Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సంయుత్తనికాయ (అట్ఠకథా) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
నమో తస్స భగవతో అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్స
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
సంయుత్తనికాయే
Saṃyuttanikāye
నిదానవగ్గ-అట్ఠకథా
Nidānavagga-aṭṭhakathā
౧. నిదానసంయుత్తం
1. Nidānasaṃyuttaṃ
౧. బుద్ధవగ్గో
1. Buddhavaggo
౧. పటిచ్చసముప్పాదసుత్తవణ్ణనా
1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā
౧. ఏవం మే సుతన్తి – నిదానవగ్గే పఠమం పటిచ్చసముప్పాదసుత్తం. తత్రాయం అనుపుబ్బపదవణ్ణనా – తత్ర ఖో భగవా భిక్ఖూ ఆమన్తేసీతి, ఏత్థ తత్రాతి దేసకాలపరిదీపనం. తఞ్హి ‘‘యం సమయం విహరతి, తత్ర సమయే, యస్మిఞ్చ జేతవనే విహరతి, తత్ర జేతవనే’’తి దీపేతి. భాసితబ్బయుత్తే వా దేసకాలే దీపేతి. న హి భగవా అయుత్తే దేసే కాలే చ ధమ్మం భాసతి. ‘‘అకాలో ఖో తావ బాహియా’’తిఆది (ఉదా॰ ౧౦) చేత్థ సాధకం. ఖోతి పదపూరణమత్తే, అవధారణే ఆదికాలత్థే వా నిపాతో. భగవాతి లోకగరుదీపనం. భిక్ఖూతి కథాసవనయుత్తపుగ్గలవచనం. అపిచేత్థ ‘‘భిక్ఖకోతి భిక్ఖు, భిక్ఖాచరియం అజ్ఝూపగతోతి భిక్ఖూ’’తిఆదినా (పారా॰ ౪౫; విభ॰ ౫౧౦) నయేన వచనత్థో వేదితబ్బో. ఆమన్తేసీతి ఆలపి, అభాసి, సమ్బోధేసి, అయమేత్థ అత్థో. అఞ్ఞత్ర పన ఞాపనేపి హోతి. యథాహ – ‘‘ఆమన్తయామి వో, భిక్ఖవే, పటివేదయామి వో, భిక్ఖవే’’తి. పక్కోసనేపి. యథాహ – ‘‘ఏహి త్వం, భిక్ఖు, మమ వచనేన సారిపుత్తం ఆమన్తేహీ’’తి (అ॰ ని॰ ౯.౧౧). భిక్ఖవోతి ఆమన్తనాకారదీపనం. తఞ్చ భిక్ఖనసీలతాదిగుణయోగసిద్ధత్తా వుత్తం. భిక్ఖనసీలతాగుణయుత్తోపి హి భిక్ఖు, భిక్ఖనధమ్మతాగుణయుత్తోపి భిక్ఖనే సాధుకారితాగుణయుత్తోపీతి సద్దవిదూ మఞ్ఞన్తి. తేన చ తేసం భిక్ఖనసీలతాదిగుణయోగసిద్ధేన వచనేన హీనాధికజనసేవితవుత్తిం పకాసేన్తో ఉద్ధతదీనభావనిగ్గహం కరోతి. ‘‘భిక్ఖవో’’తి ఇమినా చ కరుణావిప్ఫారసోమ్మహదయనయననిపాతపుబ్బఙ్గమేన వచనేన తే అత్తనో అభిముఖే కరోన్తో తేనేవ కథేతుకమ్యతాదీపకేన నేసం వచనేన సోతుకమ్యతం జనేతి, తేనేవ చ సమ్బోధనత్థేన సాధుకం మనసికారేపి నియోజేతి. సాధుకం మనసికారాయత్తా హి సాసనసమ్పత్తి.
1.Evaṃme sutanti – nidānavagge paṭhamaṃ paṭiccasamuppādasuttaṃ. Tatrāyaṃ anupubbapadavaṇṇanā – tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesīti, ettha tatrāti desakālaparidīpanaṃ. Tañhi ‘‘yaṃ samayaṃ viharati, tatra samaye, yasmiñca jetavane viharati, tatra jetavane’’ti dīpeti. Bhāsitabbayutte vā desakāle dīpeti. Na hi bhagavā ayutte dese kāle ca dhammaṃ bhāsati. ‘‘Akālo kho tāva bāhiyā’’tiādi (udā. 10) cettha sādhakaṃ. Khoti padapūraṇamatte, avadhāraṇe ādikālatthe vā nipāto. Bhagavāti lokagarudīpanaṃ. Bhikkhūti kathāsavanayuttapuggalavacanaṃ. Apicettha ‘‘bhikkhakoti bhikkhu, bhikkhācariyaṃ ajjhūpagatoti bhikkhū’’tiādinā (pārā. 45; vibha. 510) nayena vacanattho veditabbo. Āmantesīti ālapi, abhāsi, sambodhesi, ayamettha attho. Aññatra pana ñāpanepi hoti. Yathāha – ‘‘āmantayāmi vo, bhikkhave, paṭivedayāmi vo, bhikkhave’’ti. Pakkosanepi. Yathāha – ‘‘ehi tvaṃ, bhikkhu, mama vacanena sāriputtaṃ āmantehī’’ti (a. ni. 9.11). Bhikkhavoti āmantanākāradīpanaṃ. Tañca bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhattā vuttaṃ. Bhikkhanasīlatāguṇayuttopi hi bhikkhu, bhikkhanadhammatāguṇayuttopi bhikkhane sādhukāritāguṇayuttopīti saddavidū maññanti. Tena ca tesaṃ bhikkhanasīlatādiguṇayogasiddhena vacanena hīnādhikajanasevitavuttiṃ pakāsento uddhatadīnabhāvaniggahaṃ karoti. ‘‘Bhikkhavo’’ti iminā ca karuṇāvipphārasommahadayanayananipātapubbaṅgamena vacanena te attano abhimukhe karonto teneva kathetukamyatādīpakena nesaṃ vacanena sotukamyataṃ janeti, teneva ca sambodhanatthena sādhukaṃ manasikārepi niyojeti. Sādhukaṃ manasikārāyattā hi sāsanasampatti.
అపరేసుపి దేవమనుస్సేసు విజ్జమానేసు కస్మా భిక్ఖూయేవ ఆమన్తేసీతి చే? జేట్ఠసేట్ఠాసన్నసదాసన్నిహితభావతో. సబ్బపరిససాధారణా హి భగవతో ధమ్మదేసనా, పరిసాయ జేట్ఠా భిక్ఖూ పఠమం ఉప్పన్నత్తా, సేట్ఠా అనగారియభావం ఆదిం కత్వా సత్థుచరియానువిధాయకత్తా సకలసాసనపటిగ్గాహకత్తా చ, ఆసన్నా తత్థ నిసిన్నేసు సత్థుసన్తికత్తా, సదాసన్నిహితా సత్థుసన్తికావచరత్తాతి. అపిచ తే ధమ్మదేసనాయ భాజనం యథానుసిట్ఠం పటిపత్తిసబ్భావతో. విసేసతో చ ఏకచ్చే భిక్ఖూయేవ సన్ధాయ అయం దేసనాపీతి ఏవం ఆమన్తేసి.
Aparesupi devamanussesu vijjamānesu kasmā bhikkhūyeva āmantesīti ce? Jeṭṭhaseṭṭhāsannasadāsannihitabhāvato. Sabbaparisasādhāraṇā hi bhagavato dhammadesanā, parisāya jeṭṭhā bhikkhū paṭhamaṃ uppannattā, seṭṭhā anagāriyabhāvaṃ ādiṃ katvā satthucariyānuvidhāyakattā sakalasāsanapaṭiggāhakattā ca, āsannā tattha nisinnesu satthusantikattā, sadāsannihitā satthusantikāvacarattāti. Apica te dhammadesanāya bhājanaṃ yathānusiṭṭhaṃ paṭipattisabbhāvato. Visesato ca ekacce bhikkhūyeva sandhāya ayaṃ desanāpīti evaṃ āmantesi.
కిమత్థం పన భగవా ధమ్మం దేసేన్తో పఠమం భిక్ఖూ ఆమన్తేసి, న ధమ్మమేవ దేసేసీతి? సతిజననత్థం. భిక్ఖూ అఞ్ఞం చిన్తేన్తాపి విక్ఖిత్తచిత్తాపి ధమ్మం పచ్చవేక్ఖన్తాపి కమ్మట్ఠానం మనసికరోన్తాపి నిసిన్నా హోన్తి. తే అనామన్తేత్వా ధమ్మే దేసియమానే ‘‘అయం దేసనా కింనిదానా కింపచ్చయా కతమాయ అట్ఠుప్పత్తియా దేసితా’’తి సల్లక్ఖేతుం అసక్కోన్తా దుగ్గహితం వా గణ్హేయ్యుం, న వా గణ్హేయ్యుం, తేన నేసం సతిజననత్థం భగవా పఠమం ఆమన్తేత్వా పచ్ఛా ధమ్మం దేసేతి.
Kimatthaṃ pana bhagavā dhammaṃ desento paṭhamaṃ bhikkhū āmantesi, na dhammameva desesīti? Satijananatthaṃ. Bhikkhū aññaṃ cintentāpi vikkhittacittāpi dhammaṃ paccavekkhantāpi kammaṭṭhānaṃ manasikarontāpi nisinnā honti. Te anāmantetvā dhamme desiyamāne ‘‘ayaṃ desanā kiṃnidānā kiṃpaccayā katamāya aṭṭhuppattiyā desitā’’ti sallakkhetuṃ asakkontā duggahitaṃ vā gaṇheyyuṃ, na vā gaṇheyyuṃ, tena nesaṃ satijananatthaṃ bhagavā paṭhamaṃ āmantetvā pacchā dhammaṃ deseti.
భదన్తేతి గారవవచనమేతం, సత్థునో పటివచనదానం వా. అపిచేత్థ ‘‘భిక్ఖవో’’తి వదమానో భగవా భిక్ఖూ ఆలపతి. ‘‘భదన్తే’’తి వదమానా తే భగవన్తం పచ్చాలపన్తి. తథా హి ‘‘భిక్ఖవో’’తి భగవా ఆభాసతి, ‘‘భదన్తే’’తి పచ్చాభాసన్తి. ‘‘భిక్ఖవో’’తి పటివచనం దాపేతి, ‘‘భదన్తే’’తి పటివచనం దేన్తి. తే భిక్ఖూతి యే భగవా ఆమన్తేసి, తే. భగవతో పచ్చస్సోసున్తి భగవతో ఆమన్తనం పతిఅస్సోసుం, అభిముఖా హుత్వా సుణింసు సమ్పటిచ్ఛింసు పటిగ్గహేసున్తి అత్థో. భగవా ఏతదవోచాతి, భగవా ఏతం ఇదాని వత్తబ్బం సకలసుత్తం అవోచ. ఏత్తావతా యం ఆయస్మతా ఆనన్దేన అత్థబ్యఞ్జనసమ్పన్నస్స బుద్ధానం దేసనాఞాణగమ్భీరభావసంసూచకస్స ఇమస్స సుత్తస్స సుఖావగాహణత్థం కాలదేసదేసకపరిసాపదేసప్పటిమణ్డితం నిదానం భాసితం, తస్స అత్థవణ్ణనా సమత్తా.
Bhadanteti gāravavacanametaṃ, satthuno paṭivacanadānaṃ vā. Apicettha ‘‘bhikkhavo’’ti vadamāno bhagavā bhikkhū ālapati. ‘‘Bhadante’’ti vadamānā te bhagavantaṃ paccālapanti. Tathā hi ‘‘bhikkhavo’’ti bhagavā ābhāsati, ‘‘bhadante’’ti paccābhāsanti. ‘‘Bhikkhavo’’ti paṭivacanaṃ dāpeti, ‘‘bhadante’’ti paṭivacanaṃ denti. Te bhikkhūti ye bhagavā āmantesi, te. Bhagavato paccassosunti bhagavato āmantanaṃ patiassosuṃ, abhimukhā hutvā suṇiṃsu sampaṭicchiṃsu paṭiggahesunti attho. Bhagavā etadavocāti, bhagavā etaṃ idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ avoca. Ettāvatā yaṃ āyasmatā ānandena atthabyañjanasampannassa buddhānaṃ desanāñāṇagambhīrabhāvasaṃsūcakassa imassa suttassa sukhāvagāhaṇatthaṃ kāladesadesakaparisāpadesappaṭimaṇḍitaṃ nidānaṃ bhāsitaṃ, tassa atthavaṇṇanā samattā.
ఇదాని పటిచ్చసముప్పాదం వోతిఆదినా నయేన భగవతా నిక్ఖిత్తస్స సుత్తస్స సంవణ్ణనాయ ఓకాసో అనుప్పత్తో. సా పనేసా సుత్తవణ్ణనా యస్మా సుత్తనిక్ఖేపం విచారేత్వా వుచ్చమానా పాకటా హోతి, తస్మా సుత్తనిక్ఖేపం తావ విచారేస్సామ. చత్తారో హి సుత్తనిక్ఖేపా – అత్తజ్ఝాసయో, పరజ్ఝాసయో, పుచ్ఛావసికో, అట్ఠుప్పత్తికోతి. తత్థ యాని సుత్తాని భగవా పరేహి అనజ్ఝిట్ఠో కేవలం అత్తనో అజ్ఝాసయేనేవ కథేతి, సేయ్యథిదం – దసబలసుత్తన్తహారకో చన్దోపమ-వీణోపమ-సమ్మప్పధాన-ఇద్ధిపాద-ఇన్ద్రియబల-బోజ్ఝఙ్గమగ్గఙ్గ-సుత్తన్తహారకోతి ఏవమాదీని, తేసం అత్తజ్ఝాసయో నిక్ఖేపో.
Idāni paṭiccasamuppādaṃ votiādinā nayena bhagavatā nikkhittassa suttassa saṃvaṇṇanāya okāso anuppatto. Sā panesā suttavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepaṃ tāva vicāressāma. Cattāro hi suttanikkhepā – attajjhāsayo, parajjhāsayo, pucchāvasiko, aṭṭhuppattikoti. Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayeneva katheti, seyyathidaṃ – dasabalasuttantahārako candopama-vīṇopama-sammappadhāna-iddhipāda-indriyabala-bojjhaṅgamaggaṅga-suttantahārakoti evamādīni, tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo.
యాని పన ‘‘పరిపక్కా ఖో రాహులస్స విముత్తిపరిపాచనీయా ధమ్మా. యంనూనాహం రాహులం ఉత్తరిం ఆసవానం ఖయే వినేయ్య’’న్తి (సం॰ ని॰ ౪.౧౨౧; మ॰ ని॰ ౩.౪౧౬) ఏవం పరేసం అజ్ఝాసయం ఖన్తిం నిజ్ఝానక్ఖమం మనం అభినీహారం బుజ్ఝనభావఞ్చ అపేక్ఖిత్వా పరజ్ఝాసయవసేన కథితాని, సేయ్యథిదం – చూళరాహులోవాదసుత్తం, మహారాహులోవాదసుత్తం, ధమ్మచక్కప్పవత్తనం, అనత్తలక్ఖణసుత్తం, ఆసీవిసోపమసుత్తం, ధాతువిభఙ్గసుత్తన్తి, ఏవమాదీని, తేసం పరజ్ఝాసయో నిక్ఖేపో.
Yāni pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā. Yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttariṃ āsavānaṃ khaye vineyya’’nti (saṃ. ni. 4.121; ma. ni. 3.416) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ nijjhānakkhamaṃ manaṃ abhinīhāraṃ bujjhanabhāvañca apekkhitvā parajjhāsayavasena kathitāni, seyyathidaṃ – cūḷarāhulovādasuttaṃ, mahārāhulovādasuttaṃ, dhammacakkappavattanaṃ, anattalakkhaṇasuttaṃ, āsīvisopamasuttaṃ, dhātuvibhaṅgasuttanti, evamādīni, tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo.
భగవన్తం పన ఉపసఙ్కమిత్వా చతస్సో పరిసా చత్తారో వణ్ణా నాగా సుపణ్ణా గన్ధబ్బా అసురా యక్ఖా మహారాజానో తావతింసాదయో దేవా మహాబ్రహ్మాతి ఏవమాదయో ‘‘బోజ్ఝఙ్గా బోజ్ఝఙ్గాతి, భన్తే, వుచ్చన్తి – (సం॰ ని॰ ౫.౨౦౨) నీవరణా నీవరణాతి, భన్తే, వుచ్చన్తి – ఇమే ను ఖో, భన్తే, పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా, కింసూధ విత్తం పురిసస్స సేట్ఠ’’న్తిఆదినా (సం॰ ని॰ ౧.౨౪౬; సు॰ ని॰ ౧౮౩) నయేన పఞ్హం పుచ్ఛన్తి. ఏవం పుట్ఠేన భగవతా యాని కథితాని బోజ్ఝఙ్గసంయుత్తాదీని, యాని వా పనఞ్ఞానిపి దేవతాసంయుత్త, మారసంయుత్త, బ్రహ్మసంయుత్త, సక్కపఞ్హ, చూళవేదల్ల, మహావేదల్ల, సామఞ్ఞఫలఆళవక, సూచిలోమ, ఖరలోమసుత్తాదీని, తేసం పుచ్ఛావసికో నిక్ఖేపో.
Bhagavantaṃ pana upasaṅkamitvā catasso parisā cattāro vaṇṇā nāgā supaṇṇā gandhabbā asurā yakkhā mahārājāno tāvatiṃsādayo devā mahābrahmāti evamādayo ‘‘bojjhaṅgā bojjhaṅgāti, bhante, vuccanti – (saṃ. ni. 5.202) nīvaraṇā nīvaraṇāti, bhante, vuccanti – ime nu kho, bhante, pañcupādānakkhandhā, kiṃsūdha vittaṃ purisassa seṭṭha’’ntiādinā (saṃ. ni. 1.246; su. ni. 183) nayena pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena bhagavatā yāni kathitāni bojjhaṅgasaṃyuttādīni, yāni vā panaññānipi devatāsaṃyutta, mārasaṃyutta, brahmasaṃyutta, sakkapañha, cūḷavedalla, mahāvedalla, sāmaññaphalaāḷavaka, sūciloma, kharalomasuttādīni, tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo.
యాని పన తాని ఉప్పన్నం కారణం పటిచ్చ కథితాని, సేయ్యథిదం – ధమ్మదాయాదం. చూళసీహనాదసుత్తం పుత్తమంసూపమం దారుక్ఖన్ధూపమం అగ్గిక్ఖన్ధూపమం ఫేణపిణ్డూపమం పారిచ్ఛత్తకూపమన్తి ఏవమాదీని, తేసం అట్ఠుప్పత్తికో నిక్ఖేపో.
Yāni pana tāni uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca kathitāni, seyyathidaṃ – dhammadāyādaṃ. Cūḷasīhanādasuttaṃ puttamaṃsūpamaṃ dārukkhandhūpamaṃ aggikkhandhūpamaṃ pheṇapiṇḍūpamaṃ pāricchattakūpamanti evamādīni, tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo.
ఏవమేతేసు చతూసు నిక్ఖేపేసు ఇమస్స పటిచ్చసముప్పాదసుత్తస్స పరజ్ఝాసయో నిక్ఖేపో. పరపుగ్గలజ్ఝాసయవసేన హిదం భగవతా నిక్ఖిత్తం. కతమేసం పుగ్గలానం అజ్ఝాసయవసేనాతి? ఉగ్ఘటితఞ్ఞూనం. చత్తారో హి పుగ్గలా ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ విపఞ్చితఞ్ఞూ నేయ్యో పదపరమోతి. తత్థ యస్స పుగ్గలస్స సహ ఉదాహటవేలాయ ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో ఉగ్ఘటితఞ్ఞూ. యస్స పుగ్గలస్స సంఖిత్తేన భాసితస్స విత్థారేన అత్థే విభజియమానే ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో విపఞ్చితఞ్ఞూ. యస్స పుగ్గలస్స ఉద్దేసతో పరిపుచ్ఛతో యోనిసో మనసికరోతో, కల్యాణమిత్తే సేవతో, భజతో, పయిరుపాసతో, అనుపుబ్బేన ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో నేయ్యో. యస్స పుగ్గలస్స బహుమ్పి సుణతో, బహుమ్పి ధారయతో, బహుమ్పి వాచయతో న తాయ జాతియా ధమ్మాభిసమయో హోతి, అయం వుచ్చతి పుగ్గలో పదపరమో. ఇతి ఇమేసు చతూసు పుగ్గలేసు ఉగ్ఘటితఞ్ఞూపుగ్గలానం అజ్ఝాసయవసేన ఇదం సుత్తం నిక్ఖిత్తం.
Evametesu catūsu nikkhepesu imassa paṭiccasamuppādasuttassa parajjhāsayo nikkhepo. Parapuggalajjhāsayavasena hidaṃ bhagavatā nikkhittaṃ. Katamesaṃ puggalānaṃ ajjhāsayavasenāti? Ugghaṭitaññūnaṃ. Cattāro hi puggalā ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyo padaparamoti. Tattha yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū. Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū. Yassa puggalassa uddesato paripucchato yoniso manasikaroto, kalyāṇamitte sevato, bhajato, payirupāsato, anupubbena dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa bahumpi suṇato, bahumpi dhārayato, bahumpi vācayato na tāya jātiyā dhammābhisamayo hoti, ayaṃ vuccati puggalo padaparamo. Iti imesu catūsu puggalesu ugghaṭitaññūpuggalānaṃ ajjhāsayavasena idaṃ suttaṃ nikkhittaṃ.
తదా కిర పఞ్చసతా జనపదవాసికా భిక్ఖూ సబ్బేవ ఏకచరా ద్విచరా తిచరా చతుచరా పఞ్చచరా సభాగవుత్తినో ధుతఙ్గధరా ఆరద్ధవీరియా యుత్తయోగా విపస్సకా సణ్హం సుఖుమం సుఞ్ఞతం పచ్చయాకారదేసనం పత్థయమానా సాయన్హసమయే భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా, వన్దిత్వా, రత్తకమ్బలసాణియా పరిక్ఖిపమానా వియ దేసనం పచ్చాసీసమానా పరివారేత్వా నిసీదింసు. తేసం అజ్ఝాసయవసేన భగవా ఇదం సుత్తం ఆరభి. యథా హి ఛేకో చిత్తకారో అపరికమ్మకతభిత్తిం లభిత్వా, న ఆదితోవ రూపం సముట్ఠాపేసి, మహామత్తికలేపాదీహి పన భిత్తిపరికమ్మం తావ కత్వా , కతపరికమ్మాయ భిత్తియా రూపం సముట్ఠాపేతి, కతపరికమ్మం పన భిత్తిం లభిత్వా, భిత్తిపరికమ్మబ్యాపారం అకత్వా, రఙ్గజాతాని యోజేత్వా, వట్టికం వా తూలికం వా ఆదాయ రూపమేవ సముట్ఠాపేతి, ఏవమేవ భగవా అకతాభినివేసం ఆదికమ్మికకులపుత్తం లభిత్వా నాస్స ఆదితోవ అరహత్తపదట్ఠానం సణ్హం సుఖుమం సుఞ్ఞతం విపస్సనాలక్ఖణం ఆచిక్ఖతి, సీలసమాధికమ్మస్సకతాదిట్ఠిసమ్పదాయ పన యోజేన్తో పుబ్బభాగపటిపదం తావ ఆచిక్ఖతి. యం సన్ధాయ వుత్తం –
Tadā kira pañcasatā janapadavāsikā bhikkhū sabbeva ekacarā dvicarā ticarā catucarā pañcacarā sabhāgavuttino dhutaṅgadharā āraddhavīriyā yuttayogā vipassakā saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ paccayākāradesanaṃ patthayamānā sāyanhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkamitvā, vanditvā, rattakambalasāṇiyā parikkhipamānā viya desanaṃ paccāsīsamānā parivāretvā nisīdiṃsu. Tesaṃ ajjhāsayavasena bhagavā idaṃ suttaṃ ārabhi. Yathā hi cheko cittakāro aparikammakatabhittiṃ labhitvā, na āditova rūpaṃ samuṭṭhāpesi, mahāmattikalepādīhi pana bhittiparikammaṃ tāva katvā , kataparikammāya bhittiyā rūpaṃ samuṭṭhāpeti, kataparikammaṃ pana bhittiṃ labhitvā, bhittiparikammabyāpāraṃ akatvā, raṅgajātāni yojetvā, vaṭṭikaṃ vā tūlikaṃ vā ādāya rūpameva samuṭṭhāpeti, evameva bhagavā akatābhinivesaṃ ādikammikakulaputtaṃ labhitvā nāssa āditova arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati, sīlasamādhikammassakatādiṭṭhisampadāya pana yojento pubbabhāgapaṭipadaṃ tāva ācikkhati. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘తస్మాతిహ త్వం, భిక్ఖు, ఆదిమేవ విసోధేహి కుసలేసు ధమ్మేసు. కో చాది కుసలానం ధమ్మానం? సీలఞ్చ సువిసుద్ధం దిట్ఠి చ ఉజుకా. యతో ఖో తే, భిక్ఖు, సీలఞ్చ సువిసుద్ధం భవిస్సతి దిట్ఠి చ ఉజుకా. తతో త్వం, భిక్ఖు, సీలం నిస్సాయ సీలే పతిట్ఠాయ చత్తారో సతిపట్ఠానే తివిధేన భావేయ్యాసి. కతమే చత్తారో? ఇధ త్వం, భిక్ఖు, అజ్ఝత్తం వా కాయే కాయానుపస్సీ విహరాహి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం. బహిద్ధా వా కాయే…పే॰… అజ్ఝత్తబహిద్ధా వా కాయే…పే॰… ధమ్మేసు ధమ్మానుపస్సీ విహరాహి ఆతాపీ సమ్పజానో సతిమా వినేయ్య లోకే అభిజ్ఝాదోమనస్సం. యతో ఖో త్వం, భిక్ఖు, సీలం నిస్సాయ సీలే పతిట్ఠాయ ఇమే చత్తారో సతిపట్ఠానే ఏవం తివిధేన భావేస్ససి, తతో తుయ్హం, భిక్ఖు, యా రత్తి వా దివసో వా ఆగమిస్సతి, వుద్ధియేవ పాటికఙ్ఖా కుసలేసు ధమ్మేసు, నో పరిహానీ’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౩౬౯).
‘‘Tasmātiha tvaṃ, bhikkhu, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā. Yato kho te, bhikkhu, sīlañca suvisuddhaṃ bhavissati diṭṭhi ca ujukā. Tato tvaṃ, bhikkhu, sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya cattāro satipaṭṭhāne tividhena bhāveyyāsi. Katame cattāro? Idha tvaṃ, bhikkhu, ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharāhi ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Bahiddhā vā kāye…pe… ajjhattabahiddhā vā kāye…pe… dhammesu dhammānupassī viharāhi ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Yato kho tvaṃ, bhikkhu, sīlaṃ nissāya sīle patiṭṭhāya ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ tividhena bhāvessasi, tato tuyhaṃ, bhikkhu, yā ratti vā divaso vā āgamissati, vuddhiyeva pāṭikaṅkhā kusalesu dhammesu, no parihānī’’ti (saṃ. ni. 5.369).
ఏవం ఆదికమ్మికకులపుత్తస్స సీలకథాయ పరికమ్మం కథేత్వా, అరహత్తపదట్ఠానం సణ్హం సుఖుమం సుఞ్ఞతం విపస్సనాలక్ఖణం ఆచిక్ఖతి.
Evaṃ ādikammikakulaputtassa sīlakathāya parikammaṃ kathetvā, arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati.
పరిసుద్ధసీలం పన ఆరద్ధవీరియం యుత్తయోగం విపస్సకం లభిత్వా, నాస్స పుబ్బభాగపటిపదం ఆచిక్ఖతి, ఉజుకమేవ పన అరహత్తపదట్ఠానం సణ్హం సుఖుమం సుఞ్ఞతం విపస్సనాలక్ఖణం ఆచిక్ఖతి. ఇమే పఞ్చసతా భిక్ఖూ పుబ్బభాగపటిపదం పరిసోధేత్వా ఠితా సుధన్తసువణ్ణసదిసా సుపరిమజ్జితమణిక్ఖన్ధసన్నిభా, ఏకో లోకుత్తరమగ్గోవ నేసం అనాగతో. ఇతి తస్సాగమనత్థాయ సత్థా తేసం అజ్ఝాసయం అపేక్ఖమానో ఇదం సుత్తం ఆరభి.
Parisuddhasīlaṃ pana āraddhavīriyaṃ yuttayogaṃ vipassakaṃ labhitvā, nāssa pubbabhāgapaṭipadaṃ ācikkhati, ujukameva pana arahattapadaṭṭhānaṃ saṇhaṃ sukhumaṃ suññataṃ vipassanālakkhaṇaṃ ācikkhati. Ime pañcasatā bhikkhū pubbabhāgapaṭipadaṃ parisodhetvā ṭhitā sudhantasuvaṇṇasadisā suparimajjitamaṇikkhandhasannibhā, eko lokuttaramaggova nesaṃ anāgato. Iti tassāgamanatthāya satthā tesaṃ ajjhāsayaṃ apekkhamāno idaṃ suttaṃ ārabhi.
తత్థ పటిచ్చసముప్పాదన్తి పచ్చయాకారం. పచ్చయాకారో హి అఞ్ఞమఞ్ఞం పటిచ్చ సహితే ధమ్మే ఉప్పాదేతి. తస్మా పటిచ్చసముప్పాదోతి వుచ్చతి. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారో పన విసుద్ధిమగ్గతో గహేతబ్బో.
Tattha paṭiccasamuppādanti paccayākāraṃ. Paccayākāro hi aññamaññaṃ paṭicca sahite dhamme uppādeti. Tasmā paṭiccasamuppādoti vuccati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggato gahetabbo.
వోతి అయం వో-సద్దో పచ్చత్త-ఉపయోగకరణ-సమ్పదాన-సామివచన-పదపూరణేసు దిస్సతి. ‘‘కచ్చి పన వో అనురుద్ధా సమగ్గా సమ్మోదమానా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౨౬; మహావ॰ ౪౬౬) హి పచ్చత్తే దిస్సతి. ‘‘గచ్ఛథ, భిక్ఖవే, పణామేమి వో’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౧౫౭) ఉపయోగే. ‘‘న వో మమ సన్తికే వత్థబ్బ’’న్తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౧౫౭) కరణే. ‘‘వనపత్థపరియాయం వో, భిక్ఖవే, దేసేస్సామీ’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౧౯౦) సమ్పదానే. ‘‘సబ్బేసం వో, సారిపుత్త, సుభాసిత’’న్తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౪౫) సామివచనే. ‘‘యే హి వో అరియా పరిసుద్ధకాయకమ్మన్తా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౩౫) పదపూరణమత్తే. ఇధ పనాయం సమ్పదానే దట్ఠబ్బో. భిక్ఖవేతి పతిస్సవేన అభిముఖీభూతానం పున ఆలపనం. దేసేస్సామీతి దేసనాపటిజాననం. తం సుణాథాతి తం పటిచ్చసముప్పాదం తం దేసనం మయా వుచ్చమానం సుణాథ.
Voti ayaṃ vo-saddo paccatta-upayogakaraṇa-sampadāna-sāmivacana-padapūraṇesu dissati. ‘‘Kacci pana vo anuruddhā samaggā sammodamānā’’tiādīsu (ma. ni. 1.326; mahāva. 466) hi paccatte dissati. ‘‘Gacchatha, bhikkhave, paṇāmemi vo’’tiādīsu (ma. ni. 2.157) upayoge. ‘‘Na vo mama santike vatthabba’’ntiādīsu (ma. ni. 2.157) karaṇe. ‘‘Vanapatthapariyāyaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.190) sampadāne. ‘‘Sabbesaṃ vo, sāriputta, subhāsita’’ntiādīsu (ma. ni. 1.345) sāmivacane. ‘‘Ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā’’tiādīsu (ma. ni. 1.35) padapūraṇamatte. Idha panāyaṃ sampadāne daṭṭhabbo. Bhikkhaveti patissavena abhimukhībhūtānaṃ puna ālapanaṃ. Desessāmīti desanāpaṭijānanaṃ. Taṃ suṇāthāti taṃ paṭiccasamuppādaṃ taṃ desanaṃ mayā vuccamānaṃ suṇātha.
సాధుకం మనసి కరోథాతి ఏత్థ పన సాధుకం సాధూతి ఏకత్థమేతం. అయఞ్చ సాధుసద్దో ఆయాచన-సమ్పటిచ్ఛన-సమ్పహంసన-సున్దర-దళ్హీకమ్మాదీసు దిస్సతి. ‘‘సాధు మే, భన్తే, భగవా సంఖిత్తేన ధమ్మం దేసేతూ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౨౫౭; సం॰ ని॰ ౪.౬౫; ౫.౩౮౧) హి ఆయాచనే దిస్సతి. ‘‘సాధు, భన్తేతి ఖో సో భిక్ఖు భగవతో భాసితం అభినన్దిత్వా అనుమోదిత్వా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౮౬) సమ్పటిచ్ఛనే. ‘‘సాధు సాధు, సారిపుత్తా’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౩.౩౪౯) సమ్పహంసనే.
Sādhukaṃ manasi karothāti ettha pana sādhukaṃ sādhūti ekatthametaṃ. Ayañca sādhusaddo āyācana-sampaṭicchana-sampahaṃsana-sundara-daḷhīkammādīsu dissati. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (a. ni. 4.257; saṃ. ni. 4.65; 5.381) hi āyācane dissati. ‘‘Sādhu, bhanteti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā’’tiādīsu (ma. ni. 3.86) sampaṭicchane. ‘‘Sādhu sādhu, sāriputtā’’tiādīsu (dī. ni. 3.349) sampahaṃsane.
‘‘సాధు ధమ్మరుచీ రాజా, సాధు పఞ్ఞాణవా నరో;
‘‘Sādhu dhammarucī rājā, sādhu paññāṇavā naro;
సాధు మిత్తానమద్దుబ్భో, పాపస్స అకరణం సుఖ’’న్తి. –
Sādhu mittānamaddubbho, pāpassa akaraṇaṃ sukha’’nti. –
ఆదీసు (జా॰ ౨.౧౮.౧౦౧) సున్దరే. ‘‘తేన హి, బ్రాహ్మణ, సాధుకం సుణాహీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౫.౧౯౨) సాధుకసద్దోయేవ దళ్హీకమ్మే ఆణత్తియన్తిపి వుచ్చతి. ఇధ పనాయం ఏత్థేవ దళ్హీకమ్మే ఆణత్తియా చ అత్థో వేదితబ్బో, సున్దరత్థేపి వట్టతి. దళ్హీకరణత్థేన హి ‘‘దళ్హం ఇమం ధమ్మం సుణాథ, సుగ్గహితం గణ్హన్తా’’, ఆణత్తిఅత్థేన ‘‘మమ ఆణత్తియా సుణాథ’’ సున్దరత్థేన ‘‘సున్దరమిమం భద్దకం ధమ్మం సుణాథా’’తి ఏతం దీపితం హోతి. మనసి కరోథాతి ఆవజ్జేథ. సమన్నాహరథాతి అత్థో. అవిక్ఖిత్తచిత్తా హుత్వా నిసామేథ, చిత్తే కరోథాతి అధిప్పాయో.
Ādīsu (jā. 2.18.101) sundare. ‘‘Tena hi, brāhmaṇa, sādhukaṃ suṇāhī’’tiādīsu (a. ni. 5.192) sādhukasaddoyeva daḷhīkamme āṇattiyantipi vuccati. Idha panāyaṃ ettheva daḷhīkamme āṇattiyā ca attho veditabbo, sundaratthepi vaṭṭati. Daḷhīkaraṇatthena hi ‘‘daḷhaṃ imaṃ dhammaṃ suṇātha, suggahitaṃ gaṇhantā’’, āṇattiatthena ‘‘mama āṇattiyā suṇātha’’ sundaratthena ‘‘sundaramimaṃ bhaddakaṃ dhammaṃ suṇāthā’’ti etaṃ dīpitaṃ hoti. Manasi karothāti āvajjetha. Samannāharathāti attho. Avikkhittacittā hutvā nisāmetha, citte karothāti adhippāyo.
ఇదానేత్థ తం సుణాథాతి సోతిన్ద్రియవిక్ఖేపనివారణమేతం. సాధుకం మనసి కరోథాతి మనసికారే దళ్హీకమ్మనియోజనేన మనిన్ద్రియవిక్ఖేపనివారణం. పురిమఞ్చేత్థ బ్యఞ్జనవిపల్లాసగాహనివారణం, పచ్ఛిమం అత్థవిపల్లాసగాహనివారణం. పురిమేన చ ధమ్మస్సవనే నియోజేతి, పచ్ఛిమేన సుతానం ధమ్మానం ధారణూపపరిక్ఖాసు. పురిమేన చ ‘‘సబ్యఞ్జనో అయం ధమ్మో, తస్మా సవనీయో’’తి దీపేతి, పచ్ఛిమేన ‘‘సాత్థో, తస్మా మనసి కాతబ్బో’’తి. సాధుకపదం వా ఉభయపదేహి యోజేత్వా, ‘‘యస్మా అయం ధమ్మో ధమ్మగమ్భీరో చ దేసనాగమ్భీరో చ, తస్మా సుణాథ సాధుకం. యస్మా అత్థగమ్భీరో చ పటివేధగమ్భీరో చ, తస్మా సాధుకం మనసి కరోథా’’తి ఏవం యోజనా వేదితబ్బా. భాసిస్సామీతి దేసేస్సామి. ‘‘తం సుణాథా’’తి ఏత్థ పటిఞ్ఞాతం దేసనం సంఖిత్తతోవ న దేసేస్సామి, అపిచ ఖో విత్థారతోపి నం భాసిస్సామీతి వుత్తం హోతి. సఙ్ఖేపవిత్థారవాచకాని హి ఏతాని పదాని. యథాహ వఙ్గీసత్థేరో –
Idānettha taṃ suṇāthāti sotindriyavikkhepanivāraṇametaṃ. Sādhukaṃ manasi karothāti manasikāre daḷhīkammaniyojanena manindriyavikkhepanivāraṇaṃ. Purimañcettha byañjanavipallāsagāhanivāraṇaṃ, pacchimaṃ atthavipallāsagāhanivāraṇaṃ. Purimena ca dhammassavane niyojeti, pacchimena sutānaṃ dhammānaṃ dhāraṇūpaparikkhāsu. Purimena ca ‘‘sabyañjano ayaṃ dhammo, tasmā savanīyo’’ti dīpeti, pacchimena ‘‘sāttho, tasmā manasi kātabbo’’ti. Sādhukapadaṃ vā ubhayapadehi yojetvā, ‘‘yasmā ayaṃ dhammo dhammagambhīro ca desanāgambhīro ca, tasmā suṇātha sādhukaṃ. Yasmā atthagambhīro ca paṭivedhagambhīro ca, tasmā sādhukaṃ manasi karothā’’ti evaṃ yojanā veditabbā. Bhāsissāmīti desessāmi. ‘‘Taṃ suṇāthā’’ti ettha paṭiññātaṃ desanaṃ saṃkhittatova na desessāmi, apica kho vitthāratopi naṃ bhāsissāmīti vuttaṃ hoti. Saṅkhepavitthāravācakāni hi etāni padāni. Yathāha vaṅgīsatthero –
‘‘సంఖిత్తేనపి దేసేతి, విత్థారేనపి భాసతి;
‘‘Saṃkhittenapi deseti, vitthārenapi bhāsati;
సాళికాయివ నిగ్ఘోసో, పటిభానం ఉదీరయీ’’తి. (సం॰ ని॰ ౧.౨౧౪; థేరగా॰ ౧౨౪౧);
Sāḷikāyiva nigghoso, paṭibhānaṃ udīrayī’’ti. (saṃ. ni. 1.214; theragā. 1241);
ఏవం వుత్తే ఉస్సాహజాతా హుత్వా ఏవం, భన్తేతి ఖో తే భిక్ఖూ భగవతో పచ్చస్సోసుం సత్థు వచనం సమ్పటిచ్ఛింసు, పటిగ్గహేసున్తి వుత్తం హోతి.
Evaṃ vutte ussāhajātā hutvā evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ satthu vacanaṃ sampaṭicchiṃsu, paṭiggahesunti vuttaṃ hoti.
అథ నేసం భగవా ఏతదవోచ – ఏతం ఇదాని వత్తబ్బం ‘‘కతమో చ, భిక్ఖవే, పటిచ్చసముప్పాదో’’తిఆదిం సకలం సుత్తం అవోచ. తత్థ కతమో చ, భిక్ఖవే, పటిచ్చసముప్పాదోతి కథేతుకమ్యతాపుచ్ఛా. పఞ్చవిధా హి పుచ్ఛా అదిట్ఠజోతనాపుచ్ఛా దిట్ఠసంసన్దనాపుచ్ఛా విమతిచ్ఛేదనాపుచ్ఛా అనుమతిపుచ్ఛా కథేతుకమ్యతాపుచ్ఛాతి, తాసం ఇదం నానత్తం –
Atha nesaṃ bhagavā etadavoca – etaṃ idāni vattabbaṃ ‘‘katamo ca, bhikkhave, paṭiccasamuppādo’’tiādiṃ sakalaṃ suttaṃ avoca. Tattha katamo ca, bhikkhave, paṭiccasamuppādoti kathetukamyatāpucchā. Pañcavidhā hi pucchā adiṭṭhajotanāpucchā diṭṭhasaṃsandanāpucchā vimaticchedanāpucchā anumatipucchā kathetukamyatāpucchāti, tāsaṃ idaṃ nānattaṃ –
కతమా అదిట్ఠజోతనా పుచ్ఛా (మహాని॰ ౧౫౦; చూళని॰ పుణ్ణకమాణవపుచ్ఛానిద్దేస ౧౨)? పకతియా లక్ఖణం అఞ్ఞాతం హోతి అదిట్ఠం అతులితం అతీరితం అవిభూతం అవిభావితం. తస్స ఞాణాయ దస్సనాయ తులనాయ తీరణాయ విభూతాయ విభావనత్థాయ పఞ్హం పుచ్ఛతి. అయం అదిట్ఠజోతనాపుచ్ఛా.
Katamā adiṭṭhajotanā pucchā (mahāni. 150; cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12)? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ. Tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ adiṭṭhajotanāpucchā.
కతమా దిట్ఠసంసన్దనాపుచ్ఛా? పకతియా లక్ఖణం ఞాతం హోతి దిట్ఠం తులితం తీరితం విభూతం విభావితం. సో అఞ్ఞేహి పణ్డితేహి సద్ధిం సంసన్దనత్థాయ పఞ్హం పుచ్ఛతి. అయం దిట్ఠసంసన్దనాపుచ్ఛా.
Katamā diṭṭhasaṃsandanāpucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. So aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchā.
కతమా విమతిచ్ఛేదనాపుచ్ఛా? పకతియా సంసయపక్ఖన్దో హోతి విమతిపక్ఖన్దో ద్వేళ్హకజాతో – ‘‘ఏవం ను ఖో, న ను ఖో, కథం ను ఖో’’తి, సో విమతిచ్ఛేదనత్థాయ పఞ్హం పుచ్ఛతి, అయం విమతిచ్ఛేదనాపుచ్ఛా.
Katamā vimaticchedanāpucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhando hoti vimatipakkhando dveḷhakajāto – ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kathaṃ nu kho’’ti, so vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati, ayaṃ vimaticchedanāpucchā.
కతమా అనుమతిపుచ్ఛా? భగవా భిక్ఖూనం అనుమతియా పఞ్హం పుచ్ఛతి – ‘‘తం కిం మఞ్ఞథ, భిక్ఖవే, రూపం నిచ్చం వా అనిచ్చం వా’’తి, అనిచ్చం, భన్తే. యం పనానిచ్చం దుక్ఖం వా తం సుఖం వాతి, దుక్ఖం, భన్తే. యం పనానిచ్చం దుక్ఖం విపరిణామధమ్మం, కల్లం ను తం సమనుపస్సితుం – ‘‘ఏతం మమ ఏసోహమస్మి ఏసో మే అత్తా’’తి, నో హేతం భన్తేతి (సం॰ ని॰ ౩.౭౯). అయం అనుమతిపుచ్ఛా.
Katamā anumatipucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ anumatiyā pañhaṃ pucchati – ‘‘taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vā’’ti, aniccaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vā taṃ sukhaṃ vāti, dukkhaṃ, bhante. Yaṃ panāniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, kallaṃ nu taṃ samanupassituṃ – ‘‘etaṃ mama esohamasmi eso me attā’’ti, no hetaṃ bhanteti (saṃ. ni. 3.79). Ayaṃ anumatipucchā.
కతమా కథేతుకమ్యతాపుచ్ఛా? భగవా భిక్ఖూనం కథేతుకమ్యతాయ పఞ్హం పుచ్ఛతి – ‘‘చత్తారోమే, భిక్ఖవే, సతిపట్ఠానా. కతమే చత్తారో’’తి? అయం కథేతుకమ్యతాపుచ్ఛాతి.
Katamā kathetukamyatāpucchā? Bhagavā bhikkhūnaṃ kathetukamyatāya pañhaṃ pucchati – ‘‘cattārome, bhikkhave, satipaṭṭhānā. Katame cattāro’’ti? Ayaṃ kathetukamyatāpucchāti.
తత్థ బుద్ధానం పురిమా తిస్సో పుచ్ఛా నత్థి. కస్మా? బుద్ధానఞ్హి తీసు అద్ధాసు కిఞ్చి సఙ్ఖతం అద్ధావిముత్తం వా అసఙ్ఖతం అదిట్ఠం అజోతితం అతులితం అతీరితం అవిభూతం అవిభావితం నామ నత్థి. తేన నేసం అదిట్ఠజోతనాపుచ్ఛా నత్థి. యం పన భగవతా అత్తనో ఞాణేన పటివిద్ధం, తస్స అఞ్ఞేన సమణేన వా బ్రాహ్మణేన వా దేవేన వా మారేన వా బ్రహ్మునా వా సద్ధిం సంసన్దనకిచ్చం నత్థి. తేనస్స దిట్ఠసంసన్దనాపుచ్ఛా నత్థి. యస్మా పనేస అకథంకథీ తిణ్ణవిచికిచ్ఛో సబ్బధమ్మేసు విహతసంసయో. తేనస్స విమతిచ్ఛేదనాపుచ్ఛా నత్థి. ఇతరా పన ద్వే పుచ్ఛా భగవతో అత్థి. తాసు అయం కథేతుకమ్యతా పుచ్ఛాతి వేదితబ్బా.
Tattha buddhānaṃ purimā tisso pucchā natthi. Kasmā? Buddhānañhi tīsu addhāsu kiñci saṅkhataṃ addhāvimuttaṃ vā asaṅkhataṃ adiṭṭhaṃ ajotitaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ nāma natthi. Tena nesaṃ adiṭṭhajotanāpucchā natthi. Yaṃ pana bhagavatā attano ñāṇena paṭividdhaṃ, tassa aññena samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā saddhiṃ saṃsandanakiccaṃ natthi. Tenassa diṭṭhasaṃsandanāpucchā natthi. Yasmā panesa akathaṃkathī tiṇṇavicikiccho sabbadhammesu vihatasaṃsayo. Tenassa vimaticchedanāpucchā natthi. Itarā pana dve pucchā bhagavato atthi. Tāsu ayaṃ kathetukamyatā pucchāti veditabbā.
ఇదాని తావ పుచ్ఛాయ పుట్ఠం పచ్చయాకారం విభజన్తో అవిజ్జాపచ్చయా, భిక్ఖవే, సఙ్ఖారాతిఆదిమాహ. ఏత్థ చ యథా నామ ‘‘పితరం కథేస్సామీ’’తి ఆరద్ధో ‘‘తిస్సస్స పితా సోణస్స పితా’’తి పఠమతరం పుత్తమ్పి కథేతి, ఏవమేవ భగవా పచ్చయం కథేతుం ఆరద్ధో ‘‘అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారా’’తిఆదినా నయేన సఙ్ఖారాదీనం పచ్చయే అవిజ్జాదిధమ్మే కథేన్తో పచ్చయుప్పన్నమ్పి కథేసి. ఆహారవగ్గస్స పన పరియోసానే ‘‘పటిచ్చసముప్పాదఞ్చ వో, భిక్ఖవే, దేసేస్సామి పటిచ్చసముప్పన్నే చ ధమ్మే’’తి (సం॰ ని॰ ౨.౨౦) ఉభయం ఆరభిత్వా ఉభయమ్పి కథేసి. ఇదాని అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారాతిఆదీసు పన అవిజ్జా చ సా పచ్చయో చాతి అవిజ్జాపచ్చయో. తస్మా అవిజ్జాపచ్చయా సఙ్ఖారా సమ్భవన్తీతి ఇమినా నయేన అత్థో వేదితబ్బో. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో, విత్థారేన పన సబ్బాకారసమ్పన్నా అనులోమపటిచ్చసముప్పాదకథా విసుద్ధిమగ్గే కథితా, తస్మా సా తత్థ కథితవసేనేవ గహేతబ్బా.
Idāni tāva pucchāya puṭṭhaṃ paccayākāraṃ vibhajanto avijjāpaccayā, bhikkhave, saṅkhārātiādimāha. Ettha ca yathā nāma ‘‘pitaraṃ kathessāmī’’ti āraddho ‘‘tissassa pitā soṇassa pitā’’ti paṭhamataraṃ puttampi katheti, evameva bhagavā paccayaṃ kathetuṃ āraddho ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā nayena saṅkhārādīnaṃ paccaye avijjādidhamme kathento paccayuppannampi kathesi. Āhāravaggassa pana pariyosāne ‘‘paṭiccasamuppādañca vo, bhikkhave, desessāmi paṭiccasamuppanne ca dhamme’’ti (saṃ. ni. 2.20) ubhayaṃ ārabhitvā ubhayampi kathesi. Idāni avijjāpaccayā saṅkhārātiādīsu pana avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo. Tasmā avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantīti iminā nayena attho veditabbo. Ayamettha saṅkhepo, vitthārena pana sabbākārasampannā anulomapaṭiccasamuppādakathā visuddhimagge kathitā, tasmā sā tattha kathitavaseneva gahetabbā.
పటిలోమకథాయం పన అవిజ్జాయ త్వేవాతి అవిజ్జాయ తు ఏవ. అసేసవిరాగనిరోధాతి విరాగసఙ్ఖాతేన మగ్గేన అసేసనిరోధా. సఙ్ఖారనిరోధోతి సఙ్ఖారానం అనుప్పాదనిరోధో హోతి. ఏవంనిరోధానం పన సఙ్ఖారానం నిరోధా విఞ్ఞాణాదీనఞ్చ నిరోధా నామరూపాదీని నిరుద్ధానియేవ హోన్తీతి దస్సేతుం సఙ్ఖారనిరోధా విఞ్ఞాణనిరోధోతిఆదీని వత్వా, ఏవమేతస్స కేవలస్స దుక్ఖక్ఖన్ధస్స నిరోధో హోతీతి ఆహ. తత్థ కేవలస్సాతి సకలస్స, సుద్ధస్స వా, సత్తవిరహితస్సాతి అత్థో. దుక్ఖక్ఖన్ధస్సాతి దుక్ఖరాసిస్స. నిరోధో హోతీతి అనుప్పాదో హోతి. ఇతి భగవా అనులోమతో ద్వాదసహి పదేహి వట్టకథం కథేత్వా తమేవ వట్టం వినివట్టేత్వా పటిలోమతో ద్వాదసహి పదేహి వివట్టం కథేన్తో అరహత్తేన దేసనాయ కూటం గణ్హి. దేసనాపరియోసానే తే పఞ్చసతా ఆరద్ధవిపస్సకా ఉగ్ఘటితఞ్ఞూపుగ్గలా సూరియరస్మిసమ్ఫుట్ఠాని పరిపాకగతాని పదుమాని వియ సచ్చాని బుజ్ఝిత్వా అరహత్తఫలే పతిట్ఠహింసు.
Paṭilomakathāyaṃ pana avijjāya tvevāti avijjāya tu eva. Asesavirāganirodhāti virāgasaṅkhātena maggena asesanirodhā. Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppādanirodho hoti. Evaṃnirodhānaṃ pana saṅkhārānaṃ nirodhā viññāṇādīnañca nirodhā nāmarūpādīni niruddhāniyeva hontīti dassetuṃ saṅkhāranirodhā viññāṇanirodhotiādīni vatvā, evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hotīti āha. Tattha kevalassāti sakalassa, suddhassa vā, sattavirahitassāti attho. Dukkhakkhandhassāti dukkharāsissa. Nirodho hotīti anuppādo hoti. Iti bhagavā anulomato dvādasahi padehi vaṭṭakathaṃ kathetvā tameva vaṭṭaṃ vinivaṭṭetvā paṭilomato dvādasahi padehi vivaṭṭaṃ kathento arahattena desanāya kūṭaṃ gaṇhi. Desanāpariyosāne te pañcasatā āraddhavipassakā ugghaṭitaññūpuggalā sūriyarasmisamphuṭṭhāni paripākagatāni padumāni viya saccāni bujjhitvā arahattaphale patiṭṭhahiṃsu.
ఇదమవోచ భగవాతి ఇదం వట్టవివట్టవసేన సకలసుత్తం భగవా అవోచ. అత్తమనా తే భిక్ఖూతి తుట్ఠచిత్తా తే పఞ్చసతా ఖీణాసవా భిక్ఖూ. భగవతో భాసితం అభినన్దున్తి కరవీకరుతమఞ్జునా కణ్ణసుఖేన పణ్డితజనహదయానం అమతాభిసేకసదిసేన బ్రహ్మస్సరేన భాసతో భగవతో వచనం అభినన్దింసు, అనుమోదింసు చేవ సమ్పటిచ్ఛింసు చాతి అత్థో. తేనేతం వుచ్చతి –
Idamavoca bhagavāti idaṃ vaṭṭavivaṭṭavasena sakalasuttaṃ bhagavā avoca. Attamanā te bhikkhūti tuṭṭhacittā te pañcasatā khīṇāsavā bhikkhū. Bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti karavīkarutamañjunā kaṇṇasukhena paṇḍitajanahadayānaṃ amatābhisekasadisena brahmassarena bhāsato bhagavato vacanaṃ abhinandiṃsu, anumodiṃsu ceva sampaṭicchiṃsu cāti attho. Tenetaṃ vuccati –
‘‘సుభాసితం సులపితం, సాధు సాధూతి తాదినో;
‘‘Subhāsitaṃ sulapitaṃ, sādhu sādhūti tādino;
అనుమోదమానా సిరసా, సమ్పటిచ్ఛింసు భిక్ఖవో’’తి.
Anumodamānā sirasā, sampaṭicchiṃsu bhikkhavo’’ti.
పఠమపటిచ్చసముప్పాదసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṭhamapaṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / సంయుత్తనికాయ • Saṃyuttanikāya / ౧. పటిచ్చసముప్పాదసుత్తం • 1. Paṭiccasamuppādasuttaṃ
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / సంయుత్తనికాయ (టీకా) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ౧. పటిచ్చసముప్పాదసుత్తవణ్ణనా • 1. Paṭiccasamuppādasuttavaṇṇanā