaṃ cajantassa dānassa sabhāvanissandena heṭṭhā mahāvātā dhāretuṃ na visahantā parikuppiṃsu 15, mahāvātesu parikupitesu 16 udakaṃ kampi, udake kampite mahāpathavī kampi, iti tadā mahāvātā ca udakañca mahāpathavī cāti ime tayo ekamanā viya ahesuṃ mahādānanissandena vipulabalavīriyena natthediso, mahārāja, aññassa dānānubhāvo, yathā vessantarassa rañño mahādānānubhāvo. Yathā, mahārāja, mahiyā bahuvidhā maṇayo vijjanti. Seyyathīdaṃ, indanīlo mahānīlo jotiraso veḷuriyo ummāpuppho sirīsapuppho manoharo sūriyakanto candakanto vajiro khajjopanako phussarāgo lohitaṅgo masāragalloti, ete sabbe atikkamma cakkavattimaṇi aggamakkhāyati, cakkavattimaṇi, mahārāja, samantā yojanaṃ obhāseti. Evameva kho, mahārāja, yaṃ kiñci mahiyā dānaṃ vijjati api asadisadānaṃ paramaṃ, taṃ sabbaṃ atikkamma vessantarassa rañño mahādānaṃ aggamakkhāyati, vessantarassa, mahārāja, rañño mahādāne dīyamāne sattakkhattuṃ mahāpathavī kampitā’’ti.
‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે નાગસેન, બુદ્ધાનં, અબ્ભુતં, ભન્તે નાગસેન, બુદ્ધાનં, યં તથાગતો બોધિસત્તો સમાનો અસમો લોકેન એવંખન્તિ એવંચિત્તો એવંઅધિમુત્તિ એવંઅધિપ્પાયો, બોધિસત્તાનં, ભન્તે નાગસેન, પરક્કમો દક્ખાપિતો, પારમી ચ જિનાનં ભિય્યો ઓભાસિતા, ચરિયં ચરતોપિ તાવ તથાગતસ્સ સદેવકે લોકે સેટ્ઠભાવો અનુદસ્સિતો. સાધુ, ભન્તે નાગસેન, થોમિતં જિનસાસનં, જોતિતા જિનપારમી, છિન્નો તિત્થિયાનં વાદગણ્ઠિ, ભિન્નો પરાપવાદકુમ્ભો 17, પઞ્હો ગમ્ભીરો ઉત્તાનીકતો, ગહનં અગહનં કતં, સમ્મા લદ્ધં જિનપુત્તાનં નિબ્બાહનં 18, એવમેતં ગણિવરપવર તથા સમ્પટિચ્છામા’’તિ.
‘‘Acchariyaṃ, bhante nāgasena, buddhānaṃ, abbhutaṃ, bhante nāgasena, buddhānaṃ, yaṃ tathāgato bodhisatto samāno asamo lokena evaṃkhanti evaṃcitto evaṃadhimutti evaṃadhippāyo, bodhisattānaṃ, bhante nāgasena, parakkamo dakkhāpito, pāramī ca jinānaṃ bhiyyo obhāsitā, cariyaṃ caratopi tāva tathāgatassa sadevake loke seṭṭhabhāvo anudassito. Sādhu, bhante nāgasena, thomitaṃ jinasāsanaṃ, jotitā jinapāramī, chinno titthiyānaṃ vādagaṇṭhi, bhinno parāpavādakumbho 19, pañho gambhīro uttānīkato, gahanaṃ agahanaṃ kataṃ, sammā laddhaṃ jinaputtānaṃ nibbāhanaṃ 20, evametaṃ gaṇivarapavara tathā sampaṭicchāmā’’ti.
પથવિચલનપઞ્હો ચતુત્થો.
Pathavicalanapañho catuttho.
Footnotes:
