Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཝིབྷངྒ-ཨནུཊཱིཀཱ • Vibhaṅga-anuṭīkā

༦. པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒོ

6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo

༡. སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡཾ

1. Suttantabhājanīyaṃ

ཨུདྡེསཝཱརཝཎྞནཱ

Uddesavāravaṇṇanā

༢༢༥. ‘‘ཝུཏྟཏྟཱ’’ཏི ཨིདཾ ནིསྶཀྐཾ ཀིཾ ལཀྑཎཾ? ཧེཏུལཀྑཎཾ། ཡདི ཨེཝཾ ཏཾཧེཏུཀོ ཝིབྷཛྫཝཱདིབྷཱཝོ ཨཱཔཛྫཏི། ན ཧི མོགྒལིཔུཏྟཏིསྶཏྠེརེན ཝུཏྟཏྟཱ བུདྡྷསཱཝཀཱ ཝིབྷཛྫཝཱདིནོ ཨཧེསུནྟི? ནཡིདམེཝཾ། ཏིཝིདྷོ ཧི ཧེཏུ ཉཱཔཀོ, ཀཱརཀོ, སམྤཱཔཀོཏི། ཏེསུ ཉཱཔཀཧེཏུ ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏོ, ཏསྨཱ ཏེན མཧཱཐེརེན ‘‘ཀིཾ ཝཱདཱི, བྷནྟེ, སམྨཱསམྦུདྡྷོ’’ཏི པུཊྛེན ‘‘ཝིབྷཛྫཝཱདཱི, མཧཱརཱཛཱ’’ཏི ཏདཱ ཝུཏྟཝཙནེན ཉཱཡཏི ‘‘སམྨཱསམྦུདྡྷསཱཝཀཱ ཝིབྷཛྫཝཱདིནོ’’ཏི ཨིམམཏྠཾ དསྶེཏི ཀིཾ…པེ॰… ཝུཏྟཏྟཱ…པེ॰… ཝིབྷཛྫཝཱདིནོ’’ཏི། ‘‘ཨཧཉྷི, བྲཱཧྨཎ, ཝིནཡཱཡ དྷམྨཾ དེསེམི རཱགསྶཱ’’ཏིཨཱདིཾ ཝཏྭཱ ‘‘ནོ ཙ ཁོ ཡཾ ཏྭཾ སནྡྷཱཡ ཝདེསཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (པཱརཱ॰ ༥-༩) ཝེརཉྫབྲཱཧྨཎསྶ བྷགཝཏཱ ཝེནཡིཀཱདིབྷཱཝོ ཝིབྷཛྫ ཝུཏྟོཏི ཏཾ ཨནུཝདནྟཱ སཱཝཀཱཔི ཏཐཱ ཝདནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཏེ ཧི ཝེནཡིཀཱདིབྷཱཝཾ ཝིབྷཛྫ ཝདནྟཱི’’ཏི། ཙཱིཝརཱདཱིནནྟི ཨཱདི-སདྡེན སོམནསྶཱདཱིནཾ སངྒཧོ དཊྛབྦོ། ཏཱནིཔི ཧི སེཝིཏབྦཱསེཝིཏབྦབྷཱཝེན ཝིབྷཛྫ ཝུཏྟཱནི། ཝིབྷཛྫཝཱདིཔརིསཱ ཝིབྷཛྫཝཱདིམཎྜལནྟི ཨེཏསྨིཾ ཨཏྠེ ཡཐཱ ཏཾ ཨོཏིཎྞོ ནཱམ ཧོཏི, ཏཾདསྶནཏྠཾ ‘‘ཨཱཙརིཡེ ཨནབྦྷཱཙིཀྑནྟེནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། སཀསམཡཱཝོཀྐམཱདི ཧི པརམཏྠཏོ ཏདོཏཱརོ། ‘‘ཨསཾཀིལིཊྛཱཔི ཨཝིཛྫཱ ཨཏྠི ཨམགྒཝཛ྄ཛྷཱ, ཡཱཡ ནིཝུཏཱ ཁཱིཎཱསཝཱཔི ནཱམགོཏྟཱདཱིསུ ཨེཀཙྩཾ ན ཛཱནནྟི, སཱ ཀུསལཙིཏྟུཔྤཱདེསུཔི པཝཏྟཏཱི’’ཏི ནིཀཱཡནྟརིཡཱ། ཏཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཨཝིཛྫཱ པུཉྙཱནེཉྫཱབྷིསངྑཱརཱནཾ ཧེཏུཔཙྩཡོ ཧོཏཱིཏིཨཱདིཾ ཝདནྟོ’’ཏི། ཨུཔལཀྑཎཉྷེཏཾ སཧཛཱཏཀོཊིཡཱ། ཨཱདི-སདྡེན ཨཀུསལཙིཏྟེནཔི ཉཱཎཾ ཨུཔྤཛྫཏི, ཡཱ སཾཀིལིཊྛཱ པཉྙཱཏི, ཨཙེཏསིཀཾ སཱིལཾ, ཨཝིཉྙཏྟིསངྑཱཏཾ རཱུཔབྷཱཝཾ དུསྶིལྱནྟི ཨེཝམཱདིཾ སངྒཎྷཱཏི། པརསམཡཱཡཱུཧནཾ པརསམཡེ བྱཱཔཱརཱཔཏྟིཡཱ། ཡོ ཏཏྠ སཀསམཡེན ཝིརུདྡྷོ ཨཏྠོ, ཏསྶ ཝཱ དཱིཔནེན སིཡཱ, པརསམཡེ ཝཱདཱརོཔནེན ཝཱ ། ཏེསུ པུརིམཾ ‘‘ཨཱཙརིཡེ ཨནབྦྷཱཙིཀྑནྟེནཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཨཔནཱིཏནྟི ཨིཏརཾ དསྶེཏི ‘‘པརསམཡཾ…པེ॰… ཨནཱཡཱུཧནྟེནཱ’’ཏི། ཨསམྤིཎྜེནྟེནཱཏི ཨུཔཙཡཏྠཾ སནྡྷཱཡ ཝདནྟི། ཨཱཡཱུཧན-སདྡོ པན ཨུཔཙཡཏྠོ ན ཧོཏཱིཏི ཀེཙིཝཱདོ ན སཱརཏོ གཧེཏབྦོ།

225. ‘‘Vuttattā’’ti idaṃ nissakkaṃ kiṃ lakkhaṇaṃ? Hetulakkhaṇaṃ. Yadi evaṃ taṃhetuko vibhajjavādibhāvo āpajjati. Na hi moggaliputtatissattherena vuttattā buddhasāvakā vibhajjavādino ahesunti? Nayidamevaṃ. Tividho hi hetu ñāpako, kārako, sampāpakoti. Tesu ñāpakahetu idhādhippeto, tasmā tena mahātherena ‘‘kiṃ vādī, bhante, sammāsambuddho’’ti puṭṭhena ‘‘vibhajjavādī, mahārājā’’ti tadā vuttavacanena ñāyati ‘‘sammāsambuddhasāvakā vibhajjavādino’’ti imamatthaṃ dasseti kiṃ…pe… vuttattā…pe… vibhajjavādino’’ti. ‘‘Ahañhi, brāhmaṇa, vinayāya dhammaṃ desemi rāgassā’’tiādiṃ vatvā ‘‘no ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesī’’tiādinā (pārā. 5-9) verañjabrāhmaṇassa bhagavatā venayikādibhāvo vibhajja vuttoti taṃ anuvadantā sāvakāpi tathā vadantīti āha ‘‘te hi venayikādibhāvaṃ vibhajja vadantī’’ti. Cīvarādīnanti ādi-saddena somanassādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tānipi hi sevitabbāsevitabbabhāvena vibhajja vuttāni. Vibhajjavādiparisā vibhajjavādimaṇḍalanti etasmiṃ atthe yathā taṃ otiṇṇo nāma hoti, taṃdassanatthaṃ ‘‘ācariye anabbhācikkhantenā’’tiādi vuttaṃ. Sakasamayāvokkamādi hi paramatthato tadotāro. ‘‘Asaṃkiliṭṭhāpi avijjā atthi amaggavajjhā, yāya nivutā khīṇāsavāpi nāmagottādīsu ekaccaṃ na jānanti, sā kusalacittuppādesupi pavattatī’’ti nikāyantariyā. Taṃ sandhāyāha ‘‘avijjā puññāneñjābhisaṅkhārānaṃ hetupaccayo hotītiādiṃ vadanto’’ti. Upalakkhaṇañhetaṃ sahajātakoṭiyā. Ādi-saddena akusalacittenapi ñāṇaṃ uppajjati, yā saṃkiliṭṭhā paññāti, acetasikaṃ sīlaṃ, aviññattisaṅkhātaṃ rūpabhāvaṃ dussilyanti evamādiṃ saṅgaṇhāti. Parasamayāyūhanaṃ parasamaye byāpārāpattiyā. Yo tattha sakasamayena viruddho attho, tassa vā dīpanena siyā, parasamaye vādāropanena vā . Tesu purimaṃ ‘‘ācariye anabbhācikkhantenā’’ti iminā apanītanti itaraṃ dasseti ‘‘parasamayaṃ…pe… anāyūhantenā’’ti. Asampiṇḍentenāti upacayatthaṃ sandhāya vadanti. Āyūhana-saddo pana upacayattho na hotīti kecivādo na sārato gahetabbo.

ཏབྦིཔརིཡཱཡེནཱཏི ཡཐཱཝིནཡཾ ཨཝཊྛཱནེན། སཱཝཛྫསྶ ཨནཝཛྫཏཱདཱིཔནཱདིནཱ ཀམྨནྟརཾ བྷིནྡནྟོ ཝིནཱསེནྟོ, ཨཱལོལེ༹ནྟོ ཝཱ དྷམྨཏཾ དྷམྨསབྷཱཝཾ ཝིལོམེཏི ཝིཔརཱིཏཏོ དཧཏི། མཧཱཔདེསེཏི མཧཱཨཔདེསེ, བུདྡྷཱདཡོ མཧནྟེ མཧནྟེ ཨཔདིསིཏྭཱ ཝུཏྟཱནི མཧཱཀཱརཎཱནི། མཧཱཔདེསེཏི ཝཱ མཧཱཨོཀཱསེ, མཧནྟཱནི དྷམྨསྶ པཏིཊྛཱནཊྛཱནཱནཱིཏི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། ཏཏྲཱཡཾ ཝཙནཏྠོ – ཨཔདིསཱིཡཏཱིཏི ཨཔདེསོ, བུདྡྷོ ཨཔདེསོ ཨེཏསྶཱཏི བུདྡྷཱཔདེསོ། ཨེས ནཡོ སེསེསུཔི། ཨཏྠཏོ ཙཱཡཾ མཧཱཔདེསོ ‘‘སམྨུཁཱ མེཏཾ བྷགཝཏོ སུཏ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཀེནཙི ཨཱབྷཏསྶ ‘‘དྷམྨོ’’ཏི ཝཱ ‘‘ཨདྷམྨོ’’ཏི ཝཱ ཝིནིཙྪཡནེ ཀཱརཎཾ། ཀིཾ པན ཏནྟི? ཏསྶ ཡཐཱབྷཏསྶ སུཏྟོཏརཎཱདི ཨེཝ། ཡདི ཨེཝཾ ཀཐཾ ཙཏྟཱརོཏི? དྷམྨསྶ དྭེ སམྤདཱཡོ བྷགཝཱ, སཱཝཀཱ ཙ། ཏེསུ སཱཝཀཱ སངྒྷགཎཔུགྒལཝསེན ཏིཝིདྷཱ། ཨེཝཾ ‘‘ཨམུམྷཱ མཡཱ ཨཡཾ དྷམྨོ པཊིགྒཧིཏོ’’ཏི ཨཔདིསིཏབྦཱནཾ བྷེདེན ཙཏྟཱརོ། ཏེནཱཧ ‘‘སམྨུཁཱ མེཏཾ བྷགཝཏོ སུཏ’’ནྟིཨཱདི། ནེཏྟིཡམྤི ཝུཏྟཾ ‘‘བུདྡྷཱཔདེསོ སངྒྷཱཔདེསོ སམྦཧུལཏྠེརཱཔདེསོ ཨེཀཏྠེརཱཔདེསོ’’ཏི།

Tabbipariyāyenāti yathāvinayaṃ avaṭṭhānena. Sāvajjassa anavajjatādīpanādinā kammantaraṃ bhindanto vināsento, āloḷento vā dhammataṃ dhammasabhāvaṃ vilometi viparītato dahati. Mahāpadeseti mahāapadese, buddhādayo mahante mahante apadisitvā vuttāni mahākāraṇāni. Mahāpadeseti vā mahāokāse, mahantāni dhammassa patiṭṭhānaṭṭhānānīti vuttaṃ hoti. Tatrāyaṃ vacanattho – apadisīyatīti apadeso, buddho apadeso etassāti buddhāpadeso. Esa nayo sesesupi. Atthato cāyaṃ mahāpadeso ‘‘sammukhā metaṃ bhagavato suta’’ntiādinā kenaci ābhatassa ‘‘dhammo’’ti vā ‘‘adhammo’’ti vā vinicchayane kāraṇaṃ. Kiṃ pana tanti? Tassa yathābhatassa suttotaraṇādi eva. Yadi evaṃ kathaṃ cattāroti? Dhammassa dve sampadāyo bhagavā, sāvakā ca. Tesu sāvakā saṅghagaṇapuggalavasena tividhā. Evaṃ ‘‘amumhā mayā ayaṃ dhammo paṭiggahito’’ti apadisitabbānaṃ bhedena cattāro. Tenāha ‘‘sammukhā metaṃ bhagavato suta’’ntiādi. Nettiyampi vuttaṃ ‘‘buddhāpadeso saṅghāpadeso sambahulattherāpadeso ekattherāpadeso’’ti.

སུཏྟསུཏྟཱནུལོམཨཱཙརིཡཝཱདཨཏྟནོམཏིམཧཱཔདེསེཏི ཨེཏྠ ཏིསྶོ སངྒཱིཏིཡོ ཨཱརུལ༹ྷཱནི ཏཱིཎི པིཊཀཱནི ཨཏྠསཱུཙནཱདིཨཏྠེན སུཏྟཾ། ཡཐཱཝུཏྟསྶ སུཏྟསྶ ཨནུལོམཏོ ཡཐཱཝུཏྟཱ ཨེཝ ཙཏྟཱརོ མཧཱཔདེསཱ སུཏྟཱནུལོམཾ། པཱལི༹ཡཱ ཨཏྠགཱཧཎེན དྷམྨཏཱཡཾ པཏིཊྛཱཔནཏོ ཨཊྛཀཐཱ ཨཱཙརིཡཝཱདོ། ནཡགྒཱཧེན ཨནུབུདྡྷིཡཱ ཨཏྟནོ པཊིབྷཱནཾ ཨཏྟནོམཏི། ཨེཏྠ ཙ སུཏྟཨཱཙརིཡཝཱདཨཏྟནོམཏཱིནམྤི ཀེནཙི ཨཱབྷཏསྶ དྷམྨཱདྷམྨཱདིབྷཱཝཝིནིཙྪཡནེ ཀཱརཎབྷཱཝསབྷཱཝཏོ མཧཱཔདེསཏཱ ཝུཏྟཱཏི ཝེདིཏབྦཱ། སནྟིཊྛཏི ཨཔྤཊིབཱཧནྟོ, ཨཝིལོམེནྟོ ཙ། ཏབྦིཔརིཡཱཡེན ཨཏིདྷཱཝཏི། ཨེཀསྶ པདསྶ ཨེཀེན པཀཱརེན ཨཏྠཾ ཝཏྭཱ ཏསྶེཝ པུན པཀཱརནྟརེན ཨཏྠཾ ཝདནྟོ ཝཱ ཨཔརེཧི པརིཡཱཡེཧི ནིདྡིསཏི ནཱམ ཡཐཱ ‘‘ཨཝིཛྫཱ དུཀྑསཙྩསྶ ཡཱཐཱཝསརསལཀྑཎཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏུཾ ན དེཏཱི’’ཏིཨཱདིཾ ཝཏྭཱ པུན ‘‘ཨཡཾ ཨཝིཛྫཱ དུཀྑཱདཱིསུ ཨཉྙཱཎ’’ནྟི ཝུཏྟཱཔི ‘‘དུཀྑསཙྩསྶ ཨེཀདེསོ ཧོཏཱི’’ཏིཨཱདིཝཙནཾ། ཨཐ ཝཱ ཧེཏུབྷཱཝེན ཝུཏྟསྶ ཨཏྠསྶ པུན ཕལབྷཱཝེན ཝཙནཾ ཏམེཝཏྠཾ པུནརཱཝཏྟེཏྭཱ ནིདྡིསནཾ ཡཐཱ ‘‘ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔ’’ནྟི ཝཏྭཱ པུན ‘‘ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ སལཱ༹ཡཏན’’ནྟི ཝཙནཾ། ཨཐ ཝཱ ‘‘སབྦམེཏཾ བྷཝཙཀྐཾ ཀམྨཉྩེཝ ཝིཔཱཀོ ཙ། ཀིལེསཀམྨཝིཔཱཀཝསེན ཏིཝིདྷ’’ནྟི ཙ ཨཱདིནཱ ཝུཏྟསྶེཝཏྠསྶ དུཝིདྷཏིཝིདྷཱདིཝིབྷཱགདསྶནཾ ཏམེཝཏྠཾ པུནརཱཝཏྟེཏྭཱ ནིདྡིསནནྟི ཨེཝམེཏྠ ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ།

Suttasuttānulomaācariyavādaattanomatimahāpadeseti ettha tisso saṅgītiyo āruḷhāni tīṇi piṭakāni atthasūcanādiatthena suttaṃ. Yathāvuttassa suttassa anulomato yathāvuttā eva cattāro mahāpadesā suttānulomaṃ. Pāḷiyā atthagāhaṇena dhammatāyaṃ patiṭṭhāpanato aṭṭhakathā ācariyavādo. Nayaggāhena anubuddhiyā attano paṭibhānaṃ attanomati. Ettha ca suttaācariyavādaattanomatīnampi kenaci ābhatassa dhammādhammādibhāvavinicchayane kāraṇabhāvasabhāvato mahāpadesatā vuttāti veditabbā. Santiṭṭhati appaṭibāhanto, avilomento ca. Tabbipariyāyena atidhāvati. Ekassa padassa ekena pakārena atthaṃ vatvā tasseva puna pakārantarena atthaṃ vadanto vā aparehi pariyāyehi niddisati nāma yathā ‘‘avijjā dukkhasaccassa yāthāvasarasalakkhaṇaṃ paṭivijjhituṃ na detī’’tiādiṃ vatvā puna ‘‘ayaṃ avijjā dukkhādīsu aññāṇa’’nti vuttāpi ‘‘dukkhasaccassa ekadeso hotī’’tiādivacanaṃ. Atha vā hetubhāvena vuttassa atthassa puna phalabhāvena vacanaṃ tamevatthaṃ punarāvattetvā niddisanaṃ yathā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti vatvā puna ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti vacanaṃ. Atha vā ‘‘sabbametaṃ bhavacakkaṃ kammañceva vipāko ca. Kilesakammavipākavasena tividha’’nti ca ādinā vuttassevatthassa duvidhatividhādivibhāgadassanaṃ tamevatthaṃ punarāvattetvā niddisananti evamettha attho veditabbo.

སཏྟཝོཧཱརོཏི ‘‘སཏྟོ’’ཏི སམཉྙཱ། ཡེ ཧི དྷམྨེ སམཱུཧབྷཱུཏེ སནྟཱནཝསེན ཝཏྟམཱནེ ཨུཔཱདཱཡ སཏྟཔཉྙཏྟི, ཏསྶཱ ཏཏོ ཨཉྙཐཱནཱཉྙཐཱཨཙྩནྟཱབྷཱཝསངྑཱཏེ ཨནྟེ ཨནུཔགམྨ ཡཱཐཱཝཏོ སངྒཧཎཾ, བོདྷནཉྩ དྷམྨཏཱཡཾ ཨཀུསལསྶ དུཀྐརཾ དུརབྷིསམྦྷཝནྟི། ཨཝིཛྫཱདིཀསྶ པཙྩཡདྷམྨསྶ སངྑཱརཱདིཔཙྩཡུཔྤནྣདྷམྨཾ པཏི ཧེཏུཨཱདིནཱ པཙྩཡེན པཙྩཡབྷཱཝོ པཙྩཡཱཀཱརོ, པཊིཙྩསམུཔྤཱདོཏི ཨཏྠོ།

Sattavohāroti ‘‘satto’’ti samaññā. Ye hi dhamme samūhabhūte santānavasena vattamāne upādāya sattapaññatti, tassā tato aññathānāññathāaccantābhāvasaṅkhāte ante anupagamma yāthāvato saṅgahaṇaṃ, bodhanañca dhammatāyaṃ akusalassa dukkaraṃ durabhisambhavanti. Avijjādikassa paccayadhammassa saṅkhārādipaccayuppannadhammaṃ pati hetuādinā paccayena paccayabhāvo paccayākāro, paṭiccasamuppādoti attho.

ཝུཏྟནཡེནཱཏི ‘‘ཨཱཙརིཡེ ཨནབྦྷཱཙིཀྑནྟེནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟནཡེན། ཀཱམཉྩེཏྠ སབྦཱཔི ཨཏྠཝཎྞནཱ ཨིམིནཱཝ ནཡེན ཀཱཏབྦཱ, པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝཎྞནཱཡ པན གརུཏརབྷཱཝཾ དསྶེནྟོ ཨེཝཾ ཝདཏི།

Vuttanayenāti ‘‘ācariye anabbhācikkhantenā’’tiādinā vuttanayena. Kāmañcettha sabbāpi atthavaṇṇanā imināva nayena kātabbā, paṭiccasamuppādavaṇṇanāya pana garutarabhāvaṃ dassento evaṃ vadati.

པཱལི༹དྷམྨནྟི ཏེཔིཊཀབུདྡྷཝཙནཾ། པཊིཙྩསམུཔྤཱདནྟི པཊིཙྩསམུཔྤཱདཔཱལི༹ཾ།

Pāḷidhammanti tepiṭakabuddhavacanaṃ. Paṭiccasamuppādanti paṭiccasamuppādapāḷiṃ.

ཨཏྠཾ ཀཏྭཱཏི ཧིཏཾ ཀཏྭཱ། ཡཐཱཡཾ ཧིཏཱཝཧོ ཧོཏི, ཨེཝཾ ཀཏྭཱ། ཨཊྛིཾ ཀཏྭཱཏི ཝཱ ཨཏྟཱནཾ ཨཏྠིཀཾ ཀཏྭཱ། སུཏཙིནྟཱམཡཱདིཾ ཉཱཎཝིསེསཾ། ཏདངྒཝིཀྑམྦྷནཱདིནཱ ཀིལེསཀྑཡཝིསེསཾ།

Atthaṃ katvāti hitaṃ katvā. Yathāyaṃ hitāvaho hoti, evaṃ katvā. Aṭṭhiṃ katvāti vā attānaṃ atthikaṃ katvā. Sutacintāmayādiṃ ñāṇavisesaṃ. Tadaṅgavikkhambhanādinā kilesakkhayavisesaṃ.

བྷཝཱདཱིསུ ཨཱདཱིནཝཔྤཊིཙྪཱདནཏོ, བལཝཱུཔནིསྶཡཏོ, ཀམྨསྶ ཝིསེསཧེཏུབྷཱཝཏོ ཙ ཝཊྚསྶ མཱུལཀཱརཎཾ ཨཝིཛྫཱ། ཝིཔཱཀཝཊྚནིམིཏྟསྶ ཀམྨཝཊྚསྶ ཀཱརཎབྷཱུཏམྤི ཀིལེསཝཊྚཾ ཨཝིཛྫཱམཱུལཀནྟི དསྶནཏྠཾ ཨཝིཛྫཱ ཨཱདིཏོ ཝུཏྟཱ། ཏཎྷཱཔི ཧི ཨཝིཛྫཱཡ པཊིཙྪཱདིཏཱདཱིནཝེ ཨེཝ ཝིསཡེ ཨསྶཱདཱནུཔསྶིནོ པཝཏྟཏི, ན ཨཉྙཐཱ། མཱུལཱདིདསྶནསཱམཉྙཉྩཱཏི ཝལླིཡཱ མཱུལམཛ྄ཛྷཔརིཡོསཱནསྶ དསྶནེན པཊིཙྩསམུཔྤཱདསྶ ཏཾདསྶནསཱམཉྙཉྩ ཡོཛེཏབྦཾ, སམནྟཙཀྑུནཱ སབྦསྶ དིཊྛཏྟེཔི དེསནཱཀཱལེ དེསནཱཉཱཎཙཀྑུནཱ བོདྷེཏབྦཏཱཝསེན ཨེཀདེསདསྶནསྶ ཨདྷིཔྤེཏཏྟཱ།

Bhavādīsu ādīnavappaṭicchādanato, balavūpanissayato, kammassa visesahetubhāvato ca vaṭṭassa mūlakāraṇaṃ avijjā. Vipākavaṭṭanimittassa kammavaṭṭassa kāraṇabhūtampi kilesavaṭṭaṃ avijjāmūlakanti dassanatthaṃ avijjā ādito vuttā. Taṇhāpi hi avijjāya paṭicchāditādīnave eva visaye assādānupassino pavattati, na aññathā. Mūlādidassanasāmaññañcāti valliyā mūlamajjhapariyosānassa dassanena paṭiccasamuppādassa taṃdassanasāmaññañca yojetabbaṃ, samantacakkhunā sabbassa diṭṭhattepi desanākāle desanāñāṇacakkhunā bodhetabbatāvasena ekadesadassanassa adhippetattā.

དིཊྛིསཧིཏཱཡ མཱནསཧིཏཱཡ ཝཱ ཏཎྷཱཡ ‘‘ཨཧ’’ནྟི, ཨིཏརཱཡ ‘‘མམ’’ནྟི ཨབྷིཝདཏོ། ‘‘ཨབྷིནནྡནཏོ’’ཏི ཧི ཨིམིནཱ སཔྤཱིཏིཀཱཡ ཏཎྷཱཡ པཝཏྟི དསྶིཏཱ། ‘‘ཨབྷིཝདཏོ’’ཏི ཨིམིནཱ ཏཏོ བལཝཏརཱཡ དིཊྛིསཧིཏཱཡ མཱནསཧིཏཱཡ ཝཱ། ‘‘ཨཛ྄ཛྷོསཱཡ ཏིཊྛཏོ’’ཏི ཨིམིནཱ པན ཏཏོཔི བལཝཏམཱཡ དིཊྛིསཧིཏཱཡ, ཀེཝལཱཡ ཝཱ ཏཎྷཱཡ པཝཏྟི དསྶིཏཱ། གིལིཏྭཱ པརིནིཊྛཱཔེཏྭཱ ཋཱནཉྷི ཨཛ྄ཛྷོསཱནཾ། ཏཔྤཙྩཡནྟི ཏཎྷཱཔཙྩཡཾ། ཀཐཾ པན ནནྡིཝཙནེན ཙཏུབྦིདྷམྤི ཨུཔཱདཱནཾ ཝུཏྟནྟི ཨཱཧ ‘‘ནནྡིཏཱ’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ ནནྡིཏཱཏདཝིཔྤཡོགཏཱཧཱིཏི ནནྡིབྷཱཝེན སབྷཱཝཏོ ཏཎྷུཔཱདཱནཾ, ཏཱཡ ནནྡིཡཱ ཏཎྷཱཡ ཨཝིཔྤཡོགེན ཨཝིནཱབྷཱཝེན དིཊྛུཔཱདཱནཾ ཝུཏྟནྟི ཝེདིཏབྦཾ། ‘‘དིཊྛཱབྷིནནྡནབྷཱཝེནཱ’’ཏི ཨིམིནཱ དིཊྛིཡཱཔི ནནྡིབྷཱཝམཱཧ།

Diṭṭhisahitāya mānasahitāya vā taṇhāya ‘‘aha’’nti, itarāya ‘‘mama’’nti abhivadato. ‘‘Abhinandanato’’ti hi iminā sappītikāya taṇhāya pavatti dassitā. ‘‘Abhivadato’’ti iminā tato balavatarāya diṭṭhisahitāya mānasahitāya vā. ‘‘Ajjhosāya tiṭṭhato’’ti iminā pana tatopi balavatamāya diṭṭhisahitāya, kevalāya vā taṇhāya pavatti dassitā. Gilitvā pariniṭṭhāpetvā ṭhānañhi ajjhosānaṃ. Tappaccayanti taṇhāpaccayaṃ. Kathaṃ pana nandivacanena catubbidhampi upādānaṃ vuttanti āha ‘‘nanditā’’tiādi. Tattha nanditātadavippayogatāhīti nandibhāvena sabhāvato taṇhupādānaṃ, tāya nandiyā taṇhāya avippayogena avinābhāvena diṭṭhupādānaṃ vuttanti veditabbaṃ. ‘‘Diṭṭhābhinandanabhāvenā’’ti iminā diṭṭhiyāpi nandibhāvamāha.

པཊིསནྡྷིཔཝཏྟིཕསྶཱདཡོཏི པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟེ ཙ ཨུཔྤནྣཕསྶམནོསཉྩེཏནཱཝིཉྙཱཎཱནི། ‘‘ཝིཔཱཀཝཊྚབྷཱུཏེ’’ཏི ཙ ཨིདཾ པཝཏྟཝིསེསནཾ དཊྛབྦཾ། ཝཊྚཱུཔཏྠམྦྷཀཱཏི ཝཊྚཏྟཡཱུཔནིསྶཡཱ། ཨིཏརེཏི ཨཀམྨཛཱ། ཏསྨིནྟི ཡཐཱཝུཏྟེ ཨཱཧཱརཙཏུཀྐེ། ཝཏྟུཾ ཝཊྚནྟཱིཏི ཏཎྷཱནིདཱནཱུཔནིསྶཡཏོ ‘‘ཏཎྷཱནིདཱནཱ’’ཏི ཝཏྟུཾ ཡུཛྫནྟི།

Paṭisandhipavattiphassādayoti paṭisandhiyaṃ pavatte ca uppannaphassamanosañcetanāviññāṇāni. ‘‘Vipākavaṭṭabhūte’’ti ca idaṃ pavattavisesanaṃ daṭṭhabbaṃ. Vaṭṭūpatthambhakāti vaṭṭattayūpanissayā. Itareti akammajā. Tasminti yathāvutte āhāracatukke. Vattuṃ vaṭṭantīti taṇhānidānūpanissayato ‘‘taṇhānidānā’’ti vattuṃ yujjanti.

ཡཐཱ ཨརིཡམགྒོ ཨནྟདྭཡཝཛྫིཏམཛ྄ཛྷིམཔཊིཔདཱབྷཱཝཏོ ‘‘ཉཱཡོ’’ཏི ཝུཙྩཏི, ཨེཝཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདོཔཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཉཱཡོཏི མགྒོ, སོཡེཝ ཝཱ པཊིཙྩསམུཔྤཱདོ’’ཏི། ཨཏྟནོ པཊིཝེདྷཱཡ སཾཝཏྟཏི ཨསམྨོཧཔཊིཝེདྷེན པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏབྦཏྟཱ། སཾཝཏྟཏཱིཏི ཙ ནིམིཏྟསྶ ཀཏྟཱུཔཙཱརཝསེནེཏཾ ཝུཏྟཾ ཡཐཱ ‘‘ཨརིཡབྷཱཝཀརཱནི སཙྩཱནི ཨརིཡསཙྩཱནཱི’’ཏི། པཀཏིཨཱདཡོ ཧེཊྛཱ སཙྩཝིབྷངྒེ ཧེཏུཝིཔྤཊིཔཏྟིཀཐཱཡཾ དསྶིཏཱ ཨེཝ། ཨཀཱརཎཾ ‘‘ཀཱརཎ’’ནྟི གཎྷནྟི ཡཐཱ ཀཱཔིལཱདཡོ། ན ཀིཉྩི ཀཱརཎཾ བུཛ྄ཛྷནྟི ཡཐཱ ཏཾ ཨཉྙེ བཱལཔུཐུཛྫནཱ། ཨིཏརཱསནྟི མཛ྄ཛྷཏོ པཊྛཱཡ ཡཱཝ པརིཡོསཱནཱ དེསནཱདཱིནཾ ཏིསྶནྣཾ། ཏདཏྠཏཱསམྦྷཝེཔཱིཏི ཡཐཱསཀེཧི ཀཱརཎེཧི པཝཏྟིདསྶནཏྠཏཱསམྦྷཝེཔི། ཨཏྠནྟརསབྦྷཱཝཏོཏི པཡོཛནནྟརསབྦྷཱཝཏོ། ཝུཏྟཱནི ཧི ཨཊྛཀཐཱཡཾ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༢༥) ‘‘ཛརཱམརཎཱདིཀསྶ དུཀྑསྶ ཨཏྟནཱ ཨདྷིགཏཀཱརཎསནྡསྶནཏྠཾ། ཨཱཧཱརནིདཱནཝཝཏྠཱཔནཱནུསཱརེན ཡཱཝ ཨཏཱིཏཾ ཨདྡྷཱནཾ ཨཏིཧརིཏྭཱ པུན ཨཏཱིཏདྡྷཏོ པབྷུཏི ཧེཏུཕལཔཊིཔཱཊིསནྡསྶནཏྠཾ། ཨནཱགཏདྡྷཧེཏུསམུཊྛཱནཏོ པབྷུཏི ཨནཱགཏདྡྷསནྡསྶནཏྠ’’ནྟི ཏིསྶནྣཾ ཡཐཱཀྐམཾ ཏཱིཎི པཡོཛནཱནི།

Yathā ariyamaggo antadvayavajjitamajjhimapaṭipadābhāvato ‘‘ñāyo’’ti vuccati, evaṃ paṭiccasamuppādopīti āha ‘‘ñāyoti maggo, soyeva vā paṭiccasamuppādo’’ti. Attano paṭivedhāya saṃvattati asammohapaṭivedhena paṭivijjhitabbattā. Saṃvattatīti ca nimittassa kattūpacāravasenetaṃ vuttaṃ yathā ‘‘ariyabhāvakarāni saccāni ariyasaccānī’’ti. Pakatiādayo heṭṭhā saccavibhaṅge hetuvippaṭipattikathāyaṃ dassitā eva. Akāraṇaṃ ‘‘kāraṇa’’nti gaṇhanti yathā kāpilādayo. Na kiñci kāraṇaṃ bujjhanti yathā taṃ aññe bālaputhujjanā. Itarāsanti majjhato paṭṭhāya yāva pariyosānā desanādīnaṃ tissannaṃ. Tadatthatāsambhavepīti yathāsakehi kāraṇehi pavattidassanatthatāsambhavepi. Atthantarasabbhāvatoti payojanantarasabbhāvato. Vuttāni hi aṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 225) ‘‘jarāmaraṇādikassa dukkhassa attanā adhigatakāraṇasandassanatthaṃ. Āhāranidānavavatthāpanānusārena yāva atītaṃ addhānaṃ atiharitvā puna atītaddhato pabhuti hetuphalapaṭipāṭisandassanatthaṃ. Anāgataddhahetusamuṭṭhānato pabhuti anāgataddhasandassanattha’’nti tissannaṃ yathākkamaṃ tīṇi payojanāni.

ཏཾཏཾཕལཔཊིཝེདྷོཏི ཛཱཏིཨཱདཱིནཾ ཛརཱམརཎཱདིཏཾཏཾཕལཱཝགམོ། ཨནུཝིལོཀཡཏོཏི པུརིམེ ཝིཀཔྤེ ཝིཔསྶནཱནིམིཏྟཾ ཨནུཝིལོཀནཾ, དུཏིཡེ དེསནཱནིམིཏྟཾ། ཀཱམུཔཱདཱནབྷཱུཏཱ ཏཎྷཱ མནོསཉྩེཏནཱཧཱརསངྑཱཏསྶ བྷཝསྶ, ཏཾསམྤཡུཏྟཱནཾ, ཏནྣིམིཏྟཱནཉྩ སེསཱཧཱརཱནཾ ཝིསེསཔཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཱཧཱརཏཎྷཱདཡོ པཙྩུཔྤནྣདྡྷཱ’’ཏི། ཨཱདི-སདྡེན ཡཱཝ ཝིཉྙཱཎཾ གཧེཏབྦཾ། ཨཱཧཱརཏཎྷཱདཡོཏི ཨེཏྠ པཙྩུཔྤནྣཀམྨཝཊྚཔརིཡཱཔནྣེ ཨཱཧཱརེ གཧེཏྭཱ ཨདྡྷཡོཛནཾ ཀཏྭཱ ཨནཱགཏཝིཔཱཀཝཊྚཔརིཡཱཔནྣེ གཧེཏྭཱ ཡོཛེཏུཾ ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཱཧཱརཱ ཝཱ ཏཎྷཱཡ པབྷཱཝེཏབྦཱ ཨནཱགཏོ ཨདྡྷཱ’’ཏི། པབྷཱཝེཏབྦཱཏི ཨཱཡཏིཾ ཨུཔྤཱདེཏབྦཱ། ཡུཛྫཏཱིཏི ཕལབྷཱུཏེ ཨཱཧཱརེ པཙྩུཔྤནྣེ པཙྩཀྑཏོ དསྶེཏྭཱ ‘‘ཏཾནིདཱནཾ ཏཎྷཾ ཏསྶཱ ནིདཱན’’ནྟིཨཱདིནཱ ཕལཔརམྤརཱཡ ཀཱརཎཔརམྤརཱཡ ཙ དསྶནཾ ཏཐཱབུཛ྄ཛྷནཀཱནཾ པུགྒལཱནཾ ཨཛ྄ཛྷཱསཡཱནུལོམཏོ, དྷམྨསབྷཱཝཱཝིལོམནཏོ ཙ ཡུཏྟིཡཱ སངྒཡ྄ཧཏི། ཡདི ཏཎྷཱདཡོ ཨཏཱིཏོ ཨདྡྷཱ, ཏཎྷཱགྒཧཎེནེཝ སངྑཱརཱཝིཛྫཱ གཧིཏཱཏི ཀིམཏྠཾ པུན ཏེ གཧིཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘སངྑཱརཱཝིཛྫཱ ཏཏོཔི ཨཏཱིཏཏརོ ཨདྡྷཱ ཝུཏྟོ སཾསཱརསྶ ཨནཱདིབྷཱཝདསྶནཏྠ’’ནྟི། ཨཏཱིཏནྟི ཝཱ ཨཏཱིཏཏཱསཱམཉྙེན ཨཏཱིཏཏརམྤི སངྒཧིཏཾ དཊྛབྦཾ།

Taṃtaṃphalapaṭivedhoti jātiādīnaṃ jarāmaraṇāditaṃtaṃphalāvagamo. Anuvilokayatoti purime vikappe vipassanānimittaṃ anuvilokanaṃ, dutiye desanānimittaṃ. Kāmupādānabhūtā taṇhā manosañcetanāhārasaṅkhātassa bhavassa, taṃsampayuttānaṃ, tannimittānañca sesāhārānaṃ visesapaccayo hotīti āha ‘‘āhārataṇhādayo paccuppannaddhā’’ti. Ādi-saddena yāva viññāṇaṃ gahetabbaṃ. Āhārataṇhādayoti ettha paccuppannakammavaṭṭapariyāpanne āhāre gahetvā addhayojanaṃ katvā anāgatavipākavaṭṭapariyāpanne gahetvā yojetuṃ vuttaṃ ‘‘āhārā vā taṇhāya pabhāvetabbā anāgato addhā’’ti. Pabhāvetabbāti āyatiṃ uppādetabbā. Yujjatīti phalabhūte āhāre paccuppanne paccakkhato dassetvā ‘‘taṃnidānaṃ taṇhaṃ tassā nidāna’’ntiādinā phalaparamparāya kāraṇaparamparāya ca dassanaṃ tathābujjhanakānaṃ puggalānaṃ ajjhāsayānulomato, dhammasabhāvāvilomanato ca yuttiyā saṅgayhati. Yadi taṇhādayo atīto addhā, taṇhāggahaṇeneva saṅkhārāvijjā gahitāti kimatthaṃ puna te gahitāti āha ‘‘saṅkhārāvijjā tatopi atītataro addhā vutto saṃsārassa anādibhāvadassanattha’’nti. Atītanti vā atītatāsāmaññena atītatarampi saṅgahitaṃ daṭṭhabbaṃ.

པུནབྦྷཝཱབྷིནིབྦཏྟིཨཱཧཱརཀཱཏི པུནབྦྷཝཱུཔཔཏྟིཔཙྩཡཱ། ཨིཏི ཝཙནཏོཏི ཨེཝཾ ཝུཏྟཝཙནསབྦྷཱཝཏོ། ཝིཉྙཱཎཱཧཱརོ ཏཱཝ པུནབྦྷཝཱབྷིནིབྦཏྟིཡཱ ཧེཏུ, ཨིཏརེ པན ཀཐནྟི ཨཱཧ ‘‘ཏཾསམྤཡུཏྟཏྟཱ…པེ॰… ཀབལཱི༹ཀཱརཱཧཱརསྶཱ’’ཏི། ཏསྶ ཨཱཡཏིཾ པུནབྦྷཝཱབྷིནིབྦཏྟིཨཱཧཱརཀཱ ཙཏྟཱརོ ཨཱཧཱརཱཏི སམྦནྡྷོ། སདྡྷཱདཱིནཾ ཨུཔནིསྶཡཏཱ པརིཙྩཱགཱདིཀཱལེ, རཱགཱདཱིནཾ གདྷིཏསྶ བྷོཛནཱདིཀཱལེ། ཏེན ཡཐཱཀྐམཾ ཀུསལཱཀུསལཀམྨཝིཉྙཱཎཱཡཱུཧནཾ དསྶིཏཾ། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ ཨཱཡཏིཾ པུནབྦྷཝཱབྷིནིབྦཏྟིཨཱཧཱརཀཱ ཙཏྟཱརོ ཨཱཧཱརཱ གཡ྄ཧནྟི, ཏསྨཱ། པུརིམོཡེཝཏྠོཏི ‘‘ཨཱཧཱརཏཎྷཱདཡོ པཙྩུཔྤནྣདྡྷཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟཨཏྠོ། ཨཏཱིཏེཏི ཨཏཱིཏེ ཨདྡྷནི། ཏཏོ པརནྟི ཏཏོ ཨཏཱིཏདྡྷཏོ པརཾ པཙྩུཔྤནྣེ ཨནཱགཏེ ཙ ཨདྡྷནི ‘‘སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎ’’ནྟིཨཱདིནཱ། པཙྩཀྑཱནནྟི པཙྩུཔྤནྣབྷཝཔརིཡཱཔནྣཏཱཡ པཙྩཀྑབྷཱུཏཱནཾ། པཙྩུཔྤནྣཾ ཧེཏུནྟི ཨེཏརཧི ཝཏྟམཱནཾ ཏཎྷཱདིཀཾ ཨཱཧཱརཱདཱིནཾ ཧེཏུཾ།

Punabbhavābhinibbattiāhārakāti punabbhavūpapattipaccayā. Iti vacanatoti evaṃ vuttavacanasabbhāvato. Viññāṇāhāro tāva punabbhavābhinibbattiyā hetu, itare pana kathanti āha ‘‘taṃsampayuttattā…pe… kabaḷīkārāhārassā’’ti. Tassa āyatiṃ punabbhavābhinibbattiāhārakā cattāro āhārāti sambandho. Saddhādīnaṃ upanissayatā pariccāgādikāle, rāgādīnaṃ gadhitassa bhojanādikāle. Tena yathākkamaṃ kusalākusalakammaviññāṇāyūhanaṃ dassitaṃ. Tasmāti yasmā āyatiṃ punabbhavābhinibbattiāhārakā cattāro āhārā gayhanti, tasmā. Purimoyevatthoti ‘‘āhārataṇhādayo paccuppannaddhā’’tiādinā vuttaattho. Atīteti atīte addhani. Tato paranti tato atītaddhato paraṃ paccuppanne anāgate ca addhani ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇa’’ntiādinā. Paccakkhānanti paccuppannabhavapariyāpannatāya paccakkhabhūtānaṃ. Paccuppannaṃ hetunti etarahi vattamānaṃ taṇhādikaṃ āhārādīnaṃ hetuṃ.

སུཏྟཾ ཨཱཧརཏི ‘‘ཨཱསཝསམུདཡཱ ཨཝིཛྫཱསམུདཡོ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༡༠༣)། ཝཊྚཧེཏུནོཏི ཝིཔཱཀཝཊྚཧེཏུནོ, སཀལཝཊྚཧེཏུནོ ཝཱ། ཨཀུསལཉྷི ཀམྨཾ ཀམྨཝཊྚསྶ ཀིལེསཝཊྚསྶ ཙ པཙྩཡོ ཧོཏིཡེཝ། ‘‘བྷཝཏཎྷཱཡཔི ཧེཏུབྷཱུཏཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཀིལེསཝཊྚསྶཱཔི ཨཝིཛྫཱཡ པཙྩཡབྷཱཝམཱཧ། ཨེཝཉྩེཏཾ, བྷིཀྑཝེ, ཝུཙྩཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཝཊྚསཱིསཱནམྤི ཨཝིཛྫཱཏཎྷཱནཾ སཔྤཙྩཡཏཱདསྶནཱཔདེསེན སབྦེསམྤི སངྑཏདྷམྨཱནཾ ཧེཏུཕལཔརམྤརཱཝིཙྪེདཝུཏྟིཡཱ པུརིམཱཡ ཀོཊིཡཱ ཨཔཉྙཱཡནཾ ཝིབྷཱཝེཏི།

Suttaṃāharati ‘‘āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti (ma. ni. 1.103). Vaṭṭahetunoti vipākavaṭṭahetuno, sakalavaṭṭahetuno vā. Akusalañhi kammaṃ kammavaṭṭassa kilesavaṭṭassa ca paccayo hotiyeva. ‘‘Bhavataṇhāyapi hetubhūtā’’ti iminā kilesavaṭṭassāpi avijjāya paccayabhāvamāha. Evañcetaṃ, bhikkhave, vuccatī’’tiādinā vaṭṭasīsānampi avijjātaṇhānaṃ sappaccayatādassanāpadesena sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ hetuphalaparamparāvicchedavuttiyā purimāya koṭiyā apaññāyanaṃ vibhāveti.

ཨཝིཛྫཾ ཏཎྷཱ ཨནུཝཏྟཏཱིཏི དུཀྑེ ཏཎྷཾ ཨབྷིབྷཝིཏྭཱ པཝཏྟིཡཱ ཏཏོ ཨཝིཛྫཱཡ བལཝབྷཱཝམཱཧ། ཨཝིཛྫཱབྷིབྷཱུཏཱ ཧི སཏྟཱ སཏིཔི ཏཎྷཱཔརིཏསྶིཏེ ཨེཀནྟཱནཏྠསཉྙིཏཾ ཨཏྟཀིལམཐཱནུཡོགདུཀྑམནུཡུཉྫནྟི། ཏཎྷཾ ཨཝིཛྫཱ ཨནུཝཏྟཏཱིཏི སུཁེ ཨཝིཛྫཾ ཨབྷིབྷཝིཏྭཱ པཝཏྟིཡཱ ཏཏོ ཏཎྷཱཡ བལཝབྷཱཝམཱཧ། ཡདིཔི སཱཝཛྫསུཁཱནུབྷཝེ བལཝཏཱིཡེཝ ཨཝིཛྫཱ ཝིཛྫམཱནཨཱདཱིནཝཾ པཊིཙྪཱདེནྟཱི ཏིཊྛཏི, ཏཎྷཱ པན ཏཏོཔི བལཝཏརཏཱཡ སཏྟེ ཝིཔུལཱནཏྠསཉྷིཏེ ཨནརིཡེ སུཁེ ནིཡོཛེཏཱིཏི ཨཝིཛྫཱཡ ཏདནུཝཏྟནཾ ཝུཏྟཾ།

Avijjaṃ taṇhā anuvattatīti dukkhe taṇhaṃ abhibhavitvā pavattiyā tato avijjāya balavabhāvamāha. Avijjābhibhūtā hi sattā satipi taṇhāparitassite ekantānatthasaññitaṃ attakilamathānuyogadukkhamanuyuñjanti. Taṇhaṃ avijjā anuvattatīti sukhe avijjaṃ abhibhavitvā pavattiyā tato taṇhāya balavabhāvamāha. Yadipi sāvajjasukhānubhave balavatīyeva avijjā vijjamānaādīnavaṃ paṭicchādentī tiṭṭhati, taṇhā pana tatopi balavataratāya satte vipulānatthasañhite anariye sukhe niyojetīti avijjāya tadanuvattanaṃ vuttaṃ.

ཨཱཡཏནཚཀྐཾ ཝཱ ཀཱཡོཏི སམྦནྡྷོ། ཙཀྑཱདིནིསྶཡེ སེསདྷམྨེཏི ཙཀྑཱདིནིསྶཡབྷཱུཏེ, ཏཔྤཊིབདྡྷེ ཙ སསནྟཱནཔརིཡཱཔནྣེ དྷམྨེ། ཙཀྑཱདིནིསྶིཏེ ཨེཝ ཀཏྭཱཏི ཙཀྑཱདིགྒཧཎེནེཝ གཧིཏེ ཀཏྭཱ། ཙཀྑཱདིཀཱཡནྟི ཙཀྑཱདིདྷམྨསམཱུཧཾ པརེསཾ པཉྩཀྑནྡྷཾ། ཕསྶེན ཕུཊྛོཏི ཨཱརམྨཎཾ ཕུསནྟེན ཝིཡ ཨུཔྤནྣེན སུཁཝེདནིཡེན, དུཀྑཝེདནིཡེན ཙ ཕསྶེན ཕུཊྛོ། ཕསྶེ ཧི ཏཐཱ ཨུཔྤནྣེ ཏཾསམངྒཱིཔུགྒལོ ཕུཊྛོཏི ཝོཧཱརོ ཧོཏཱིཏི།

Āyatanachakkaṃ vā kāyoti sambandho. Cakkhādinissaye sesadhammeti cakkhādinissayabhūte, tappaṭibaddhe ca sasantānapariyāpanne dhamme. Cakkhādinissite eva katvāti cakkhādiggahaṇeneva gahite katvā. Cakkhādikāyanti cakkhādidhammasamūhaṃ paresaṃ pañcakkhandhaṃ. Phassena phuṭṭhoti ārammaṇaṃ phusantena viya uppannena sukhavedaniyena, dukkhavedaniyena ca phassena phuṭṭho. Phasse hi tathā uppanne taṃsamaṅgīpuggalo phuṭṭhoti vohāro hotīti.

ཡཐཱ སལཱ༹ཡཏནཱནི ཕསྶསྶ ཝིསེསཔཙྩཡོ, ཨེཝཾ ཝེདནཱཡཔཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘སལཱ༹ཡཏནཱནཾ ཝེདནཱཡ ཝིསེསཔཙྩཡབྷཱཝ’’ནྟི ཨཱཧ། ཏནྣིསྶིཏནྟི སལཱ༹ཡཏནནིསྶིཏཾ། ཨཏཱིཏདྡྷཱཝིཛྫཱཏཎྷཱམཱུལཀོཏི ཨཏཱིཏདྡྷབྷཱུཏཨཝིཛྫཱཏཎྷཱམཱུལཀོ། ཀཱཡསྶ བྷེདཱ ཀཱཡཱུཔགོཏི ཨུབྷཡཏྠཱཔི ཀཱཡསདྡེན ཨུཔཱདིནྣཀྑནྡྷཔཉྩཀོ གཧིཏོ། ཏདུཔགཏཱ ཨུཔཔཛྫནཾ པཊིསནྡྷིགྒཧཎཾ། ཨུབྷཡམཱུལོཏི ཨཝིཛྫཱཏཎྷཱམཱུལོ།

Yathā saḷāyatanāni phassassa visesapaccayo, evaṃ vedanāyapīti dassento ‘‘saḷāyatanānaṃ vedanāya visesapaccayabhāva’’nti āha. Tannissitanti saḷāyatananissitaṃ. Atītaddhāvijjātaṇhāmūlakoti atītaddhabhūtaavijjātaṇhāmūlako. Kāyassa bhedā kāyūpagoti ubhayatthāpi kāyasaddena upādinnakkhandhapañcako gahito. Tadupagatā upapajjanaṃ paṭisandhiggahaṇaṃ. Ubhayamūloti avijjātaṇhāmūlo.

ཨནབྷིསམཡབྷཱུཏཏྟཱཏི ཨབྷིསམཡསྶ པཊིཔཀྑབྷཱུཏཏྟཱ། ཨཝིཛྫཱཡཱཏི ཨཝིཛྫཱཡ སཏི།

Anabhisamayabhūtattāti abhisamayassa paṭipakkhabhūtattā. Avijjāyāti avijjāya sati.

གཧཎནྟི གཧེཏབྦཏཾ། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ སཏི སངྑཱརསདྡེན ཨཱགཏསངྑཱརཏྟེཔི ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ པདྷཱནཏཱཡ ཝིསུཾ ཝུཏྟཱ གོབལཱིབདྡཉཱཡེན, ཏསྨཱ། ཏཏྠ ཝུཏྟམྤཱིཏི སངྑཱརསདྡེན ཨཱགཏསངྑཱརེསུ ཝུཏྟམྤི ཨབྷིསངྑརཎཀསངྑཱརཾ ཝཛྫེཏྭཱ ཨགྒཧེཏྭཱ ཨིཏརེ སངྑཱརཱ ཡོཛེཏབྦཱ། ཨེཝཉྷི ཨཏྠསྶ ཨུདྡྷརཎུདྡྷརིཏབྦཏཱདྭཡཾ ཨསངྐརཏོ དསྶིཏཾ ཧོཏི། ‘‘ཨིདྷ ཝཎྞེཏབྦབྷཱཝེནཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱནཾ སཏིཔི སངྑཱརསདྡེན ཨཱགཏསངྑཱརབྷཱཝེ ཡཐཱཝུཏྟམེཝ པདྷཱནབྷཱཝཾ ཨུལླིངྒེཏི། ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི ཏདེཀདེསོ ཝུཏྟོཏི སམྦནྡྷོ། ཨིམསྨིཾ ཨཏྠཝིཀཔྤེ སངྒཎྷནཝསེན སངྑཱརསདྡེན ཨཱགཏསངྑཱརེཧི སངྒཧིཏཱཔི ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ ཨིདྷ ཝཎྞེཏབྦབྷཱཝེན པདྷཱནཱཏི ཝིསུཾ གཧིཏཱ, པུརིམསྨིཾ ཏེ ཝཛྫེཏྭཱཏི ཨཡཾ ཝིསེསོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཝཎྞེཏབྦསབྦསངྒཧཎཝསེན དུཝིདྷཏཱ ཝུཏྟཱ’’ཏི། སཱམཉྙཏོ སངྒཡ྄ཧམཱནམྤི པདྷཱནབྷཱཝཛོཏནཏྠཾ ཝིསུཾ གཡ྄ཧཏི ཡཐཱ ཏཾ ‘‘པུཉྙཉཱཎསམྦྷཱརཱ’’ཏི།

Gahaṇanti gahetabbataṃ. Tasmāti yasmā sati saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārattepi avijjāpaccayā saṅkhārā padhānatāya visuṃ vuttā gobalībaddañāyena, tasmā. Tattha vuttampīti saṅkhārasaddena āgatasaṅkhāresu vuttampi abhisaṅkharaṇakasaṅkhāraṃ vajjetvā aggahetvā itare saṅkhārā yojetabbā. Evañhi atthassa uddharaṇuddharitabbatādvayaṃ asaṅkarato dassitaṃ hoti. ‘‘Idha vaṇṇetabbabhāvenā’’ti iminā avijjāpaccayā saṅkhārānaṃ satipi saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārabhāve yathāvuttameva padhānabhāvaṃ ulliṅgeti. ‘‘Avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti tadekadeso vuttoti sambandho. Imasmiṃ atthavikappe saṅgaṇhanavasena saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārehi saṅgahitāpi avijjāpaccayā saṅkhārā idha vaṇṇetabbabhāvena padhānāti visuṃ gahitā, purimasmiṃ te vajjetvāti ayaṃ viseso. Tenāha ‘‘vaṇṇetabbasabbasaṅgahaṇavasena duvidhatā vuttā’’ti. Sāmaññato saṅgayhamānampi padhānabhāvajotanatthaṃ visuṃ gayhati yathā taṃ ‘‘puññañāṇasambhārā’’ti.

ཡེན ཀུསལཱཀུསལདྷམྨཱ ‘‘ཝིཔཱཀདྷམྨཱ’’ཏི ཝུཙྩནྟི, ཏཾ ཨཱཡཱུཧནཾ, ཀིཾ པན ཏནྟི? ཨནུཔཙྪིནྣཏཎྷཱཝིཛྫཱམཱནེ སནྟཱནེ སབྱཱཔཱརཏཱ། ཏེནཱཧ ‘‘པཊིསནྡྷི…པེ॰… ཨཱཡཱུཧནརསཱ’’ཏི། ཙེཏནཱཔདྷཱནཏྟཱ པན ཏསྶ ཙེཏནཱཀིཙྩཾ ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ། རཱསིཀརཎཾ, ཨཱཡཱུཧནནྟི ཙ རཱསིབྷཱུཏསྶ རཱུཔཱརཱུཔསངྑཱཏསྶ ཕལསྶ ནིབྦཏྟནཏོ ཝུཏྟཾ། ‘‘ཨནཱརམྨཎཏཱ ཨབྱཱཀཏཏཱ’’ཏི ཨིདཾ ཨབྱཱཀཏསྶེཝ ཨནཱརམྨཎཏྟཱ ཨབྱཱཀཏསམྦནྡྷིནཱི ཨནཱརམྨཎཏཱཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ཨཱཡཏནཾ, གྷཊནནྟི ཙ ཏཾཏཾདྭཱརིཀདྷམྨཔྤཝཏྟནམེཝ དཊྛབྦཾ།

Yena kusalākusaladhammā ‘‘vipākadhammā’’ti vuccanti, taṃ āyūhanaṃ, kiṃ pana tanti? Anupacchinnataṇhāvijjāmāne santāne sabyāpāratā. Tenāha ‘‘paṭisandhi…pe… āyūhanarasā’’ti. Cetanāpadhānattā pana tassa cetanākiccaṃ katvā vuttaṃ. Rāsikaraṇaṃ, āyūhananti ca rāsibhūtassa rūpārūpasaṅkhātassa phalassa nibbattanato vuttaṃ. ‘‘Anārammaṇatā abyākatatā’’ti idaṃ abyākatasseva anārammaṇattā abyākatasambandhinī anārammaṇatāti katvā vuttaṃ. Āyatanaṃ, ghaṭananti ca taṃtaṃdvārikadhammappavattanameva daṭṭhabbaṃ.

ཨནནུབོདྷཱདཡོ ཨཝིཛྫཱཔདནིདྡེསེ ཨཱགཏཱ། ཨཝིཛྫཱཔདསམྦནྡྷེན དིཊྛིཝིཔྤཡུཏྟཱཏི ཨིཏྠིལིངྒནིདྡེསོ། ཨསཎྛཱནཏྟཱཏི ཨཝིགྒཧཏྟཱ།

Ananubodhādayo avijjāpadaniddese āgatā. Avijjāpadasambandhena diṭṭhivippayuttāti itthiliṅganiddeso. Asaṇṭhānattāti aviggahattā.

སོཀཱདཱིནཾ སབྦྷཱཝཱཏི ‘‘ཛཱཏིཔཙྩཡཱ ཛརཱམརཎ’’ནྟི ཨནིཊྛཱཔེཏྭཱ ཏདནནྟརཾ སོཀཱདཱིནམྤི ཝུཏྟཱནཾ ཝིཛྫམཱནཏྟཱ ཏེསཾ ཝསེན ཨངྒབཧུཏྟཔྤསངྒེ པཊིཙྩསམུཔྤཱདངྒཱནཾ བཧུབྷཱཝེ ཨཱཔནྣེ། དྭཱདསེཝཱཏི ཀཐཾ དྭཱདསེཝ, ནནུ སོཀཱདཡོཔི དྷམྨནྟརབྷཱུཏཱ པཊིཙྩསམུཔྤཱདདེསནཱཡཾ ཝུཏྟཱཏི? སཙྩཾ ཝུཏྟཱ, ན པན ཨངྒནྟརབྷཱཝེནཱཏི དསྶེནྟོ ‘‘ན ཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཕལེནཱཏི ཕལབྷཱུཏེན ཛརཱམརཎངྒསངྒཧིཏེན སོཀཱདིནཱ། མཱུལངྒཾ དསྶེཏུནྟི ཨིམཱཡ པཊིཙྩསམུཔྤཱདདེསནཱཡ མཱུལབྷཱུཏཾ ཨཝིཛྫངྒཾ སོཙནཱདཱིཧི སམྨོཧཱཔཏྟིཀཐནེན དསྶེཏུཾ ཏེ སོཀཱདཡོ ཝུཏྟཱ བྷཝཙཀྐསྶ ཨཝིཙྪེདདསྶནཏྠཾ། ཛརཱམརཎཾ ཀཱརཎཾ ཨེཏེསནྟི ཛརཱམརཎཀཱརཎཱ , སོཀཱདཡོ, ཏབྦྷཱཝོ ཛརཱམརཎཀཱརཎཏཱ། ཛརཱམརཎཾ ནིམིཏྟཾ ཨེཏསྶཱཏི ཛརཱམརཎནིམིཏྟཾ། ཏཾ ཏནྣིམིཏྟཱནནྟི ཨེཏྠ ཏནྟི སུཏྟཾ། ཏནྣིམིཏྟཱནཾ དུཀྑནིམིཏྟཱནཾ སོཀཱདཱིནཾ། ཏཏོ པརཱཡཱཏི ཨནཱགཏེ དུཏིཡཏྟབྷཱཝཏོ པརཱཡ ཏཏིཡཏྟབྷཱཝཱདཱིསུ པཊིསནྡྷིཡཱ། ཧེཏུཧེཏུབྷཱུཏཱཏི ཀཱརཎསྶ ཀཱརཎབྷཱུཏཱ། པཊིསནྡྷིཡཱ ཧི སངྑཱརཱ ཀཱརཎཾ, ཏེསཾ ཨཝིཛྫཱ། སུཏྟནྟི ‘‘ཨསྶུཏཝཱ པུཐུཛྫནོ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༢, ༡༧; སཾ॰ ནི॰ ༢.༦༡; དྷ॰ ས॰ ༡༠༠༧) ཨིམཾ སུཏྟཾ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། ཨཝིཛྫཱ སོཀཱདཱིནཾ ཀཱརཎནྟི དསྶིཏཱ ཨསྶུཏཝཏཱཡ ཨཝིཛྫཱབྷིབྷཝནདཱིཔནིཡཱ ཏདུཔྤཏྟིཝཙནཏོ། ‘‘ན སོཀཱདཱིནཾ བཱལསྶ ཛརཱམརཎནིམིཏྟཏཱམཏྟསྶ སཱདྷཀཾ སུཏྟ’’ནྟི ཝུཏྟམཏྠཾ པཱཀཊཾ ཀཱཏུཾ ‘‘ན ཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏེན ན ཙ ཛརཱམརཎནིམིཏྟམེཝ དུཀྑཾ དུཀྑཾ, ཨཐ ཁོ ཨཝིཛྫཱནིམིཏྟམྤེཏྠ ཝུཏྟནཡེན ཡོཛེཏབྦནྟི དསྶེཏི། ཨེཝཾ ཛརཱམརཎེན སོཀཱདཱིནཾ ཨེཀསངྑེཔཾ ཀཏྭཱ དྭཱདསེཝ པཊིཙྩསམུཔྤཱདངྒཱནི ཝེདིཏབྦཱནི།

Sokādīnaṃsabbhāvāti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti aniṭṭhāpetvā tadanantaraṃ sokādīnampi vuttānaṃ vijjamānattā tesaṃ vasena aṅgabahuttappasaṅge paṭiccasamuppādaṅgānaṃ bahubhāve āpanne. Dvādasevāti kathaṃ dvādaseva, nanu sokādayopi dhammantarabhūtā paṭiccasamuppādadesanāyaṃ vuttāti? Saccaṃ vuttā, na pana aṅgantarabhāvenāti dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Tattha phalenāti phalabhūtena jarāmaraṇaṅgasaṅgahitena sokādinā. Mūlaṅgaṃ dassetunti imāya paṭiccasamuppādadesanāya mūlabhūtaṃ avijjaṅgaṃ socanādīhi sammohāpattikathanena dassetuṃ te sokādayo vuttā bhavacakkassa avicchedadassanatthaṃ. Jarāmaraṇaṃ kāraṇaṃ etesanti jarāmaraṇakāraṇā , sokādayo, tabbhāvo jarāmaraṇakāraṇatā. Jarāmaraṇaṃ nimittaṃ etassāti jarāmaraṇanimittaṃ. Taṃ tannimittānanti ettha tanti suttaṃ. Tannimittānaṃ dukkhanimittānaṃ sokādīnaṃ. Tato parāyāti anāgate dutiyattabhāvato parāya tatiyattabhāvādīsu paṭisandhiyā. Hetuhetubhūtāti kāraṇassa kāraṇabhūtā. Paṭisandhiyā hi saṅkhārā kāraṇaṃ, tesaṃ avijjā. Suttanti ‘‘assutavā puthujjano’’ti (ma. ni. 1.2, 17; saṃ. ni. 2.61; dha. sa. 1007) imaṃ suttaṃ sandhāya vadati. Avijjā sokādīnaṃ kāraṇanti dassitā assutavatāya avijjābhibhavanadīpaniyā taduppattivacanato. ‘‘Na sokādīnaṃ bālassa jarāmaraṇanimittatāmattassa sādhakaṃ sutta’’nti vuttamatthaṃ pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘na cā’’tiādi vuttaṃ. Tena na ca jarāmaraṇanimittameva dukkhaṃ dukkhaṃ, atha kho avijjānimittampettha vuttanayena yojetabbanti dasseti. Evaṃ jarāmaraṇena sokādīnaṃ ekasaṅkhepaṃ katvā dvādaseva paṭiccasamuppādaṅgāni veditabbāni.

ཀསྨཱ པནེཏྠ ཛརཱམརཎནྟཱ ཨེཝ དེསནཱ ཀཏཱ, ཀིཾ ཏཏོ པརཱ པཝཏྟི ནཏྠཱིཏི? ནོ ནཏྠི, ཨཔྤཧཱིནཀིལེསསྶ ཧི ཀམྨཏོ, ཝིཉྙཱཎཱདིཔརིཡོསཱནབྷཱུཏཱཡ ཙ ཙུཏིཡཱ པཊིསནྡྷིཔཱཏུབྷཱཝོཏི པཝཏྟིཏདུཔརམབྷཱུཏཾ ཛརཱམརཎཾ པུནབྦྷཝཱབྷིནིབྦཏྟིནིམིཏྟཾ། ཏཾ པན ཀམྨཱུཔཔཏྟིབྷཝཏོ ཛཱཏིཡཱ དསྶིཏཏྟཱ ‘‘བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏཱི’’ཏི ཨིམིནཱཝ པཀཱསིཏནྟི ན པུན ཝུཙྩཏི, ན ཏཏོ པརཾ པཝཏྟིཡཱ ཨབྷཱཝཏོ། ཨེཀཀམྨནིབྦཏྟསྶ ཙ སནྟཱནསྶ ཛརཱམརཎཾ པརིཡོསཱནཾ། སཏི ཀིལེསཝཊྚེ ཀམྨུནཱ ཏཏོ པུནབྦྷཝཱུཔཔཏྟི, ཨསཏི པན ཏསྨིཾ ‘‘ཨེསེཝནྟོ དུཀྑསྶཱ’’ཏི ཛརཱམརཎཔརིཡོསཱནཱཝ དེསནཱ ཀཏཱ། ཡསྨཱ པན ན ཨམརཎཱ ཛརཱ ཨཏྠི སབྦེསཾ ཨུཔྤཏྟིམནྟཱནཾ པཱཀཱནནྟརབྷེདཏོ, ན ཙཱཛརཾ མརཎཾ ཨཔཱཀབྷེདཱབྷཱཝཱ, ཏསྨཱ ཏདུབྷཡམེཀམངྒཾ ཀཏཾ, ན ནཱམརཱུཔཾ ཝིཡ ཨུབྷཡཊྛཱནེ ཨེཀཛ྄ཛྷཾ ཨུཔྤཏྟིཡཱ, སལཱ༹ཡཏནཾ ཝིཡ ཝཱ ཨཱཡཏནབྷཱཝེན ཀིཙྩསམཏཱཡ། ཡཱ པནཱཡཾ ཨོསཱནཾ གཏཱ པུནབྦྷཝཱབྷིནིབྦཏྟི དཱིཔིཏཱ, ཏཱཡ ‘‘ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔ’’ནྟིཨཱདི, ཀིལེསཀམྨཱབྷཱཝེ ཏདབྷཱཝཏོ ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི ཨེཝམཱདི ཨེཝ ཝཱ ཨཏྠཏོ པཀཱསིཏོ ཧོཏཱིཏི ཝཊྚཏྟཡསྶ ཨནཝཊྛཱནེན པརིབྦྷམནཾ དསྶིཏཾ ཧོཏི། ཨཐ ཝཱ ཛརཱགཧཎེན པརིཔཀྐཔརིཔཀྐཏརཱདིཀྐམེན ཝཏྟམཱནཾ ནཱམརཱུཔཱདི, སོཀཱདི ཙ གཡ྄ཧཏི, ཏཐཱསྶ པརིཔཱཀཀཱལཝཏྟིནཱི ཨཝིཛྫཱ ཙ། ཡཐཱཧ –

Kasmā panettha jarāmaraṇantā eva desanā katā, kiṃ tato parā pavatti natthīti? No natthi, appahīnakilesassa hi kammato, viññāṇādipariyosānabhūtāya ca cutiyā paṭisandhipātubhāvoti pavattitaduparamabhūtaṃ jarāmaraṇaṃ punabbhavābhinibbattinimittaṃ. Taṃ pana kammūpapattibhavato jātiyā dassitattā ‘‘bhavapaccayā jātī’’ti imināva pakāsitanti na puna vuccati, na tato paraṃ pavattiyā abhāvato. Ekakammanibbattassa ca santānassa jarāmaraṇaṃ pariyosānaṃ. Sati kilesavaṭṭe kammunā tato punabbhavūpapatti, asati pana tasmiṃ ‘‘esevanto dukkhassā’’ti jarāmaraṇapariyosānāva desanā katā. Yasmā pana na amaraṇā jarā atthi sabbesaṃ uppattimantānaṃ pākānantarabhedato, na cājaraṃ maraṇaṃ apākabhedābhāvā, tasmā tadubhayamekamaṅgaṃ kataṃ, na nāmarūpaṃ viya ubhayaṭṭhāne ekajjhaṃ uppattiyā, saḷāyatanaṃ viya vā āyatanabhāvena kiccasamatāya. Yā panāyaṃ osānaṃ gatā punabbhavābhinibbatti dīpitā, tāya ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’ntiādi, kilesakammābhāve tadabhāvato ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti evamādi eva vā atthato pakāsito hotīti vaṭṭattayassa anavaṭṭhānena paribbhamanaṃ dassitaṃ hoti. Atha vā jarāgahaṇena paripakkaparipakkatarādikkamena vattamānaṃ nāmarūpādi, sokādi ca gayhati, tathāssa paripākakālavattinī avijjā ca. Yathāha –

‘‘ས ཁོ སོ, བྷིཀྑཝེ, ཀུམཱརོ ཝུདྡྷིམནྭཱཡ ཨིནྡྲིཡཱནཾ པརིཔཱཀམནྭཱཡ པཉྩཧི ཀཱམགུཎེཧི སམཔྤིཏོ སམངྒཱིབྷཱུཏོ པརིཙཱརེཏི ཙཀྑུཝིཉྙེཡྻེཧི རཱུཔེཧི…པེ॰… ཀཱཡཝིཉྙེཡྻེཧི ཕོཊྛབྦེཧི…པེ॰… རཛནཱིཡེཧི། སོ ཙཀྑུནཱ རཱུཔཾ དིསྭཱ པིཡརཱུཔེ རཱུཔེ སཱརཛྫཏི, ཨཔྤིཡརཱུཔེ རཱུཔེ བྱཱཔཛྫཏི, ཨནུཔཊྛིཏཀཱཡསཏི ཙ ཝིཧརཏི པརིཏྟཙེཏསོ, ཏཉྩ ཙེཏོཝིམུཏྟིཾ པཉྙཱཝིམུཏྟིཾ ཡཐཱབྷཱུཏཾ ནཔྤཛཱནཱཏི, ཡཏྠསྶ ཏེ པཱཔཀཱ ཨཀུསལཱ དྷམྨཱ ཨཔརིསེསཱ ནིརུཛ྄ཛྷནྟཱི’’ཏིཨཱདི (མ॰ ནི॰ ༡.༤༠༨)།

‘‘Sa kho so, bhikkhave, kumāro vuddhimanvāya indriyānaṃ paripākamanvāya pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgībhūto paricāreti cakkhuviññeyyehi rūpehi…pe… kāyaviññeyyehi phoṭṭhabbehi…pe… rajanīyehi. So cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe sārajjati, appiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyasati ca viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, yatthassa te pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhantī’’tiādi (ma. ni. 1.408).

ཨེཏྠ ཧི པརིཔཀྐིནྡྲིཡསྶ ཚསུ དྭཱརེསུ སརཱགཱདིགྒཧཎེན ཏདཝིནཱབྷཱཝིཏཱཡ ཝིམུཏྟིཡཱ ཨཔྤཛཱནནེ ཙ སོཀཱདཱིནཾ པཙྩཡབྷཱུཏཱ ཨཝིཛྫཱ པཀཱསིཏཱ། ཨཔིཙ ‘‘པིཡཔྤབྷཝཱ སོཀཔརིདེཝདུཀྑདོམནསྶུཔཱཡཱསཱ’’ཏི ཝཙནཏོ ཀཱམཱསཝབྷཝཱསཝེཧི, ‘‘ཏསྶ ‘ཨཧཾ རཱུཔཾ, མམ རཱུཔནྟི པརིཡུཊྛཊྛཱཡིནོ…པེ॰… རཱུཔཝིཔརིཎཱམཉྙཐཱབྷཱཝཱ ཨུཔྤཛྫནྟི སོཀཔརིདེཝདུཀྑདོམནསྶུཔཱཡཱསཱ’’ཏི (སཾ॰ ནི॰ ༣.༡) ཝཙནཏོ དིཊྛཱསཝཏོ, ‘‘ཨསྶུཏཝཱ’’ཏིཨཱདིཝཙནཏོ ཨཝིཛྫཱསཝཏོ སོཀཱདཱིནཾ པཝཏྟི དཱིཔིཏཱཏི ཏེསཾ ཧེཏུཏཱཡ ཏགྒཧཎེན གཧིཏཱ ཨཱསཝཱ། ཏེསཾ སཡཉྩ ཛརཱསབྷཱཝཏཱཡ ཛརཱགཧཎེན གཡ྄ཧནྟི, ཏཏོ ཙ ‘‘ཨཱསཝསམུདཡཱ ཨཝིཛྫཱསམུདཡོ’’ཏི ཝཙནཏོ ཨཱསཝནིམིཏྟཱཡ ཙ ཨཝིཛྫཱཡ ཛརཱགཧཎེན གཧཎཾ། ཏཏོ ཙ ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ’’ཏི ཨཱཝཊྚཏི བྷཝཙཀྐཾ། ཨཔིཙ ‘‘སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎ’’ནྟི ཝཏྭཱ ‘‘བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏཱི’’ཏི ཝདནྟེནཔི བྷཝཙཀྐསྶ ཨནཝཊྛཱནཏོ པརིབྦྷམནཾ དསྶིཏཾ། ཨེཏྠ ཧི ཝིཉྙཱཎེན ཨཝིཛྫཱནིཝུཏསྶ པུནབྦྷཝོ དསྶིཏོ, ཛཱཏིཡཱ ཏཎྷཱཡ སམྤཡུཏྟསྶ, ཨུབྷཡཏྠ ཨུབྷིནྣཾ ཨནུཝཏྟམཱནཏྟཱཏི ཨཝིཛྫཱཏཎྷཱནིམིཏྟཾ བྷཝཙཀྐཾ ཨནཝཊྛཱནཏོ པརིབྦྷམཏཱིཏི ཨཡམཏྠོ དཱིཔིཏོཏི ཛརཱམརཎནྟཱཔི དེསནཱ ན ཏཏོ པརཾ པཝཏྟིཡཱ ཨབྷཱཝཾ སཱུཙེཏི ཨཏདཏྠཏྟཱ, ན ཙ པཙྩཡནྟརདསྶནཏྠམེཝ པུན ཝཙནནྟི སཀྐཱ ཝིཉྙཱཏུཾ ཨེཀཏྲེཝ ཏདུབྷཡདེསནཱཡ ཏསྶ སིདྡྷཏྟཱ། ཏཐཱ ཡཾ ཀམྨཾ ཨཝིཛྫཱཧེཏུཀཾ, ཏཾ ཏཎྷཱཧེཏུཀམྤི། ཡཾ ཏཎྷཱཧེཏུཀཾ, ཏཾ ཨཝིཛྫཱཧེཏུཀམྤི ཝེདིཏབྦཾ། ཀསྨཱ? དྭིནྣཾ བྷཝམཱུལཱནཾ ཨཉྙམཉྙཱཝིརཧཏོ། ཡཐཱ ཧི ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ ཀཱམུཔཱདཱནཧེཏུཀཾ ཀམྨབྷཝསངྑཱརཾ ཝདནྟོ ན ཝིནཱ བྷཝཏཎྷཱཡ ཨཝིཛྫཱ སངྑཱརཱནཾ པཙྩཡོཏི དསྶེཏི། ཏཐཱ ཏམེཝ ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཾ དེསེནྟོ ན ཨནྟརེན ཨཝིཛྫཱཡ བྷཝཏཎྷཱ ཀམྨབྷཝསྶ པཙྩཡོཏི། ཏཏོ ཙ པུབྦེ པཝཏྟཱ ཨཝིཛྫཱདིཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱདཡོ , ཏཎྷུཔཱདཱནཱདིཔཙྩཡཱ བྷཝཱདཡོ ཙ, ཏཐཱ ཏཎྷཱཧེཏུཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝོ, ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ, བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏི, སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎཾ, ཛཱཏིཔཙྩཡཱ ཛརཱམརཎཾ, ཝིཉྙཱཎཱདིཔཙྩཡཱནཱམརཱུཔཱདཱིཏི ཨེཝམེཏེསཾ ཨངྒཱནཾ པུབྦཱཔརསམྦནྡྷོ དསྶིཏོ ཧོཏཱིཏི ཝེདིཏབྦཾ།

Ettha hi paripakkindriyassa chasu dvāresu sarāgādiggahaṇena tadavinābhāvitāya vimuttiyā appajānane ca sokādīnaṃ paccayabhūtā avijjā pakāsitā. Apica ‘‘piyappabhavā sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā’’ti vacanato kāmāsavabhavāsavehi, ‘‘tassa ‘ahaṃ rūpaṃ, mama rūpanti pariyuṭṭhaṭṭhāyino…pe… rūpavipariṇāmaññathābhāvā uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā’’ti (saṃ. ni. 3.1) vacanato diṭṭhāsavato, ‘‘assutavā’’tiādivacanato avijjāsavato sokādīnaṃ pavatti dīpitāti tesaṃ hetutāya taggahaṇena gahitā āsavā. Tesaṃ sayañca jarāsabhāvatāya jarāgahaṇena gayhanti, tato ca ‘‘āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti vacanato āsavanimittāya ca avijjāya jarāgahaṇena gahaṇaṃ. Tato ca ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti āvaṭṭati bhavacakkaṃ. Apica ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti vatvā ‘‘bhavapaccayā jātī’’ti vadantenapi bhavacakkassa anavaṭṭhānato paribbhamanaṃ dassitaṃ. Ettha hi viññāṇena avijjānivutassa punabbhavo dassito, jātiyā taṇhāya sampayuttassa, ubhayattha ubhinnaṃ anuvattamānattāti avijjātaṇhānimittaṃ bhavacakkaṃ anavaṭṭhānato paribbhamatīti ayamattho dīpitoti jarāmaraṇantāpi desanā na tato paraṃ pavattiyā abhāvaṃ sūceti atadatthattā, na ca paccayantaradassanatthameva puna vacananti sakkā viññātuṃ ekatreva tadubhayadesanāya tassa siddhattā. Tathā yaṃ kammaṃ avijjāhetukaṃ, taṃ taṇhāhetukampi. Yaṃ taṇhāhetukaṃ, taṃ avijjāhetukampi veditabbaṃ. Kasmā? Dvinnaṃ bhavamūlānaṃ aññamaññāvirahato. Yathā hi taṇhāpaccayā kāmupādānahetukaṃ kammabhavasaṅkhāraṃ vadanto na vinā bhavataṇhāya avijjā saṅkhārānaṃ paccayoti dasseti. Tathā tameva avijjāpaccayaṃ desento na antarena avijjāya bhavataṇhā kammabhavassa paccayoti. Tato ca pubbe pavattā avijjādipaccayā saṅkhārādayo , taṇhupādānādipaccayā bhavādayo ca, tathā taṇhāhetuupādānapaccayā bhavo, avijjāpaccayā saṅkhārā, bhavapaccayā jāti, saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, jātipaccayā jarāmaraṇaṃ, viññāṇādipaccayānāmarūpādīti evametesaṃ aṅgānaṃ pubbāparasambandho dassito hotīti veditabbaṃ.

ཨུདྡེསཝཱརཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

ཨཝིཛྫཱཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Avijjāpadaniddesavaṇṇanā

༢༢༦. པིཏཱ ཀཐཱིཡཏཱིཏི ཨསུཀོ ཨསུཀསྶ པིཏཱཏི པིཏུབྷཱཝེན ཀཐཱིཡཏི། ཀཐིཡམཱནོ ཙ ཨསནྡེཧཏྠཾ ཨཉྙེཧི མིཏྟདཏྟེཧི ཝིསེསེཏྭཱ ཀཐཱིཡཏཱིཏི ཏཾ དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘དཱིགྷོ…པེ॰… དཏྟོ’’ཏི།

226. Pitākathīyatīti asuko asukassa pitāti pitubhāvena kathīyati. Kathiyamāno ca asandehatthaṃ aññehi mittadattehi visesetvā kathīyatīti taṃ dassento āha ‘‘dīgho…pe… datto’’ti.

ཡཱཐཱཝོཏི ཨཝིཔརཱིཏོ། ཀིཙྩཛཱཏིཏོཏི པཊིཙྪཱདནཀིཙྩཏོ, ཨུཔྤཛྫནཊྛཱནཏོ ཙ།

Yāthāvoti aviparīto. Kiccajātitoti paṭicchādanakiccato, uppajjanaṭṭhānato ca.

གཧཎཀཱརཎཝསེནཱཏི གཧཎསྶ ཀཱརཎབྷཱཝཝསེན། ཨཉྙསེཏཱདཱིནཾ ནིཝཏྟཀཱནཱིཏི པདཾ ཨཱནེཏྭཱ སམྦནྡྷོ།

Gahaṇakāraṇavasenāti gahaṇassa kāraṇabhāvavasena. Aññasetādīnaṃ nivattakānīti padaṃ ānetvā sambandho.

ཚཱདེནྟིཡཱཏི ཚཱདནཱཀཱརེན པཝཏྟནྟིཡཱ། ཏཐཱ པཝཏྟནཧེཏུ ཏཾསམྤཡུཏྟཱ ཨཝིཛྫཱསམྤཡུཏྟཱ དུཀྑཱརམྨཎཱ ཧོནྟི།

Chādentiyāti chādanākārena pavattantiyā. Tathā pavattanahetu taṃsampayuttā avijjāsampayuttā dukkhārammaṇā honti.

ཏསྨཱཏི སབྷཱཝཏོ ཨགམྦྷཱིརཏྟཱ ཏེསཾ དུདྡསབྷཱཝཀརཎཱི ཏདཱརམྨཎཏཱ ཨཝིཛྫཱ ཨུཔྤཛྫཏི། ཨིཏརེསནྟི ནིརོདྷམགྒཱནཾ། སམཱནེཔི པཎཱིཏཨསཾཀིལེསིཀཱདིབྷཱཝེ སཔྤཙྩཡཏོ ཨཔྤཙྩཡསྶ ཝིསེསཾ དསྶེཏུཾ ‘‘མགྒསྶཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།

Tasmāti sabhāvato agambhīrattā tesaṃ duddasabhāvakaraṇī tadārammaṇatā avijjā uppajjati. Itaresanti nirodhamaggānaṃ. Samānepi paṇītaasaṃkilesikādibhāve sappaccayato appaccayassa visesaṃ dassetuṃ ‘‘maggassā’’tiādi vuttaṃ.

ཨཝིཛྫཱཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Avijjāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

སངྑཱརཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Saṅkhārapadaniddesavaṇṇanā

‘‘སོདྷེཏི ཨཔུཉྙཕལཏོ’’ཏི ཨིམིནཱ པུཉྙསྶ ཝིཔཱཀདུཀྑཝིཝིཏྟཏཾ ཨཱཧ, ‘‘དུཀྑཏོ’’ཏི ཨིམིནཱ ཙེཏོདུཀྑཝིཝིཏྟཏཾ, ‘‘སཾཀིལེསཏོ’’ཏི ཨིམིནཱ ཀིལེསདུཀྑཝིཝིཏྟཏཾ། ‘‘ཨཔུཉྙཕལཏོ’’ཏི ཝཱ ཨིམིནཱ པུཉྙསྶ ཨཱཡཏིཾ ཧིཏཏཾ དསྶེཏི། ‘‘དུཀྑསཾཀིལེསཏོ’’ཏི ཨིམིནཱ པཝཏྟིཧིཏཏཾ པཝཏྟིསུཁཏཉྩ དསྶེཏི། ཏཾནིཔྥཱདནེནཱཏི ཧིཏསུཁནིབྦཏྟནེན། པུཛྫབྷཝནིབྦཏྟཀོ པུཛྫནིབྦཏྟཀོ།

‘‘Sodhetiapuññaphalato’’ti iminā puññassa vipākadukkhavivittataṃ āha, ‘‘dukkhato’’ti iminā cetodukkhavivittataṃ, ‘‘saṃkilesato’’ti iminā kilesadukkhavivittataṃ. ‘‘Apuññaphalato’’ti vā iminā puññassa āyatiṃ hitataṃ dasseti. ‘‘Dukkhasaṃkilesato’’ti iminā pavattihitataṃ pavattisukhatañca dasseti. Taṃnipphādanenāti hitasukhanibbattanena. Pujjabhavanibbattako pujjanibbattako.

‘‘ཨེཝམིདཾ པུཉྙཾ པཝཌྜྷཏཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ པུཉྙཕལམྤི པུཉྙནྟི ཝུཙྩཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘པུཉྙུཔགནྟི བྷཝསམྤཏྟུཔག’’ནྟི།

‘‘Evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’tiādīsu puññaphalampi puññanti vuccatīti āha ‘‘puññupaganti bhavasampattupaga’’nti.

ཨཱདིབྷཱཝནཱཏི ‘‘པཐཝཱི པཐཝཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཀསིཎེསུ པཝཏྟབྷཱཝནཱ། པཐཝཱི པཐཝཱིཏི ཝཱ ཨེཏྠ ཨིཏི-སདྡོ ཨཱདིཨཏྠོ, པཀཱརཏྠོ ཝཱ། ཏེན ཨིཏརཀསིཎཱནཾ གཧཎཾ། ཨཱདིབྷཱཝནཱཏིཨཱདིབྷཱུཏཱ བྷཱཝནཱ། སཱ ཧི ‘‘པརིཀམྨ’’ནྟི ཝུཙྩཏི། མཎྜལཀརཎཾ ཀསིཎམཎྜལཀརཎཾ།

Ādibhāvanāti ‘‘pathavī pathavī’’tiādinā kasiṇesu pavattabhāvanā. Pathavī pathavīti vā ettha iti-saddo ādiattho, pakārattho vā. Tena itarakasiṇānaṃ gahaṇaṃ. Ādibhāvanātiādibhūtā bhāvanā. Sā hi ‘‘parikamma’’nti vuccati. Maṇḍalakaraṇaṃ kasiṇamaṇḍalakaraṇaṃ.

དཱནཝསེནཱཏི དེཡྻདྷམྨཔརིཙྩཱགཝསེན། ཙིཏྟཙེཏསིཀཱ དྷམྨཱ དཱནཾ དིཡྻཏི ཨེཏེནཱཏི། ཏཏྠཱཏི ཏེསུ ཙིཏྟཙེཏསིཀེསུ། དཱནཾ ཨཱརབྦྷཱཏི ཏེཧི ནིབྦཏྟིཡམཱནཾ པརིཙྩཱགཾ ཨུདྡིསྶ། ཡཐཱ ཝཱ སོ ནིཔྤཛྫཏི, ཏཐཱ ཋཔེཏྭཱ། ཨདྷིཀིཙྩཱཏི ཏསྶེཝ ཝེཝཙནཾ། ཡཐཱ ཝཱ སམྤཡུཏྟེཧི ནིབྦཏྟིཡམཱནཱ དཱནཀིརིཡཱ ནིཔྥཏྟིཝསེན ཨདྷིཀཏཾ པཱཔུཎཱཏི, ཏཐཱ ཀཏྭཱ། ཙེཏནཱཝསེནེཝ ཧི དཱནཱདིཀམྨནིཔྥཏྟི། ཨིཏརེསཱུཏི ‘‘སཱིལཾ ཨཱརབྦྷཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ།

Dānavasenāti deyyadhammapariccāgavasena. Cittacetasikā dhammā dānaṃ diyyati etenāti. Tatthāti tesu cittacetasikesu. Dānaṃ ārabbhāti tehi nibbattiyamānaṃ pariccāgaṃ uddissa. Yathā vā so nippajjati, tathā ṭhapetvā. Adhikiccāti tasseva vevacanaṃ. Yathā vā sampayuttehi nibbattiyamānā dānakiriyā nipphattivasena adhikataṃ pāpuṇāti, tathā katvā. Cetanāvaseneva hi dānādikammanipphatti. Itaresūti ‘‘sīlaṃ ārabbhā’’tiādīsu.

ཨསརིཀྑཀམྤཱིཏི ཨཏྟནཱ ཨསདིསམྤི ཀཊཏྟཱརཱུཔནྟི སམྦནྡྷོ། ཝིནཱཔི ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནཝིཔཱཀེན། རཱུཔཏཎྷཱསངྑཱཏསྶཱཏི ‘‘རཱུཔཏཎྷཱ’’ཏི ཨེཏྠ ཝུཏྟརཱུཔཏཎྷམཱཧ། གུཉྫནྟི གུཉྫཕལཔརིམཱཎཾ དྷཱརཎཱིཡཝཏྠུཾ། ཏཐཱ ཏཎྜུལཾ།

Asarikkhakampīti attanā asadisampi kaṭattārūpanti sambandho. Vināpi catutthajjhānavipākena. Rūpataṇhāsaṅkhātassāti ‘‘rūpataṇhā’’ti ettha vuttarūpataṇhamāha. Guñjanti guñjaphalaparimāṇaṃ dhāraṇīyavatthuṃ. Tathā taṇḍulaṃ.

‘‘ཝཙནཝིསེསམཏྟམེཝཱ’’ཏི ཨཏྠཝིསེསཱབྷཱཝོ ཝུཏྟོཏི ཨཏྠཝིསེསཱབྷཱཝམཱཧ ‘‘ཀཱཡདྭཱརེ པཝཏྟི ཨེཝ ཧི ཨཱདཱནཱདིཔཱཔནཱ’’ཏི། པུརིམེནཱཏི ‘‘ཀཱཡདྭཱརེ པཝཏྟཱ’’ཏི ཨིམིནཱ། ཏཉྷི པཝཏྟིམཏྟཀཐནཏོ དྭཱརཱུཔལཀྑཎཾ ཧོཏི། པཙྪིམེནཱཏི ‘‘ཨཱདཱནཱ’’དིཝཙནེན།

‘‘Vacanavisesamattamevā’’ti atthavisesābhāvo vuttoti atthavisesābhāvamāha ‘‘kāyadvāre pavattieva hi ādānādipāpanā’’ti. Purimenāti ‘‘kāyadvāre pavattā’’ti iminā. Tañhi pavattimattakathanato dvārūpalakkhaṇaṃ hoti. Pacchimenāti ‘‘ādānā’’divacanena.

ཀཱཡཝཙཱིསངྑཱརགྒཧཎེཏི ཨུདྡེསཾ སནྡྷཱཡཱཧ། ཀཱཡཝཙཱིསཉྩེཏནཱགཧཎེཏི ནིདྡེསཾ། ཝིཉྙཱཎསྶཱཏི པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎསྶ། སཧཛཱཏསྶ པན ཨནནྟརསྶ ཙ པཙྩཡོ ཧོཏིཡེཝ། ‘‘ཀུསལཱ ཝིཔཱཀདྷམྨཱ ཙཱ’’ཏི ཨིདཾ སེཀྑཔུཐུཛྫནསནྟཱནེ ཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱ ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏཱ, ན ཨིཏརཱཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ཏེན ཡཐཱཝུཏྟཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱཔི པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡོ སིཡཱ ཀུསལསབྷཱཝཏྟཱ, ཝིཔཱཀདྷམྨཏྟཱ ཝཱ ཏདཉྙཀུསལཱཀུསལཙེཏནཱ ཝིཡཱཏི དསྶེཏི། ཏཡིདཾ ལོཀུཏྟརཀུསལཱཡ ཨནེཀནྟིཀཾ། ན ཧི སཱ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡོ། ཨཐ ཝིཔཱཀདཱཡིནཱིཏི ཝུཙྩེཡྻ, ཨེཝམྤི ཨཧོསིཀམྨེན ཨནེཀནྟིཀཾ། ན ཧི ཏསྶཱ ཝིཔཱཀུཔྤཱདནཾ ཨཏྠཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ན ཝིཔཱཀུཔྤཱདནེན ཀུསལཏཱ ཝིཔཱཀདྷམྨཏཱ ཙཱ’’ཏི། ཀེཝལཉྷི ཡཱ ཨཉྙེསཾ ཝིཔཱཀདྷམྨཱནཾ སབྱཱཔཱརཱ སཨུསྶཱཧཱ པཝཏྟི, ཏདཱཀཱརཱཝསྶཱ ཨཔྤཧཱིནཀིལེསེ སནྟཱནེ པཝཏྟཱིཏི ཝིཔཱཀདྷམྨཏཱ, ཨནཝཛྫཊྛེན ཀུསལཏཱ ཙ ཝུཏྟཱ། ཨེཝམྤི ཡདི ཝིཔཱཀདྷམྨཱ ཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱ, ཀཐཾ ཨཝིཔཱཀཱཏི? ཨསམྦྷཝཏོཏི ཏཾ ཨསམྦྷཝཾ དསྶེཏུཾ ‘‘སཱ པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱ ཧི ཡདི ཝིཔཱཀཾ ཨུཔྤཱདེཡྻ, སབྷཱུམིཀཾ ཝཱ ཨུཔྤཱདེཡྻ ཨཉྙབྷཱུམིཀཾ ཝཱ། ཏཏྠ ཨཉྙབྷཱུམིཀསྶ ཏཱཝ ཨུཔྤཱདནཾ ཨཡུཏྟཾ པཙྩཡཱབྷཱཝཏོ, ཏཐཱ ཨདསྶནཏོ ཙ། ཏེནཱཧ ‘‘ན ཧཱི’’ཏིཨཱདི། སབྷཱུམིཀཾ ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཾ ཝཱ ཨུཔྤཱདེཡྻ པརིཏྟཱདིཨཱརམྨཎཾ ཝཱ, ཏེསུ ཨཏྟནོ ཀམྨསམཱནཱརམྨཎཏཱཡ རཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀསྶ དསྶིཏཏྟཱ, པརིཏྟཱདིཨཱརམྨཎཏྟཱ ཙ ཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱཡ ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཾ ན ཨུཔྤཱདེཡྻ། ཏཐཱ ཨེཀནྟནཝཏྟབྦཱརམྨཎཏྟཱ རཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀསྶ པརིཏྟཱདིཨཱརམྨཎཉྩ ན ཨུཔྤཱདེཡྻཱཏི ཨཡམསམྦྷཝོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཏྟནཱ སདིསཱརམྨཎཉྩཱ’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ ཏིཊྛཱནིཀནྟི པཊིསནྡྷིབྷཝངྒཙུཏིཝསེན ཋཱནཏྟཡཝནྟཾ། ‘‘པཐཝཱིཀསིཎཾ ཨཱཔོཀསིཎ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཀུསལེན ཨབྷིནྣཾ ཀཏྭཱ ཝིཔཱཀསྶ ཨཱརམྨཎཾ དེསིཏནྟི ཨཱཧ ‘‘ཙིཏྟུཔྤཱདཀཎྜེ…པེ॰… ཝུཏྟཏྟཱ’’ཏི། ‘‘རཱུཔཱཝཙརཏིཀཙཏུཀྐཛ྄ཛྷཱནཱནི ཀུསལཏོ ཙ ཝིཔཱཀཏོ ཙ ཀིརིཡཏོ ཙ ཙཏུཏྠསྶ ཛྷཱནསྶ ཝིཔཱཀོ ཨཱཀཱསཱནཉྩཱཡཏནཾ ཨཱཀིཉྩཉྙཱཡཏནཾ ཨིམེ དྷམྨཱ ནཝཏྟབྦཱ ‘‘པརིཏྟཱརམྨཎཱ’’ཏིཔི ‘མཧགྒཏཱརམྨཎཱ’ཏིཔི ‘ཨཔྤམཱཎཱརམྨཎཱ’ཏིཔཱི’’ཏི ཝཙནཏོ རཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀོ ཨེཀནྟནཝཏྟབྦཱརམྨཎོཏི ཨཱཧ ‘‘ན ཙ རཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀོ པརིཏྟཱདིཨཱརམྨཎོ ཨཏྠཱི’’ཏི། སྭཱཡམསམྦྷཝོ པརིཏྟཱདིཨཱརམྨཎཱཡ ཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱཡ ཝིཔཱཀཱབྷཱཝཾ སཱདྷེཏི, ན ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཱཡ ། ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཱཔི ཧི སཱ ཨཏྠཱིཏི ན བྱཱཔཱིཏི ཝིཔཱཀཱནུཔྤཱདནེ ཏསྶཱ ཨཉྙཾ ཀཱརཎཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ཀསིཎེསུ ཙཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། སམཱདྷིཝིཛམྦྷནབྷཱུཏཱ ཨབྷིཉྙཱ སམཱདྷིསྶ ཨཱནིསཾསམཏྟནྟི ‘‘སམཱདྷིཕལསདིསཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏསྶ ཏསྶ ཨདྷིཊྛཱནཝིཀུབྦནདིབྦསདྡསཝནཱདིཀསྶ ཡདིཙྪིཏསྶ ཀིཙྩསྶ ནིཔྥཱདནམཏྟཾ པན ཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱ, ན ཀཱལནྟརཕལཱ, དིཊྛདྷམྨཝེདནཱིཡཾ ཝིཡ ནཱཔི ཝིཔཱཀཕལཱ, ཨཐ ཁོ ཡཐཱཝུཏྟཨཱནིསཾསཕལཱ དཊྛབྦཱ།

Kāyavacīsaṅkhāraggahaṇeti uddesaṃ sandhāyāha. Kāyavacīsañcetanāgahaṇeti niddesaṃ. Viññāṇassāti paṭisandhiviññāṇassa. Sahajātassa pana anantarassa ca paccayo hotiyeva. ‘‘Kusalā vipākadhammā cā’’ti idaṃ sekkhaputhujjanasantāne abhiññācetanā idhādhippetā, na itarāti katvā vuttaṃ. Tena yathāvuttaabhiññācetanāpi paṭisandhiviññāṇassa paccayo siyā kusalasabhāvattā, vipākadhammattā vā tadaññakusalākusalacetanā viyāti dasseti. Tayidaṃ lokuttarakusalāya anekantikaṃ. Na hi sā paṭisandhiviññāṇassa paccayo. Atha vipākadāyinīti vucceyya, evampi ahosikammena anekantikaṃ. Na hi tassā vipākuppādanaṃ atthīti āha ‘‘na vipākuppādanena kusalatā vipākadhammatā cā’’ti. Kevalañhi yā aññesaṃ vipākadhammānaṃ sabyāpārā saussāhā pavatti, tadākārāvassā appahīnakilese santāne pavattīti vipākadhammatā, anavajjaṭṭhena kusalatā ca vuttā. Evampi yadi vipākadhammā abhiññācetanā, kathaṃ avipākāti? Asambhavatoti taṃ asambhavaṃ dassetuṃ ‘‘sā panā’’tiādi vuttaṃ. Abhiññācetanā hi yadi vipākaṃ uppādeyya, sabhūmikaṃ vā uppādeyya aññabhūmikaṃ vā. Tattha aññabhūmikassa tāva uppādanaṃ ayuttaṃ paccayābhāvato, tathā adassanato ca. Tenāha ‘‘na hī’’tiādi. Sabhūmikaṃ navattabbārammaṇaṃ vā uppādeyya parittādiārammaṇaṃ vā, tesu attano kammasamānārammaṇatāya rūpāvacaravipākassa dassitattā, parittādiārammaṇattā ca abhiññācetanāya navattabbārammaṇaṃ na uppādeyya. Tathā ekantanavattabbārammaṇattā rūpāvacaravipākassa parittādiārammaṇañca na uppādeyyāti ayamasambhavo. Tenāha ‘‘attanā sadisārammaṇañcā’’tiādi. Tattha tiṭṭhānikanti paṭisandhibhavaṅgacutivasena ṭhānattayavantaṃ. ‘‘Pathavīkasiṇaṃ āpokasiṇa’’ntiādinā kusalena abhinnaṃ katvā vipākassa ārammaṇaṃ desitanti āha ‘‘cittuppādakaṇḍe…pe… vuttattā’’ti. ‘‘Rūpāvacaratikacatukkajjhānāni kusalato ca vipākato ca kiriyato ca catutthassa jhānassa vipāko ākāsānañcāyatanaṃ ākiñcaññāyatanaṃ ime dhammā navattabbā ‘‘parittārammaṇā’’tipi ‘mahaggatārammaṇā’tipi ‘appamāṇārammaṇā’tipī’’ti vacanato rūpāvacaravipāko ekantanavattabbārammaṇoti āha ‘‘na ca rūpāvacaravipāko parittādiārammaṇo atthī’’ti. Svāyamasambhavo parittādiārammaṇāya abhiññācetanāya vipākābhāvaṃ sādheti, na navattabbārammaṇāya . Navattabbārammaṇāpi hi sā atthīti na byāpīti vipākānuppādane tassā aññaṃ kāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘kasiṇesu cā’’tiādimāha. Samādhivijambhanabhūtā abhiññā samādhissa ānisaṃsamattanti ‘‘samādhiphalasadisā’’ti vuttaṃ. Tassa tassa adhiṭṭhānavikubbanadibbasaddasavanādikassa yadicchitassa kiccassa nipphādanamattaṃ pana abhiññācetanā, na kālantaraphalā, diṭṭhadhammavedanīyaṃ viya nāpi vipākaphalā, atha kho yathāvuttaānisaṃsaphalā daṭṭhabbā.

ཀེཙི པན ‘‘སམཱནབྷཱུམིཀཏོ ཨཱསེཝནལཱབྷེན བལཝནྟཱནི ཛྷཱནཱནཱིཏི ཏཱནི ཝིཔཱཀཾ དེནྟི སམཱཔཏྟིབྷཱཝཏོ, ཨབྷིཉྙཱ པན སཏིཔི ཛྷཱནབྷཱཝེ ཏདབྷཱཝཏོ ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ ཨཱརམྨཎེ ཨཱགནྟུཀཱཝཱཏི དུབྦལཱ, ཏསྨཱ ཝིཔཱཀཾ ན དེཏཱི’’ཏི ཝདནྟི། ཏཾ ཨཀཱརཎཾ པུནཔྤུནཾ པརིཀམྨཝསེན ཨབྷིཉྙཱཡཔི ཝསཱིབྷཱཝསབྦྷཱཝཏོ། ཡཾ པན ཝདནྟི ‘‘པཱདཀཛ྄ཛྷཱནེ ཨཏྟནཱ སམཱནསབྷཱཝེཧི ཛཝནེཧི ལདྡྷཱསེཝནེ སམྨདེཝ ཝསཱིབྷཱཝཔྤཏྟེ པརིསུདྡྷཏཱདིཨཊྛངྒསམནྣཱགམེན སཱཏིསཡེ ཛཱཏེ ཨབྷིཉྙཱ ནིབྦཏྟནྟི, ཏཱསཉྩ ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནིཀཏྟཱ ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནབྷཱུམིཀོ ཨེཝ ཝིཔཱཀོ ནིབྦཏྟེཡྻ, སོ ཙ ཡཐཱཝུཏྟགུཎེན བལཝཏཱ པཱདཀཛ྄ཛྷཱནེནེཝ ཀཏོཀཱསེན སིཛ྄ཛྷཏཱིཏི ཨནོཀཱསཏཱཡ ཨབྷིཉྙཱ ན ཝིཔཱཀཾ དེཏཱི’’ཏི། ཏམྤི ཨཀཱརཎཾ ཨཝིཔཱཀབྷཱཝཏོ ཏཱསཾ། སཏི ཧི ཝིཔཱཀདཱཡིབྷཱཝེ ཝིཔཱཀསྶ ཨནོཀཱསཙོདནཱ ཡུཏྟཱ, ཨཝིཔཱཀཏཱ ཙ ཏཱསཾ ཝུཏྟནཡཱ ཨེཝ།

Keci pana ‘‘samānabhūmikato āsevanalābhena balavantāni jhānānīti tāni vipākaṃ denti samāpattibhāvato, abhiññā pana satipi jhānabhāve tadabhāvato tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe āgantukāvāti dubbalā, tasmā vipākaṃ na detī’’ti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ punappunaṃ parikammavasena abhiññāyapi vasībhāvasabbhāvato. Yaṃ pana vadanti ‘‘pādakajjhāne attanā samānasabhāvehi javanehi laddhāsevane sammadeva vasībhāvappatte parisuddhatādiaṭṭhaṅgasamannāgamena sātisaye jāte abhiññā nibbattanti, tāsañca catutthajjhānikattā catutthajjhānabhūmiko eva vipāko nibbatteyya, so ca yathāvuttaguṇena balavatā pādakajjhāneneva katokāsena sijjhatīti anokāsatāya abhiññā na vipākaṃ detī’’ti. Tampi akāraṇaṃ avipākabhāvato tāsaṃ. Sati hi vipākadāyibhāve vipākassa anokāsacodanā yuttā, avipākatā ca tāsaṃ vuttanayā eva.

ན ཧོཏཱིཏི ཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡོ ན ཧོཏཱིཏི། ཨུདྡྷཙྩཙེཏནཱཔི ཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱཏོ ནིབྦིསེསེན ཝུཏྟཱཏི མཉྙམཱནོ ‘‘ཝིཔཱཀེ’’ཏི ཙ ཝཙནཾ ན ཝིཔཱཀཱརཧཏཱམཏྟཝཱཙཀོ, ཨཐ ཁོ ཝིཔཱཀསབྦྷཱཝཝཱཙཀོཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིཙཱརེཏབྦ’’ནྟི། ཏཐཱ ཙ ཝུཏྟཾ ‘‘ན ཧི ‘ཝིཔཱཀེ’ཏི ཝཙནཾ ཝིཔཱཀདྷམྨཝཙནཾ ཝིཡ ཝིཔཱཀཱརཧཏཾ ཝདཏཱི’’ཏི། ཏཏྠ ཡཾ ཝིཙཱརེཏབྦཾ, ཏཾ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟམེཝ། ཨིདཾ པནེཏྠ སནྣིཊྛཱནཾ – ཡསྨཱ ཨུདྡྷཙྩཙེཏནཱ པཝཏྟིཝིཔཱཀམེཝ དེཏི, ན པཊིསནྡྷིཝིཔཱཀཾ, ཏསྨཱ ཏསྶཱ པཝཏྟིཝིཔཱཀསྶ ཝསེན ཝིབྷངྒེ ཝིཔཱཀོ ཨུདྡྷཊོ། ཨུབྷཡཝིཔཱཀདཱཡིཀཱཡ པན ཙེཏནཱཡ ནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔཙྩཡོ ཝུཙྩཏཱིཏི ཏདབྷཱཝཏོ པཊྛཱནེ ཏསྶཱ སོ ན ཝུཏྟོ། ཡཾ པན ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡབྷཱཝེ ཨཔནེཏབྦཱ’’ཏི (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༢༦ སངྑཱརཔདནིདྡེས) ཝུཏྟཾ, ཏཾ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎམེཝ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ‘‘ཨེཝཾ ཨུདྡྷཙྩཙེཏནཱཔི ན ཧོཏཱི’’ཏི ཨིདམྤི ཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡཏཱབྷཱཝམཏྟཾ གཧེཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ཨེཝཉྷེཏྠ ཨཉྙམཉྙཾ པཱལི༹ཡཱ ཨཊྛཀཐཱཡ ཙ ཨཝིརོདྷོ དཊྛབྦོ།

Na hotīti viññāṇassa paccayo na hotīti. Uddhaccacetanāpi abhiññācetanāto nibbisesena vuttāti maññamāno ‘‘vipāke’’ti ca vacanaṃ na vipākārahatāmattavācako, atha kho vipākasabbhāvavācakoti āha ‘‘vicāretabba’’nti. Tathā ca vuttaṃ ‘‘na hi ‘vipāke’ti vacanaṃ vipākadhammavacanaṃ viya vipākārahataṃ vadatī’’ti. Tattha yaṃ vicāretabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Idaṃ panettha sanniṭṭhānaṃ – yasmā uddhaccacetanā pavattivipākameva deti, na paṭisandhivipākaṃ, tasmā tassā pavattivipākassa vasena vibhaṅge vipāko uddhaṭo. Ubhayavipākadāyikāya pana cetanāya nānākkhaṇikakammapaccayo vuccatīti tadabhāvato paṭṭhāne tassā so na vutto. Yaṃ pana aṭṭhakathāyaṃ ‘‘viññāṇassa paccayabhāve apanetabbā’’ti (vibha. aṭṭha. 226 saṅkhārapadaniddesa) vuttaṃ, taṃ paṭisandhiviññāṇameva sandhāya vuttaṃ. ‘‘Evaṃ uddhaccacetanāpina hotī’’ti idampi viññāṇassa paccayatābhāvamattaṃ gahetvā vuttaṃ. Evañhettha aññamaññaṃ pāḷiyā aṭṭhakathāya ca avirodho daṭṭhabbo.

ཨེཏྠཱཏི ཨུདྡྷཙྩཙེཏནཱཡ ཝིཔཱཀདཱནེ། ཨམཏགྒཔཐེཏི ཨེཝཾནཱམཀེ པཀརཎེ། ‘‘པུཐུཛྫནསནྟཱནེ ཨཀུསལཱ དསྶནེན པཧཱཏབྦཱ, སེཀྑསནྟཱནེ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱ’’ཏི ཨིམསྶ ཨཏྠསྶ ཝུཏྟཏྟཱ ‘‘པུཐུཛྫནཱནཾ པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ‘‘ན ཝུཙྩནྟཱི’’ཏི ཨིམིནཱ པུཐུཛྫནེ པཝཏྟབཧིདྡྷཱསཾཡོཛནཱདཱིནཾ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཔརིཡཱཡཱབྷཱཝཾ དསྶེཏི། ‘‘ཡདི ཝུཙྩེཡྻུ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཏམེཝཏྠཾ ཡུཏྟིཏོ ཙ ཨཱགམཏོ ཙ ཝིབྷཱཝེཏི། ཏཏྠ ཀེསཉྩཱིཏི སཀབྷཎྜེ ཚནྡརཱགཱདཱིནཾ། ཀེཙཱིཏི སཀྐཱཡདིཊྛིཨཱདཡོ། ཀདཱཙཱིཏི ཨཏཱིཏཱདིཀེ ཀིསྨིཉྩི ཀཱལེ། ཙཏྟཏྟཱཏིཨཱདི པརིཡཱཡཝཙནཾ། ཨུཔནིསྶཱཡཱཏི ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེ ཀཏྭཱ།

Etthāti uddhaccacetanāya vipākadāne. Amataggapatheti evaṃnāmake pakaraṇe. ‘‘Puthujjanasantāne akusalā dassanena pahātabbā, sekkhasantāne bhāvanāya pahātabbā’’ti imassa atthassa vuttattā ‘‘puthujjanānaṃ panā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Na vuccantī’’ti iminā puthujjane pavattabahiddhāsaṃyojanādīnaṃ bhāvanāya pahātabbapariyāyābhāvaṃ dasseti. ‘‘Yadi vucceyyu’’ntiādinā tamevatthaṃ yuttito ca āgamato ca vibhāveti. Tattha kesañcīti sakabhaṇḍe chandarāgādīnaṃ. Kecīti sakkāyadiṭṭhiādayo. Kadācīti atītādike kismiñci kāle. Cattattātiādi pariyāyavacanaṃ. Upanissāyāti upanissayapaccaye katvā.

ཨིཏརེསནྟི ནདསྶནེནཔཧཱཏབྦཱནཾ། ན ཙ ན ཧོནྟཱིཏི སམྦནྡྷོ། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱཏི ཡཐཱཝུཏྟཔཱལི༹ཡཾ ཨུདྡྷཙྩགྒཧཎེན ཨུདྡྷཙྩསཧགཏཙིཏྟུཔྤཱདོ གཧིཏོ, ན ཡཏྠ ཀཏྠཙི ཨུདྡྷཙྩནྟི ཨེཝམཏྠེ སཏི། ཏནྟི དིཊྛིཾ། ‘‘ཨཏཱིཏཱདིབྷཱཝེན ནཝཏྟབྦཏྟེ’’ཏི ཀསྨཱ ཝུཏྟཾ, ནནུ ཨནཱགཏཱ ཨེཝ པཧཱཏབྦཱཏི? ན, ཨུཔྤཛྫནཱརཧཱ ནིཔྤརིཡཱཡེན ཨནཱགཏཱ ནཱམ, པཧཱཏབྦཱ པན ན ཨུཔྤཛྫནཱརཧཱཏི ཏེསཾ ཨཏཱིཏཱདིབྷཱཝེན ནཝཏྟབྦཏཱ ཝུཏྟཱ། དསྶནཾ ཨཔེཀྑིཏྭཱཏི བྷཱཝིཏཾ དསྶནམགྒཾ ཨུཔནིདྷཱཡ། སཧཱཡཝིརཧཱཏི དསྶནཔཧཱཏབྦསངྑཱཏསཧཀཱརིཀཱརཎཱབྷཱཝཏོ། ཝིཔཱཀཾ ན ཛནཡནྟཱིཏི སཀལཀིལེསཔརིཀྑཡེ ཝིཡ ཨེཀཙྩཔརིཀྑཡེཔི ཏནྣིམིཏྟཾ ཏཾ ཨེཀཙྩཾ ཀམྨཾ ན ཝིཔཙྩཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཝིཔཱཀོ ཝིབྷངྒེ ཝུཏྟོཏི པཊིསནྡྷིཔཝཏྟིབྷེདཾ དུཝིདྷམྤི ཝིཔཱཀཾ སནྡྷཱཡཱཧ།

Itaresanti nadassanenapahātabbānaṃ. Na ca na hontīti sambandho. Evañca katvāti yathāvuttapāḷiyaṃ uddhaccaggahaṇena uddhaccasahagatacittuppādo gahito, na yattha katthaci uddhaccanti evamatthe sati. Tanti diṭṭhiṃ. ‘‘Atītādibhāvena navattabbatte’’ti kasmā vuttaṃ, nanu anāgatā eva pahātabbāti? Na, uppajjanārahā nippariyāyena anāgatā nāma, pahātabbā pana na uppajjanārahāti tesaṃ atītādibhāvena navattabbatā vuttā. Dassanaṃ apekkhitvāti bhāvitaṃ dassanamaggaṃ upanidhāya. Sahāyavirahāti dassanapahātabbasaṅkhātasahakārikāraṇābhāvato. Vipākaṃ na janayantīti sakalakilesaparikkhaye viya ekaccaparikkhayepi tannimittaṃ taṃ ekaccaṃ kammaṃ na vipaccatīti adhippāyo. Vipāko vibhaṅge vuttoti paṭisandhipavattibhedaṃ duvidhampi vipākaṃ sandhāyāha.

ཨཀུསལཱནནྟི ཡཐཱཝུཏྟཝིསེསཱནཾ པུཐུཛྫནསནྟཱནེ ཨཀུསལཱནཾ། ཨཔྤཧཱཏབྦཱནནྟི ཨཔྤཧཱཏབྦསབྷཱཝཱནཾ ཀུསལཱདཱིནཾ། ཨཔྤཧཱཏབྦཝིརུདྡྷསབྷཱཝཏཱ སཱཝཛྫཏཱ། ‘‘ཨེཝམྤཱི’’ཏིཨཱདི དོསནྟརདསྶནཾ། ཏེན ཡདིཔི ཏེསཾ ཨཀུསལཱནཾ ཨིམསྨིཾ ཏིཀེ ཏཏིཡཔདསངྒཧོ ན སིཡཱ, ནཝཏྟབྦཏཱ པན ཨཱཔཛྫཏཱིཏི དཱིཔེཏི། སབྦེན སབྦཾ དྷམྨཝསེན ཨསངྒཧིཏསྶ ཏིཀདུཀེསུ ནཝཏྟབྦཏཱཔཏྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ནཱཔཛྫཏཱི’’ཏི། ཨིདཱནི ཏཾ ནཝཏྟབྦཏཱནཱཔཛྫནཾ ‘‘ཙིཏྟུཔྤཱདཀཎྜེ’’ཏིཨཱདིནཱ ཀཱརཎཏོ, ནིདསྶནཏོ ཙ ཝིབྷཱཝེཏི། ཡཏྠཱཏི ཡསྨིཾ ཏིཀེ། ནིཡོགཏོཏི ནིཡམཏོ ཨེཀནྟཏོ། ཏེསནྟི པདཏྟཡསངྒཧིཏདྷམྨཱནཾ། ཡཐཱཝུཏྟཔདེསུ ཝིཡཱཏི ཡཐཱཝུཏྟེསུ པཋམཱདཱིསུ ཏཱིསུ པདེསུ། ཡཐཱ བྷིནྡིཏབྦཱ ཙིཏྟུཔྤཱདཱ, ཨིཏརེ ཙ ཡཐཱརཧཾ རཱསིཏྟཡཝསེན བྷིནྡིཏྭཱ བྷཛཱཔིཏཱ ཏཾཏཾཀོཊྛཱསཏོ ཀཏཱ, ཨེཝཾ། ཏཏྠཱཔཱིཏི ཙཏུཏྠཀོཊྛཱསེཔི། བྷཛཱཔེཏབྦེཏི ནཝཏྟབྦབྷཱཝཾ བྷཛཱཔེཏབྦེ། ཏདབྷཱཝཱཏི ཏསྶ ཙཏུཏྠཀོཊྛཱསསྶ ཨབྷཱཝཱ། ཏཐཱཏི ནཝཏྟབྦབྷཱཝེན།

Akusalānanti yathāvuttavisesānaṃ puthujjanasantāne akusalānaṃ. Appahātabbānanti appahātabbasabhāvānaṃ kusalādīnaṃ. Appahātabbaviruddhasabhāvatā sāvajjatā. ‘‘Evampī’’tiādi dosantaradassanaṃ. Tena yadipi tesaṃ akusalānaṃ imasmiṃ tike tatiyapadasaṅgaho na siyā, navattabbatā pana āpajjatīti dīpeti. Sabbena sabbaṃ dhammavasena asaṅgahitassa tikadukesu navattabbatāpattīti āha ‘‘nāpajjatī’’ti. Idāni taṃ navattabbatānāpajjanaṃ ‘‘cittuppādakaṇḍe’’tiādinā kāraṇato, nidassanato ca vibhāveti. Yatthāti yasmiṃ tike. Niyogatoti niyamato ekantato. Tesanti padattayasaṅgahitadhammānaṃ. Yathāvuttapadesu viyāti yathāvuttesu paṭhamādīsu tīsu padesu. Yathā bhinditabbā cittuppādā, itare ca yathārahaṃ rāsittayavasena bhinditvā bhajāpitā taṃtaṃkoṭṭhāsato katā, evaṃ. Tatthāpīti catutthakoṭṭhāsepi. Bhajāpetabbeti navattabbabhāvaṃ bhajāpetabbe. Tadabhāvāti tassa catutthakoṭṭhāsassa abhāvā. Tathāti navattabbabhāvena.

ཨུཔྤནྣཏྟིཀེ ཨཏཱིཏཱ, ཨིདྷ ཡཐཱཝུཏྟཨཀུསལཱ ན ཝུཏྟཱ, ཨཔེཀྑིཏབྦབྷཱཝེནཱརཧིཏཱཔི ཏཾསབྷཱཝཱནཏིཝཏྟནཏོ ཏཐཱ ཝུཙྩནྟཱིཏི ནཝཏྟབྦཏཱཔཏྟིདོསཾ པརིཧརནྟོ ཏསྶ ཨུདཱཧརཎཾ ཏཱཝ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨཐ ཝཱ ཡཐཱ སཔྤཊིགྷེཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཾསབྷཱཝོ ཙེཏྠ སཱཝཛྫཏཱཝིསིཊྛོ དསྶནཔཧཱཏབྦབྷཱཝཱབྷཱཝོ། ‘‘ཨེཝཉྩ སཏཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཨིམསྨིཾ པཀྑེ ལདྡྷགུཎཾ དསྶེཏི། བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱནནྟི པརིཡཱཡེན ནིཔྤརིཡཱཡེན ཙ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱནཾ, ཏཏྠ པུརིམཱནཾ ཨམུཁྱསབྷཱཝཏྟཱ, པཙྪིམཱནཾ ཨཝིཔཱཀཏྟཱ ནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔཙྩཡཏཱ ན ཝུཏྟཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཡཐཱ ཙ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱནཾ ནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔཙྩཡབྷཱཝོ ནཏྠི, ཨེཝཾ དསྶནེན པཧཱཏབྦཱནཾ ཝསེན ཏེསཾ པཙྩཡལཱབྷོཔི ནཏྠཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘ན ཙ…པེ॰… ཝུཏྟཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཏཏྠ ཀཱརཎམཱཧ ‘‘ཡེ ཧི…པེ॰… པཝཏྟནྟཱི’’ཏི། ཏཏྠ ན ཏེ དསྶནཏོ ཨུདྡྷཾ པཝཏྟནྟཱིཏི ཡེ དསྶནེན པཧཱཏབྦཔཙྩཡཱ ཀིལེསཱ, ཏེ དསྶནེན པཧཱཏབྦཔཀྑིཀཱ ཨེཝཱཏི ཏེསཾ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཔརིཡཱཡོ ཨེཝ ནཏྠི, ཀཐཾ ཏེསཾ ཝསེན དསྶནེན པཧཱཏབྦཱ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱནཾ ཀེནཙི པཙྩཡེན པཙྩཡོཏི ཝུཙྩེཡྻཱཏི ཨཏྠོ། ཨཐ ཝཱ ཡེ པུཐུཛྫནསནྟཱནེ ན དསྶནེན པཧཱཏབྦཱ, ན ཏེ པརམཏྠཏོ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱ། ཡེ པན ཏེ སེཀྑསནྟཱནེ, ན ཏེསཾ པཙྩཡབྷཱུཏཱ དསྶནེན པཧཱཏབྦཱ ཨཏྠཱིཏི ཨེཝམྤི དསྶནེན པཧཱཏབྦཱ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱནཾ ཀེནཙི པཙྩཡེན པཙྩཡོཏི ན ཝུཏྟཱཏི ཝེདིཏབྦཾ། ཡདི དསྶནེནཔཧཱཏབྦཔཙྩཡཱ ཀིལེསཱ དསྶནཔཀྑིཀཱ, ཏཔྤཙྩཡཾ ཨུདྡྷཙྩསཧགཏཾ དསྶནེན པཧཱཏབྦཾ སིཡཱཏི ཀཐཾ ཏསྶ ཨེཀནྟབྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཏཱ ཝུཏྟཱཏི ཙོདནཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘དསྶནེན པཧཱཏབྦཔཙྩཡསྶཱ’’ཏིཨཱདི། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ སརཱགཝཱིཏརཱགསནྟཱནེསུ སཧཱཡཝེཀལླེན ཀམྨསྶ ཝིཔཱཀཱཝིཔཱཀདྷམྨཏཱ ཝིཡ པུཐུཛྫནསེཀྑསནྟཱནེསུ ཨུདྡྷཙྩསཧགཏསྶ ཝུཏྟནཡེན སཝིཔཱཀཱཝིཔཱཀཏཱ སིདྡྷཱ, ཏསྨཱ། ཏསྶཱཏི ཨུདྡྷཙྩསཧགཏསྶ། ཏཱདིསསྶེཝཱཏི ཨུདྡྷཙྩསཧགཏབྷཱཝེན ཨེཀསབྷཱཝསྶ།

Uppannattike atītā, idha yathāvuttaakusalā na vuttā, apekkhitabbabhāvenārahitāpi taṃsabhāvānativattanato tathā vuccantīti navattabbatāpattidosaṃ pariharanto tassa udāharaṇaṃ tāva dassetuṃ ‘‘athavā yathā sappaṭighehī’’tiādimāha. Taṃsabhāvo cettha sāvajjatāvisiṭṭho dassanapahātabbabhāvābhāvo. ‘‘Evañca satī’’tiādinā imasmiṃ pakkhe laddhaguṇaṃ dasseti. Bhāvanāya pahātabbānanti pariyāyena nippariyāyena ca bhāvanāya pahātabbānaṃ, tattha purimānaṃ amukhyasabhāvattā, pacchimānaṃ avipākattā nānākkhaṇikakammapaccayatā na vuttāti adhippāyo. Yathā ca bhāvanāya pahātabbānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo natthi, evaṃ dassanena pahātabbānaṃ vasena tesaṃ paccayalābhopi natthīti dassento ‘‘na ca…pe… vuttā’’ti vatvā tattha kāraṇamāha ‘‘ye hi…pe… pavattantī’’ti. Tattha na te dassanato uddhaṃ pavattantīti ye dassanena pahātabbapaccayā kilesā, te dassanena pahātabbapakkhikā evāti tesaṃ bhāvanāya pahātabbapariyāyo eva natthi, kathaṃ tesaṃ vasena dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ kenaci paccayena paccayoti vucceyyāti attho. Atha vā ye puthujjanasantāne na dassanena pahātabbā, na te paramatthato bhāvanāya pahātabbā. Ye pana te sekkhasantāne, na tesaṃ paccayabhūtā dassanena pahātabbā atthīti evampi dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ kenaci paccayena paccayoti na vuttāti veditabbaṃ. Yadi dassanenapahātabbapaccayā kilesā dassanapakkhikā, tappaccayaṃ uddhaccasahagataṃ dassanena pahātabbaṃ siyāti kathaṃ tassa ekantabhāvanāya pahātabbatā vuttāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘dassanena pahātabbapaccayassā’’tiādi. Tasmāti yasmā sarāgavītarāgasantānesu sahāyavekallena kammassa vipākāvipākadhammatā viya puthujjanasekkhasantānesu uddhaccasahagatassa vuttanayena savipākāvipākatā siddhā, tasmā. Tassāti uddhaccasahagatassa. Tādisassevāti uddhaccasahagatabhāvena ekasabhāvassa.

ཨེཏྠ ཙ ཡཾ ‘‘ན བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦམྤི ཨཏྠི ཨུདྡྷཙྩསཧགཏ’’ནྟིཨཱདི ཨམཏགྒཔཐེ ཝུཏྟཾ, ཏཾ ཨཀཱརཎཾ, ཀསྨཱ? ཏསྶ ཨེཀནྟེན བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཏྟཱ། ཡཐཱཧ ‘‘ཀཏམེ དྷམྨཱ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱ? ཨུདྡྷཙྩསཧགཏོ ཙིཏྟུཔྤཱདོ’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༡༥༨༣)། ཡདི ཧི ཨུདྡྷཙྩསཧགཏཾ ན བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦམྤི ཨབྷཝིསྶ, ཡཐཱ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཏྟིཀེ ‘‘ནིཡོགཱ ཨནཱགཏཱརམྨཎཱ ནཏྠཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ‘‘ཀཱམཱཝཙརཀུསལསྶ ཝིཔཱཀཏོ དས ཙིཏྟུཔྤཱདཱ’’ཏིཨཱདིནཱ པུན ཝིབྷཛིཏྭཱ ཝུཏྟཾ, ཨེཝམིདྷཱཔི ‘‘ཀཏམེ དྷམྨཱ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱ? ནིཡོགཱ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱ ནཏྠཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ‘‘ཨུདྡྷཙྩསཧགཏོ ཙིཏྟུཔྤཱདོ སིཡཱ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦོ, སིཡཱ ན ཝཏྟབྦོ ‘དསྶནེན པཧཱཏབྦོ’ཏིཔི ‘བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦོ’ཏིཔཱི’’ཏིཨཱདི ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ, ན ཙ ཏཐཱ ཝུཏྟཾ། ཡཱ ཙ ཏམཏྠཾ པཊིཔཱདེནྟེན ‘‘ཡདི ཝུཙྩེཡྻུ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཡུཏྟི ཝུཏྟཱ, སཱཔི ཨཡུཏྟི། ཀསྨཱ? དསྶནེན པཧཱཏབྦཱརམྨཎཱནཾ རཱགདིཊྛིཝིཙིཀིཙྪུདྡྷཙྩཱནཾ དསྶནེན པཧཱཏབྦབྷཱཝསྶེཝ ཨིཙྪིཏཏྟཱ།

Ettha ca yaṃ ‘‘na bhāvanāya pahātabbampi atthi uddhaccasahagata’’ntiādi amataggapathe vuttaṃ, taṃ akāraṇaṃ, kasmā? Tassa ekantena bhāvanāya pahātabbattā. Yathāha ‘‘katame dhammā bhāvanāya pahātabbā? Uddhaccasahagato cittuppādo’’ti (dha. sa. 1583). Yadi hi uddhaccasahagataṃ na bhāvanāya pahātabbampi abhavissa, yathā atītārammaṇattike ‘‘niyogā anāgatārammaṇā natthī’’ti vatvā ‘‘kāmāvacarakusalassa vipākato dasa cittuppādā’’tiādinā puna vibhajitvā vuttaṃ, evamidhāpi ‘‘katame dhammā bhāvanāya pahātabbā? Niyogā bhāvanāya pahātabbā natthī’’ti vatvā ‘‘uddhaccasahagato cittuppādo siyā bhāvanāya pahātabbo, siyā na vattabbo ‘dassanena pahātabbo’tipi ‘bhāvanāya pahātabbo’tipī’’tiādi vattabbaṃ siyā, na ca tathā vuttaṃ. Yā ca tamatthaṃ paṭipādentena ‘‘yadi vucceyyu’’ntiādinā yutti vuttā, sāpi ayutti. Kasmā? Dassanena pahātabbārammaṇānaṃ rāgadiṭṭhivicikicchuddhaccānaṃ dassanena pahātabbabhāvasseva icchitattā.

ཡཉྩ ‘‘ཨུདྡྷཙྩཾ ཨུཔྤཛྫཏཱི’’ཏི ཨུདྡྷཙྩསཧགཏཙིཏྟུཔྤཱདོ ཝུཏྟོཏི དསྶེཏུཾ ཨདྷིཔཏིཔཙྩཡནིདྡེསེ ཨུདྡྷཙྩསྶ ཨནུདྡྷརཎཾ ཀཱརཎབྷཱཝེན ཝུཏྟཾ, ཏམྤི ཨཀཱརཎཾ ཨཉྙཐཱཔི སཱཝསེསཔཱཋདསྶནཏོ། ཏཐཱ ཧི ‘‘ཨཏཱིཏོ དྷམྨོ པཙྩུཔྤནྣསྶ དྷམྨསྶ, ཨནཱགཏོ དྷམྨོ པཙྩུཔྤནྣསྶ དྷམྨསྶ ཨཱརམྨཎཔཙྩཡེན པཙྩཡོ’’ཏི (པཊྛཱ॰ ༢.༡༨.༢) ཨེཏེསཾ ཝིབྷངྒེ ཙེཏོཔརིཡཉཱཎགྒཧཎཾ ཀཏྭཱ ‘‘པཙྩུཔྤནྣོ དྷམྨོ པཙྩུཔྤནྣསྶ དྷམྨསྶཱ’’ཏི ཨིམསྶ ཝིབྷངྒེ ལབྦྷམཱནམྤི ཙེཏོཔརིཡཉཱཎགྒཧཎཾ ན ཀཏཾ།

Yañca ‘‘uddhaccaṃ uppajjatī’’ti uddhaccasahagatacittuppādo vuttoti dassetuṃ adhipatipaccayaniddese uddhaccassa anuddharaṇaṃ kāraṇabhāvena vuttaṃ, tampi akāraṇaṃ aññathāpi sāvasesapāṭhadassanato. Tathā hi ‘‘atīto dhammo paccuppannassa dhammassa, anāgato dhammo paccuppannassa dhammassa ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 2.18.2) etesaṃ vibhaṅge cetopariyañāṇaggahaṇaṃ katvā ‘‘paccuppanno dhammo paccuppannassa dhammassā’’ti imassa vibhaṅge labbhamānampi cetopariyañāṇaggahaṇaṃ na kataṃ.

སཧཱཡབྷཱཝོ ཙ དསྶནེན པཧཱཏབྦཱནཾ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦསྶ ཝིཔཱཀདཱནཾ པཏི ཝིཙཱརེཏབྦོ། ཀིཾ ཨཝིཛྫཱདི ཝིཡ དཱནཱདཱིནཾ ཨུཔྤཏྟིཡཱ ཨེཝ ཝིཀུཔྤཱདནསམཏྠཏཱཔཱདནེན དསྶནེན པཧཱཏབྦཱ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱནཾ སཧཀཱརིཀཱརཎཾ ཧོནྟི, ཨུདཱཧུ ཀིལེསོ ཝིཡ ཀམྨསྶ པཊིསནྡྷིདཱནེ སཏཱིཏི, ཀིཉྩེཏྠ – ཡདི པུརིམནཡོ, སོཏཱཔནྣཱདིསེཀྑསནྟཱནེ བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦསྶ ཀིརིཡབྷཱཝོ ཨཱཔཛྫཏི, སཧཱཡཝེཀལླེན ཨཝིཔཱཀསབྷཱཝཏཱཡ ཨཱཔཱདིཏཏྟཱ ཁཱིཎཏཎྷཱཝིཛྫཱམཱནེ སནྟཱནེ དཱནཱདི ཝིཡ། ཨཐ དུཏིཡོ, བྷཱཝནཱཡ པཧཱཏབྦཱབྷིམཏསྶཱཔི དསྶནེན པཧཱཏབྦབྷཱཝོ ཨཱཔཛྫཏི, པཊིསནྡྷིདཱནེ སཏི ཨཔཱཡགམནཱིཡསབྷཱཝཱནཏིཝཏྟནཏོ། ཡཾ པནེཏྠ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟམེཝ, ཏསྨཱ པཱལི༹ཡཱ ཨཊྛཀཐཱཡ ཙ ཨཝིརུཛ྄ཛྷནཝསེནེཏྠ ཨཏྠཝིནིཙྪཡོ ཝུཏྟནཡེནེཝ ཝེདིཏབྦོ།

Sahāyabhāvo ca dassanena pahātabbānaṃ bhāvanāya pahātabbassa vipākadānaṃ pati vicāretabbo. Kiṃ avijjādi viya dānādīnaṃ uppattiyā eva vikuppādanasamatthatāpādanena dassanena pahātabbā bhāvanāya pahātabbānaṃ sahakārikāraṇaṃ honti, udāhu kileso viya kammassa paṭisandhidāne satīti, kiñcettha – yadi purimanayo, sotāpannādisekkhasantāne bhāvanāya pahātabbassa kiriyabhāvo āpajjati, sahāyavekallena avipākasabhāvatāya āpāditattā khīṇataṇhāvijjāmāne santāne dānādi viya. Atha dutiyo, bhāvanāya pahātabbābhimatassāpi dassanena pahātabbabhāvo āpajjati, paṭisandhidāne sati apāyagamanīyasabhāvānativattanato. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva, tasmā pāḷiyā aṭṭhakathāya ca avirujjhanavasenettha atthavinicchayo vuttanayeneva veditabbo.

སཱཏི ཨུདྡྷཙྩཙེཏནཱ། ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡབྷཱཝེཏི སམྤུཎྞཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཔཙྩཡབྷཱཝེ། ཀཱརཎཾ དསྶེནྟོཏི ཨཝིཀལཕལུཔྤཱདནཱདྷིཀཱརེ ཏདབྷཱཝཏོ ཡདིཔི ཨུདྡྷཙྩཙེཏནཱ ཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡབྷཱཝེ ཨཔནེཏབྦཱ, ཨཝིཛྫཱཡ པན པཙྩཡུཔྤནྣབྷཱཝེ གཧེཏབྦཱཏི ཨིམཾ ཀཱརཎཾ དསྶེནྟོ། སབྦཱཔཱིཏི ཝཱིསཏིཔི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨེཀཝཱིསཏཱིཏི ཝཏྟབྦ’’ནྟི། ཏནྟི ཡེན ཀཱརཎེན སངྑཱརགྒཧཎེན ཨབྷིཉྙཱཙེཏནཱཡ ཨགྒཧཎཾ, ཏཾ ཀཱརཎཾ། ཨིཏརཱཝཙནསྶཱཔཱིཏི ཨུདྡྷཙྩཙེཏནཱཝཙནསྶཱཔི། ཀིཾ པན ཏཾ? ཝིཉྙཱཎསྶ པཙྩཡབྷཱཝཱབྷཱཝོ ཨེཝ། བྷེདཱབྷཱཝཱཏི ཀཱཡཝཙཱིསངྑཱརཝསེན ཝིབྷཱགཱབྷཱཝཏོ། སཾཡོགོཏི ཏིཀནྟརཔདཝསེན སཾཡོཛནཾ, ཏཐཱ སངྒཧོཏི ཨཏྠོ།

Sāti uddhaccacetanā. Viññāṇapaccayabhāveti sampuṇṇavipākaviññāṇapaccayabhāve. Kāraṇaṃ dassentoti avikalaphaluppādanādhikāre tadabhāvato yadipi uddhaccacetanā viññāṇassa paccayabhāve apanetabbā, avijjāya pana paccayuppannabhāve gahetabbāti imaṃ kāraṇaṃ dassento. Sabbāpīti vīsatipi. Tenāha ‘‘ekavīsatīti vattabba’’nti. Tanti yena kāraṇena saṅkhāraggahaṇena abhiññācetanāya aggahaṇaṃ, taṃ kāraṇaṃ. Itarāvacanassāpīti uddhaccacetanāvacanassāpi. Kiṃ pana taṃ? Viññāṇassa paccayabhāvābhāvo eva. Bhedābhāvāti kāyavacīsaṅkhāravasena vibhāgābhāvato. Saṃyogoti tikantarapadavasena saṃyojanaṃ, tathā saṅgahoti attho.

སུཁསཉྙཱཡ གཧཎཾ ཨསྶཱདནནྟི ཨདྷིཔྤཱཡེནཱཧ ‘‘སུཁསཉྙཱཡ…པེ॰… དསྶེཏཱི’’ཏི། ‘‘སུཁསཉྙཱཡཱ’’ཏི ཙ ཨིདཾ ཀརཎཏྠེ ཀརཎཝཙནཾ། ཝིཔལླཱསོ ཧི དུཀྑེ སུཁསཉྙཱ། ཡཾ པན ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཨཉྙཱཎེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ, ཏཾ ཧེཏུམྷི ཀརཎཝཙནཾ ཝིཔལླཱསསྶཱདནཱནཾ ཨཝིཛྫཱཡ ཧེཏུབྷཱཝདསྶནཏོ། ‘‘རཐོ སེཏཔརིཀྑཱརོ’’ཏིཨཱདཱིསུ (སཾ॰ ནི॰ ༥.༤) པརིཝཱརཏྠོཔི པརིཀྑཱརསདྡོ ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཏཎྷཱཡ པརིཝཱརེ’’ཏི། ཏཎྷཱཔརིཝཱརེཏི ཙ ཏཎྷཱཡ ཀིཙྩསཱདྷནེན སངྑཱརཱནཾ སཧཀཱརིཀཱརཎབྷཱཝཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། པརིཀྑཱརཊྛོ སངྑཱརཊྛོ ཝིཡ བྷཱུསནཊྛོ ཧོཏཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘སངྑཏེ ཨལངྐཏེ’’ཏི ཨཱཧ། པརིཀྑརོཏི ཡཐཱ ཕལདཱནསམཏྠཱ ཧོནྟི, ཏཐཱ སངྑརོཏི། ཨམརཎཏྠཱཏི ཨམཏཏྠཱ, ནིབྦཱནཏྠཱཏི ཨཏྠོ། དུཀྐརཀིརིཡཱཏི པཉྩཱཏཔཏཔྤནཱདིདུཀྐརཙརིཡཱ། དེཝབྷཱཝཱཡ ཏཔོ དེཝབྷཱཝཏྠཾ ཏཔོ། མཱརེཏཱིཏི མརོ ཧེཏུཨཏྠཾ ཨནྟོནཱིཏཾ ཀཏྭཱ། ཨམངྒལམྤི མངྒལཔརིཡཱཡེན ཝོཧརནྟི མངྒལིཀཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘དིཊྛེ ཨདིཊྛསདྡོ ཝིཡཱ’’ཏི ཡཐཱ ‘‘ཨསིཝེ སིཝཱ’’ཏི།

Sukhasaññāya gahaṇaṃ assādananti adhippāyenāha ‘‘sukhasaññāya…pe… dassetī’’ti. ‘‘Sukhasaññāyā’’ti ca idaṃ karaṇatthe karaṇavacanaṃ. Vipallāso hi dukkhe sukhasaññā. Yaṃ pana aṭṭhakathāyaṃ ‘‘aññāṇenā’’ti vuttaṃ, taṃ hetumhi karaṇavacanaṃ vipallāsassādanānaṃ avijjāya hetubhāvadassanato. ‘‘Ratho setaparikkhāro’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.4) parivāratthopi parikkhārasaddo hotīti vuttaṃ ‘‘taṇhāya parivāre’’ti. Taṇhāparivāreti ca taṇhāya kiccasādhanena saṅkhārānaṃ sahakārikāraṇabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Parikkhāraṭṭho saṅkhāraṭṭho viya bhūsanaṭṭho hotīti dassento ‘‘saṅkhate alaṅkate’’ti āha. Parikkharoti yathā phaladānasamatthā honti, tathā saṅkharoti. Amaraṇatthāti amatatthā, nibbānatthāti attho. Dukkarakiriyāti pañcātapatappanādidukkaracariyā. Devabhāvāya tapo devabhāvatthaṃ tapo. Māretīti maro hetuatthaṃ antonītaṃ katvā. Amaṅgalampi maṅgalapariyāyena voharanti maṅgalikāti vuttaṃ ‘‘diṭṭhe adiṭṭhasaddo viyā’’ti yathā ‘‘asive sivā’’ti.

པཔཱཏཾ པཏནདུཀྑསདིསནྟི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ཛཱཏིཨཱདིཔཔཱཏདུཀྑ’’ནྟི། ཨིནྡདུདྡབྲཧྨཀཱུཊསཉྙིཏཔབྦཏསིཁརཔྤཔཱཏོ མརུཔཔཱཏོ། ཏཾ པུཉྙཕལཾ ཨཏྠོ པཡོཛནཾ ཨེཏསྶཱཏི ཏདཏྠོ།

Papātaṃ patanadukkhasadisanti katvā vuttaṃ ‘‘jātiādipapātadukkha’’nti. Indaduddabrahmakūṭasaññitapabbatasikharappapāto marupapāto. Taṃ puññaphalaṃ attho payojanaṃ etassāti tadattho.

པརིབྦཱཛིཀཱཡ ཏརུཎིཡཱ། ཨསཝསོ ཨསེརིཝིཧཱརཱི། ཀིལེསཱསུཙིཔགྒྷརཎེན པཎྜིཏེཧི ཛིགུཙྪནཱིཡཾ། རཱགཱདིཔརིལཱ༹ཧེན, ཀཊུཀཝིཔཱཀཏཱཡ ཙ དུཀྑཾ། ཨཱརབྷཏི ཀརོཏི། སབྷཡསྶཱཔི པིསཱཙནགརསྶ ཀཱམགུཎསམིདྡྷིཡཱ སུཁཝིཔལླཱསཧེཏུབྷཱཝོ ཝིཡཱཏི ཡོཛནཱ། བྷིནྣཛཱཏིཡེན ཨཝོམིསྶཏཱ ནིརནྟརཏཱ། ཛརཱཡ མརཎེན ཙ ཨཉྙཐཏྟཾ ཝིཔརིཎཱམོ།

Paribbājikāya taruṇiyā. Asavaso aserivihārī. Kilesāsucipaggharaṇena paṇḍitehi jigucchanīyaṃ. Rāgādipariḷāhena, kaṭukavipākatāya ca dukkhaṃ. Ārabhati karoti. Sabhayassāpi pisācanagarassa kāmaguṇasamiddhiyā sukhavipallāsahetubhāvo viyāti yojanā. Bhinnajātiyena avomissatā nirantaratā. Jarāya maraṇena ca aññathattaṃ vipariṇāmo.

‘‘ན ཏཱཝཱཧཾ པཱཔིམ པརིནིབྦཱཡིསྶཱམཱི’’ཏི ཝཙནཏོ ‘‘ཏཱཏ ཨེཧི, ཏཱཝ ཨིདཾ རཛྫཾ པཊིཔཛྫཱཧཱི’’ཏིཨཱདཱིསུ ཡདིཔི པརིམཱཎནིཡམནཀམཔདཔཱུརཎམཏྟཱདཱིསུཔི ཏཱཝ-སདྡོ དིསྶཏི, ཨིདྷ པན ཝཀྑམཱནཏྟཱཔེཀྑོ ཨདྷིཔྤེཏོཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཏཱཝཱཏི ཝཏྟབྦནྟརཱཔེཀྑོ ནིཔཱཏོ’’ཏི། ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ པན…པེ॰… དསྶེཏཱིཏི པུབྦེནཱཔརཾ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཨཝིརུཛ྄ཛྷནམཱཧ།

‘‘Na tāvāhaṃ pāpima parinibbāyissāmī’’ti vacanato ‘‘tāta ehi, tāva idaṃ rajjaṃ paṭipajjāhī’’tiādīsu yadipi parimāṇaniyamanakamapadapūraṇamattādīsupi tāva-saddo dissati, idha pana vakkhamānattāpekkho adhippetoti vuttaṃ ‘‘tāvāti vattabbantarāpekkho nipāto’’ti. Avijjāpaccayā pana…pe… dassetīti pubbenāparaṃ aṭṭhakathāyaṃ avirujjhanamāha.

རཱགཱདིཨསྶཱདནཀཱལེསཱུཏི རཱགཱདཱིནཾ ཨསྶཱདནཀཱལེསུ། ‘‘རཱགདིཊྛིསམྤཡུཏྟཱཡཱ’’ཏི ཨེཏྠ རཱགསམྤཡུཏྟཱཡ ཏཱཝ ཨཝིཛྫཱཡ ཡོཛནཱ ཧོཏུ རཱགསྶ ཨསྶཱདནབྷཱཝཏོ, དིཊྛིསམྤཡུཏྟཱཡ པན ཀཐནྟི ཨཱཧ ‘‘ཏདཝིཔྤཡུཏྟཱ ཙ དིཊྛཱི…པེ॰… ཝེདིཏབྦཱ’’ཏི། ཏཾསམྤཡུཏྟསངྑཱརསྶཱཏི རཱགཱདིསམྤཡུཏྟསངྑཱརསྶ། ཨཝིཛྫཱརམྨཎཱདིཏནྟི ཨཝིཛྫཱཡ ཨཱརམྨཎཱདིཏཾ། ཨཱདི-སདྡེན ཨཱརམྨཎཱདྷིཔཏིཨཱརམྨཎཱུཔནིསྶཡཔཀཏཱུཔནིསྶཡེ, ཨནནྟརཱདིཀེ ཙ པཙྩཡེ སངྒཎྷཱཏི། ཨནཝིཛྫཱརམྨཎསྶཱཏི ན ཨཝིཛྫཱརམྨཎསྶ ཨཝིཛྫཾ ཨནཱརབྦྷ པཝཏྟསྶ། ཨཱརམྨཎཱདྷིཔཏིཨནནྟརཱདིཔཙྩཡཝཙནེསཱུཏི ཨཱརམྨཎཱདྷིཔཏིཨཱརམྨཎཱུཔནིསྶཡཔཙྩཡཝཙནེསུ ཨཝུཏྟསྶ ཨནཝིཛྫཱརམྨཎསྶ, ཨནནྟརཱདིཔཙྩཡཝཙནེསུ ཨཝུཏྟསྶ པཋམཛཝནསྶ, དྭཱིསུཔི ཝུཏྟསྶ ཨཝིཛྫཱརམྨཎསྶ དུཏིཡཱདིཛཝནསྶཱཏི ཡོཛེཏབྦཾ། ཨནནྟརཔཙྩཡལཱབྷིནོ ཨནནྟརཱདིནཱ, སཧཛཱཏསྶ ཧེཏུཨཱདིནཱ, ཨསཧཛཱཏསྶ ཨུཔནིསྶཡཱདིནཱ སངྑཱརསྶ ཨཝིཛྫཱ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཨཡམཏྠོ ‘‘ཡཾ ཀིཉྩཱི’’ཏིཨཱདིནཱ དསྶིཏོཏི ཝེདིཏབྦཾ། སམཏིཀྐམབྷཝཔཏྠནཱཝསེནཱཏི ཨཝིཛྫཱསམཏིཀྐམཏྠཱཡ ཨརཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནཱནི ཨུཔྤཱདེནྟསྶ, ཨཝིཛྫཱསམྨཱུལ༹ྷཏྟཱ ཨརཱུཔབྷཝསམྤཏྟིཡོ པཏྠེཏྭཱ ཏཱནེཝ ཛྷཱནཱནི ནིབྦཏྟེནྟསྶཱཏི པུཉྙཱབྷིསངྑཱརེ ཝུཏྟེན ནཡེན, ཝུཏྟནཡཱནུསཱརེནཱཏི ཨཏྠོ།

Rāgādiassādanakālesūti rāgādīnaṃ assādanakālesu. ‘‘Rāgadiṭṭhisampayuttāyā’’ti ettha rāgasampayuttāya tāva avijjāya yojanā hotu rāgassa assādanabhāvato, diṭṭhisampayuttāya pana kathanti āha ‘‘tadavippayuttā ca diṭṭhī…pe… veditabbā’’ti. Taṃsampayuttasaṅkhārassāti rāgādisampayuttasaṅkhārassa. Avijjārammaṇāditanti avijjāya ārammaṇāditaṃ. Ādi-saddena ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapakatūpanissaye, anantarādike ca paccaye saṅgaṇhāti. Anavijjārammaṇassāti na avijjārammaṇassa avijjaṃ anārabbha pavattassa. Ārammaṇādhipatianantarādipaccayavacanesūti ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayapaccayavacanesu avuttassa anavijjārammaṇassa, anantarādipaccayavacanesu avuttassa paṭhamajavanassa, dvīsupi vuttassa avijjārammaṇassa dutiyādijavanassāti yojetabbaṃ. Anantarapaccayalābhino anantarādinā, sahajātassa hetuādinā, asahajātassa upanissayādinā saṅkhārassa avijjā paccayo hotīti ayamattho ‘‘yaṃ kiñcī’’tiādinā dassitoti veditabbaṃ. Samatikkamabhavapatthanāvasenāti avijjāsamatikkamatthāya arūpāvacarajjhānāni uppādentassa, avijjāsammūḷhattā arūpabhavasampattiyo patthetvā tāneva jhānāni nibbattentassāti puññābhisaṅkhāre vuttena nayena, vuttanayānusārenāti attho.

ཨེཀཀཱརཎཝཱདོ ཨཱཔཛྫཏི ཡཐཱ པཀཏིཨིསྶརཔཛཱཔཏིཔུརིསཀཱལཱདིཝཱདཱ། ཨེཀསྨིཾཡེཝ ལོཀསྶ ཀཱརཎབྷཱུཏེ སཏི ཏཏོ སཀལཱཡ པཝཏྟིཡཱ ཨནཝསེསཏོ, སབྦདཱ ཙ པཝཏྟིཏབྦཾ ཨཔེཀྑིཏབྦསྶ ཀཱརཎནྟརསྶ ཨབྷཱཝཏོ། ན ཙེཏཾ ཨཏྠི ཀམེནེཝ པཝཏྟིཡཱ དསྶནཏོ། ཀཱརཎནྟརཱཔེཀྑཏཱཡ པན ཨེཀཀཱརཎཝཱདོ ཨཔཧཏོ སིཡཱ ཨེཀསྶ ཙ ཨནེཀསབྷཱཝཏཱབྷཱཝཱ། ཡཏྟཀཱ ཏཏོ ནིབྦཏྟནྟི, སབྦེཧི ཏེཧི སམཱནསབྷཱཝེཧེཝ བྷཝིཏབྦཾ, ན ཝིསདིསེཧི, ཨིཏརཐཱ ཏསྶ ཨེཀབྷཱཝོ ཨེཝ ན སིཡཱཏི ཨིམམཏྠམཱཧ ‘‘སབྦསྶ…པེ॰… པཏྟིཏོ ཙཱ’’ཏི། པཱརིསེསེནཱཏི ཨེཀཏོ ཨེཀཾ, ཨེཀཏོ ཨནེཀཾ, ཨནེཀཏོ ཨེཀནྟི ཨིམེསུ ཏཱིསུ པཀཱརེསུ ཨཝིཛྫམཱནེསུ ཨནུཔལབྦྷམཱནེསུ པཱརིསེསཉཱཡེན། ཨནེཀཏོ ཨནེཀནྟི ཨེཀསྨིཾ ཙཏུཏྠེ ཨེཝ ཙ པཀཱརེ ཝིཛྫམཱནེ། ཡདིདཾ ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ, ཕསྶཔཙྩཡཱ ཝེདནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨེཀཧེཏུཕལདཱིཔནཾ, ཏཾ ཨེཏྠ དེསནཱཝིལཱསེན, ཝིནེཡྻཛ྄ཛྷཱསཡཝསེན ཝཱ དྷམྨཱནཾ པདྷཱནཔཱཀཊཱསཱདྷཱརཎབྷཱཝཝིབྷཱཝནཏྠནྟི ཨེཀཧེཏུཕལདཱིཔནཾ ན ནུཔཔཛྫཏི ཨུཔཔཛྫཏིཡེཝཱཏི དསྶེཏི ‘‘ཡསྨཱ’’ཏིཨཱདིནཱ།

Ekakāraṇavādoāpajjati yathā pakatiissarapajāpatipurisakālādivādā. Ekasmiṃyeva lokassa kāraṇabhūte sati tato sakalāya pavattiyā anavasesato, sabbadā ca pavattitabbaṃ apekkhitabbassa kāraṇantarassa abhāvato. Na cetaṃ atthi kameneva pavattiyā dassanato. Kāraṇantarāpekkhatāya pana ekakāraṇavādo apahato siyā ekassa ca anekasabhāvatābhāvā. Yattakā tato nibbattanti, sabbehi tehi samānasabhāveheva bhavitabbaṃ, na visadisehi, itarathā tassa ekabhāvo eva na siyāti imamatthamāha ‘‘sabbassa…pe… pattito cā’’ti. Pārisesenāti ekato ekaṃ, ekato anekaṃ, anekato ekanti imesu tīsu pakāresu avijjamānesu anupalabbhamānesu pārisesañāyena. Anekato anekanti ekasmiṃ catutthe eva ca pakāre vijjamāne. Yadidaṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā, phassapaccayā vedanā’’tiādinā ekahetuphaladīpanaṃ, taṃ ettha desanāvilāsena, vineyyajjhāsayavasena vā dhammānaṃ padhānapākaṭāsādhāraṇabhāvavibhāvanatthanti ekahetuphaladīpanaṃ na nupapajjati upapajjatiyevāti dasseti ‘‘yasmā’’tiādinā.

ཡཐཱཕསྶནྟི སུཁཝེདནཱིཡཱདིཙཀྑུསམྥསྶཱདིཏཾཏཾཕསྶཱནུརཱུཔནྟི ཝུཏྟཾ ཧོཏཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘སུཁཝེདནཱིཡ’’ནྟིཨཱདིཾ ཝཏྭཱ ‘‘ཝེདནཱཝཝཏྠཱནཏོ’’ཏི པདསྶ ཨཏྠཾ དསྶེཏུཾ ‘‘སམཱནེསཱུ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ སམཱནེསཱུཏི ཨཝིསིཊྛེསུ། ཕསྶཝསེནཱཏི སུཁཝེདནཱིཡཱདིཕསྶཝསེན། ཝིཔརིཡཱཡཱབྷཱཝཏོཏི བྱཏྟཡཱབྷཱཝཏོ། ན ཧི ཀདཱཙི སུཁཝེདནཱིཡཾ ཕསྶཾ པཊིཙྩ དུཀྑཝེདནཱ, དུཀྑཱདིཝེདནཱིཡཾ ཝཱ ཕསྶཾ པཊིཙྩ སུཁཝེདནཱ ཨུཔྤཛྫཏི། སུཁཱདིཙཀྑུསམྥསྶཛཱདཱིནནྟི སུཁཱདཱིནཾ, ཙཀྑུསམྥསྶཛཱདཱིནཉྩ ཝེདནཱནཾ། ཨོལཱ༹རིཀསུཁུམཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན ཧཱིནཔཎཱིཏཱདིསངྒཧོ དཊྛབྦོ། ཏཏྠ ཡཾ ཨུཔཱདཱཡ ཡཱ ཝེདནཱ ‘‘ཨོལཱ༹རིཀཱ, ཧཱིནཱ’’ཏི ཝཱ ཝུཙྩཏི, ན ཏཾཡེཝ ཨུཔཱདཱཡ ཏསྶཱ ཀདཱཙིཔི སུཁུམཏཱ པཎཱིཏཏཱ ཝཱ ཨཏྠཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨོལཱ༹རིཀསུཁུམཱདིསངྐརཱབྷཱཝཏོ’’ཏི། ཡཐཱཝུཏྟསམྥསྶསྶཱཏི སུཁཝེདནཱིཡཱདིཕསྶསྶ། སུཁཝེདནཱིཡཕསྶཏོཡེཝ སུཁཝེདནཱ, ན ཨིཏརཕསྶཏོ། སུཁཝེདནཱིཡཕསྶཏོ སུཁཝེདནཱཝ, ན ཨིཏརཝེདནཱ། ཏཐཱ སེསེསུཔཱིཏི ཨུབྷཡཔདནིཡམཝསེན ཡཐཱཕསྶཾ ཝེདནཱཝཝཏྠཱནཾ, ཡཐཱཝེདནཾ ཕསྶཝཝཏྠཱནནྟི པདདྭཡེན ཀཱརཎནྟརཱསམྨིསྶཏཱ ཕལསྶ, ཕལནྟརཱསམྨིསྶཏཱ ཙ ཀཱརཎསྶ དསྶིཏཱ པཋམཔཀྑེ ཨསཾཀིཎྞཏཱཝཝཏྠཱནནྟི ཀཏྭཱ། དུཏིཡཔཀྑེ པན པཙྩཡབྷེདབྷིནྣེན ཀཱརཎཝིསེསེན ཕལཝིསེསོ, ཕལཝིསེསེན ཙ ཀཱརཎཝིསེསོ ནིཙྪཱིཡཏཱིཏི ཨཡམཏྠོ དསྶིཏོ སནྣིཊྛཱནཾ ཝཝཏྠཱནནྟི ཀཏྭཱ། པུརིམསྨིཉྩ པཀྑེ དྷམྨཱནཾ ཨསངྐརཏོ ཝཝཏྠཱནཾ ཝུཏྟཾ, དུཏིཡསྨིཉྩ ཡཐཱཝཝཏྠིཏབྷཱཝཛཱནནནྟི ཨཡམེཏེསཾ ཝིསེསོ། ཨུཏུཨཱདཡོཏི ཨཱདི-སདྡེན ཙིཏྟཝིསམཱཙཱརཱ པིཏྟཝཱཏཱདཡོཔི སངྒཡ྄ཧནྟི། ཨེཀསྨིཾ དོསེ ཀུཔིཏེ ཨིཏརེཔི ཁོབྷཾ གཙྪནྟི། སནྟེསུཔི ཏེསུ སེམྷཔཊིཀཱརེན རོགཝཱུཔསམཏོ སེམྷོ པཱཀཊོཏི ཨཏྠོ།

Yathāphassanti sukhavedanīyādicakkhusamphassāditaṃtaṃphassānurūpanti vuttaṃ hotīti dassento ‘‘sukhavedanīya’’ntiādiṃ vatvā ‘‘vedanāvavatthānato’’ti padassa atthaṃ dassetuṃ ‘‘samānesū’’tiādi vuttaṃ. Tattha samānesūti avisiṭṭhesu. Phassavasenāti sukhavedanīyādiphassavasena. Vipariyāyābhāvatoti byattayābhāvato. Na hi kadāci sukhavedanīyaṃ phassaṃ paṭicca dukkhavedanā, dukkhādivedanīyaṃ vā phassaṃ paṭicca sukhavedanā uppajjati. Sukhādicakkhusamphassajādīnanti sukhādīnaṃ, cakkhusamphassajādīnañca vedanānaṃ. Oḷārikasukhumādīti ādi-saddena hīnapaṇītādisaṅgaho daṭṭhabbo. Tattha yaṃ upādāya yā vedanā ‘‘oḷārikā, hīnā’’ti vā vuccati, na taṃyeva upādāya tassā kadācipi sukhumatā paṇītatā vā atthīti vuttaṃ ‘‘oḷārikasukhumādisaṅkarābhāvato’’ti. Yathāvuttasamphassassāti sukhavedanīyādiphassassa. Sukhavedanīyaphassatoyeva sukhavedanā, na itaraphassato. Sukhavedanīyaphassato sukhavedanāva, na itaravedanā. Tathā sesesupīti ubhayapadaniyamavasena yathāphassaṃ vedanāvavatthānaṃ, yathāvedanaṃ phassavavatthānanti padadvayena kāraṇantarāsammissatā phalassa, phalantarāsammissatā ca kāraṇassa dassitā paṭhamapakkhe asaṃkiṇṇatāvavatthānanti katvā. Dutiyapakkhe pana paccayabhedabhinnena kāraṇavisesena phalaviseso, phalavisesena ca kāraṇaviseso nicchīyatīti ayamattho dassito sanniṭṭhānaṃ vavatthānanti katvā. Purimasmiñca pakkhe dhammānaṃ asaṅkarato vavatthānaṃ vuttaṃ, dutiyasmiñca yathāvavatthitabhāvajānananti ayametesaṃ viseso. Utuādayoti ādi-saddena cittavisamācārā pittavātādayopi saṅgayhanti. Ekasmiṃ dose kupite itarepi khobhaṃ gacchanti. Santesupi tesu semhapaṭikārena rogavūpasamato semho pākaṭoti attho.

‘‘བྷཝོ’’ཏི ཝུཏྟཱནཾ སངྑཱརཱནཾ ཀཱརཎསྶ པཀཱརཎཾ, ཀཱརཎམེཝ ཝཱ ཏཎྷཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཎྷཱཡ སངྑཱརཀཱརཎབྷཱཝསྶ ཝུཏྟཏྟཱ’’ཏི། ཏསྶཱཔཱིཏི ཏཎྷཱཡཔི། ཏཎྷཱ ཧི ཀཱམཱསཝོ བྷཝཱསཝོ ཙ། ཀཱམཱསཝབྷཝཱསཝཱ ཀཱམུཔཱདཱནཾ, དིཊྛཱསཝོ ཨིཏརུཔཱདཱནནྟི ཨཱཧ ‘‘ཙཏུརུཔཱདཱནབྷཱུཏཱ ཀཱམབྷཝདིཊྛཱསཝཱ’’ཏི། ཏེ ཙ ‘‘ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝོ’’ཏི ཝཙནཏོ ཨུཔཱདཱནཉྩ, ‘‘ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ ཨུཔཱདཱན’’ནྟི ཝཙནཏོ ཏཎྷཱ ཙ སངྑཱརསྶ ཀཱརཎནྟི པཱཀཊཱ། ཨནསྶཱདནཱིཡེསུ ཨནེཀཱདཱིནཝཝོཀིཎྞེསུ སངྑཱརེསུ ཨསྶཱདཱནུཔསྶནཱ ཨཝིཛྫཱཡ ཝིནཱ ན ཧོཏཱིཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཨསྶཱདཱནུཔསྶིནོ…པེ॰… དསྶིཏཱ ཧོཏཱི’’ཏི། ཁཱིཎཱསཝསྶ སངྑཱརཱབྷཱཝཏོཏི བྱཏིརེཀེནཔི ཨཝིཛྫཱཡ སངྑཱརཀཱརཎབྷཱཝཾ ཝིབྷཱཝེཏི། ཨེཀནྟེན ཧི ཁཱིཎཱསཝོཝ ཝིདྡསུ། ཨེཏེན བཱལཱནཾ ཨེཝ སམྦྷཝཏོ ཨཝིཛྫཱཡ ཨསཱདྷཱརཎཏཱ ཝུཏྟཱཏི དསྶེཏི། ཝཏྠཱརམྨཎཱདཱིནི ཧི ཨིཏརེསམྤི སཱདྷཱརཎཱནི། ཝཏྠཱརམྨཎཏཎྷུཔཱདཱནཱདཱིནི ཝིཡ ཨཝིཛྫཱཔི པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱདཱིནཾ སཱདྷཱརཎཀཱརཎནྟི ཙོདནཾ མནསི ཀཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘པུཉྙབྷཝཱདཱི’’ཏིཨཱདི། ཏཏྠ ཨཱདི-སདྡེན ཨཔུཉྙཱནེཉྫབྷཝཱ གཧེཏབྦཱ། པུཉྙབྷཝོཏི པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཧེཏུཀོ ཨུཔཔཏྟིབྷཝོ། ཨེས ནཡོ སེསེསུ། ཨེཏྠ ཙ ཀིཙྩཀརཎཊྛཱནབྷེདེན ཀིཙྩཝཏཱི ཨཝིཛྫཱ བྷིནྡིཏྭཱ དསྶིཏཱ། ན ཧི ཡདཝཏྠཱ ཨཝིཛྫཱ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱནཾ ཨུཔནིསྶཡོ, ཏདཝཏྠཱ ཨེཝ ཨིཏརེསཾ ཨུཔནིསྶཡོཏི སཀྐཱ ཝིཉྙཱཏུཾ། ཨེཏྠ ཙ བྷཝཱདཱིནཝཔྤཊིཙྪཱདནནྟི ཨཏྠཏོ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱདཱིནཾ ཏཾཏཾབྷཝསངྑཱཏདུཀྑཧེཏུསབྷཱཝཱནབྷིསམཡནིམིཏྟཏཱ།

‘‘Bhavo’’ti vuttānaṃ saṅkhārānaṃ kāraṇassa pakāraṇaṃ, kāraṇameva vā taṇhāti āha ‘‘taṇhāya saṅkhārakāraṇabhāvassa vuttattā’’ti. Tassāpīti taṇhāyapi. Taṇhā hi kāmāsavo bhavāsavo ca. Kāmāsavabhavāsavā kāmupādānaṃ, diṭṭhāsavo itarupādānanti āha ‘‘caturupādānabhūtākāmabhavadiṭṭhāsavā’’ti. Te ca ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti vacanato upādānañca, ‘‘taṇhāpaccayā upādāna’’nti vacanato taṇhā ca saṅkhārassa kāraṇanti pākaṭā. Anassādanīyesu anekādīnavavokiṇṇesu saṅkhāresu assādānupassanā avijjāya vinā na hotīti dassento āha ‘‘assādānupassino…pe… dassitā hotī’’ti. Khīṇāsavassa saṅkhārābhāvatoti byatirekenapi avijjāya saṅkhārakāraṇabhāvaṃ vibhāveti. Ekantena hi khīṇāsavova viddasu. Etena bālānaṃ eva sambhavato avijjāya asādhāraṇatā vuttāti dasseti. Vatthārammaṇādīni hi itaresampi sādhāraṇāni. Vatthārammaṇataṇhupādānādīni viya avijjāpi puññābhisaṅkhārādīnaṃ sādhāraṇakāraṇanti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘puññabhavādī’’tiādi. Tattha ādi-saddena apuññāneñjabhavā gahetabbā. Puññabhavoti puññābhisaṅkhārahetuko upapattibhavo. Esa nayo sesesu. Ettha ca kiccakaraṇaṭṭhānabhedena kiccavatī avijjā bhinditvā dassitā. Na hi yadavatthā avijjā puññābhisaṅkhārānaṃ upanissayo, tadavatthā eva itaresaṃ upanissayoti sakkā viññātuṃ. Ettha ca bhavādīnavappaṭicchādananti atthato puññābhisaṅkhārādīnaṃ taṃtaṃbhavasaṅkhātadukkhahetusabhāvānabhisamayanimittatā.

ཋཱནནྟི དྷརམཱནཏཱ ཨདྷིཔྤེཏཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཋཱནཝིརུདྡྷོཏི ཨཏྠིཏཱཝིརུདྡྷོ’’ཏི། ཋཱནཱཝིརུདྡྷཱ ཙཀྑུརཱུཔཱདཡོ། ‘‘པུརིམཙིཏྟཉྷཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཋཱནཝིརུདྡྷོ ཙ ཨུདཱཧཊོཏི ཨཱཧ ‘‘ན ཨིདཾ ཨེཀནྟིཀཾ སིཡཱ’’ཏི། ‘‘ཙཀྑུརཱུཔཱདཡོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཧི པརཏོ ཋཱནཱཝིརུདྡྷཱ ཨུདཱཧརཱིཡནྟཱིཏི། པུརིམསིཔྤཱདིསིཀྑཱ ཧི པཙྪཱ པཝཏྟམཱནསིཔྤཱདིཀིརིཡཱནཾ སམོདྷཱནཱསམྦྷཝཱ ཋཱནཝིརོདྷོཏི ཡཐཱཝུཏྟམཏྠཾ སམཏྠེཏུཾ ‘‘ན ཙ སིཔྤཱདཱིན’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཏནྟི པཊིསནྡྷིཨཱདིཋཱནཾ། ཨིདྷཱཏི ཋཱནསབྷཱཝཀིཙྩཱདིགྒཧཎེ། ཨཱདི-སདྡེན ཨཱརམྨཎབྷཱུམིསནྟཱནཱདིཝིརུདྡྷཱ གཧེཏབྦཱ, ཏེ ཙ ཨནུལོམཏོ གོཏྲབྷུསྶ, གོཏྲབྷུཏོ མགྒསྶ ལིངྒཔརིཝཏྟནཱདིཝསེན ཙ པཝཏྟིཡཾ ཝེདིཏབྦཱ། ནམནརུཔྤནཝིརོདྷཱ སབྷཱཝཝིརུདྡྷོ པཙྩཡོཏི ཡོཛནཱ། ཏཏྠ ནམནརུཔྤནནྟི ཨརཱུཔརཱུཔབྷཱཝམེཝ དསྶེཏི། ཀམྨཾ ཙེཏནཱསབྷཱཝཾ, རཱུཔཾ རུཔྤནསབྷཱཝནྟི སབྷཱཝཝིརུདྡྷཾ། མདྷུརམྦིལརསཱདཱིཏི ཁཱིརཾ མདྷུརརསཾ པིཏྟུཔསམནཾ མདྷུརཝིཔཱཀསབྷཱཝཾ, དདྷི ཨམྦིལརསཾ པིཏྟབྲཱུཧནཾ ཀཊུཀཝིཔཱཀསབྷཱཝནྟི ཨཏོ སབྷཱཝཝིརོདྷཱ།

Ṭhānanti dharamānatā adhippetāti vuttaṃ ‘‘ṭhānaviruddhoti atthitāviruddho’’ti. Ṭhānāviruddhā cakkhurūpādayo. ‘‘Purimacittañhī’’tiādinā ṭhānaviruddho ca udāhaṭoti āha ‘‘na idaṃ ekantikaṃ siyā’’ti. ‘‘Cakkhurūpādayo’’tiādinā hi parato ṭhānāviruddhā udāharīyantīti. Purimasippādisikkhā hi pacchā pavattamānasippādikiriyānaṃ samodhānāsambhavā ṭhānavirodhoti yathāvuttamatthaṃ samatthetuṃ ‘‘na ca sippādīna’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tanti paṭisandhiādiṭhānaṃ. Idhāti ṭhānasabhāvakiccādiggahaṇe. Ādi-saddena ārammaṇabhūmisantānādiviruddhā gahetabbā, te ca anulomato gotrabhussa, gotrabhuto maggassa liṅgaparivattanādivasena ca pavattiyaṃ veditabbā. Namanaruppanavirodhā sabhāvaviruddho paccayoti yojanā. Tattha namanaruppananti arūparūpabhāvameva dasseti. Kammaṃ cetanāsabhāvaṃ, rūpaṃ ruppanasabhāvanti sabhāvaviruddhaṃ. Madhurambilarasādīti khīraṃ madhurarasaṃ pittupasamanaṃ madhuravipākasabhāvaṃ, dadhi ambilarasaṃ pittabrūhanaṃ kaṭukavipākasabhāvanti ato sabhāvavirodhā.

དདྷིཨཱདཱིནཱིཏི དདྷིཔལཱལཱནི། བྷཱུཏིཎཀསྶཱཏི བྷཱུཏིཎཀནཱམཀསྶ ཨོསདྷིཝིསེསསྶ། ཨཝཱི ནཱམ ཨེལ༹ཀཱ, ཏཱ པན ཡེབྷུཡྻེན རཏྟལོམཀཱ ཧོནྟཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘རཏྟཱ ཨེལ༹ཀཱ’’ཏི། ཝིཔཱཀཱནམྤི པཙྩཡབྷཱཝཏོ, ཨཝིཔཱཀཱནམྤི པཙྩཡུཔྤནྣབྷཱཝཏོ ན ཝིཔཱཀདྷམྨཝིཔཱཀཱཔེཀྑཱ པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣཏཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཝིཔཱཀཱཡེཝ ཏེ ཙ ནཱ’’ཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཏསྨཱ’’ཏིཨཱདི། ཏདཝིཔཱཀཱནནྟི ཏསྶཱ ཨཝིཛྫཱཡ ཨཝིཔཱཀབྷཱུཏཱནཾ། ན ན ཡུཛྫཏི ཡུཛྫཏི ཨེཝ པཙྩཡུཔྤནྣཏཱམཏྟསྶ ཨདྷིཔྤེཏཏྟཱ། ཏདཝིརུདྡྷཱནནྟི ཏཱཡ ཨཝིཛྫཱཡ ཨཝིརུདྡྷཱནཾ།

Dadhiādīnīti dadhipalālāni. Bhūtiṇakassāti bhūtiṇakanāmakassa osadhivisesassa. Avī nāma eḷakā, tā pana yebhuyyena rattalomakā hontīti vuttaṃ ‘‘rattā eḷakā’’ti. Vipākānampi paccayabhāvato, avipākānampi paccayuppannabhāvato na vipākadhammavipākāpekkhā paccayapaccayuppannatāti vuttaṃ ‘‘vipākāyeva te ca nā’’ti. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Tadavipākānanti tassā avijjāya avipākabhūtānaṃ. Na na yujjati yujjati eva paccayuppannatāmattassa adhippetattā. Tadaviruddhānanti tāya avijjāya aviruddhānaṃ.

པུབྦཱཔརིཡཝཝཏྠཱནནྟི ཀཱཡཔཝཏྟིགཏིཛཱཏིཨཱདཱིནཾ ཡཐཱརཧཾ པུབྦཱཔརབྷཱཝེན པཝཏྟི, སཱ པན ཀེནཙི ཨཀཊཱ ཨཀཊཝིདྷཱ པཊིནིཡཏསབྷཱཝཱཏི དསྶེཏུཾ ནིཡཏིཝཱདིནཱ ཝུཏྟནིདསྶནཾ ཨཱཧརནྟོ ‘‘ཨཙྪེཛྫསུཏྟཱཝུཏཱབྷེཛྫམཎཱིནཾ ཝིཡཱ’’ཏི ཨཱཧ། དུཏིཡཝིཀཔྤེ སངྒཏཱིཏི ཨདྷིཙྩསམུཔྤཱདོ ཡཱདིཙྪིཀཏཱ, ཡཾ སནྡྷཱཡ ‘‘ཡདིཙྪཱཡ པཝཏྟནཾ ནིཝཏྟནཾ ཡདིཙྪཱཡཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཙྩཏི། བྷཱཝོཏི དྷམྨཱནཾ སབྷཱཝསིདྡྷིཏཱ, ཡཾ སནྡྷཱཡ ཝདནྟི ‘‘ཀཎྚཀསྶ ཀོཊིཏིཁིཎབྷཱཝཾ, ཀཔིཊྛཕལསྶ ཝཊྚབྷཱཝཾ, མིགཔཀྑཱིནཾ ཝཱ ཝིཙིཏྟཝཎྞསཎྛཱནཱདིཏཾ ཀོ ཨབྷིསངྑརོཏི, ཀེཝལཾ སབྷཱཝསིདྡྷོཝཱཡཾ ཝིསེསོ’’ཏི། ཏེནཱཧ ‘‘སབྦེ སཏྟཱ, སབྦེ པཱཎཱ , སབྦེ བྷཱུཏཱ, སབྦེ ཛཱིཝཱ ཨཝསཱ ཨབལཱ ཨཝཱིརིཡཱ ནིཡཏིསངྒཏིབྷཱཝཔརིཎཏཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༡.༡༦༨)། ཨེཏེཧི ཝིཀཔྤནེཧཱིཏི ཙུཏིཨཱདཱིསུ སམྨཱུལ༹ྷཏཱཡ ‘‘སཏྟོ མརཏཱི’’ཏིཨཱདིཝིཀཔྤནེཧི ཀཱརཎབྷཱུཏེཧི། ཨཀུསལཾ ཙིཏྟཾ ཀཏྭཱཏི ཨཡོནིསོམནསིཀཱརཔརིབྲཱུཧནེན ཙིཏྟཾ ཨཀུསལཾ ཀཏྭཱ།

Pubbāpariyavavatthānanti kāyapavattigatijātiādīnaṃ yathārahaṃ pubbāparabhāvena pavatti, sā pana kenaci akaṭā akaṭavidhā paṭiniyatasabhāvāti dassetuṃ niyativādinā vuttanidassanaṃ āharanto ‘‘acchejjasuttāvutābhejjamaṇīnaṃ viyā’’ti āha. Dutiyavikappe saṅgatīti adhiccasamuppādo yādicchikatā, yaṃ sandhāya ‘‘yadicchāya pavattanaṃ nivattanaṃ yadicchāyā’’tiādi vuccati. Bhāvoti dhammānaṃ sabhāvasiddhitā, yaṃ sandhāya vadanti ‘‘kaṇṭakassa koṭitikhiṇabhāvaṃ, kapiṭṭhaphalassa vaṭṭabhāvaṃ, migapakkhīnaṃ vā vicittavaṇṇasaṇṭhānāditaṃ ko abhisaṅkharoti, kevalaṃ sabhāvasiddhovāyaṃ viseso’’ti. Tenāha ‘‘sabbe sattā, sabbe pāṇā , sabbe bhūtā, sabbe jīvā avasā abalā avīriyā niyatisaṅgatibhāvapariṇatā’’ti (dī. ni. 1.168). Etehi vikappanehīti cutiādīsu sammūḷhatāya ‘‘satto maratī’’tiādivikappanehi kāraṇabhūtehi. Akusalaṃ cittaṃ katvāti ayonisomanasikāraparibrūhanena cittaṃ akusalaṃ katvā.

སུཏྟཱདིདྷམྨནྟི སུཏྟགེཡྻཱདིཔརིཡཏྟིདྷམྨཾ། པརིཡཏྟིདྷམྨཉྷི སམྨདེཝ ཛཱནནྟོ པཊིཔཏྟིདྷམྨཾ པརིཔཱུརེཏྭཱ པཊིཝེདྷདྷམྨེ པཏིཊྛཧཏི། ཏནྟི ཏཾ ཛཱནནཾ, ནིབྦཱནཱབྷིསམཡོཏི ཨཏྠོ།

Suttādidhammanti suttageyyādipariyattidhammaṃ. Pariyattidhammañhi sammadeva jānanto paṭipattidhammaṃ paripūretvā paṭivedhadhamme patiṭṭhahati. Tanti taṃ jānanaṃ, nibbānābhisamayoti attho.

སངྑཱརཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Saṅkhārapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ཝིཉྙཱཎཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Viññāṇapadaniddesavaṇṇanā

༢༢༧. ཡཐཱཝུཏྟསངྑཱརཔཙྩཡཱཏི པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱདིཝུཏྟཔྤཀཱརསངྑཱརཔཙྩཡཱ། ཝིཉྙཱཎཱདཡོ ཝེདནཱཔརིཡོསཱནཱ ཨེཏརཧི ཝིཔཱཀཝཊྚབྷཱུཏཱ ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཾཀམྨནིབྦཏྟམེཝ ཝིཉྙཱཎཾ བྷཝིཏུཾ ཨརཧཏཱི’’ཏི། ཨཡཉྩ ཨཏྠཝཎྞནཱ དྷཱཏུཀཐཱཔཱལི༹ཡཱ ན སམེཏཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘དྷཱཏུཀཐཱཡཾ པནཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ དྷཱཏུཀཐཱཡཾ ཝཙནཏོ སབྦཝིཉྙཱཎཕསྶཝེདནཱཔརིགྒཧོ ཀཏོ དྷཱཏུཀཐཱཡནྟི ཡོཛནཱ། སཔྤདེསཱཏི སཱཝསེསཱ, ཝིཔཱཀཱ ཨེཝཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཝིཉྙཱཎཱདཱིསུ ཧི ཝིཔཱཀེསུཡེཝ ཨདྷིཔྤེཏེསུ ཡཐཱ –

227. Yathāvuttasaṅkhārapaccayāti puññābhisaṅkhārādivuttappakārasaṅkhārapaccayā. Viññāṇādayo vedanāpariyosānā etarahi vipākavaṭṭabhūtā idhādhippetāti āha ‘‘taṃkammanibbattameva viññāṇaṃ bhavituṃ arahatī’’ti. Ayañca atthavaṇṇanā dhātukathāpāḷiyā na sametīti dassento ‘‘dhātukathāyaṃ panā’’tiādimāha. Tattha dhātukathāyaṃ vacanato sabbaviññāṇaphassavedanāpariggaho kato dhātukathāyanti yojanā. Sappadesāti sāvasesā, vipākā evāti adhippāyo. Viññāṇādīsu hi vipākesuyeva adhippetesu yathā –

‘‘ཝིཔཱཀེཧི དྷམྨེཧི ཡེ དྷམྨཱ ཝིཔྤཡུཏྟཱ, ཏེ དྷམྨཱ ཨསངྑཏཾ ཁནྡྷཏོ ཋཔེཏྭཱ པཉྩཧི ཁནྡྷེཧི དྭཱདསཧཱཡཏནེཧི ཏེརསཧི དྷཱཏཱུཧི སངྒཧིཏཱ། ཀཏིཧི ཨསངྒཧིཏཱ? ན ཀེཧིཙི ཁནྡྷེཧི ན ཀེཧིཙི ཨཱཡཏནེཧི པཉྩཧི དྷཱཏཱུཧི ཨསངྒཧིཏཱ’’ཏི (དྷཱཏུ॰ ༤༧༧) –

‘‘Vipākehi dhammehi ye dhammā vippayuttā, te dhammā asaṅkhataṃ khandhato ṭhapetvā pañcahi khandhehi dvādasahāyatanehi terasahi dhātūhi saṅgahitā. Katihi asaṅgahitā? Na kehici khandhehi na kehici āyatanehi pañcahi dhātūhi asaṅgahitā’’ti (dhātu. 477) –

ཝིཔཱཀཝིཔྤཡུཏྟཱནཾ སངྒཧཱསངྒཧཱ ཝིསྶཛྫིཏཱ, ཨེཝམིདྷཱཔི ཝིསྶཛྫིཏབྦཾ སིཡཱ། ཏེནཱཧ ‘‘ཝིཔཱཀཱ དྷམྨཱཏི ཨིམསྶ ཝིཡ ཝིསྶཛྫནཾ སིཡཱ’’ཏི། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ ཝིཔྤཡུཏྟེན སངྒཧིཏཱསངྒཧིཏཔདནིདྡེསེ ནིཔྤདེསཱཝ ཝིཉྙཱཎཕསྶཝེདནཱ གཧིཏཱ, ཏསྨཱ། ཏཏྠཱཏི དྷཱཏུཀཐཱཡཾ། ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝསེནཱཏི ཨིམསྨིཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒེ ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝསེན། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ ཙཱ’’ཏིཨཱདི། ཏེན ཡཐཱཝུཏྟཨཏྠཝཎྞནཱ སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡཝསེན ཝུཏྟཱཏི ཡཐཱདསྶིཏཾ ཝིརོདྷཾ པརིཧརཏི། ཡདི ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝསེན དྷཱཏུཀཐཱཔཱལི༹ པཝཏྟཱ, ཨཐ ཀསྨཱ ‘‘ཀཱམབྷཝོ པཉྩཧི ཁནྡྷེཧི ཨེཀཱདསཧཱཡཏནེཧི སཏྟརསཧི དྷཱཏཱུཧི སངྒཧིཏོ། རཱུཔབྷཝོ པཉྩཧི ཁནྡྷེཧི པཉྩཧཱཡཏནེཧི ཨཊྛཧི དྷཱཏཱུཧི སངྒཧིཏོ’’ཏིཨཱདིནཱ (དྷཱཏུ॰ ༦༧-༦༨) ཨུཔཱདིནྣཀྑནྡྷཝསེན བྷཝོ ཝིསྶཛྫིཏོཏི ཙོདནཾ མནསི ཀཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘བྷཝོ པན…པེ॰… ན ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝསེན གཧིཏོ’’ཏི། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱཏི ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝསེན ཨགྒཧིཏཏྟཱ ཨེཝ། ཏཏྠཱཏི དྷཱཏུཀཐཱཡཾ། ཝིཔཱཀཉྷེཏནྟི ཧི-སདྡོ ཧེཏུཨཏྠོ། ཡསྨཱ ཡཐཱཝུཏྟབཱཏྟིཾསཝིདྷཝིཉྙཱཎཾ ཝིཔཱཀཾ, ཏསྨཱ ཏཾ སངྑཱརཔཙྩཡནྟི ཨིམམཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཝིཉྙཱཎསྶ ཝིཔཱཀཏྟཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།

Vipākavippayuttānaṃ saṅgahāsaṅgahā vissajjitā, evamidhāpi vissajjitabbaṃ siyā. Tenāha ‘‘vipākā dhammāti imassa viya vissajjanaṃ siyā’’ti. Tasmāti yasmā vippayuttena saṅgahitāsaṅgahitapadaniddese nippadesāva viññāṇaphassavedanā gahitā, tasmā. Tatthāti dhātukathāyaṃ. Abhidhammabhājanīyavasenāti imasmiṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge abhidhammabhājanīyavasena. Tenāha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā cā’’tiādi. Tena yathāvuttaatthavaṇṇanā suttantabhājanīyavasena vuttāti yathādassitaṃ virodhaṃ pariharati. Yadi abhidhammabhājanīyavasena dhātukathāpāḷi pavattā, atha kasmā ‘‘kāmabhavo pañcahi khandhehi ekādasahāyatanehi sattarasahi dhātūhi saṅgahito. Rūpabhavo pañcahi khandhehi pañcahāyatanehi aṭṭhahi dhātūhi saṅgahito’’tiādinā (dhātu. 67-68) upādinnakkhandhavasena bhavo vissajjitoti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘bhavo pana…pe… na abhidhammabhājanīyavasena gahito’’ti. Evañca katvāti abhidhammabhājanīyavasena aggahitattā eva. Tatthāti dhātukathāyaṃ. Vipākañhetanti hi-saddo hetuattho. Yasmā yathāvuttabāttiṃsavidhaviññāṇaṃ vipākaṃ, tasmā taṃ saṅkhārapaccayanti imamatthaṃ dassento ‘‘viññāṇassa vipākattā’’tiādimāha.

‘‘སོམནསྶསཧགཏཱནེཝ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟ’’ནྟི ཨིདཾ ཝིཙཱརེཏབྦཾ ཨུཔེཀྑཱསཧགཏཀུསལཱཀུསལཛཝནཱནནྟརམྤི སོམནསྶསཧགཏཏདཱརམྨཎསྶ ཨིཙྪིཏཏྟཱ། ཏཐཱ ཧི ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཙཏུནྣཾ པན དུཧེཏུཀཀུསལཙིཏྟཱནཾ ཨཉྙཏརཛཝནསྶ པརིཡོསཱནེ ཨཧེཏུཀཙིཏྟཾ ཏདཱརམྨཎབྷཱཝེན པཏིཊྛཱཏཱི’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ཨཊྛ॰ ༤༩༨ ཝིཔཱཀུདྡྷཱརཀཐཱ) ཝཏྭཱ ‘‘ཨིཊྛཱརམྨཎེ པན སནྟཱིརཎམྤི ཏདཱརམྨཎམྤི སོམནསྶསཧགཏམེཝཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཀུསལཱཀུསལཉྷི ཨབྷིཨིཊྛམྤི ཨཱརམྨཎཾ ཏཐཱབྷིསངྑརཎེན ཀདཱཙི ན མཛ྄ཛྷཏྟཾ ཀཏྭཱ ན པཝཏྟཏི, ཝིཔཱཀཾ པན ཡཐཱསབྷཱཝཏོཝ ཨཱརམྨཎརསཾ ཨནུབྷཝཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ན སཀྐཱ ཝིཔཱཀཾ ཝཉྩེཏུ’’ནྟི། ཀིརིཡཛཝནཱནཾ པན ཝིསཡཱབྷིསངྑརཎསྶ བལཝབྷཱཝཏོ ཏདནནྟརཱནཾ ཏདཱརམྨཎཱནཾ ཡཐཱཝིསཡཾ ཝེདནཱཝསེན ཏདནུགུཎཏཱ ཨིཙྪིཏཱ། ཡེ པན ཀིརིཡཛཝནཱནནྟརཾ ཏདཱརམྨཎཾ ན ཨིཙྪནྟི, ཏེསཾ ཝཏྟབྦམེཝ ནཏྠི། ཡཾ པན ‘‘ཛཝནེན ཏདཱརམྨཎཾ ནིཡམེཏབྦ’’ནྟི ཝུཏྟཾ, ཏཾ ཀུསལཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟནྟི ཙ ཝུཏྟཾ། ཏསྨཱ ཡཐཱཝུཏྟོ ཝིཙཱརེཏབྦོ། ཏིཧེཏུཀཛཝནཱཝསཱནེ ཙ དུཧེཏུཀཛཝནཱཝསཱནེ ཙཱཏི སམུཙྩཡཏྠོ ཙ-སདྡོ། ཀེཙི པན ཝིབྷཱགཾ ཨཀཏྭཱ ‘‘ཀུསལཛཝནཱཝསཱནེཔི ཨཧེཏུཀཏདཱརམྨཎཾ ཧོཏཱིཏི ‘ཡེབྷུཡྻེནཱ’ཏི ཝུཏྟ’’ནྟི ཝདནྟི། ལོབྷཙིཏྟསྶ ཝཱ སཏྟཱནཾ བཧུལཾ ཨུཔྤཛྫནཏོ ‘‘ཡེབྷུཡྻེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ‘‘སཀིཾ ཝཱ’’ཏི ཝཙནསིལིཊྛཏཱཝསེན ཝུཏྟཾ ཡཐཱ ‘‘ཨཊྛ ཝཱ དས ཝཱ’’ཏི དསྶེཏུཾ ‘‘དིརཏྟཏིརཏྟཱདཱིསུ ཝིཡ ཝེདིཏབྦ’’ནྟི ཨཱཧ། ཝཱ-སདྡསྶ ཨབྷཱཝཱཏི སུཡྻམཱནསྶ ཝཱ-སདྡསྶ ཨབྷཱཝེན ཝུཏྟཾ། ཨཏྠཏོ པན ཏཏྠཱཔི ཝཱ-སདྡོ ལབྦྷཏེཝ། ཏིརཏྟཾ པན ཝཱསཱདིཀེ ལབྦྷམཱནེ དིརཏྟེ ཝཏྟབྦམེཝ ནཏྠཱིཏི དིརཏྟགྒཧཎཾ ཝིསུཾ ན ཡོཛེཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན ‘‘ཝཙནསིལིཊྛཏཱམཏྟེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཀེཝལཾ ‘‘ཏིརཏྟ’’ནྟི ཝུཏྟེ ཨཉྙཏྠ ཝཱསཱདིནཱ ཨནྟརིཏམྤི ཏིརཏྟཾ གཎྷེཡྻ, དིརཏྟཝིསིཊྛཾ པན ཏིརཏྟཾ ཝུཙྩམཱནཾ ཏེན ཨནནྟརིཏམེཝ ཏིརཏྟཾ དཱིཔེཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ནིརནྟརཏིརཏྟདསྶནཏྠཾ ཝཱ’’ཏི། བལཝརཱུཔཱདིཀེ ཨཱརམྨཎེཏི ཨཏིམཧཏི རཱུཔཱདིཨཱརམྨཎེ། ‘‘ཨདྷིཔྤཱཡོ’’ཏི ཨེཏེན ཨེཀཙིཏྟཀྑཎཱཡུཀེཔི ཝིསཡེ ཀདཱཙི ཏདཱརམྨཎཾ ཨུཔྤཛྫེཡྻཱཏི ‘‘སཀིཾ ཨེཝཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟམཏྠཾ ཨུལླིངྒེཏི། ‘‘སབྦདྭཱརེསུ ཏདཱརམྨཎེ དྭེ ཨེཝ ཙིཏྟཝཱརཱ ཨཱགཏཱ’’ཏི ཝུཏྟཏྟཱ ཨཡམྤི ཨཏྠོ ཝིཙཱརེཏྭཱ གཧེཏབྦོ། ཨནུརཱུཔཱཡ པཊིསནྡྷིཡཱཏི ཨཏྟནོ ཨཏྟནོ ཨནུཙྪཝིཀེན པཊིསནྡྷཱནཀིཙྩེན།

‘‘Somanassasahagatāneva sandhāya vutta’’nti idaṃ vicāretabbaṃ upekkhāsahagatakusalākusalajavanānantarampi somanassasahagatatadārammaṇassa icchitattā. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ ‘‘catunnaṃ pana duhetukakusalacittānaṃ aññatarajavanassa pariyosāne ahetukacittaṃ tadārammaṇabhāvena patiṭṭhātī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 498 vipākuddhārakathā) vatvā ‘‘iṭṭhārammaṇe pana santīraṇampi tadārammaṇampi somanassasahagatamevā’’ti vuttaṃ. Kusalākusalañhi abhiiṭṭhampi ārammaṇaṃ tathābhisaṅkharaṇena kadāci na majjhattaṃ katvā na pavattati, vipākaṃ pana yathāsabhāvatova ārammaṇarasaṃ anubhavati. Tenāha ‘‘na sakkā vipākaṃ vañcetu’’nti. Kiriyajavanānaṃ pana visayābhisaṅkharaṇassa balavabhāvato tadanantarānaṃ tadārammaṇānaṃ yathāvisayaṃ vedanāvasena tadanuguṇatā icchitā. Ye pana kiriyajavanānantaraṃ tadārammaṇaṃ na icchanti, tesaṃ vattabbameva natthi. Yaṃ pana ‘‘javanena tadārammaṇaṃ niyametabba’’nti vuttaṃ, taṃ kusalaṃ sandhāya vuttanti ca vuttaṃ. Tasmā yathāvutto vicāretabbo. Tihetukajavanāvasāne ca duhetukajavanāvasāne cāti samuccayattho ca-saddo. Keci pana vibhāgaṃ akatvā ‘‘kusalajavanāvasānepi ahetukatadārammaṇaṃ hotīti ‘yebhuyyenā’ti vutta’’nti vadanti. Lobhacittassa vā sattānaṃ bahulaṃ uppajjanato ‘‘yebhuyyenā’’ti vuttaṃ. ‘‘Sakiṃ vā’’ti vacanasiliṭṭhatāvasena vuttaṃ yathā ‘‘aṭṭha vā dasa vā’’ti dassetuṃ ‘‘dirattatirattādīsu viya veditabba’’nti āha. Vā-saddassa abhāvāti suyyamānassa vā-saddassa abhāvena vuttaṃ. Atthato pana tatthāpi vā-saddo labbhateva. Tirattaṃ pana vāsādike labbhamāne diratte vattabbameva natthīti dirattaggahaṇaṃ visuṃ na yojetīti adhippāyena ‘‘vacanasiliṭṭhatāmattenā’’ti vuttaṃ. Kevalaṃ ‘‘tiratta’’nti vutte aññattha vāsādinā antaritampi tirattaṃ gaṇheyya, dirattavisiṭṭhaṃ pana tirattaṃ vuccamānaṃ tena anantaritameva tirattaṃ dīpetīti āha ‘‘nirantaratirattadassanatthaṃ vā’’ti. Balavarūpādike ārammaṇeti atimahati rūpādiārammaṇe. ‘‘Adhippāyo’’ti etena ekacittakkhaṇāyukepi visaye kadāci tadārammaṇaṃ uppajjeyyāti ‘‘sakiṃ evā’’tiādinā vuttamatthaṃ ulliṅgeti. ‘‘Sabbadvāresu tadārammaṇe dve eva cittavārā āgatā’’ti vuttattā ayampi attho vicāretvā gahetabbo. Anurūpāya paṭisandhiyāti attano attano anucchavikena paṭisandhānakiccena.

‘‘ཀཏི པཊིསནྡྷིཡོ, ཀཏི པཊིསནྡྷིཙིཏྟཱནཱི’’ཏིཨཱདིནཱ པཊིསནྡྷིཝིཙཱརོ པརཏོ ཝིཏྠཱརཏོ ཀཐཱིཡཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘པཊིསནྡྷིཀཐཱ མཧཱཝིསཡཱཏི ཀཏྭཱ པཝཏྟིམེཝ ཏཱཝ དསྶེནྟོ’’ཏི། ཨཧེཏུཀདྭཡཱདཱིནནྟི ཨཱདི-སདྡེན མཧཱཝིཔཱཀམཧགྒཏཝིཔཱཀེ སངྒཎྷཱཏི། དྭཱརནིཡམཱནིཡམཱཝཙནནྟི དྭཱརསྶ ནིཡཏཱནིཡཏཱཝཙནཾ, ནིཡཏདྭཱརཾ ཨནིཡཏདྭཱརནྟི ཝཱ ཨཝཙནནྟི ཨཏྠོ། ཨནུཔྤཏྟིཏོཏི ན ཨུཔྤཛྫནཏོ། ཡདིཔི ‘‘ཨནུརཱུཔཱཡ པཊིསནྡྷིཡཱ’’ཏི པཊིསནྡྷིཔི ཧེཊྛཱ གཧིཏཱ, ‘‘པཝཏྟིཡཾ པནཱ’’ཏི ཨདྷིཀཏཏྟཱ པན པཝཏྟིཡེཝ པཙྩཱམཊྛཱ། པཙྩཡུཔྤནྣབྷཱཝེན པཋམུདྡིཊྛཱནི སབྦཱནིཔི ལོཀིཡཝིཔཱཀཙིཏྟཱནི ཨནྭཱདེསཾ ཨརཧནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཏྲསྶཱཏི པཝཏྟིཡཾ བཱཏྟིཾསཝིདྷསྶཱ’’ཏི།

‘‘Kati paṭisandhiyo, kati paṭisandhicittānī’’tiādinā paṭisandhivicāro parato vitthārato kathīyatīti āha ‘‘paṭisandhikathā mahāvisayāti katvā pavattimeva tāva dassento’’ti. Ahetukadvayādīnanti ādi-saddena mahāvipākamahaggatavipāke saṅgaṇhāti. Dvāraniyamāniyamāvacananti dvārassa niyatāniyatāvacanaṃ, niyatadvāraṃ aniyatadvāranti vā avacananti attho. Anuppattitoti na uppajjanato. Yadipi ‘‘anurūpāya paṭisandhiyā’’ti paṭisandhipi heṭṭhā gahitā, ‘‘pavattiyaṃ panā’’ti adhikatattā pana pavattiyeva paccāmaṭṭhā. Paccayuppannabhāvena paṭhamuddiṭṭhāni sabbānipi lokiyavipākacittāni anvādesaṃ arahantīti āha ‘‘tatrassāti pavattiyaṃ bāttiṃsavidhassā’’ti.

ཡཐཱ ཀཱམཱཝཙརཔཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎསངྑཱཏསྶ བཱིཛསྶ ཨབྷཱཝེཔི རཱུཔབྷཝེ ཙཀྑུསོཏིནྡྲིཡཔཝཏྟིཨཱནུབྷཱཝཏོ ཙཀྑུསོཏཝིཉྙཱཎཱནཾ སམྦྷཝོ, ཨེཝཾ ཏེནེཝ ཀཱརཎེན སམྤཊིཙྪནཱདཱིནམྤི ཏཏྠ སམྦྷཝོཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཨིནྡྲིཡཔཝཏྟིཨཱནུབྷཱཝཏོ ཨེཝཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏཏྠ ཙཀྑུསོཏདྭཱརབྷེདེནཱཏི ཙཀྑུསོཏདྭཱརཝིསེསེན བྷཝིཏབྦནྟི སམྦནྡྷོ། ཏསྶཱཏི ཙཀྑུསོཏདྭཱརསྶ། དྭཱརཝནྟཱཔེཀྑོ དྭཱརབྷཱཝོཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིཉྙཱཎཝཱིཐིབྷེདཱཡཏྟཏྟཱ’’ཏི། ཏསྨིཉྩ སཏཱིཏི ཏསྨིཾ དྭཱརབྷེདེ ཝཱིཐིབྷེདེ ཙ སཏི། བྷཱཝོཏི ཨུཔྤཏྟི། ཛནཀཾ ཨནུབནྡྷཏི ནཱམཱཏི ཏཾསདིསེ ཏབྦོཧཱརཾ ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ།

Yathā kāmāvacarapaṭisandhiviññāṇasaṅkhātassa bījassa abhāvepi rūpabhave cakkhusotindriyapavattiānubhāvato cakkhusotaviññāṇānaṃ sambhavo, evaṃ teneva kāraṇena sampaṭicchanādīnampi tattha sambhavoti dassento ‘‘indriyapavattiānubhāvato evā’’tiādimāha. Tattha cakkhusotadvārabhedenāti cakkhusotadvāravisesena bhavitabbanti sambandho. Tassāti cakkhusotadvārassa. Dvāravantāpekkho dvārabhāvoti āha ‘‘viññāṇavīthibhedāyattattā’’ti. Tasmiñca satīti tasmiṃ dvārabhede vīthibhede ca sati. Bhāvoti uppatti. Janakaṃ anubandhati nāmāti taṃsadise tabbohāraṃ katvā vuttaṃ.

ཨིདཾ པན ཝཏྭཱཏི རཱུཔཱརཱུཔཱཝཙརདྷམྨེ ཨཱརབྦྷ ཏདཱརམྨཎཱནུཔྤཏྟིཾ ཝཏྭཱ། བྷཱཝནཱཡཱཏི ཨཀུསལབྷཱཝནཱཡ སཾཀིལེསཝཌྜྷནེན, སཾཀིལིཊྛསམཱདྷཱནེནཱཏི ཨཏྠོ། ཏཐཱ ཧི ལོབྷདོསསཧགཏཙིཏྟུཔྤཱདེཔི སམཱདྷི ‘‘ཨཝཊྛིཏི ཨཝིསཱཧཱརོ ཨཝིཀྑེཔོ ཨཝིསཱཧཊམཱནསཏཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (དྷ॰ ས॰ ༡༡) ནིདྡིཊྛོ། ཨཝཏྠུབྷཱཝདསྶནཏྠནྟི ཨཊྛཱནབྷཱཝདསྶནཏྠཾ, ཨནཱརམྨཎབྷཱཝདསྶནཏྠནྟི ཨཏྠོ།

Idaṃ pana vatvāti rūpārūpāvacaradhamme ārabbha tadārammaṇānuppattiṃ vatvā. Bhāvanāyāti akusalabhāvanāya saṃkilesavaḍḍhanena, saṃkiliṭṭhasamādhānenāti attho. Tathā hi lobhadosasahagatacittuppādepi samādhi ‘‘avaṭṭhiti avisāhāro avikkhepo avisāhaṭamānasatā’’tiādinā (dha. sa. 11) niddiṭṭho. Avatthubhāvadassanatthanti aṭṭhānabhāvadassanatthaṃ, anārammaṇabhāvadassanatthanti attho.

‘‘ཀེན ཀཏྠཱ’’ཏི པདསྶ ‘‘ཀེན ཙིཏྟེན ཀསྨིཾ བྷཝེ’’ཏི སངྑེཔེན ཝུཏྟམཏྠཾ ཝིཏྠཱརཏོ དསྶེཏུཾ ‘‘ཨེཀཱུནཝཱིསཏཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ ཏེན ཏེན ཙིཏྟེནཱཏི ཏེན ཏེན ཨཧེཏུཀདྭཡཱདིཙིཏྟེན སདྡྷིཾ པཝཏྟམཱནཱ པཊིསནྡྷིཀྑཎེ རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨཱ ཨེཀཱུནཝཱིསཏི པཊིསནྡྷིཡོཏི ཡོཛནཱ། ཏེན ཏེན ཙིཏྟེན སཧཛཱཏཱདིཔཙྩཡཏཱཡ ཧེཏུབྷཱུཏེན, ཀརཎབྷཱུཏེན ཝཱ། ཏཏྠ ཏཏྠ བྷཝེ།

‘‘Kena katthā’’ti padassa ‘‘kena cittena kasmiṃ bhave’’ti saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘ekūnavīsatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha tena tena cittenāti tena tena ahetukadvayādicittena saddhiṃ pavattamānā paṭisandhikkhaṇe rūpārūpadhammā ekūnavīsati paṭisandhiyoti yojanā. Tena tena cittena sahajātādipaccayatāya hetubhūtena, karaṇabhūtena vā. Tattha tattha bhave.

ཨནུསྶརཎཏྠོ བྱཱཔཱརོ ཨནུསྶརཎབྱཱཔཱརོ། ཀེཙཱིཏི དྷམྨསིརིཏྠེརཾ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། ཏཱིསུ ཛཝནཝཱརེསུ…པེ॰… བྷཝིཏབྦནྟི ཀམྨཱདིཨུཔཊྛཱནསྶ པརཏོ ཏཱིཧི ཛཝནཝཱརེཧི པཝཏྟིཏབྦནྟི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨནེཀ…པེ॰… ཨབྷིཔྤལམྦནཉྩ ཧོཏཱི’’ཏི། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ ཨེཀཛཝནཝཱརསྶེཝ ཀམྨཱདིཨུཔཊྛཱནེན མརཎཾ ན སམྦྷཝཏི, ཏསྨཱ། ཕོཊྛབྦསྶཱཏི པཧཱརཕོཊྛབྦསྶ ། བྷཝངྒཙིཏྟེ ཝཏྟམཱནེ, ཨནྟརནྟརཱ པཉྩདྭཱརཝཱིཐིཡཱ ཝཱ ཝཏྟམཱནཱཡ ཕོཊྛབྦསམཱཡོགེ པཋམཾ ཀཱཡདྭཱརཱཝཛྫནུཔྤཏྟི ཡུཏྟཱ, ཏཐཱཔི ཀིསྨིཉྩི ཙིནྟིཡམཱནེ ཏམེཝཱརབྦྷ ཨེཀསྨིཾ ཛཝནཝཱརེ པཝཏྟེ པཙྪཱ ཀཱཡདྭཱརཱཝཛྫནུཔྤཏྟི སིཡཱ ཙིཏྟསྶ ལཧུཔརིཝཏྟིབྷཱཝཏོཏི ཀེཙིཝཱདསྶ ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཡཐཱ ནིདྡཱཡནྟསྶ ཕོཊྛབྦསམཱཡོགེན པབུཛ྄ཛྷནཀཱལེ མནོདྭཱརཱཝཛྫནམེཝ ཨཱཝཊྚེཏི, ན ཀཱཡདྭཱརཱཝཛྫནཾ། ‘‘པཉྩཧི ཝིཉྙཱཎེཧི ན པཊིབུཛ྄ཛྷཏཱི’’ཏི (ཝིབྷ॰ ༧༥༡) ཧི ཝུཏྟཾ། ཨེཝཾསམྤདཾ ཝཱ ཨེཏཾ དཊྛབྦཾ། ལཧུཀཔཙྩུཔཊྛཱནནྟི ལཧུཨུཔཊྛཱནཾ། མནོདྭཱརསྶ ཝིསཡོ ཀམྨཱདིཀོ། ལཧུཀཏཱཏི ལཧུཔཊྛཱནཏཱ། རཱུཔཱནནྟི ཙཀྑཱདིརཱུཔདྷམྨཱནཾ། ཝིསཡབྷཱཝེཔཱིཏི རཱུཔཱཡཏནཱདིཝིསཡསབྦྷཱཝེཔི། ཡེསཾ ཝིསཡོ ཨཏྠཱིཏི ཡེསཾ ནིཔྤརིཡཱཡེན ཝིསཡོ ཨཏྠི། ཏཾདསྶནཏྠམེཝཱཏི ཏེསཾ སཱརམྨཎཱནཾཡེཝ དསྶནཏྠཾ། ཏེནཱཏི ཏསྨཱ།

Anussaraṇattho byāpāro anussaraṇabyāpāro. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāya vadati. Tīsu javanavāresu…pe… bhavitabbanti kammādiupaṭṭhānassa parato tīhi javanavārehi pavattitabbanti attho. Tenāha ‘‘aneka…pe… abhippalambanañca hotī’’ti. Tasmāti yasmā ekajavanavārasseva kammādiupaṭṭhānena maraṇaṃ na sambhavati, tasmā. Phoṭṭhabbassāti pahāraphoṭṭhabbassa . Bhavaṅgacitte vattamāne, antarantarā pañcadvāravīthiyā vā vattamānāya phoṭṭhabbasamāyoge paṭhamaṃ kāyadvārāvajjanuppatti yuttā, tathāpi kismiñci cintiyamāne tamevārabbha ekasmiṃ javanavāre pavatte pacchā kāyadvārāvajjanuppatti siyā cittassa lahuparivattibhāvatoti kecivādassa adhippāyo. Yathā niddāyantassa phoṭṭhabbasamāyogena pabujjhanakāle manodvārāvajjanameva āvaṭṭeti, na kāyadvārāvajjanaṃ. ‘‘Pañcahi viññāṇehi na paṭibujjhatī’’ti (vibha. 751) hi vuttaṃ. Evaṃsampadaṃ vā etaṃ daṭṭhabbaṃ. Lahukapaccupaṭṭhānanti lahuupaṭṭhānaṃ. Manodvārassa visayo kammādiko. Lahukatāti lahupaṭṭhānatā. Rūpānanti cakkhādirūpadhammānaṃ. Visayabhāvepīti rūpāyatanādivisayasabbhāvepi. Yesaṃ visayo atthīti yesaṃ nippariyāyena visayo atthi. Taṃdassanatthamevāti tesaṃ sārammaṇānaṃyeva dassanatthaṃ. Tenāti tasmā.

‘‘བྷཱུམིཙིཏྟུཔྤཱདཱདིཝསེནཱ’’ཏི ཨིདཾ ཀམྨཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ, ཀམྨནིམིཏྟསྶཔི ཝསེན ལབྦྷཏེཝ ཏསྶ ཚལཱ༹རམྨཎབྷཱཝཏོ། གཏིནིམིཏྟསྶ པན པབྷེདོ ནཱིལཱདིཀོཡེཝ།

‘‘Bhūmicittuppādādivasenā’’ti idaṃ kammaṃ sandhāya vuttaṃ, kammanimittassapi vasena labbhateva tassa chaḷārammaṇabhāvato. Gatinimittassa pana pabhedo nīlādikoyeva.

ཨནུཔཙྪིནྣེསུ མགྒེན ཨཔྤཧཱིནེསུ། ཏཉྩ ཀམྨཱདིཾ། བྷཝནྟརནིནྣཱདིཏཱ ཙིཏྟསནྟཱནསྶ བྷཝཔཏྠནཱཡ ཏཐཱབྷིསངྑཏཏྟཱ། ཡསྨིཉྷི ཙིཏྟསནྟཱནེ པུཉྙཱདིཙེཏནཱཡ ཝིཡ བྷཝཔཏྠནཱཡ པརིབྷཱཝནཱ ཨནུཔཙྪིནྣཱ, ཏཏྠེཝ བྷཝནྟརཔརིཡཱཔནྣཙིཏྟུཔྤཏྟི། ཏཾ པན ཙིཏྟཾ ཏཐཱ ཨུཔྤཛྫམཱནཾ ཏཱཡ ཝིནཱམིཏཾ ཝིཡ ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨནུཔཙྪིནྣཀིལེསབལཝིནཱམིཏ’’ནྟི། སབྦཏྠཱཏི སུགཏིདུགྒཏཱིསུ། ཨིཏརཱཡཱཏི སུགཏིཔཊིསནྡྷིནིནྣཱཡ ཙུཏིཡཱ། ‘‘ནིཙྪིནནྟཱི’’ཏི ཝུཏྟསྶ ནིཙྪཡསྶ ནིབནྡྷནཾ ཨཱགམཾ དསྶེནྟོ ‘‘ནིམིཏྟསྶཱདགདྷིཏཾ ཝཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།

Anupacchinnesu maggena appahīnesu. Tañca kammādiṃ. Bhavantaraninnāditā cittasantānassa bhavapatthanāya tathābhisaṅkhatattā. Yasmiñhi cittasantāne puññādicetanāya viya bhavapatthanāya paribhāvanā anupacchinnā, tattheva bhavantarapariyāpannacittuppatti. Taṃ pana cittaṃ tathā uppajjamānaṃ tāya vināmitaṃ viya hotīti vuttaṃ ‘‘anupacchinnakilesabalavināmita’’nti. Sabbatthāti sugatiduggatīsu. Itarāyāti sugatipaṭisandhininnāya cutiyā. ‘‘Nicchinantī’’ti vuttassa nicchayassa nibandhanaṃ āgamaṃ dassento ‘‘nimittassādagadhitaṃ vā’’tiādimāha.

ཨཀུསལེ ཧི དུགྒཏཱུཔནིསྶཡེ ནིཡམིཏེ ཀུསལཾ སུགཏཱུཔནིསྶཡོཏི ནིཡམིཏམེཝ ཧོཏཱིཏི།

Akusale hi duggatūpanissaye niyamite kusalaṃ sugatūpanissayoti niyamitameva hotīti.

ཨནིཊྛཾ ཨཱརམྨཎཾ ཨཱཧ ཡཏོ དུགྒཏིཔཊིསནྡྷི དསྶཱིཡཏཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཡདི ཨེཝཾ ‘‘རཱགཱདིཧེཏུབྷཱུཏ’’ནྟི ཀསྨཱ ཝུཏྟནྟི ཨཱཧ ‘‘ཏམྤི ཧི…པེ॰… ཧོཏཱི’’ཏི། ཏམྤཱིཏི ཨནིཊྛཱརམྨཎམྤི། ཡསྨཱ པན ཧཱིནཾ ཨཱརམྨཎནྟི ཨཱརམྨཎབྷཱུཏཀམྨནིམིཏྟཾ ཨདྷིཔྤེཏཾ, ཏསྨཱ ‘‘ཨཀུསལཝིཔཱཀཛནཀཀམྨསཧཛཱཏཱནཾ ཝཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཀམྨནིམིཏྟབྷཱུཏཉྷི ཨཱརམྨཎཾ ཡཾ ཝིཔཱཀསྶ ཛནཀཾ ཀམྨཾ, ཏེན སཧཛཱཏཱནཾ, ཏསྶ ཀམྨསྶ སདིསཱསནྣཛཝནསཧཛཱཏཱནཉྩ རཱགཱདཱིནཾ ཨཱརམྨཎཔཙྩཡསངྑཱཏོ ཧེཏུ ཧོཏི, སོ ཨེཝ ཙསྶ ཧཱིནབྷཱཝོཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཏཉྷཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཀམྨཝསེན ཨནིཊྛནྟི ཧཱིནསྶ ཨཀུསལཀམྨསྶ ཨཱརམྨཎཏོ ཨཱརམྨཎཏཱཝསེན ཧཱིནནྟི ཀཏྭཱ ཨནིཊྛཾ, སབྷཱཝེན ཨིཊྛམྤཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ‘‘ཨཉྙཐཱ ཙཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཀམྨནིམིཏྟཱརམྨཎསྶ ཨཀུསལཝིཔཱཀསྶ ན སམྦྷཝོཏི དསྶེཏི། ཨཱསནྣཀཏཀམྨཱརམྨཎསནྟཏིཡནྟི ཨཱསནྣཀཏསྶ ཀམྨསྶ ཨཱརམྨཎསནྟཱནེ། ཏཾསདིསནྟི ཡཐཱཝུཏྟཀམྨཱརམྨཎསདིསཾ། པཊིསནྡྷིཨཱརམྨཎཱུཔཊྛཱཔཀནྟི པཊིསནྡྷིཡཱ ཨཱརམྨཎསྶ ཨུཔཊྛཱཔཀཾ། ཙུཏིཨཱསནྣཛཝནཱནཾ པཊིསནྡྷིཛནཀཏྟེ ཨཡམཏྠོ ལབྦྷེཡྻཱཏི ཙོདནཾ མནསི ཀཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘ན ཙ པཊིསནྡྷིཡཱ’’ཏིཨཱདི། ཏཾསམཱནཝཱིཐིཡནྟི ཏཱཡ པཊིསནྡྷིཡཱ ཨེཀཝཱིཐིཡཾ། ན ཨསྶཱདིཏཱནཱིཏི ཨསྶཱདནབྷཱུཏཱཡ ཏཎྷཱཡ ན ཨཱམཊྛཱནི།

Aniṭṭhaṃ ārammaṇaṃ āha yato duggatipaṭisandhi dassīyatīti adhippāyo. Yadi evaṃ ‘‘rāgādihetubhūta’’nti kasmā vuttanti āha ‘‘tampi hi…pe… hotī’’ti. Tampīti aniṭṭhārammaṇampi. Yasmā pana hīnaṃ ārammaṇanti ārammaṇabhūtakammanimittaṃ adhippetaṃ, tasmā ‘‘akusalavipākajanakakammasahajātānaṃ vā’’tiādi vuttaṃ. Kammanimittabhūtañhi ārammaṇaṃ yaṃ vipākassa janakaṃ kammaṃ, tena sahajātānaṃ, tassa kammassa sadisāsannajavanasahajātānañca rāgādīnaṃ ārammaṇapaccayasaṅkhāto hetu hoti, so eva cassa hīnabhāvoti dassetuṃ ‘‘tañhī’’tiādi vuttaṃ. Kammavasena aniṭṭhanti hīnassa akusalakammassa ārammaṇato ārammaṇatāvasena hīnanti katvā aniṭṭhaṃ, sabhāvena iṭṭhampīti adhippāyo. ‘‘Aññathā cā’’tiādinā kammanimittārammaṇassa akusalavipākassa na sambhavoti dasseti. Āsannakatakammārammaṇasantatiyanti āsannakatassa kammassa ārammaṇasantāne. Taṃsadisanti yathāvuttakammārammaṇasadisaṃ. Paṭisandhiārammaṇūpaṭṭhāpakanti paṭisandhiyā ārammaṇassa upaṭṭhāpakaṃ. Cutiāsannajavanānaṃ paṭisandhijanakatte ayamattho labbheyyāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘na ca paṭisandhiyā’’tiādi. Taṃsamānavīthiyanti tāya paṭisandhiyā ekavīthiyaṃ. Na assāditānīti assādanabhūtāya taṇhāya na āmaṭṭhāni.

སམཏྟཱཏི པརིཔུཎྞཱ, པརིཡཏྟཱ ཝཱ། ‘‘མརཎཀཱལེ…པེ॰… སམཱདིནྣཱ’’ཏི ཝཙནཏོ ཡཐཱཝུཏྟཙུཏིཨཱསནྣཛཝནཱནཾ པཊིསནྡྷིདཱནཾ སིདྡྷནྟི ཙོདནཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ན ཙ དུབྦལེཧཱི’’ཏིཨཱདི། ‘‘ཝཀྑཏི ཙཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟམེཝཏྠཾ ཨུཔཙཡེན པཱཀཊཏརཾ ཀརོཏི། ཉཱཎཝཏྠུཝིབྷངྒཝཎྞནཱཡཉྷི ‘‘པཉྩཧི ཝིཉྙཱཎེཧི ན ཀཉྩི དྷམྨཾ པཊིཝིཛཱནཱཏཱི’’ཏི པདཱནཾ ཨཏྠཾ ཝིཝརནྟོ ཝཀྑཏི ‘‘སབྦམྤི…པེ॰… པཊིཀྑིཏྟཱནཱི’’ཏི། ཏཏྠ པཊིཝིཛཱནནཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན ཨིརིཡཱཔཐཀཔྤནཀཱཡཝཙཱིཀམྨུཔཊྛཱཔནཀུསལཱཀུསལདྷམྨསམཱདཱནསམཱཔཛྫནཝུཊྛཱནཱནི སངྒཎྷཱཏི། ཨུཔཔཛྫནསུཔིནདསྶནཱདཱིནཾ མནོདྭཱརིཀཙིཏྟེནེཝ པཝཏྟི པཱཀཊཱཏི ཏཱནི བཧི ཀརོནྟོ ‘‘ཙཝནཔརིཡོསཱནཾ ཀིཙྩ’’ནྟི ཨཱཧ། སཧཛཝནཀཱནཱིཏི ཛཝནསཧིཏཱནི, པཉྩདྭཱརིཀཛཝནེཧི སདྡྷིནྟི ཨཏྠོ།

Samattāti paripuṇṇā, pariyattā vā. ‘‘Maraṇakāle…pe… samādinnā’’ti vacanato yathāvuttacutiāsannajavanānaṃ paṭisandhidānaṃ siddhanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘na ca dubbalehī’’tiādi. ‘‘Vakkhati cā’’tiādinā vuttamevatthaṃ upacayena pākaṭataraṃ karoti. Ñāṇavatthuvibhaṅgavaṇṇanāyañhi ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānātī’’ti padānaṃ atthaṃ vivaranto vakkhati ‘‘sabbampi…pe… paṭikkhittānī’’ti. Tattha paṭivijānanādīti ādi-saddena iriyāpathakappanakāyavacīkammupaṭṭhāpanakusalākusaladhammasamādānasamāpajjanavuṭṭhānāni saṅgaṇhāti. Upapajjanasupinadassanādīnaṃ manodvārikacitteneva pavatti pākaṭāti tāni bahi karonto ‘‘cavanapariyosānaṃ kicca’’nti āha. Sahajavanakānīti javanasahitāni, pañcadvārikajavanehi saddhinti attho.

ཏཏྠཱཏི ‘‘པཉྩཧི ཝིཉྙཱཎེཧི ན ཀཉྩི དྷམྨཾ པཊིཝིཛཱནཱཏཱི’’ཏི པཱལི༹ཝཎྞནཱཡཾ། ན ཀཉྩི དྷམྨཾ པཊིཝིཛཱནཱཏཱིཏི ཨེཏྠ ན སབྦེ རཱུཔཱདིདྷམྨཱ དྷམྨགྒཧཎེན གཧིཏཱཏི ཡཐཱདྷིཔྤེཏདྷམྨདསྶནཏྠཾ ‘‘མནོཔུབྦངྒམཱ དྷམྨཱཏི (དྷ॰ པ॰ ༡-༢) ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ ཨེཀམྤི ཀུསལཾ ཝཱ ཨཀུསལཾ ཝཱ ན པཊིཝིཛཱནཱཏཱི’’ཏི ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝུཏྟནྟི དསྶེཏྭཱ ཏསྶ ཨཏྠཾ ཝིཝརནྟོ ‘‘ཡེས’’ནྟིཨཱདིམཱཧ། ཏསྶཏྠོ – ཡེསཾ ཀུསལཱཀུསལདྷམྨཱནཾ པཊིཝིབྷཱཝནཔྤཝཏྟིཡཱ སིདྡྷཱ ཝིཔཱཀདྷམྨཏཱ ཡོནིསོམནསིཀཱརཨཡོནིསོམནསིཀཱརསམུཊྛཱནཱ, ཡཱཡ སུཁཾ ཝཱ དུཀྑཾ ཝཱ ཏཾསནྟཱནེ ཨནྭེཏི ཨནུགཙྪཏི, པཉྩཝིཉྙཱཎཱནཾ སཱ ཝིཔཱཀདྷམྨཏཱ པཊིཀྑིཏྟཱ པཊིསེདྷིཏཱཏི། ཏཱདིསམེཝཱཏི ཀུསལཱཀུསལདྷམྨཔཊིཝིཛཱནནསདིསམེཝ། ཡདི པཉྩདྭཱརེ ཡཐཱཝུཏྟཀིཙྩསྶ ཀརཎེ སཧཛཝནཀཱནི ཝཱིཐིཙིཏྟཱནི པཊིཀྑིཏྟཱནི, ཀཐཾ ཏཏྠ ཙཝནུཔཔཛྫནཱནི སམྦྷཝནྟཱིཏི ཙོདནཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘ཏདཱརམྨཎཱནནྟརཾ པནཱ’’ཏིཨཱདི། ནིཔྤརིཡཱཡེན མནོདྭཱརིཀབྷཱཝོ མནོདྭཱརཱཝཛྫནུཔྤཏྟིཔུབྦཀོཏི ཏདབྷཱཝེནཱཧ ‘‘ཨིམིནཱ ཨདྷིཔྤཱཡེནཱ’’ཏི། ཨཝསེསེཀཙིཏྟཀྑཎཱཡུཀེ རཱུཔཱདིམྷཱིཏི ཡོཛནཱ།

Tatthāti ‘‘pañcahi viññāṇehi na kañci dhammaṃ paṭivijānātī’’ti pāḷivaṇṇanāyaṃ. Na kañci dhammaṃ paṭivijānātīti ettha na sabbe rūpādidhammā dhammaggahaṇena gahitāti yathādhippetadhammadassanatthaṃ ‘‘manopubbaṅgamā dhammāti (dha. pa. 1-2) evaṃ vuttaṃ ekampi kusalaṃ vā akusalaṃ vā na paṭivijānātī’’ti aṭṭhakathāyaṃ vuttanti dassetvā tassa atthaṃ vivaranto ‘‘yesa’’ntiādimāha. Tassattho – yesaṃ kusalākusaladhammānaṃ paṭivibhāvanappavattiyā siddhā vipākadhammatā yonisomanasikāraayonisomanasikārasamuṭṭhānā, yāya sukhaṃ vā dukkhaṃ vā taṃsantāne anveti anugacchati, pañcaviññāṇānaṃ sā vipākadhammatā paṭikkhittā paṭisedhitāti. Tādisamevāti kusalākusaladhammapaṭivijānanasadisameva. Yadi pañcadvāre yathāvuttakiccassa karaṇe sahajavanakāni vīthicittāni paṭikkhittāni, kathaṃ tattha cavanupapajjanāni sambhavantīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘tadārammaṇānantaraṃ panā’’tiādi. Nippariyāyena manodvārikabhāvo manodvārāvajjanuppattipubbakoti tadabhāvenāha ‘‘iminā adhippāyenā’’ti. Avasesekacittakkhaṇāyuke rūpādimhīti yojanā.

ཨུཔཙཱརོ ཝིཡ དཊྛབྦཱ སམཱནཱརམྨཎཏྟཱ, ཨུཔཔཏྟིནིམིཏྟཏྟཱ ཙ། ཀེཙཱིཏི དྷམྨསིརིཏྠེརཾ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། མཧགྒཏཱཝསཱནཾ ཝདནྟཱིཏི ཡཐཱཔཙྩཡཾ མཧགྒཏསམཱཔཏྟིཾ སམཱཔཛྫིཏྭཱ ཝུཊྛིཏསྶ སཱ ཝཱིཐི ཨུཔྤཛྫཏི, ཏཏོ ཙུཏིཙིཏྟཾ ཧོཏཱིཏི ཝདནྟི། ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱ ཨེཀཱདསཝིདྷཱཏི ནཝ ཀཱམཱཝཙརསུགཏིཙུཏིཡོ, དྭེ ཝིཉྙཱཎཉྩཱཡཏནནེཝསཉྙཱནཱསཉྙཱཡཏནཨཱརུཔྤཙུཏིཡོཏི ཨེཝཾ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱ ཨེཀཱདསཝིདྷཱ སུགཏིཙུཏིཡོ། པཉྩ རཱུཔཱཝཙརཱ, ཝུཏྟཱཝསེསཱ དྭེ ཨརཱུཔཱཝཙརཱཏི ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཱ སཏྟཝིདྷཱ ཙུཏིཡོ། དུགྒཏིཙུཏི པན པརཏོ ཝུཙྩཏཱིཏི ཨིདྷ ན གཧིཏཱ། ཏཐཱ ཧི ཝཀྑཏི ‘‘དུགྒཏིཙུཏིཡཱ པན…པེ॰… ན དསྶིཏཱ’’ཏི།

Upacāro viya daṭṭhabbā samānārammaṇattā, upapattinimittattā ca. Kecīti dhammasirittheraṃ sandhāya vadati. Mahaggatāvasānaṃ vadantīti yathāpaccayaṃ mahaggatasamāpattiṃ samāpajjitvā vuṭṭhitassa sā vīthi uppajjati, tato cuticittaṃ hotīti vadanti. Atītārammaṇā ekādasavidhāti nava kāmāvacarasugaticutiyo, dve viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanaāruppacutiyoti evaṃ atītārammaṇā ekādasavidhā sugaticutiyo. Pañca rūpāvacarā, vuttāvasesā dve arūpāvacarāti navattabbārammaṇā sattavidhā cutiyo. Duggaticuti pana parato vuccatīti idha na gahitā. Tathā hi vakkhati ‘‘duggaticutiyā pana…pe… na dassitā’’ti.

ཨེཝམཱདིཀེཏི ཨཱདི-སདྡེན ‘‘སུདྡྷཱཡ ཝཱ ཛཝནཝཱིཐིཡཱ’’ཏིཨཱདིཝཙནཾ སངྒཎྷཱཏི། ཏཐཱ ཧི ཝུཏྟཾ ‘‘སུདྡྷཱཡ ཝཱཏི མཧགྒཏཀམྨནིམིཏྟཱརམྨཎཱཡ ཛཝནཝཱིཐིཡཱ’’ཏི། ‘‘ཝིཉྙཱཡཏཱི’’ཏི ཨིམིནཱ ཡདིཔི ‘‘པཐཝཱིཀསིཎཱདཱི’’ཏིཨཱདིསདྡེན ཨརཱུཔཱཝཙརཛ྄ཛྷཱནཱརམྨཎསྶཱཔི སངྒཧོ སམྦྷཝཏི, ‘‘ཙཀྑུསོཏཱནཾ ཝཱ’’ཏི པན དྭཱརདྭཡསྶེཝ ཝསེན ཝིཀཔྤནྟརཀརཎཾ ཡཐཱདྷིཔྤེཏསྶ ཨཏྠསྶ ཉཱཔཀནྟི དསྶེཏི། ཉཱཔཀཉྩ ནཱམ ཨགཏིཀཱ གཏཱིཏི ཡཐཱཝུཏྟཾ ཉཱཔཀཾ ཨསམྦྷཱཝེནྟོ ‘‘ཨཐཱཔཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཡོ ཡཏྠ སམྦྷཝཏི, ཏསྶ ཡོཛནཱ ཡཐཱསམྦྷཝཡོཛནཱ, ཏཱཡ། ཨཡམྤི པཊིསནྡྷཱིཏི ཨཱརུཔྤཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཾ པཊིསནྡྷིཾ ཝདཏི། ཏཏྠེཝཱཏི ‘‘པཐཝཱིཀསིཎཱདིཀཾ ཝཱ ནིམིཏྟ’’ནྟི ཝུཏྟེ པཋམེ ཝིཀཔྤེ ཨེཝ། ཧེཊྛིམཱ ཧེཊྛིམཱ པཊིསནྡྷི ནཏྠཱིཏི ཡོཛནཱ། ཏེནཱཏི ཏསྨཱ། ཏཏོཏི ཙཏུཏྠཱརུཔྤཙུཏིཏོ། ཏཏྠེཝཱཏི ཙཏུཏྠཱརུཔྤེ ཨེཝ། ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱ པཊིསནྡྷི, ཏཏོ ཙཏུཏྠཱརུཔྤཙུཏིཏོ ཀཱམཱཝཙརེ ཨཏཱིཏཔཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱ པཊིསནྡྷི། ཨིཏརཱཧཱིཏི ཨཱརུཔྤཙུཏཱིཧི། དུཏིཡཱ ཨཱརུཔྤཔཊིསནྡྷི ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱ, ཨིཏརཱ ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཡཐཱསམྦྷཝ’’ནྟི། ཨཏཱིཏཔཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱ ཙ ཀཱམཱཝཙརཔཊིསནྡྷཱིཏི ཨེཏྠཱཔི ཨིཏརཱཧཱིཏི སམྦནྡྷོ། སབྦཏྠ ཙ ‘‘ཡོཛེཏབྦཱ’’ཏི སམྦནྡྷིཏབྦཾ། ཨིམསྶ ཝིསེསསྶཱཏི ‘‘ཏེནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཡཐཱཝུཏྟསྶ ཝིསེསསྶ། ཝིསུཾ ཨུདྡྷརཎཾ ཀཏཾ ཨདྷིཀཝཙནམཉྙམཏྠཾ བོདྷེཏཱིཏི།

Evamādiketi ādi-saddena ‘‘suddhāya vā javanavīthiyā’’tiādivacanaṃ saṅgaṇhāti. Tathā hi vuttaṃ ‘‘suddhāya vāti mahaggatakammanimittārammaṇāya javanavīthiyā’’ti. ‘‘Viññāyatī’’ti iminā yadipi ‘‘pathavīkasiṇādī’’tiādisaddena arūpāvacarajjhānārammaṇassāpi saṅgaho sambhavati, ‘‘cakkhusotānaṃ vā’’ti pana dvāradvayasseva vasena vikappantarakaraṇaṃ yathādhippetassa atthassa ñāpakanti dasseti. Ñāpakañca nāma agatikā gatīti yathāvuttaṃ ñāpakaṃ asambhāvento ‘‘athāpī’’tiādimāha. Yo yattha sambhavati, tassa yojanā yathāsambhavayojanā, tāya. Ayampi paṭisandhīti āruppacutiyā anantaraṃ paṭisandhiṃ vadati. Tatthevāti ‘‘pathavīkasiṇādikaṃ vā nimitta’’nti vutte paṭhame vikappe eva. Heṭṭhimā heṭṭhimā paṭisandhi natthīti yojanā. Tenāti tasmā. Tatoti catutthāruppacutito. Tatthevāti catutthāruppe eva. Atītārammaṇā paṭisandhi, tato catutthāruppacutito kāmāvacare atītapaccuppannārammaṇā paṭisandhi. Itarāhīti āruppacutīhi. Dutiyā āruppapaṭisandhi atītārammaṇā, itarā navattabbārammaṇāti āha ‘‘yathāsambhava’’nti. Atītapaccuppannārammaṇā ca kāmāvacarapaṭisandhīti etthāpi itarāhīti sambandho. Sabbattha ca ‘‘yojetabbā’’ti sambandhitabbaṃ. Imassa visesassāti ‘‘tenā’’tiādinā yathāvuttassa visesassa. Visuṃ uddharaṇaṃ kataṃ adhikavacanamaññamatthaṃ bodhetīti.

ཨཱརམྨཎཝསེན ཨེཀཝིདྷཱཡཱཏི ཨཏཱིཏཱརམྨཎཏཱཝསེན ཨེཀཝིདྷཱཡ། དུཝིདྷཱཏི ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱ, པཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱ ཙཱཏི དྭིཔྤཀཱརཱ། དུགྒཏིཙུཏིཡཱ ཨཱརམྨཎཝསེན ‘‘ཨེཀཝིདྷཱཡཱ’’ཏི པདཾ ཨཱནེཏྭཱ ཡོཛེཏབྦཾ། ཨཏཱིཏཔཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཏཱཡ དྭིཔྤཀཱརཱ ཀཱམཱཝཙརཔཊིསནྡྷི, ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཏཱཡ ཨེཀཔྤཀཱརཱ རཱུཔཱཝཙརཔཊིསནྡྷི, ནཝཏྟབྦཱཏཱིཏཱརམྨཎཏཱཡ དྭིཔྤཀཱརཱ ཨཱརུཔྤཔཊིསནྡྷཱིཏི ཨཱཧ ‘‘དྭིཨེཀདྭིཔྤཀཱརཱནཾ ཀཱམརཱུཔཱརུཔྤཱནཾ ཝསེནཱ’’ཏི། ‘‘ཏཐེཝཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ‘‘དྭིཨེཀདྭིཔྤཀཱརཱནཾ ཀཱམརཱུཔཱརུཔྤཱནཾ ཝསེནཱ’’ཏི པདདྭཡཾ ཨཱཀཌྜྷཏི། དུཝིདྷཱཡཱཏི ནཝཏྟབྦཱཏཱིཏཱརམྨཎཏཱཝསེན དུཝིདྷཱཡ། པཙྩེཀནྟི ཝིསུཾ ཝིསུཾ། དྭིནྣཾ དྭིནྣཾ ཀཱམཱརུཔྤཱནནྟི ཨེཏྠཱཡཾ ཡོཛནཱ – ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཱཡ ཨཱརུཔྤཙུཏིཡཱ ཨནནྟརཱ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱ པཙྩུཔྤནྣཱརམྨཎཱ ཙ དྭེ ཀཱམཔཊིསནྡྷཱི, ནཝཏྟབྦཱརམྨཎཱ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱ ཙ དྭེ ཨཱརུཔྤཔཊིསནྡྷཱི, ཏཐཱ ཨཏཱིཏཱརམྨཎཱཡཔཱིཏི ཨིམཱསཾ ཝསེན ཨཊྛཝིདྷཱ།

Ārammaṇavasenaekavidhāyāti atītārammaṇatāvasena ekavidhāya. Duvidhāti atītārammaṇā, paccuppannārammaṇā cāti dvippakārā. Duggaticutiyā ārammaṇavasena ‘‘ekavidhāyā’’ti padaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Atītapaccuppannārammaṇatāya dvippakārā kāmāvacarapaṭisandhi, navattabbārammaṇatāya ekappakārā rūpāvacarapaṭisandhi, navattabbātītārammaṇatāya dvippakārā āruppapaṭisandhīti āha ‘‘dviekadvippakārānaṃ kāmarūpāruppānaṃ vasenā’’ti. ‘‘Tathevā’’ti iminā ‘‘dviekadvippakārānaṃ kāmarūpāruppānaṃ vasenā’’ti padadvayaṃ ākaḍḍhati. Duvidhāyāti navattabbātītārammaṇatāvasena duvidhāya. Paccekanti visuṃ visuṃ. Dvinnaṃ dvinnaṃ kāmāruppānanti etthāyaṃ yojanā – navattabbārammaṇāya āruppacutiyā anantarā atītārammaṇā paccuppannārammaṇā ca dve kāmapaṭisandhī, navattabbārammaṇā atītārammaṇā ca dve āruppapaṭisandhī, tathā atītārammaṇāyapīti imāsaṃ vasena aṭṭhavidhā.

‘‘དྭིདྭཱི’’ཏི གཱཐཱཡ ཝུཏྟམེཝཏྠཾ སུཁགྒཧཎཏྠཾ སངྒཧེཏྭཱ དསྶེཏི། ཡདིཔི ‘‘ཀམྨསྶ ཀཏཏྟཱ’’ཏིཨཱདིནཱཔི ཀམྨསྶ ཝིཔཱཀཱནཾ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡབྷཱཝོ གཧིཏོཡེཝ ཧོཏི, ‘‘ཀུསལཱཀུསལཾ ཀམྨ’’ནྟིཨཱདིནཱ པན ཝིསུཾ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡབྷཱཝོ དསྶཱིཡཏཱིཏི ‘‘ཀཱམཱཝཙརསྶ…པེ॰… ཨཱདིནཱ ནཱནཱཀྑཎིཀཀམྨཔཙྩཡབྷཱཝོ དསྶིཏཔྤཀཱརོ’’ཏི ཨཱཧ།

‘‘Dvidvī’’ti gāthāya vuttamevatthaṃ sukhaggahaṇatthaṃ saṅgahetvā dasseti. Yadipi ‘‘kammassa katattā’’tiādināpi kammassa vipākānaṃ upanissayapaccayabhāvo gahitoyeva hoti, ‘‘kusalākusalaṃ kamma’’ntiādinā pana visuṃ upanissayapaccayabhāvo dassīyatīti ‘‘kāmāvacarassa…pe… ādinā nānākkhaṇikakammapaccayabhāvo dassitappakāro’’ti āha.

ཨཱདིནཱ ཝིམིསྶཝིཉྙཱཎེནཱཏི ཨེཀསྶ བྷཝསྶ ཨཱདིབྷཱུཏེན རཱུཔཝིམིསྶེན པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎེན། ཨཉྙཏྠཱཏི སཾསེདཛཨོཔཔཱཏིཀཡོནིཡཾ། ཨཝཙནཾ པཊིཀྑེཔཾ མཉྙམཱནོ ‘‘གནྡྷརསཱཧཱརཱནཾ པཊིཀྑིཏྟཏྟཱ’’ཏི ཝཏྭཱ སབྦེན སབྦཾ རཱུཔབྷཝེ ཏེ ནཏྠཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡེནཱཧ ‘‘ཙཀྑུསོཏཝཏྠུསཏྟཀཛཱིཝིཏཚཀྐབྷཱཝེཔཱི’’ཏི། པཱལི༹ཡནྟི དྷམྨཧདཡཝིབྷངྒཔཱལི༹ཡཾ། པཉྩཱཡཏནཱནཱིཏི ཙཀྑུསོཏམནརཱུཔདྷམྨཱཡཏནཱནི། པཉྩ དྷཱཏུཡོཏི ཏཱ ཨེཝ པཉྩ དྷཱཏུཡོ། ཝུཏྟཉྷི – ‘‘རཱུཔདྷཱཏུཡཱ ཨུཔཔཏྟིཀྑཎེ ཀཏམཱནི པཉྩཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟི? ཙཀྑཱཡཏནཾ རཱུཔཱཡཏནཾ སོཏཱཡཏནཾ མནཱཡཏནཾ དྷམྨཱཡཏནཾ། ཨིམཱནི པཉྩཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟི། ཀཏམཱ པཉྩ དྷཱཏུཡོ པཱཏུབྷཝནྟི? ཙཀྑུདྷཱཏུ…པེ॰… དྷམྨདྷཱཏུ། ཨིམཱ པཉྩ དྷཱཏུཡོ པཱཏུབྷཝནྟཱི’’ཏི (ཝིབྷ॰ ༡༠༡༦)། ཚ ཨཱཡཏནཱནི སདྡཱཡཏནེན སདྡྷིཾ ཏཱནིཡེཝ། ནཝ དྷཱཏུཡོཏི ཙཀྑུརཱུཔཙཀྑུཝིཉྙཱཎསོཏསདྡསོཏཝིཉྙཱཎམནོདྷམྨམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏུཡོ། སབྦསངྒཧཝསེནཱཏི ཨནཝསེསཔརིགྒཧཝསེན། ཏཏྠཱཏི རཱུཔདྷཱཏུཡཾ། ‘‘ཀཐཱཝཏྠུམྷི ཙཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ན ཀེཝལཾ དྷམྨཧདཡཝིབྷངྒཔཱལི༹ཡཾཡེཝ, ཨཐ ཁོ པཀརཎནྟརེཔི གནྡྷཱདཡོ པཊིཀྑིཏྟཱཏི དསྶེཏི། ཏཏྠ གྷཱནཱཡཏནཱདཱིནཾ ཝིཡཱཏི སདིསཱུདཱཧརཎདསྶནཾ། ཡཐཱ གྷཱནཱཡཏནཱདཱིནཾ ཏཏྠ རཱུཔབྷཝེ བྷཱཝོ ཨཏྠི, ཏཱ པཊིཀྑིཏྟཱ, ཨེཝཾ གནྡྷཱཡཏནཱདཱིནཉྩཱཏི། ཨཏྠི ཏཏྠ གྷཱནཱཡཏནནྟི པུཙྪཱ སཀཝཱདིསྶ། ཡཉྷི ཏཏྠ ཨཱཡཏནཾ ནཏྠི, ཏསྶ ཝསེནཱཡཾ ཙོདནཱ། ཏཏོ པརཝཱདཱི ཡཾ ཏཏྠ ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀཱནཾ ཏིཎྞཾ ཨཱཡཏནཱནཾ གྷཱནཱདིཀཾ སཎྛཱནནིམིཏྟཾ, ཏདེཝ ཨཱཡཏནནྟི ལདྡྷིཡཱ ‘‘ཨཱམནྟཱ’’ཏི པཊིཛཱནཱཏི། བཱཧིརཱནཾ གནྡྷཱཡཏནཱདཱིནཾ ཝསེན པུཊྛོ ཡསྨཱ གྷཱནཔྤསཱདཱདཡོ ཏཏྠ ན ཨིཙྪཏི, ཏསྨཱ ཏེསཾ གོཙརཾ པཊིསེདྷེནྟོ ‘‘ན ཧེཝཾ ཝཏྟབྦེ’’ཏི པཊིཀྑིཔཏི། ཨཱདི-སདྡེན ‘‘ཨཏྠི ཏཏྠ ཛིཝ྄ཧཱཡཏནནྟི? ཨཱམནྟཱ། ཨཏྠི ཏཏྠ རསཱཡཏནནྟི? ན ཧེཝཾ ཝཏྟབྦེ’’ཏིཨཱདིནཡཔྤཝཏྟཱནཾ ཨནུལོམཔཊིལོམསཾསནྡནཔཉྷཱདཱིནཾ སངྒཧོ དཊྛབྦོ། ཨཕོཊྛབྦཱཡཏནཱནནྟི ཕོཊྛབྦཱཡཏནབྷཱཝརཧིཏཱནཾ, ཨཕོཊྛབྦསབྷཱཝཱནནྟི ཨཏྠོ།

Ādinā vimissaviññāṇenāti ekassa bhavassa ādibhūtena rūpavimissena paṭisandhiviññāṇena. Aññatthāti saṃsedajaopapātikayoniyaṃ. Avacanaṃ paṭikkhepaṃ maññamāno ‘‘gandharasāhārānaṃ paṭikkhittattā’’ti vatvā sabbena sabbaṃ rūpabhave te natthīti adhippāyenāha ‘‘cakkhusotavatthusattakajīvitachakkabhāvepī’’ti. Pāḷiyanti dhammahadayavibhaṅgapāḷiyaṃ. Pañcāyatanānīti cakkhusotamanarūpadhammāyatanāni. Pañca dhātuyoti tā eva pañca dhātuyo. Vuttañhi – ‘‘rūpadhātuyā upapattikkhaṇe katamāni pañcāyatanāni pātubhavanti? Cakkhāyatanaṃ rūpāyatanaṃ sotāyatanaṃ manāyatanaṃ dhammāyatanaṃ. Imāni pañcāyatanāni pātubhavanti. Katamā pañca dhātuyo pātubhavanti? Cakkhudhātu…pe… dhammadhātu. Imā pañca dhātuyo pātubhavantī’’ti (vibha. 1016). Cha āyatanāni saddāyatanena saddhiṃ tāniyeva. Nava dhātuyoti cakkhurūpacakkhuviññāṇasotasaddasotaviññāṇamanodhammamanoviññāṇadhātuyo. Sabbasaṅgahavasenāti anavasesapariggahavasena. Tatthāti rūpadhātuyaṃ. ‘‘Kathāvatthumhi cā’’tiādinā na kevalaṃ dhammahadayavibhaṅgapāḷiyaṃyeva, atha kho pakaraṇantarepi gandhādayo paṭikkhittāti dasseti. Tattha ghānāyatanādīnaṃviyāti sadisūdāharaṇadassanaṃ. Yathā ghānāyatanādīnaṃ tattha rūpabhave bhāvo atthi, tā paṭikkhittā, evaṃ gandhāyatanādīnañcāti. Atthi tattha ghānāyatananti pucchā sakavādissa. Yañhi tattha āyatanaṃ natthi, tassa vasenāyaṃ codanā. Tato paravādī yaṃ tattha ajjhattikānaṃ tiṇṇaṃ āyatanānaṃ ghānādikaṃ saṇṭhānanimittaṃ, tadeva āyatananti laddhiyā ‘‘āmantā’’ti paṭijānāti. Bāhirānaṃ gandhāyatanādīnaṃ vasena puṭṭho yasmā ghānappasādādayo tattha na icchati, tasmā tesaṃ gocaraṃ paṭisedhento ‘‘na hevaṃ vattabbe’’ti paṭikkhipati. Ādi-saddena ‘‘atthi tattha jivhāyatananti? Āmantā. Atthi tattha rasāyatananti? Na hevaṃ vattabbe’’tiādinayappavattānaṃ anulomapaṭilomasaṃsandanapañhādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Aphoṭṭhabbāyatanānanti phoṭṭhabbāyatanabhāvarahitānaṃ, aphoṭṭhabbasabhāvānanti attho.

ཨིདཱནི ཨནཱཡཏནསབྷཱཝེ གནྡྷརསེ པཊིཛཱནིཏྭཱཔི དོསཾ ཝདནྟོ ‘‘ཡདི ཙཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཨཝཙནེ ནཏྠི ཀཱརཎཾ ཡཐཱདྷམྨསཱསནེ ཨབྷིདྷམྨེ, ཏེསཾ ཝཱ ནིསཏྟནིཛྫཱིཝསབྷཱཝཏྟཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཡཐཱ ཙ དྷཱཏུབྷཱཝོ, ཨེཝཾ དྷམྨབྷཱཝོ ཙ ཏེསཾ ཨེཀནྟིཀོ, ཏཐཱ ཨཱཡཏནབྷཱཝོ ཙཱཏི སབྦཐཱཔི ཏཏྠ ཝིཛྫམཱནཱནཾ གནྡྷརསཱནཾ ཨཱཡཏནེསུ ཨཝཙནེ ཀཱརཎཾ ནཏྠཱིཏི དསྶེནྟོ ‘‘དྷམྨབྷཱཝོ ཙཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཨཉྙསྶ པརམཏྠསྶ ཨབྷཱཝཱ། ཀོཙི ཨཱཡཏནསབྷཱཝོཏི དྷམྨཱཡཏནམེཝ སནྡྷཱཡ ཝདཏི། ཏེན ཡདི རཱུཔབྷཝེ གནྡྷརསཱ ཝིཛྫནྟི, ཡཐཱཝུཏྟཀཱརཎཏོ གནྡྷརསཱཡཏནབྷཱཝེན ཨཝུཙྩམཱནཱཔི དྷམྨཱཡཏནབྷཱཝེན ཝཏྟབྦཱ སིཡུཾ, ན ཙ ཝུཏྟཱ། ཏསྨཱ ནིཊྛམེཏྠ གནྟབྦཾ ‘‘ནཏྠེཝ རཱུཔབྷཝེ གནྡྷརསཱ’’ཏི དསྶེཏི། ཀིཉྩ རཱུཔདྷཱཏུཡཾ གནྡྷརསབྷཱཝེན ཨཝུཏྟཱནཾ, ཀཱམདྷཱཏུཡཾ ཝུཏྟཱནཾ ཏེསཾ ཀིཾ གནྡྷརསབྷཱཝཏོ ཨཉྙེན སབྷཱཝེན རཱུཔདྷཱཏུཡཾ ཨཏྠིབྷཱཝོ, ཨུདཱཧུ གནྡྷརསབྷཱཝེན། ཡདི པུརིམོ པཀྑོ དྷམྨཱཡཏནེ ཏེསཾ སངྒཧོ སིཡཱ ཨནཱཡཏནསབྷཱཝསྶ སབྷཱཝདྷམྨསྶ ཨབྷཱཝཱ, ཨཐ དུཏིཡོ ཏེནེཝ ཀཱརཎེན ནེསཾ གནྡྷརསཱཡཏནབྷཱཝོ སིདྡྷོཏི ཨིམམཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཡདི ཙཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ གནྡྷརསཱ དྷམྨཧདཡཝིབྷངྒེ ན ཝུཏྟཱ, ཀཐཱཝཏྠུམྷི ཙ ཏེསཾ བྷཱཝོ པཊིཀྑིཏྟོ, ཕུསིཏུཾ ཨསཀྐུཎེཡྻཱ པཐཝཱིཨཱདཡོ ཝིཡ གྷཱཡིཏུཾ སཱཡིཏུཉྩ ཨསཀྐུཎེཡྻཱ ཏེ ནཏྠི, དྷཱཏུསདྡེན ཙ ཏེ གཧིཏཱ, དྷམྨབྷཱཝོ ཙ ཏེསཾ ཨེཀནྟིཀོ, ཏསྨིཉྩ སཏི སིདྡྷོ ཨཱཡཏནབྷཱཝོ, ཏསྨཱ། ཏཐཱཏི པཱལི༹ཡཾ ཨཝུཏྟདྷམྨེ ཧཱཔེཏྭཱ ཙཀྑུསཏྟཀཱདིཝསེན། ཨེཝནྟི ཙཀྑུསཏྟཀཱདིཝསེན རཱུཔགཎནཱཡ ཀརིཡམཱནཱཡ། དྷམྨཏཱཏི པཱལི༹དྷམྨོ , རཱུཔབྷཝེ ཝཱ པཝཏྟནཀརཱུཔདྷམྨཏཱ། ‘‘ན ཝིལོམིཏཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཡཐཱཔཊིཉྙཱཏཾ དྷམྨཾ དཱིཔིཏཾ ཨུལླིངྒེཏི།

Idāni anāyatanasabhāve gandharase paṭijānitvāpi dosaṃ vadanto ‘‘yadi cā’’tiādimāha. Avacane natthi kāraṇaṃ yathādhammasāsane abhidhamme, tesaṃ vā nisattanijjīvasabhāvattāti adhippāyo. Yathā ca dhātubhāvo, evaṃ dhammabhāvo ca tesaṃ ekantiko, tathā āyatanabhāvo cāti sabbathāpi tattha vijjamānānaṃ gandharasānaṃ āyatanesu avacane kāraṇaṃ natthīti dassento ‘‘dhammabhāvo cā’’tiādimāha. Aññassa paramatthassa abhāvā. Koci āyatanasabhāvoti dhammāyatanameva sandhāya vadati. Tena yadi rūpabhave gandharasā vijjanti, yathāvuttakāraṇato gandharasāyatanabhāvena avuccamānāpi dhammāyatanabhāvena vattabbā siyuṃ, na ca vuttā. Tasmā niṭṭhamettha gantabbaṃ ‘‘nattheva rūpabhave gandharasā’’ti dasseti. Kiñca rūpadhātuyaṃ gandharasabhāvena avuttānaṃ, kāmadhātuyaṃ vuttānaṃ tesaṃ kiṃ gandharasabhāvato aññena sabhāvena rūpadhātuyaṃ atthibhāvo, udāhu gandharasabhāvena. Yadi purimo pakkho dhammāyatane tesaṃ saṅgaho siyā anāyatanasabhāvassa sabhāvadhammassa abhāvā, atha dutiyo teneva kāraṇena nesaṃ gandharasāyatanabhāvo siddhoti imamatthaṃ dassento ‘‘yadi cā’’tiādimāha. Tasmāti yasmā gandharasā dhammahadayavibhaṅge na vuttā, kathāvatthumhi ca tesaṃ bhāvo paṭikkhitto, phusituṃ asakkuṇeyyā pathavīādayo viya ghāyituṃ sāyituñca asakkuṇeyyā te natthi, dhātusaddena ca te gahitā, dhammabhāvo ca tesaṃ ekantiko, tasmiñca sati siddho āyatanabhāvo, tasmā. Tathāti pāḷiyaṃ avuttadhamme hāpetvā cakkhusattakādivasena. Evanti cakkhusattakādivasena rūpagaṇanāya kariyamānāya. Dhammatāti pāḷidhammo , rūpabhave vā pavattanakarūpadhammatā. ‘‘Na vilomitā’’ti iminā yathāpaṭiññātaṃ dhammaṃ dīpitaṃ ulliṅgeti.

ཨེཏྠ ཙ རཱུཔཱཝཙརསཏྟཱནཾ གྷཱནཛིཝ྄ཧཱཡཏནཱབྷཱཝཏོ ཝིཛྫམཱནཱཔི གནྡྷརསཱ ཨཱཡཏནཀིཙྩཾ ན ཀརོནྟཱིཏི ཏེ ཨནཱམསིཏྭཱ པཱལི༹ཡཾ ‘‘པཉྩཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟི, ཚ ཨཱཡཏནཱནཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ‘‘ཏཡོ ཨཱཧཱརཱ’’ཏི ཙ ཨཛ྄ཛྷོཧརིཏབྦསྶ ཨཱཧཱརསྶ ཨབྷཱཝེན ཨོཛཊྛམཀརཱུཔསམུཊྛཱཔནསངྑཱཏསྶ ཨཱཧཱརཀིཙྩསྶ ཨཀརཎཏོ, ན སབྦེན སབྦཾ གནྡྷརསཱནཾ ཨོཛཱཡ ཙ ཨབྷཱཝཏོ། ཨིཏི ཝིསཡིནོ ཀིཙྩསྶ ཙ ཨབྷཱཝེན ཝིསཡོ, ཀིཙྩཝཱ ཙ དྷམྨོ ན ཝུཏྟོ། ཡསྨིཉྷི བྷཝེ ཝིསཡཱི ནཏྠི, ཏསྨིཾ ཏཾཧེཏུཀོ ནིཔྤརིཡཱཡེན ཝིསཡསྶ ཨཱཡཏནབྷཱཝོ ནཏྠཱིཏི ཝིཛྫམཱནསྶཱཔི ཨཝཙནཾ, ཡཐཱ རཱུཔབྷཝེ པཐཝཱིཏེཛོཝཱཡོདྷཱཏཱུནཾ ཕོཊྛབྦཱཡཏནབྷཱཝེན། ཡསྶ པན ཡཏྠ ཝཙནཾ, ཏསྶ ཏཏྠ ཝིསཡཱིསབྦྷཱཝཧེཏུཀོ ནིཔྤརིཡཱཡེན ཨཱཡཏནབྷཱཝོ ཝུཏྟོ དིཊྛོ ཡཐཱ ཏཏྠེཝ རཱུཔཱཡཏནསྶ། ཡདི ཝིསཡཱིསབྦྷཱཝཧེཏུཀོ ཝིསཡསྶ ནིཔྤརིཡཱཡེན ཨཱཡཏནབྷཱཝོ, ཀཐཾ ཨསཉྙསཏྟཱནཾ དེཝཱནཾ དྭེ ཨཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟཱིཏི། ཨསཉྙསཏྟཱནཉྷི ཙཀྑཱཡཏནཾ ནཏྠི, ཨཙཀྑཱཡཏནབྷཱཝེན ཙ ནེསཾ རཱུཔཱཡཏནཾ ཨཉྙེསཾ ཨཝིསཡོཏི? ནཱཡཾ ཝིརོདྷོ། ཡེན ཨདྷིཔྤཱཡེན རཱུཔདྷཱཏུཡཾ སཉྙཱིནཾ གནྡྷཱཡཏནཱདཱིནཾ ཨཝཙནཾ, ཏེན རཱུཔཱཡཏནསྶཱཔི ཨཝཙནནྟི ཨསཉྙཱིནཾ ཨེཀཾ ཨཱཡཏནཾ ཝཏྟབྦཾ། ཡཐཱསཀཉྷི ཨིནྡྲིཡགོཙརབྷཱཝཱཔེཀྑཱཡ ཡེསཾ ནིཔྤརིཡཱཡེན ཨཱཡཏནབྷཱཝོ ཨཏྠི, ཏེསུ ནིདྡིསིཡམཱནེསུ ཏདབྷཱཝཏོ རཱུཔདྷཱཏུཡཾ སཉྙཱིནཾ གནྡྷཱདིཀེ ཝིསུཾ ཨཱཡཏནབྷཱཝེན ཨཝཏྭཱ དྷམྨསབྷཱཝཱནཏིཝཏྟནཏོ, མནོཝིཉྙཱཎསྶ ཙ ཝིསཡབྷཱཝཱུཔགམནཏོ དྷམྨཱཡཏནནྟོགདྷེ ཀཏྭཱ ‘‘པཉྩཱཡཏནཱནཱི’’ཏི པཱལི༹ཡཾ ཝུཏྟཾ། ཨེཏདཏྠཉྷི ‘‘དྷམྨཱཡཏན’’ནྟི སཱམཉྙཏོ ནཱམཀརཎཾ, པིཊྛིཝཊྚཀཱནི ཝཱ ཏཱནི ཀཏྭཱ ‘‘པཉྩཱཡཏནཱནཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཡེན ཙ པན ཨདྷིཔྤཱཡེན ཨསཉྙཱིནཾ རཱུཔཱཡཏནཾ ཝུཏྟཾ, ཏེན སཉྙཱིནམྤི གནྡྷཱདཱིནཾ ཝིསུཾ གཧཎཾ ཀཱཏབྦནྟི ཨིམསྶ ནཡསྶ དསྶནཏྠཾ ‘‘ཨསཉྙསཏྟཱནཾ དེཝཱནཾ དྭེ ཨཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟཱི’’ཏི (ཝིབྷ॰ ༡༠༡༧) ཝུཏྟཾ། ཨསཏིཔི ཧི ཨཏྟནོ ཨིནྡྲིཡེ རཱུཔསྶ ཝཎྞཱཡཏནསབྷཱཝཱཏིཀྐམོ ནཏྠེཝཱཏི ཏཾ རཱུཔཱཡཏནནྟྭེཝ ཝུཙྩཏི། ཨིམིནཱ ཙ ནཡདསྶནེན གནྡྷཱདཱིནི ཏཱིཎི པཀྑིཔིཏྭཱ སཉྙཱིནཾ ཨཊྛ ཨཱཡཏནཱནི, ཨསཉྙཱིནཾ པཉྩཱཏི ཨཡམཏྠོ དསྶིཏོ ཧོཏི། ཨེཝཉྩེཏཾ སམྤཊིཙྪིཏབྦཾ། ཨཉྙཐཱ རཱུཔལོཀེ ཕུསིཏུམསཀྐུཎེཡྻཏཱཡ པཐཝཱིཨཱདཱིནཾ ཝཙཱིགྷོསོ ཨེཝ ན སིཡཱ། ན ཧི པཊིགྷཊྚནཱནིགྷཾསམནྟརེན སདྡཔྤཝཏྟི ཨཏྠི, ན ཙ ཕུསནསབྷཱཝཱནཾ ཀཏྠཙི ཨཕུསནསབྷཱཝཏཱ སཀྐཱ ཝིཉྙཱཏུཾ། ཕོཊྛབྦཱཡཏནསངྑཱཏསྶ ཙ བྷཱུཏཏྟཡསྶ ཨབྷཱཝེ རཱུཔབྷཝེ རཱུཔཱཡཏནཱདཱིནམྤི སམྦྷཝོ ཨེཝ ན སིཡཱ, ཏསྨཱ ཕུསིཏུཾ སཀྐུཎེཡྻཏཱཡཔི པཐཝཱིཨཱདཱིནཾ ཏཏྠ ཀཱཡིནྡྲིཡཱབྷཱཝེན ཏེསཾ ཕོཊྛབྦབྷཱཝོ ན ཝུཏྟོ། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ རཱུཔདྷཱཏུཡཾ ཏེསཾ སཔྤཊིགྷཝཙནཉྩ སམཏྠིཏཾ ཧོཏི། ཝུཏྟཉྷི ‘‘ཨསཉྙསཏྟཱནཾ ཨནིདསྶནསཔྤཊིགྷཾ ཨེཀཾ མཧཱབྷཱུཏཾ པཊིཙྩ དྭེ མཧཱབྷཱུཏཱ’’ཏིཨཱདི (པཊྛཱ॰ ༢.༢༢.༡༧)། པཊིགྷོ ཧེཏྠ བྷཱུཏཏྟཡསྶ ཀཱཡཔྤསཱདཾ པཏི ཏཾནིསྶཡབྷཱུཏགྷཊྚནདྭཱརེན ཨབྷིམུཁབྷཱཝོ, སོ ཙ ཕུསིཏུཾ ཨསཀྐུཎེཡྻསབྷཱཝསྶ གྷཊྚནཱཡ ཨབྷཱཝཏོ ནཏྠི། ནནུ ‘‘དྭེ ཨཱཡཏནཱནཱི’’ཏི ཨེཏྠ པརིཡཱཡཱཡཏནཾ ཨདྷིཔྤེཏཾ, ཨཐ ཀསྨཱ གནྡྷཱཡཏནཱདཱིནིཔི གཧེཏྭཱ ‘‘པཉྩཱཡཏནཱནཱི’’ཏི ན ཝུཏྟནྟི? ‘‘ནཡདསྶནཝསེན དེསནཱ པཝཏྟཱ’’ཏི ཝུཏྟོཝཱཡམཏྠོ། ཨཐ ཝཱ ཏཏྠ རཱུཔཱཡཏནསྶེཝ ཝཙནཾ ཀདཱཙི ཨཉྙབྷཱུམིཀཱནཾ པསཱདསྶ ཝིསཡབྷཱཝཾ སནྡྷཱཡ, ན པན ཨིཏརེསཾ ཨབྷཱཝཏོ། ནཱཔི པརིཡཱཡེན གནྡྷཱཡཏནཱདཱིནཾ ཨཱཡཏནསབྷཱཝཱབྷཱཝཏོ། ཨསཉྙཱིནཉྷི རཱུཔཱཡཏནཾ སམཱནབྷཱུམིཀཱནཾ ཝེཧཔྥལཱནཾ, ཨུཔརིབྷཱུམིཀཱནཉྩ སུདྡྷཝཱསཱནཾ པསཱདསྶ ཝིསཡབྷཱཝཾ གཙྪཏི, ན པན གནྡྷརསཱཏི ཏེསཾཡེཝ ཏཏྠཱཝཙནཾ ཡུཏྟཾ། ཀཐཱཝཏྠུམྷི ཙ ནིཔྤརིཡཱཡེན གནྡྷཱཡཏནཱདཱིནཾ ཨཏྠིབྷཱཝཾ པཊིཛཱནནྟཾ སནྡྷཱཡ པཊིསེདྷོ ཀཏོ། ཡདིཔི ཙེཏཾ ཝཙནཾ ཏཏྠ གནྡྷཱཡཏནཱདཱིནཾ ཨབྷཱཝཝིབྷཱཝནཾ ན ཧོཏི, ཨཏྠིབྷཱཝདཱིཔནམྤི པན ཨཉྙཝཙནཾ ནཏྠེཝཱཏི? ནཡིདམེཝཾ ཨཊྛཀཐཱསུ ཏཏྠ ནེསཾ ཨཏྠིབྷཱཝསྶ ནིདྡྷཱརེཏྭཱ ཝུཏྟཏྟཱ། ཡཉྷི ཨཊྛཀཐཱཝཙནཾ པཱལི༹ཡཱ ན ཝིརུཛ྄ཛྷཏི, ཏཾ པཱལི༹ ཝིཡ པམཱཎབྷཱུཏཾ ཨགརཧིཏཱཡ ཨཱཙརིཡཔརམྤརཱཡ ཡཱཝཛྫཏནཱ ཨཱགཏཏྟཱ། ཏཏྠ སིཡཱ – ཡཾ པཱལི༹ཡཱ ན ཝིརུཛ྄ཛྷཏི ཨཊྛཀཐཱཝཙནཾ, ཏཾ པམཱཎཾ། ཨིདཾ པན ཝིརུཛ྄ཛྷཏཱིཏི? ནཡིདམེཝཾ ཡཐཱ ན ཝིརུཛ྄ཛྷཏི , ཏཐཱ པཊིཔཱདིཏཏྟཱ། ཙཀྑཱདཱིནཾ ཨཱཡཏནཱནཾ, ཏནྣིསྶཡཱནཉྩ ཝིཉྙཱཎཱནཾ སཏྟསུཉྙཏཱསནྡསྶནཏྠཾ བྷགཝཏོ དྷཱཏུདེསནཱཏི ཨཱཡཏནབྷཱཝེན ཝུཏྟཱནཾཡེཝ དྷཱཏུབྷཱཝདཱིཔནཏོ དྷཱཏུབྷཱཝསྶཱཔི ནེསཾ ཨཝཙནཾ ཡུཛྫཏི ཨེཝ, ཏསྨཱ ཡཐཱ པཱལི༹ཡཱ ཨཝིརོདྷོ ཧོཏི, ཏཐཱ ཙཀྑུདསཀཱདིཝསེན ཨཊྛཀཐཱཡཾ རཱུཔགཎནཱ ཀཏཱཏི ན ཨེཏྠ དྷམྨཏཱཝིལོམནཱསངྐཱཡ ཨོཀཱསོཏི ཝེདིཏབྦཾ།

Ettha ca rūpāvacarasattānaṃ ghānajivhāyatanābhāvato vijjamānāpi gandharasā āyatanakiccaṃ na karontīti te anāmasitvā pāḷiyaṃ ‘‘pañcāyatanāni pātubhavanti, cha āyatanānī’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Tayo āhārā’’ti ca ajjhoharitabbassa āhārassa abhāvena ojaṭṭhamakarūpasamuṭṭhāpanasaṅkhātassa āhārakiccassa akaraṇato, na sabbena sabbaṃ gandharasānaṃ ojāya ca abhāvato. Iti visayino kiccassa ca abhāvena visayo, kiccavā ca dhammo na vutto. Yasmiñhi bhave visayī natthi, tasmiṃ taṃhetuko nippariyāyena visayassa āyatanabhāvo natthīti vijjamānassāpi avacanaṃ, yathā rūpabhave pathavītejovāyodhātūnaṃ phoṭṭhabbāyatanabhāvena. Yassa pana yattha vacanaṃ, tassa tattha visayīsabbhāvahetuko nippariyāyena āyatanabhāvo vutto diṭṭho yathā tattheva rūpāyatanassa. Yadi visayīsabbhāvahetuko visayassa nippariyāyena āyatanabhāvo, kathaṃ asaññasattānaṃ devānaṃ dve āyatanāni pātubhavantīti. Asaññasattānañhi cakkhāyatanaṃ natthi, acakkhāyatanabhāvena ca nesaṃ rūpāyatanaṃ aññesaṃ avisayoti? Nāyaṃ virodho. Yena adhippāyena rūpadhātuyaṃ saññīnaṃ gandhāyatanādīnaṃ avacanaṃ, tena rūpāyatanassāpi avacananti asaññīnaṃ ekaṃ āyatanaṃ vattabbaṃ. Yathāsakañhi indriyagocarabhāvāpekkhāya yesaṃ nippariyāyena āyatanabhāvo atthi, tesu niddisiyamānesu tadabhāvato rūpadhātuyaṃ saññīnaṃ gandhādike visuṃ āyatanabhāvena avatvā dhammasabhāvānativattanato, manoviññāṇassa ca visayabhāvūpagamanato dhammāyatanantogadhe katvā ‘‘pañcāyatanānī’’ti pāḷiyaṃ vuttaṃ. Etadatthañhi ‘‘dhammāyatana’’nti sāmaññato nāmakaraṇaṃ, piṭṭhivaṭṭakāni vā tāni katvā ‘‘pañcāyatanānī’’ti vuttaṃ. Yena ca pana adhippāyena asaññīnaṃ rūpāyatanaṃ vuttaṃ, tena saññīnampi gandhādīnaṃ visuṃ gahaṇaṃ kātabbanti imassa nayassa dassanatthaṃ ‘‘asaññasattānaṃ devānaṃ dve āyatanāni pātubhavantī’’ti (vibha. 1017) vuttaṃ. Asatipi hi attano indriye rūpassa vaṇṇāyatanasabhāvātikkamo natthevāti taṃ rūpāyatanantveva vuccati. Iminā ca nayadassanena gandhādīni tīṇi pakkhipitvā saññīnaṃ aṭṭha āyatanāni, asaññīnaṃ pañcāti ayamattho dassito hoti. Evañcetaṃ sampaṭicchitabbaṃ. Aññathā rūpaloke phusitumasakkuṇeyyatāya pathavīādīnaṃ vacīghoso eva na siyā. Na hi paṭighaṭṭanānighaṃsamantarena saddappavatti atthi, na ca phusanasabhāvānaṃ katthaci aphusanasabhāvatā sakkā viññātuṃ. Phoṭṭhabbāyatanasaṅkhātassa ca bhūtattayassa abhāve rūpabhave rūpāyatanādīnampi sambhavo eva na siyā, tasmā phusituṃ sakkuṇeyyatāyapi pathavīādīnaṃ tattha kāyindriyābhāvena tesaṃ phoṭṭhabbabhāvo na vutto. Evañca katvā rūpadhātuyaṃ tesaṃ sappaṭighavacanañca samatthitaṃ hoti. Vuttañhi ‘‘asaññasattānaṃ anidassanasappaṭighaṃ ekaṃ mahābhūtaṃ paṭicca dve mahābhūtā’’tiādi (paṭṭhā. 2.22.17). Paṭigho hettha bhūtattayassa kāyappasādaṃ pati taṃnissayabhūtaghaṭṭanadvārena abhimukhabhāvo, so ca phusituṃ asakkuṇeyyasabhāvassa ghaṭṭanāya abhāvato natthi. Nanu ‘‘dve āyatanānī’’ti ettha pariyāyāyatanaṃ adhippetaṃ, atha kasmā gandhāyatanādīnipi gahetvā ‘‘pañcāyatanānī’’ti na vuttanti? ‘‘Nayadassanavasena desanā pavattā’’ti vuttovāyamattho. Atha vā tattha rūpāyatanasseva vacanaṃ kadāci aññabhūmikānaṃ pasādassa visayabhāvaṃ sandhāya, na pana itaresaṃ abhāvato. Nāpi pariyāyena gandhāyatanādīnaṃ āyatanasabhāvābhāvato. Asaññīnañhi rūpāyatanaṃ samānabhūmikānaṃ vehapphalānaṃ, uparibhūmikānañca suddhavāsānaṃ pasādassa visayabhāvaṃ gacchati, na pana gandharasāti tesaṃyeva tatthāvacanaṃ yuttaṃ. Kathāvatthumhi ca nippariyāyena gandhāyatanādīnaṃ atthibhāvaṃ paṭijānantaṃ sandhāya paṭisedho kato. Yadipi cetaṃ vacanaṃ tattha gandhāyatanādīnaṃ abhāvavibhāvanaṃ na hoti, atthibhāvadīpanampi pana aññavacanaṃ natthevāti? Nayidamevaṃ aṭṭhakathāsu tattha nesaṃ atthibhāvassa niddhāretvā vuttattā. Yañhi aṭṭhakathāvacanaṃ pāḷiyā na virujjhati, taṃ pāḷi viya pamāṇabhūtaṃ agarahitāya ācariyaparamparāya yāvajjatanā āgatattā. Tattha siyā – yaṃ pāḷiyā na virujjhati aṭṭhakathāvacanaṃ, taṃ pamāṇaṃ. Idaṃ pana virujjhatīti? Nayidamevaṃ yathā na virujjhati , tathā paṭipāditattā. Cakkhādīnaṃ āyatanānaṃ, tannissayānañca viññāṇānaṃ sattasuññatāsandassanatthaṃ bhagavato dhātudesanāti āyatanabhāvena vuttānaṃyeva dhātubhāvadīpanato dhātubhāvassāpi nesaṃ avacanaṃ yujjati eva, tasmā yathā pāḷiyā avirodho hoti, tathā cakkhudasakādivasena aṭṭhakathāyaṃ rūpagaṇanā katāti na ettha dhammatāvilomanāsaṅkāya okāsoti veditabbaṃ.

ཨེལ༹ཀསྶ ཛཱཏཀཱལེ ཨུཎྞཱ ཛཱཏིཨུཎྞཱཏི པཋམོ ཨཏྠོ། ཏཏོ སུཁུམཏརཏཾ སནྡྷཱཡ ‘‘གབྦྷཾ…པེ॰… ཨིཏིཔི ཝདནྟཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། སམྦྷཝནསྶ བྷེདོ ཝཱ སམྦྷཝབྷེདོ, པཝཏྟིབྷེདོཏི ཨཏྠོ།

Eḷakassa jātakāle uṇṇā jātiuṇṇāti paṭhamo attho. Tato sukhumatarataṃ sandhāya ‘‘gabbhaṃ…pe… itipi vadantī’’ti vuttaṃ. Sambhavanassa bhedo vā sambhavabhedo, pavattibhedoti attho.

རཱུཔཱིབྲཧྨེསཱུཏི ཨདྷིཀརཎེ བྷུམྨཾ, ཨོཔཔཱཏིཀཡོནིཀེསཱུཏི ནིདྡྷཱརཎེཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཨོཔཔཱཏིཀཡོནིཀེཧི རཱུཔཱིབྲཧྨེ ནིདྡྷཱརེཏཱི’’ཏི ཨཱཧ། ཏེན ‘‘ཨོཔཔཱཏིཀཡོནིཀེསཱུ’’ཏི སཱམཉྙཏོ ཝུཏྟརཱསིཏོ ‘‘རཱུཔཱིབྲཧྨེསཱུ’’ཏི ཝིསེསཾ ནིདྡྷཱརེཏི། ན སམེཏཱིཏི ན སཾསནྡཏི, ཝིརུཛ྄ཛྷཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཡཱཡ པཱལི༹ཡཱ ན སམེཏི, ཏཾ དསྶེནྟོ ‘‘དྷམྨཧདཡཝིབྷངྒེ ཧཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ།

Rūpībrahmesūti adhikaraṇe bhummaṃ, opapātikayonikesūti niddhāraṇeti dassento ‘‘opapātikayonikehi rūpībrahme niddhāretī’’ti āha. Tena ‘‘opapātikayonikesū’’ti sāmaññato vuttarāsito ‘‘rūpībrahmesū’’ti visesaṃ niddhāreti. Na sametīti na saṃsandati, virujjhatīti attho. Yāya pāḷiyā na sameti, taṃ dassento ‘‘dhammahadayavibhaṅge hī’’tiādimāha.

ཨེཀཱདསཱཏི པརིཔུཎྞཱཡཏནསྶ སདྡཱཡཏནཝཛྫཱནི ཨེཀཱདསཱཡཏནཱནི། ཀསྶཙི དསཱཡཏནཱནཱིཏི ཨནྡྷསྶ ཙཀྑཱཡཏནཝཛྫཱནི། ཀསྶཙི ཨཔརཱནི དསཱཡཏནཱནཱིཏི བདྷིརསྶ སོཏཱཡཏནཝཛྫཱནི། ཀསྶཙི ནཝཱཡཏནཱནཱིཏི ཨནྡྷབདྷིརསྶ ཙཀྑུསོཏཱཡཏནཝཛྫཱནི། ཀསྶཙི སཏྟཱཡཏནཱནཱིཏི གབྦྷསེཡྻཀསྶ རཱུཔགནྡྷརསཀཱཡཕོཊྛབྦམནོདྷམྨཱཡཏནཝསེན ཝུཏྟཾ།

Ekādasāti paripuṇṇāyatanassa saddāyatanavajjāni ekādasāyatanāni. Kassaci dasāyatanānīti andhassa cakkhāyatanavajjāni. Kassaci aparāni dasāyatanānīti badhirassa sotāyatanavajjāni. Kassaci navāyatanānīti andhabadhirassa cakkhusotāyatanavajjāni. Kassaci sattāyatanānīti gabbhaseyyakassa rūpagandharasakāyaphoṭṭhabbamanodhammāyatanavasena vuttaṃ.

‘‘ན ཝུཏྟཾ ཨཊྛཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟཱི’’ཏི ཨིདཾ ‘‘ན ཧི པཱལི༹ཡཾ…པེ॰… ཝུཏྟཱ’’ཏི ཨེཏསྶ ཨཏྠཝིཝརཎཾ། ཙཀྑུསོཏགྷཱནཝིཀལསྶ ཧི ཨུཔཔཛྫམཱནསྶ ཨཊྛེཝ ཨཱཡཏནཱནི སིཡུནྟི། སཏི ཙ ཨགྷཱནཀུཔཔཏྟིཡཾ པུནཔི ‘‘ཀསྶཙི ཨཔརཱནི དསཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟཱི’’ཏི ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ། ཏཐཱ ཙ སཏི ཡཐཱ ཨནྡྷབདྷིརསྶ ཝསེན ‘‘ཀསྶཙི ནཝཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟཱི’’ཏི (ཝིབྷ॰ ༡༠༠༧) ཨེཀཝཱརཾ ཝུཏྟཾ, ཨེཝཾ ཨནྡྷཱགྷཱནཀསྶ, བདྷིརཱགྷཱནཀསྶ ཙ ཝསེན ‘‘ཀསྶཙི ཨཔརཱནི ནཝཱཡཏནཱནི, ཀསྶཙི ཨཔརཱནི ནཝཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟཱི’’ཏི ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ, ཨེཝཾ ན ཝུཏྟནྟི ཨིམམཏྠཾ དསྶེཏི ‘‘ཏཐཱ…པེ॰… ན ཙ ཏཾ ཝུཏྟ’’ནྟི། ཨེཝཾ དྷཱཏུཔཱཏུབྷཱཝཱདིཔཉྷེསཱུཏི ‘‘ཀསྶཙི ཨེཀཱདས དྷཱཏུཡོ པཱཏུབྷཝནྟི, ཀསྶཙི དས དྷཱཏུཡོ, ཀསྶཙི ཨཔརཱ དས དྷཱཏུཡོ, ཀསྶཙི ནཝ དྷཱཏུཡོ, ཀསྶཙི སཏྟ དྷཱཏུཡོ པཱཏུབྷཝནྟཱི’’ཏི (ཝིབྷ॰ ༡༠༠༧) ཨེཝཾ དྷཱཏུཔཱཏུབྷཱཝཔཉྷོ ཝེདིཏབྦོ། ཨཱདི-སདྡེན ‘‘ཀསྶཙི ཙུདྡསིནྡྲིཡཱནི པཱཏུབྷཝནྟཱི’’ཏིཨཱདི (ཝིབྷ॰ ༡༠༠༧) ནཡཔྤཝཏྟཱ ཨིནྡྲིཡཔཉྷཱདཡོ སངྒཧིཏཱ།

‘‘Na vuttaṃ aṭṭhāyatanāni pātubhavantī’’ti idaṃ ‘‘na hi pāḷiyaṃ…pe… vuttā’’ti etassa atthavivaraṇaṃ. Cakkhusotaghānavikalassa hi upapajjamānassa aṭṭheva āyatanāni siyunti. Sati ca aghānakupapattiyaṃ punapi ‘‘kassaci aparāni dasāyatanāni pātubhavantī’’ti vattabbaṃ siyā. Tathā ca sati yathā andhabadhirassa vasena ‘‘kassaci navāyatanāni pātubhavantī’’ti (vibha. 1007) ekavāraṃ vuttaṃ, evaṃ andhāghānakassa, badhirāghānakassa ca vasena ‘‘kassaci aparāni navāyatanāni, kassaci aparāni navāyatanāni pātubhavantī’’ti vattabbaṃ siyā, evaṃ na vuttanti imamatthaṃ dasseti ‘‘tathā…pe… naca taṃ vutta’’nti. Evaṃ dhātupātubhāvādipañhesūti ‘‘kassaci ekādasa dhātuyo pātubhavanti, kassaci dasa dhātuyo, kassaci aparā dasa dhātuyo, kassaci nava dhātuyo, kassaci satta dhātuyo pātubhavantī’’ti (vibha. 1007) evaṃ dhātupātubhāvapañho veditabbo. Ādi-saddena ‘‘kassaci cuddasindriyāni pātubhavantī’’tiādi (vibha. 1007) nayappavattā indriyapañhādayo saṅgahitā.

ཨེཏྠ ཙ ཡཐཱ ‘‘སཏྟཏི ཨུཀྐཾསཏོ ཙ རཱུཔཱནཱི’’ཏི པདཾ ‘‘སཾསེདཛོཔཔཱཏཱིསཱུ’’ཏི ཨེཏྠ ཡོནིདྭཡཝསེན ཡོཛཱིཡཏི, ན ཨེཝཾ ‘‘ཨཝཀཾསཏོ ཏིཾསཱ’’ཏི ཨིདཾ, ཨིདཾ པན སཾསེདཛཡོནིཝསེནེཝ ཡོཛེཏབྦཾ, ཨེཀཡོགནིདྡིཊྛསྶཱཔི ཨེཀདེསོ སམྦནྡྷཾ ལབྷཏཱིཏི། སཾསེདཛསྶེཝ ཙ ཛཙྩནྡྷབདྷིརཨགྷཱནཀནཔུཾསཀསྶ ཛིཝ྄ཧཱཀཱཡཝཏྠུདསཀཱནཾ ཝསེན ཏིཾས རཱུཔཱནི ཨུཔྤཛྫནྟཱིཏི ཝུཏྟཾ, ན ཨོཔཔཱཏིཀསྶཱཏི ཨཡམེཏྠ ཨཊྛཀཐཱཡ ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཡེ པན ‘‘ཨོཔཔཱཏིཀསྶ ཛཙྩནྡྷ…པེ॰… ཨུཔྤཛྫནྟཱིཏི མཧཱཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝུཏྟ’’ནྟི ཝདནྟི, ཏཾ ན གཧེཏབྦཾ། སོ ཧི པམཱདཔཱཋོ། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱ ཨཱཡཏནཡམཀཝཎྞནཱཡ ‘‘ཀཱམདྷཱཏུཡཾ པན ཨགྷཱནཀོ ཨོཔཔཱཏིཀོ ནཏྠི། ཡདི བྷཝེཡྻ, ‘ཀསྶཙི ཨཊྛཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟཱི’ཏི ཝདེཡྻཱ’’ཏི (ཡམ॰ ཨཊྛ॰ ཨཱཡཏནཡམཀ ༡༨-༢༡) ཝཀྑཏི། ཨཔརེ པནཱཧུ ‘‘ཀསྶཙི ཨེཀཱདསཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟི, ཡཱཝ ‘ཀསྶཙི ནཝཱཡཏནཱནཱི’ཏི པཱལི༹ ཨོཔཔཱཏིཀེ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཱ། ཏསྨཱ པུབྦེནཱཔརཾ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཨཝིརོདྷོ སིདྡྷོ ཧོཏི, ཏཐཱ ཙ ཡཐཱཝུཏྟཔཱལི༹ཡཱ ཨཡམཏྠཝཎྞནཱ ཨཉྙདཏྠུ སཾསནྡཏི སམེཏིཡེཝཱ’’ཏི། ཡཾ པནེཀེ ཝདནྟི ‘‘ཨོཔཔཱཏིཀགྒཧཎེན སཾསེདཛཱཔི སངྒཡ྄ཧནྟི། ཏཐཱ ཧི དྷམྨཧདཡཝིབྷངྒེ ‘ཀཱམདྷཱཏུཡཱ ཨུཔཔཏྟིཀྑཎེ ཀསྶཙི ཨེཀཱདསཱཡཏནཱནི པཱཏུབྷཝནྟཱི’ཏིཨཱདཱིནཾ (ཝིབྷ॰ ༡༠༠༧) ཨུདྡེསེ ‘ཨོཔཔཱཏིཀཱནཾ པེཏཱན’ནྟིཨཱདིནཱ ཨོཔཔཱཏིཀགྒཧཎམེཝ ཀཏཾ, ན སཾསེདཛགྒཧཎ’’ནྟི, ཏཾ པརིཔུཎྞཱཡཏནཱནཾཡེཝ སཾསེདཛཱནཾ ཨོཔཔཱཏིཀེསུ སངྒཧཎཝསེན ཝུཏྟནྟི ཝེདིཏབྦཾ། ཏཐཱ ཧི ཝཀྑཏི ‘‘སཾསེདཛཡོནིཀཱ པརིཔུཎྞཱཡཏནཱཔརིཔུཎྞཱཡཏནབྷཱཝེན ཨོཔཔཱཏིཀསངྒཧཾ ཀཏྭཱ ཝུཏྟཱ’’ཏི ‘‘པདྷཱནཱཡ ཝཱ ཡོནིཡཱ སབྦཾ པརིཔུཎྞཱཡཏནཡོནིཾ དསྶེཏུཾ ‘ཨོཔཔཱཏིཀཱན’ནྟི ཝུཏྟ’’ནྟི ཙ། ཨཊྛཀཐཱཡཾ པན ཡོནིདྭཡཾ སརཱུཔེནེཝ པཀཱསེཏུཾ, སཾསེདཛཡོནིཝསེནེཝ ཙ ཨཝཀཾསཏོ པཝཏྟིཾ དསྶེཏུཾ ཨོཔཔཱཏིཀཡོནིཡཱ ཨིཏརཾ ཨསངྒཧེཏྭཱ ‘‘སཾསེདཛོཔཔཱཏཱིསཱུ’’ཏི ཝུཏྟནྟི། སབྦཾ ཏཾ ཝཱིམཾསིཏྭཱ གཧེཏབྦཾ།

Ettha ca yathā ‘‘sattati ukkaṃsato ca rūpānī’’ti padaṃ ‘‘saṃsedajopapātīsū’’ti ettha yonidvayavasena yojīyati, na evaṃ ‘‘avakaṃsato tiṃsā’’ti idaṃ, idaṃ pana saṃsedajayonivaseneva yojetabbaṃ, ekayoganiddiṭṭhassāpi ekadeso sambandhaṃ labhatīti. Saṃsedajasseva ca jaccandhabadhiraaghānakanapuṃsakassa jivhākāyavatthudasakānaṃ vasena tiṃsa rūpāni uppajjantīti vuttaṃ, na opapātikassāti ayamettha aṭṭhakathāya adhippāyo. Ye pana ‘‘opapātikassa jaccandha…pe… uppajjantīti mahāaṭṭhakathāyaṃ vutta’’nti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. So hi pamādapāṭho. Evañca katvā āyatanayamakavaṇṇanāya ‘‘kāmadhātuyaṃ pana aghānako opapātiko natthi. Yadi bhaveyya, ‘kassaci aṭṭhāyatanāni pātubhavantī’ti vadeyyā’’ti (yama. aṭṭha. āyatanayamaka 18-21) vakkhati. Apare panāhu ‘‘kassaci ekādasāyatanāni pātubhavanti, yāva ‘kassaci navāyatanānī’ti pāḷi opapātike sandhāya vuttā. Tasmā pubbenāparaṃ aṭṭhakathāyaṃ avirodho siddho hoti, tathā ca yathāvuttapāḷiyā ayamatthavaṇṇanā aññadatthu saṃsandati sametiyevā’’ti. Yaṃ paneke vadanti ‘‘opapātikaggahaṇena saṃsedajāpi saṅgayhanti. Tathā hi dhammahadayavibhaṅge ‘kāmadhātuyā upapattikkhaṇe kassaci ekādasāyatanāni pātubhavantī’tiādīnaṃ (vibha. 1007) uddese ‘opapātikānaṃ petāna’ntiādinā opapātikaggahaṇameva kataṃ, na saṃsedajaggahaṇa’’nti, taṃ paripuṇṇāyatanānaṃyeva saṃsedajānaṃ opapātikesu saṅgahaṇavasena vuttanti veditabbaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘saṃsedajayonikā paripuṇṇāyatanāparipuṇṇāyatanabhāvena opapātikasaṅgahaṃ katvā vuttā’’ti ‘‘padhānāya vā yoniyā sabbaṃ paripuṇṇāyatanayoniṃ dassetuṃ ‘opapātikāna’nti vutta’’nti ca. Aṭṭhakathāyaṃ pana yonidvayaṃ sarūpeneva pakāsetuṃ, saṃsedajayonivaseneva ca avakaṃsato pavattiṃ dassetuṃ opapātikayoniyā itaraṃ asaṅgahetvā ‘‘saṃsedajopapātīsū’’ti vuttanti. Sabbaṃ taṃ vīmaṃsitvā gahetabbaṃ.

ཙུཏིཔཊིསནྡྷཱིནནྟི ཨནནྟརཱཏཱིཏཙུཏིཡཱ, ཏདནནྟརཱཡ མིསྶཱམིསྶབྷེདཱཡ པཊིསནྡྷིཡཱ། ཁནྡྷཱདཱིཧཱིཏི ཁནྡྷཱརམྨཎགཏིཧེཏུཝེདནཱཔཱིཏིཝིཏཀྐཝིཙཱརེཧི། མཧགྒཏཨཛ྄ཛྷཏྟཱརམྨཎཱཡ མཧགྒཏཨཛ྄ཛྷཏྟཱརམྨཎཱ, ཨམཧགྒཏབཧིདྡྷཱརམྨཎཱཡ ཨམཧགྒཏབཧིདྡྷཱརམྨཎཱཏི ཨེཝམཱདིནོ ཨརཱུཔབྷཱུམཱིསུཡེཝ ཙུཏིཔཊིསནྡྷཱིནཾ བྷེདཱབྷེདཝིསེསསྶ སམྦྷཝཏོ ‘‘ནཡམུཁམཏྟཾ དསྶེཏྭཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཨེཀཙྩསུགཏཱིཏི མཧགྒཏཝཛྫསུགཏི ཨདྷིཔྤེཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘རཱུཔཱརཱུཔཱཝཙརཱན’’ནྟིཨཱདི། ཀེཙི པན ‘‘ཡཐཱ མཧགྒཏཱཝཛྫཱ, ཨེཝཾ ཨུཏྟརཀུརུཀཝཛྫཱ’’ཏིཔི ཝདནྟི། ཨེཀཙྩསུགཏིཙུཏིཡཱཏི ཝུཏྟསུགཏིཙུཏིཡཱ། ཡདིཔི ‘‘ཨཡཾ ནཱམ དུགྒཏིཔཊིསནྡྷི ན ཧོཏཱི’’ཏི ནིཡམོ ནཏྠི, དེསནཱ པན སོཏཔཏིཏཱ གཏཱཏི ཝདནྟི། ནིཡཏབོདྷིསཏྟཱཔེཀྑཱཡ ཝཱ ཨེཝཾ ཝུཏྟཾ། ཏེསཉྷི ཨེཀཙྩདུགྒཏིཔཊིསནྡྷི ནཏྠི ཨཝཱིཙིཨཱདཱིསུ ཨནུཔཔཛྫནཏོ། ‘‘ཨེཀཙྩདུགྒཏིཙུཏིཡཱ’’ཏི ཨེཏྠཱཔི ཨིམིནཱ ནཡེན ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ།

Cutipaṭisandhīnanti anantarātītacutiyā, tadanantarāya missāmissabhedāya paṭisandhiyā. Khandhādīhīti khandhārammaṇagatihetuvedanāpītivitakkavicārehi. Mahaggataajjhattārammaṇāya mahaggataajjhattārammaṇā, amahaggatabahiddhārammaṇāya amahaggatabahiddhārammaṇāti evamādino arūpabhūmīsuyeva cutipaṭisandhīnaṃ bhedābhedavisesassa sambhavato ‘‘nayamukhamattaṃ dassetvā’’ti vuttaṃ. Ekaccasugatīti mahaggatavajjasugati adhippetāti āha ‘‘rūpārūpāvacarāna’’ntiādi. Keci pana ‘‘yathā mahaggatāvajjā, evaṃ uttarakurukavajjā’’tipi vadanti. Ekaccasugaticutiyāti vuttasugaticutiyā. Yadipi ‘‘ayaṃ nāma duggatipaṭisandhi na hotī’’ti niyamo natthi, desanā pana sotapatitā gatāti vadanti. Niyatabodhisattāpekkhāya vā evaṃ vuttaṃ. Tesañhi ekaccaduggatipaṭisandhi natthi avīciādīsu anupapajjanato. ‘‘Ekaccaduggaticutiyā’’ti etthāpi iminā nayena attho veditabbo.

ཨེཀཙྩསུགཏིཔཊིསནྡྷཱིཏི པན ཀཱམཱཝཙརསུགཏིཔཊིསནྡྷི ཝེདིཏབྦཱ། སཡམེཝཱཏི ཨཏྟནཱ ཨེཝ། ‘‘བྷེདཝིསེསོ ཨེཝ ཙ ཨེཝཾ ཝིཏྠཱརེན དསྶིཏོ’’ཏི ཨིདཾ ‘‘ཨམཧགྒཏབཧིདྡྷཱརམྨཎཱཡཱ’’ཏིཨཱདིཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ‘‘ཙཏུཀྑནྡྷཱཡ…པེ॰… པཊིསནྡྷི ཧོཏཱི’’ཏི ཨིདཾ པན ཨབྷེདཝིསེསདསྶནམེཝཱཏི། ཨེཀེཀསྨིཾ བྷེདེཏི ‘‘ཨམཧགྒཏབཧིདྡྷཱརམྨཎཱཡཱ’’ཏི ཨེཝམཱདིཀེ ཨེཀེཀསྨིཾ བྷཱགེ། ཏཏྠ ཏཏྠེཝཱཏི ‘‘ཨམཧགྒཏབཧིདྡྷཱརམྨཎཱཡ མཧགྒཏབཧིདྡྷཱརམྨཎཱ, ཨམཧགྒཏཛ྄ཛྷཏྟཱརམྨཎཱཡ མཧགྒཏཛ྄ཛྷཏྟཱརམྨཎཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ བྷེདེ, ཏཏྠ ཏཏྠེཝ ཝཱ བྷཝཱདིཀེ ཙཝིཏྭཱ ཨུཔཔཛྫནྟསྶ ཝསེན ཙུཏིཔཊིསནྡྷིཡོཛནཱ ཝེདིཏབྦཱ། བྷུམྨཏྠེ ཨཡཾ ཏོ-སདྡོཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཏཏོ ཧེཏུཾ ཝིནཱཏི ཏཏྠ ཧེཏུཾ ཝིནཱ’’ཏི ཨཱཧ། ཏསྶཏྠོ – ཏསྨིཾ པུརིམབྷཝེ ནིཔྥནྣཾ ཨཝིཛྫཱསངྑཱརཱདིཀཾ ཀཱརཎཾ ཝིནཱ ན ཧོཏཱིཏི།

Ekaccasugatipaṭisandhīti pana kāmāvacarasugatipaṭisandhi veditabbā. Sayamevāti attanā eva. ‘‘Bhedaviseso eva ca evaṃ vitthārena dassito’’ti idaṃ ‘‘amahaggatabahiddhārammaṇāyā’’tiādiṃ sandhāya vuttaṃ. ‘‘Catukkhandhāya…pe… paṭisandhi hotī’’ti idaṃ pana abhedavisesadassanamevāti. Ekekasmiṃ bhedeti ‘‘amahaggatabahiddhārammaṇāyā’’ti evamādike ekekasmiṃ bhāge. Tattha tatthevāti ‘‘amahaggatabahiddhārammaṇāya mahaggatabahiddhārammaṇā, amahaggatajjhattārammaṇāya mahaggatajjhattārammaṇā’’tiādinā tasmiṃ tasmiṃ bhede, tattha tattheva vā bhavādike cavitvā upapajjantassa vasena cutipaṭisandhiyojanā veditabbā. Bhummatthe ayaṃ to-saddoti dassento ‘‘tato hetuṃ vināti tattha hetuṃ vinā’’ti āha. Tassattho – tasmiṃ purimabhave nipphannaṃ avijjāsaṅkhārādikaṃ kāraṇaṃ vinā na hotīti.

ཨཏིམནྡབྷཱཝཱུཔགམནཾ སཀིཙྩཱསམཏྠཏཱ། པཉྩདྭཱརིཀཝིཉྙཱཎཝསེན ཙུཏི པཊིསིདྡྷཱ, ན ཏདནནྟརཝིཉྙཱཎཝསེན། སྭཱཡམཏྠོ ‘‘པཉྩནྣཾ དྭཱརཱན’’ནྟིཨཱདིནཱ ཧེཊྛཱ ཨཊྛཀཐཱཡམཱགཏོཏི ཨཱཧ ‘‘པཉྩདྭཱརིཀཝིཉྙཱཎཱནནྟརམྤི ཧི པུབྦེ ཙུཏི དསྶིཏཱ’’ཏི། ཏཏྠ ཡཾ ཝཏྟབྦཾ, ཏཾ ཧེཊྛཱ ཝུཏྟམེཝ། ཙུཏིཙིཏྟེན སདྡྷིཾ ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནཾ ནིརོདྷོ ཧོཏཱིཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཡམཀེ ཙཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། པརིཎཏཏྟཱཏི པརིཔཱཀཝསེན པརིཡོསཱནཾ གཏཏྟཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཕསྶཱདཡོ ཡཐཱཝུཏྟཙེཏནཱསཧཛཱཏཕསྶཱདཡོ། ཡཐཱཨུཔཊྛིཏེ ཀམྨཱདིཨཱརམྨཎེ ཨནེཀཝཱརཾ ཨུཔྤཏྟིཡཱ སནྟཱནསྶ ཨབྷིསངྑརཎཾ ཏཏྠ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎཔཏིཊྛཱནསྶ ཧེཏུབྷཱཝོ།

Atimandabhāvūpagamanaṃ sakiccāsamatthatā. Pañcadvārikaviññāṇavasena cuti paṭisiddhā, na tadanantaraviññāṇavasena. Svāyamattho ‘‘pañcannaṃ dvārāna’’ntiādinā heṭṭhā aṭṭhakathāyamāgatoti āha ‘‘pañcadvārikaviññāṇānantarampi hi pubbe cuti dassitā’’ti. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Cuticittena saddhiṃ cakkhāyatanādīnaṃ nirodho hotīti dassetuṃ ‘‘yamake cā’’tiādi vuttaṃ. Pariṇatattāti paripākavasena pariyosānaṃ gatattāti adhippāyo. Phassādayo yathāvuttacetanāsahajātaphassādayo. Yathāupaṭṭhite kammādiārammaṇe anekavāraṃ uppattiyā santānassa abhisaṅkharaṇaṃ tattha paṭisandhiviññāṇapatiṭṭhānassa hetubhāvo.

སནྟཱནཝསེན ནིཔྤཛྫམཱནཱནཾ ནམནཱདིཀིརིཡཱནཾ ཨེཀསྨིཾ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎེཡེཝ ཨཏྠསིདྡྷཱིཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ནམན…པེ॰… དསྶེཏཱི’’ཏི། པཐཝིཡཾ སབལཔཡོགེཧཱིཏི པཐཝིཡཱ ཨཱདྷཱརཎབྷཱུཏཱཡ ཨཏྟནོ བལེན པཡོགེན ཙ ཀརཎབྷཱུཏེན།

Santānavasena nippajjamānānaṃ namanādikiriyānaṃ ekasmiṃ paṭisandhiviññāṇeyeva atthasiddhīti dassento āha ‘‘namana…pe… dassetī’’ti. Pathaviyaṃ sabalapayogehīti pathaviyā ādhāraṇabhūtāya attano balena payogena ca karaṇabhūtena.

སདྡཧེཏུཀོཏི སདྡསྶ པདྷཱནཱདིབྷཱཝཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཏཱདིསོ པབྦཏཀུཙྪིཨཱདིཔདེསོཔི ཏསྶ ཧེཏུཡེཝ། པདཱིཔནྟརཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན ཏེལཝཊྚིཨཱདིཀེ སངྒཎྷཱཏི། ཏཏོ སདྡཱདིཔྤཝཏྟིཏོ པུབྦེ ཨབྷཱཝཱ། པཊིགྷོསཱདཱིནཉྷི སདྡཱདིཔྤཝཏྟིཏོ སཏི པུརིམསིདྡྷིཡཾ ཏེ སདྡཱདིཔཙྩཡདེསཾ གཙྪེཡྻུཾ, ན པན ཏེ ཨཏྠཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཏཏོ པུབྦེ ཨབྷཱཝཱ’’ཏི། ཨུཔམེཡྻེཔི ཨེཝམེཝ ཨཏྠོ ཡོཛེཏབྦོ། ཡཐཱ ཙ ཧེཏུདེསཾ ན གཙྪཏི ཧེཏུསམུཔྤནྣཾ, ཨེཝཾ ཏཏོ ནཱགཙྪཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཏསྨཱ ན…པེ॰… ཨཱགཏ’’ནྟི། ཏེ སདྡཱདཡོ པཙྩཡཱ ཨེཏེསནྟི ཏཔྤཙྩཡཱ། ཝུཏྟནཡེནཱཏི ཨུཔམཱཡཾ ཝུཏྟནཡེནེཝ། པུརིམབྷཝཧེཏུདེསེ སནྣིཧིཏཾ ཧུཏྭཱ པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎཾ ཏཏོ ཨཉྙཏྲ བྷཝནྟརེ ཏཾ ཨུཔགནྟྭཱ ཏཔྤཙྩཡཾ ན ཧོཏཱིཏི ཨཏྠོ། པཙྩཡཏོ ནིབྦཏྟམཱནཾ པཙྩཡུཔྤནྣཾ ཨཉྙཏྲ ཨགནྟྭཱ པཙྩཡདེསཾ ཨནུཔགཏམེཝ ཧུཏྭཱ ནིབྦཏྟཏཱིཏི པཋམོ ཨཏྠོ། པཋམཾ པཙྩཡེན སམོདྷཱནགཏཾ ཧུཏྭཱ ཏཏོ ཨཉྙཏྲ གནྟྭཱ པཙྩཡུཔྤནྣཝཏྠུབྷཱཝཾ ནཱཔཛྫཏཱིཏི དུཏིཡོ ཨཏྠོ། ཡཐཱསམྦྷཝནྟི ཡཱཡ ‘‘ན ཁཱིརཏོ དདྷི སམྦྷཱུཏཾ སིཡཱ, ན ཁཱིརསཱམིནོ དདྷི སིཡཱ’’ཏི ཙ ཁཱིརདདྷཱིསུ ཨེཀནྟཾ ཨེཀཏཱཡ ནཱནཏཱཡ ཙ དོསཡོཛནཱ ཀཏཱ། ཨིམིནཱ ནཡེན བཱིཛཱདཱིསུ སབྦཧེཏཱུསུ, ཨངྐུརཱདཱིསུ སབྦཧེཏུསམུཔྤནྣེསུ ཡཐཱསམྦྷཝཾ ཧེཏུཨནུརཱུཔཾ, ཧེཏུསམུཔནྣཱནུརཱུཔཉྩ དོསཡོཛནཱ ཀཱཏབྦཱ། སནྟཱནབདྡྷེསུ དྷམྨེསུ ཨེཀནྟཨེཀཏཱཔཊིསེདྷེན སསྶཏགཱཧསྶ པཊིསེདྷིཏཏྟཱ ཝུཏྟཾ ‘‘སཡཾཀཏཾ སུཁཾ དུཀྑནྟི ཨིམཾ དིཊྛིཾ ནིཝཱརེཏཱི’’ཏི། ཏཐཱ ཨེཀནྟནཱནཏཱཔཊིསེདྷེན ཨུཙྪེདགཱཧོ པཊིསེདྷིཏོ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘པརཾཀཏཾ སུཁཾ དུཀྑཾ ཨཉྙོ ཀརོཏི, ཨཉྙོ པཊིསཾཝེདེཏཱིཏི ཨིམཾ དིཊྛིཾ ནིཝཱརེཏཱི’’ཏི། ཏེན ཀཏནཱསོ, ཨཀཏཱགམོ ཙ ནིཝཏྟིཏོ ཧོཏཱིཏི ཨདྷིཙྩསམུཔྤནྣདིཊྛིནིཝཱརཎེནེཝ ནིཡཏིསབྷཱཝཝཱདཔཊིསེདྷོཔི ཀཏོཏི དཊྛབྦཾ།

Saddahetukoti saddassa padhānādibhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Tādiso pabbatakucchiādipadesopi tassa hetuyeva. Padīpantarādīti ādi-saddena telavaṭṭiādike saṅgaṇhāti. Tato saddādippavattito pubbe abhāvā. Paṭighosādīnañhi saddādippavattito sati purimasiddhiyaṃ te saddādipaccayadesaṃ gaccheyyuṃ, na pana te atthīti vuttaṃ ‘‘tato pubbe abhāvā’’ti. Upameyyepi evameva attho yojetabbo. Yathā ca hetudesaṃ na gacchati hetusamuppannaṃ, evaṃ tato nāgacchatīti āha ‘‘tasmā na…pe… āgata’’nti. Te saddādayo paccayā etesanti tappaccayā. Vuttanayenāti upamāyaṃ vuttanayeneva. Purimabhavahetudese sannihitaṃ hutvā paṭisandhiviññāṇaṃ tato aññatra bhavantare taṃ upagantvā tappaccayaṃ na hotīti attho. Paccayato nibbattamānaṃ paccayuppannaṃ aññatra agantvā paccayadesaṃ anupagatameva hutvā nibbattatīti paṭhamo attho. Paṭhamaṃ paccayena samodhānagataṃ hutvā tato aññatra gantvā paccayuppannavatthubhāvaṃ nāpajjatīti dutiyo attho. Yathāsambhavanti yāya ‘‘na khīrato dadhi sambhūtaṃ siyā, na khīrasāmino dadhi siyā’’ti ca khīradadhīsu ekantaṃ ekatāya nānatāya ca dosayojanā katā. Iminā nayena bījādīsu sabbahetūsu, aṅkurādīsu sabbahetusamuppannesu yathāsambhavaṃ hetuanurūpaṃ, hetusamupannānurūpañca dosayojanā kātabbā. Santānabaddhesu dhammesu ekantaekatāpaṭisedhena sassatagāhassa paṭisedhitattā vuttaṃ ‘‘sayaṃkataṃsukhaṃ dukkhanti imaṃ diṭṭhiṃ nivāretī’’ti. Tathā ekantanānatāpaṭisedhena ucchedagāho paṭisedhito hotīti āha ‘‘paraṃkataṃ sukhaṃ dukkhaṃ añño karoti, añño paṭisaṃvedetīti imaṃ diṭṭhiṃ nivāretī’’ti. Tena katanāso, akatāgamo ca nivattito hotīti adhiccasamuppannadiṭṭhinivāraṇeneva niyatisabhāvavādapaṭisedhopi katoti daṭṭhabbaṃ.

ཏཏྠཱཏི ཨངྐུརཱདིཔྤབནྡྷསངྑཱཏེ བྷཱུཏུཔཱདཱརཱུཔསནྟཱནེ། ཏནྟི ཝིཛྫཱཔཱཊཝཱདི། ཨཉྙསྶཱཏི བཱལཀཱལེ ཀཏཝིཛྫཱཔརིཡཱཔུཎནཱདིཏོ ཨཉྙསྶ། སངྑཱརཏོ ཨཉྙོ ཏཎྷཱདིཀོ ཨཉྙཔཙྩཡོ།

Tatthāti aṅkurādippabandhasaṅkhāte bhūtupādārūpasantāne. Tanti vijjāpāṭavādi. Aññassāti bālakāle katavijjāpariyāpuṇanādito aññassa. Saṅkhārato añño taṇhādiko aññapaccayo.

ནིཡྻཱཏནཱདི ཨེཝ ཕལཾ ནིཡྻཱཏནཱདིཕལཾ, ཨཕལིཏཾ ནིཡྻཱཏནཱདིཕལཾ ཨེཏསྶཱཏི ཨཕལི…པེ॰… ཕལཾ, ཡཐཱཝུཏྟཀིརིཡཱཀརཎཾ།

Niyyātanādi eva phalaṃ niyyātanādiphalaṃ, aphalitaṃ niyyātanādiphalaṃ etassāti aphali…pe… phalaṃ, yathāvuttakiriyākaraṇaṃ.

པིཎྜཝསེནཱཏི ཨཀཏཱཝཡཝཝིབྷཱགསྶ སམུདཱཡསྶ ཝསེན། སབྦཏྠཱཏི པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱདིཀེ སབྦསྨིཾ པཙྩཡདྷམྨེ, པཊིསནྡྷིབྷེདེ ཝཱ པཙྩཡུཔྤནྣདྷམྨེ། བལཝཀམྨསྶ ཝསེན ཡོཛེཏབྦོ། བྷུསོ ནིསྶཡོ ཧི ཨུཔནིསྶཡོ། ‘‘ཨཝིསེསེནཱ’’ཏི ཝུཏྟེཔི ཀཱམཱཝཙརཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདཱིནཾ པཉྩནྣཾ པཝཏྟེ, ཨིཏརོ པཋམཛ྄ཛྷཱནཝིཔཱཀཱདཱིནཾ པཝཏྟེ ཙ པཊིསནྡྷིཡཉྩ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི པཱཀཊོཡམཏྠོཏི ཏཾ ཨཝིབྷཛིཏྭཱ ‘‘སབྦཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརཾ སཧ སངྒཎྷཱཏི’’ཙྩེཝ ཝུཏྟཾ། དྭཱདསཱཀུསལཙེཏནཱབྷེདོཏི ནཡིདཾ སམཱསཔདཾ, སནྡྷིཝསེན པནེཏཾ ཝུཏྟཾ། དྭཱདསཱཏི ཙ བྷུམྨཏྠེ པཙྩཏྟཝཙནཾ, དྭཱདསསུ ཨཀུསལཙེཏནཱསུ། ཨཀུསལཙེཏནཱབྷེདོཏི ཨེཀཱདསཱཀུསལཙེཏནཱཔབྷེདོ, དྭཱདསཱཀུསལཙེཏནཱཔབྷེདོ ཙཱཏི ཨཏྠོ ཝེདིཏབྦོ། ཨེཝཉྷི སཏི ན ཨེཏྠ ཀིཉྩི ཝིཙཱརེཏབྦཾ ཧེཊྛཱ ཝིཏྠཱརིཏཏྟཱ། ཀེཙི པན ‘‘དྭཱདསཱཀུསལཙེཏནཱབྷེདོཏི ཨིདཾ ‘ཚནྣཾ པཝཏྟེ’ཏིཨཱདིནཱ ཡོཛེཏབྦ’’ནྟི ཝདནྟི, ཏེསཾ མཏེན ཨུདྡྷཙྩཙེཏནཱཡ གཧཎེ པཡོཛནཾ ཝིཙཱརེཏབྦམེཝ པཊིསནྡྷིཡཱཔི པཙྩཡབྷཱཝསྶ ཝུཏྟཏྟཱ། ཨེཀསྶཱཏི ཨེཏྠ ཨེཝ-སདྡོ ལུཏྟནིདྡིཊྛོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨེཀསྶེཝ པཙྩཡབྷཱཝནིཡམོ’’ཏི། མིལཱཏམཱལཱདཱིནནྟི མིལཱཏམཱལཀིལིཊྛཝཏྠཱདཱིནཾ། མནོཔདོསིཀཱནཾ ཏདཉྙཝཏྠཱུནམྤི ཨནིཊྛཏཱ ཀཐཾ ན སིཡཱ, སིཡཱ ཨེཝཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཨཊྛཀཐཱཡཾ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༢༧) པན པཙུརཏཱབྷཱཝཏོ ཏཾ ཨནཱམསིཏྭཱ ‘‘ཏཐཱ ཀཱམཱཝཙརདེཝལོཀེཔཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ ། ཀེཙི པན ‘‘དེཝལོཀེ ཨནིཊྛཾ ནཱམ པརིཀཔྤནཝསེན, སབྷཱཝཏོ པན ཏཏྠུཔྤནྣཾ ཨིཊྛམེཝཱ’’ཏི ཝདནྟི།

Piṇḍavasenāti akatāvayavavibhāgassa samudāyassa vasena. Sabbatthāti puññābhisaṅkhārādike sabbasmiṃ paccayadhamme, paṭisandhibhede vā paccayuppannadhamme. Balavakammassa vasena yojetabbo. Bhuso nissayo hi upanissayo. ‘‘Avisesenā’’ti vuttepi kāmāvacarapuññābhisaṅkhāro cakkhuviññāṇādīnaṃ pañcannaṃ pavatte, itaro paṭhamajjhānavipākādīnaṃ pavatte ca paṭisandhiyañca paccayo hotīti pākaṭoyamatthoti taṃ avibhajitvā ‘‘sabbapuññābhisaṅkhāraṃ saha saṅgaṇhāti’’cceva vuttaṃ. Dvādasākusalacetanābhedoti nayidaṃ samāsapadaṃ, sandhivasena panetaṃ vuttaṃ. Dvādasāti ca bhummatthe paccattavacanaṃ, dvādasasu akusalacetanāsu. Akusalacetanābhedoti ekādasākusalacetanāpabhedo, dvādasākusalacetanāpabhedo cāti attho veditabbo. Evañhi sati na ettha kiñci vicāretabbaṃ heṭṭhā vitthāritattā. Keci pana ‘‘dvādasākusalacetanābhedoti idaṃ ‘channaṃ pavatte’tiādinā yojetabba’’nti vadanti, tesaṃ matena uddhaccacetanāya gahaṇe payojanaṃ vicāretabbameva paṭisandhiyāpi paccayabhāvassa vuttattā. Ekassāti ettha eva-saddo luttaniddiṭṭhoti āha ‘‘ekasseva paccayabhāvaniyamo’’ti. Milātamālādīnanti milātamālakiliṭṭhavatthādīnaṃ. Manopadosikānaṃ tadaññavatthūnampi aniṭṭhatā kathaṃ na siyā, siyā evāti adhippāyo. Aṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 227) pana pacuratābhāvato taṃ anāmasitvā ‘‘tathā kāmāvacaradevalokepī’’ti vuttaṃ . Keci pana ‘‘devaloke aniṭṭhaṃ nāma parikappanavasena, sabhāvato pana tatthuppannaṃ iṭṭhamevā’’ti vadanti.

‘‘ཨེཀཱུནཏིཾསཙེཏནཱབྷེདམྤཱི’’ཏི ཨིམིནཱ ཨུདྡྷཙྩཙེཏནཱཡཔི པཝཏྟིཝིཔཱཀདཱཡིཏཾ ཨནུཛཱནཱཏི, ཨཊྛཀཐཱཨདྷིཔྤཱཡཝསེན ཝཱ ཨེཝམཱཧ། པཉྩདསནྣཾ ཨཧེཏུཀཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ པཉྩཊྛཱནཱནི དྭེ ཨཔནེཏྭཱ ཨཝསེསཱནཾ ཏེརསནྣཾ། དྭེ དྭེ ཙཀྑུསོཏསམྤཊིཙྪནཝིཉྙཱཎཱནི, ཏཱིཎི སནྟཱིརཎཱནཱིཏི ནཝནྣཾ། ཨེཀདེསཔཙྩཡབྷཱཝེནཱཏི ཨེཀདེསསྶ ཝཱིསཏིཙེཏནཱབྷེདསྶ ཀཱམཱཝཙརཙིཏྟསངྑཱརསྶ པཙྩཡབྷཱཝེན ཨེཀཱུནཏིཾསཙེཏནཱབྷེདོ སམུདཱཡོ ཝུཏྟོ། སྭེཝཱཏི ཨཝཡཝགཏེནཱཔི ཝིསེསེན སམུདཱཡོ ཝོཧརཱིཡཏི ཡཐཱ ‘‘ཨལངྐཏོ རཱཛཀུམཱརོ’’ཏི།

‘‘Ekūnatiṃsacetanābhedampī’’ti iminā uddhaccacetanāyapi pavattivipākadāyitaṃ anujānāti, aṭṭhakathāadhippāyavasena vā evamāha. Pañcadasannaṃ ahetukavipākaviññāṇānaṃ pañcaṭṭhānāni dve apanetvā avasesānaṃ terasannaṃ. Dve dve cakkhusotasampaṭicchanaviññāṇāni, tīṇi santīraṇānīti navannaṃ. Ekadesapaccayabhāvenāti ekadesassa vīsaticetanābhedassa kāmāvacaracittasaṅkhārassa paccayabhāvena ekūnatiṃsacetanābhedo samudāyo vutto. Svevāti avayavagatenāpi visesena samudāyo voharīyati yathā ‘‘alaṅkato rājakumāro’’ti.

ཡཏྠཱཏི པཉྩཝོཀཱརབྷཝཾ སནྡྷཱཡཱཧ། ཏཏྠ ཧི ‘‘ཀཱམཱཝཙརསུགཏིཡཾ ཏཱཝ ཋིཏསྶཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༢༧) པཊིསནྡྷིཡཾ པཝཏྟིཡཉྩ ཝིཔཱཀསྶ ཝིཏྠཱརཔྤཀཱསནཾ ཀཏཾ། ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནབྷཱུམཱིཏི ཝེཧཔྥལབྷཱུམིཾ ཝདཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ཨསཉྙཱརུཔྤཝཛྫཱ’’ཏི། ཙཏུཏྠཛ྄ཛྷཱནམེཝ ཧི བྷཱཝནཱཝིསེསཔྤཝཏྟཾ ཨསཉྙབྷཱུམིཾ ཨཱརུཔྤབྷཱུམིཉྩ ནིཔྥཱདེཏི, ཙཏུཀྐནཡཝསེན ཝཱ སཾཝཎྞནཱ ཝུཏྟཱཏི ཝེདིཏབྦཱ། ཨཊྛ མཧཱཝིཔཱཀཱ, པརིཏྟཝིཔཱཀེསུ པཙྪིམོ, པཉྩ རཱུཔཱཝཙརཝིཔཱཀཱཏི ཨེཝཾ ཙུདྡསནྣཾ། སཏྟནྣནྟི སེསཱནཾ པརིཏྟཝིཔཱཀཱནཾཡེཝ སཏྟནྣཾ།

Yatthāti pañcavokārabhavaṃ sandhāyāha. Tattha hi ‘‘kāmāvacarasugatiyaṃ tāva ṭhitassā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 227) paṭisandhiyaṃ pavattiyañca vipākassa vitthārappakāsanaṃ kataṃ. Catutthajjhānabhūmīti vehapphalabhūmiṃ vadati. Tenāha ‘‘asaññāruppavajjā’’ti. Catutthajjhānameva hi bhāvanāvisesappavattaṃ asaññabhūmiṃ āruppabhūmiñca nipphādeti, catukkanayavasena vā saṃvaṇṇanā vuttāti veditabbā. Aṭṭha mahāvipākā, parittavipākesu pacchimo, pañca rūpāvacaravipākāti evaṃ cuddasannaṃ. Sattannanti sesānaṃ parittavipākānaṃyeva sattannaṃ.

བྷཝཱདཡོཏི བྷཝཡོནིགཏིསཏྟཱཝཱསེ། ཏིཎྞཾ ཝིཉྙཱཎཱནནྟི པུརིམཱནཾ ཏིཎྞཾ ཨཱརུཔྤཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ། ཏཱིསཱུཏི པཉྩམཱདཱིསུ ཏཱིསུ ཝིཉྙཱཎཊྛིཏཱིསུ། ཝུཏྟནཡེནཱཏི ‘‘ཀཱམབྷཝེ པན དུགྒཏིཡཾ ཨཊྛནྣམྤི པརིཏྟཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎཱནཾ ཏཐེཝ པཙྩཡོ པཝཏྟེ, ནོ པཊིསནྡྷིཡ’’ནྟིཨཱདིནཱ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༢༧) ཝུཏྟནཡེནེཝ།

Bhavādayoti bhavayonigatisattāvāse. Tiṇṇaṃ viññāṇānanti purimānaṃ tiṇṇaṃ āruppavipākaviññāṇānaṃ. Tīsūti pañcamādīsu tīsu viññāṇaṭṭhitīsu. Vuttanayenāti ‘‘kāmabhave pana duggatiyaṃ aṭṭhannampi parittavipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiya’’ntiādinā (vibha. aṭṭha. 227) vuttanayeneva.

ཝིཉྙཱཎཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Viññāṇapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ནཱམརཱུཔཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Nāmarūpapadaniddesavaṇṇanā

༢༢༨. ཡདིཔི སུཏྟནྟེ ཨབྷིདྷམྨེ ཙ པཊིཙྩསམུཔྤཱདནིདྡེསེ རཱུཔཔདསྶ དེསནཱབྷེདོ ནཏྠི, ཨབྷིདྷམྨེ པན ‘‘སབྦཾ རཱུཔཾ ན ཧེཏཱུ’’ཏིཨཱདིནཱ (དྷ॰ ས॰ ༥༨༤) སུཏྟནྟཏོ ཏསྶ དེསནཱབྷེདོ ཨཏྠེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘སུཏྟནྟཱ…པེ॰… བྷེདོ’’ཏི། སངྑྱེཡྻེསུ པརིཙྪེདཏོ གཧིཏེསུ ཨཏྠསིདྡྷོ ཏཏྠ སངྑྱཱཔརིཙྪེདོཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཏྠཏོ པན ཝུཏྟམེཝ ཧོཏཱི’’ཏི།

228. Yadipi suttante abhidhamme ca paṭiccasamuppādaniddese rūpapadassa desanābhedo natthi, abhidhamme pana ‘‘sabbaṃ rūpaṃ na hetū’’tiādinā (dha. sa. 584) suttantato tassa desanābhedo atthevāti āha ‘‘suttantā…pe… bhedo’’ti. Saṅkhyeyyesu paricchedato gahitesu atthasiddho tattha saṅkhyāparicchedoti vuttaṃ ‘‘atthato pana vuttameva hotī’’ti.

ཨོཔཔཱཏིཀསཏྟེསཱུཏི ཝཱ སཱམཉྙཏོ སབྦེ ཨོཔཔཱཏིཀཱ ཝུཏྟཱ། ཏེསུ བྲཧྨཀཱཡིཀཱདིགྒཧཎེན རཱུཔཱཝཙརཱཝ ཝུཏྟཱཏི ཏདཉྙེ སནྡྷཱཡ སེསཨོཔཔཱཏིཀཱནནྟི སེསགྒཧཎཾ སཱཏྠཀམེཝ། ཝུཏྟནཡེནཱཏི ‘‘དྭེ ཝཱ ཏཡོ ཝཱ དསཀཱ, ཨོམཏོ ཨཱདིནཱ སཧཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༢༧) རཱུཔམིསྶཀཝིཉྙཱཎེ ཝུཏྟནཡེན།

Opapātikasattesūti vā sāmaññato sabbe opapātikā vuttā. Tesu brahmakāyikādiggahaṇena rūpāvacarāva vuttāti tadaññe sandhāya sesaopapātikānanti sesaggahaṇaṃ sātthakameva. Vuttanayenāti ‘‘dve vā tayo vā dasakā, omato ādinā sahā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 227) rūpamissakaviññāṇe vuttanayena.

‘‘དྭེ སནྟཏིསཱིསཱནཱི’’ཏི ཨཱརབྦྷ ཡཱཝ ‘‘སཏྟ སནྟཏིསཱིསཱནཱི’’ཏི (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༢༨) ཨེཏྟཀཾ ཨཊྛཀཐཱཔཱཋཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ ‘‘སཏྟཀཔརིཡོསཱན’’ནྟི། ཨེཀེཀཙིཏྟཀྑཎེ ཏིཀྑཏྟུཾ རཱུཔུཔྤཏྟིཾ ཨནནུཛཱནནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཨིམིནཱདྷིཔྤཱཡེནཱ’’ཏི། ཙིཏྟསྶ ཨུཔྤཱདཀྑཎེཡེཝ སབྦཾ རཱུཔཾ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཧི ཨཏྟནོ ཨདྷིཔྤཱཡོ།

‘‘Dve santatisīsānī’’ti ārabbha yāva ‘‘satta santatisīsānī’’ti (vibha. aṭṭha. 228) ettakaṃ aṭṭhakathāpāṭhaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘sattakapariyosāna’’nti. Ekekacittakkhaṇe tikkhattuṃ rūpuppattiṃ ananujānanto āha ‘‘iminādhippāyenā’’ti. Cittassa uppādakkhaṇeyeva sabbaṃ rūpaṃ uppajjatīti hi attano adhippāyo.

‘‘རཱུཔཱཛནཀཀམྨཛ’’ནྟི ཨིདཾ བྷཱུཏཀཐནམཏྟཾ དཊྛབྦཾ པཉྩཝིཉྙཱཎཱནཾ ཨཏཾསབྷཱཝཏཱབྷཱཝཱ། རཱུཔཱཛནཀཀམྨཛནྟི ཝཱ ཙུཏིཙིཏྟཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། པཊིསནྡྷིཙིཏྟཾ པན ‘‘པཝཏྟིཡ’’ནྟི ཨིམིནཱཝ ནིཝཏྟིཏཾ། ‘‘སབྦེསམྤི ཙུཏིཙིཏྟཾ རཱུཔཾ ན སམུཊྛཱཔེཏཱི’’ཏི (དྷ॰ ས॰ མཱུལཊཱི॰ ༦༣༦) ཨཊྛསཱལིནཱིཊཱིཀཱཡཾ ཝུཏྟོཝཱཡམཏྠོ། པཉྩཝིཉྙཱཎཀྑཎེ ཏཔྤཙྩཡཱ རཱུཔུཔྤཏྟིཡཱ ཨབྷཱཝེན ཝུཏྟཾ ‘‘པཉྩཝིཉྙཱཎཔྤཝཏྟིཀཱལཾ སནྡྷཱཡཱ’’ཏི། ཏཏྠཱཔི ཨསཧཛཱཏཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ཨཏྠེཝ རཱུཔུཔྤཏྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘སཧཛཱཏཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཉྩཱ’’ཏི། བྷཝངྒཱདཱིཏི བྷཝངྒསམྤཊིཙྪནསནྟཱིརཎཏདཱརམྨཎཱནི། ཨཉྙེནཱཏི ཡཐཱཝུཏྟཀམྨཝིཉྙཱཎཏོ ཨཉྙེན ཨབྷིསངྑཱརཝིཉྙཱཎེན། རཱུཔམེཝ ཧི ཀུསལཱཀུསལཀིརིཡཙིཏྟཔྤཝཏྟིཀྑཎེ ཨབྷིསངྑཱརཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ཨུཔྤཛྫཏི, ན ནཱམཾ བྷཝངྒཾ། ཏཾཛནཀེནཱཏི བྷཝངྒཱདིཛནཀེན། ཀམྨཝིཉྙཱཎཔྤཙྩཡཱ ཝིཔཱཀཙིཏྟཔྤཝཏྟིཀཱལེ ཝིཔཱཀནཱམསྶ ཀམྨསམུཊྛཱནརཱུཔསྶ ཙ ཝསེན། སཧཛཱཏཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ པན ཨིཏརཙིཏྟཔྤཝཏྟིཀཱལེཔི ཝིཔཱཀོ ཝིཔཱཀནཱམཝསེན, ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔཝསེན ཙ ནཱམརཱུཔསྶ སམྦྷཝོ དསྶེཏབྦོཏི ཨཱཧ ‘‘སཧཛཱཏ…པེ॰… ཡོཛེཏབྦ’’ནྟི། རཱུཔསདྡེན ཙ ཨཏྟནོ ཨེཀདེསེནཱཏི སམྦནྡྷོ། ‘‘སརཱུཔཱནཾ ཨེཀདེསོ ཨེཀཝིབྷཏྟིཡ’’ནྟི (པཱཎིནཱི ༡.༢.༦༤) སདྡལཀྑཎཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘སརཱུཔཱནཾ ཨེཀདེསོ’’ཏི། ཨིཙྪིཏོ ཧི ཨེཀདེསརཱུཔཱནམྤི ཨེཀདེསོ ཡཐཱ ‘‘ནིདསྶིཏཝིཔཀྑེཧཱི’’ཏི། ནིདསྶིཏོ ཙ ནིདསྶིཏཝིཔཀྑོ ཙ ནིདསྶིཏཝིཔཀྑོཏི ཨཡཉྷེཏྠ ཨཏྠོ། ‘‘ཋཱན’’ནྟི ཨིམིནཱ སེསསདྡསྶ ཨཏྠཾ ཝདཏི། སརཱུཔེན ཋཔནཉྷི ཨིདྷ སེསནཾ།

‘‘Rūpājanakakammaja’’nti idaṃ bhūtakathanamattaṃ daṭṭhabbaṃ pañcaviññāṇānaṃ ataṃsabhāvatābhāvā. Rūpājanakakammajanti vā cuticittaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭisandhicittaṃ pana ‘‘pavattiya’’nti imināva nivattitaṃ. ‘‘Sabbesampi cuticittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpetī’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 636) aṭṭhasālinīṭīkāyaṃ vuttovāyamattho. Pañcaviññāṇakkhaṇe tappaccayā rūpuppattiyā abhāvena vuttaṃ ‘‘pañcaviññāṇappavattikālaṃsandhāyā’’ti. Tatthāpi asahajātaviññāṇapaccayā attheva rūpuppattīti āha ‘‘sahajātaviññāṇapaccayañcā’’ti. Bhavaṅgādīti bhavaṅgasampaṭicchanasantīraṇatadārammaṇāni. Aññenāti yathāvuttakammaviññāṇato aññena abhisaṅkhāraviññāṇena. Rūpameva hi kusalākusalakiriyacittappavattikkhaṇe abhisaṅkhāraviññāṇapaccayā uppajjati, na nāmaṃ bhavaṅgaṃ. Taṃjanakenāti bhavaṅgādijanakena. Kammaviññāṇappaccayā vipākacittappavattikāle vipākanāmassa kammasamuṭṭhānarūpassa ca vasena. Sahajātaviññāṇapaccayā pana itaracittappavattikālepi vipāko vipākanāmavasena, cittasamuṭṭhānarūpavasena ca nāmarūpassa sambhavo dassetabboti āha ‘‘sahajāta…pe… yojetabba’’nti. Rūpasaddena ca attano ekadesenāti sambandho. ‘‘Sarūpānaṃ ekadeso ekavibhattiya’’nti (pāṇinī 1.2.64) saddalakkhaṇaṃ sandhāyāha ‘‘sarūpānaṃ ekadeso’’ti. Icchito hi ekadesarūpānampi ekadeso yathā ‘‘nidassitavipakkhehī’’ti. Nidassito ca nidassitavipakkho ca nidassitavipakkhoti ayañhettha attho. ‘‘Ṭhāna’’nti iminā sesasaddassa atthaṃ vadati. Sarūpena ṭhapanañhi idha sesanaṃ.

ཡཾ-ཏཾ-སདྡཱནཾ ཨབྱབྷིཙཱརིཏསམྦནྡྷཏྟཱ ཨཝུཏྟམྤི ཏཏོ-སདྡཾ ཨཱནེཏྭཱ ཨཱཧ ‘‘ཏཏོ ཡུཏྟམེཝ ཨིདནྟི ཡོཛེཏབྦ’’ནྟི། ཝིཔཱཀསྶ ཨཛནཀཾ ཝིཔཱཀཱཛནཀཾ, ནིསྶནྡཕལམཏྟདཱཡཀཀམྨཾ, ཏཾ སམུཊྛཱནཾ ཨེཏསྶཱཏི ཝིཔཱཀཱཛནཀཀམྨསམུཊྛཱནཾ། ཝུཏྟནཡེནཱཏི ‘‘ཝཏྠུཀཱཡཝསེན རཱུཔཏོ དྭེ སནྟཏིསཱིསཱནི, ཏཡོ ཙ ཨརཱུཔིནོ ཁནྡྷཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༢༨) ཝུཏྟེན ནཡེན། ཨུབྷཡནྟི ནཱམཾ རཱུཔཉྩ།

Yaṃ-taṃ-saddānaṃ abyabhicāritasambandhattā avuttampi tato-saddaṃ ānetvā āha ‘‘tato yuttameva idanti yojetabba’’nti. Vipākassa ajanakaṃ vipākājanakaṃ, nissandaphalamattadāyakakammaṃ, taṃ samuṭṭhānaṃ etassāti vipākājanakakammasamuṭṭhānaṃ. Vuttanayenāti ‘‘vatthukāyavasena rūpato dve santatisīsāni, tayo ca arūpino khandhā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 228) vuttena nayena. Ubhayanti nāmaṃ rūpañca.

ཀམྨཱརམྨཎཔཊིསནྡྷིཨཱདིཀཱལེཏི ཨེཏྠ ཨཱདི-སདྡེན སམྨསནཱདིཀཱལསངྒཧོ དཊྛབྦོ། ཏནྟི ཨབྷིསངྑཱརཝིཉྙཱཎཾ།

Kammārammaṇapaṭisandhiādikāleti ettha ādi-saddena sammasanādikālasaṅgaho daṭṭhabbo. Tanti abhisaṅkhāraviññāṇaṃ.

ཡདིཔི ‘‘ཨཏྠི རཱུཔཾ ཙིཏྟསམུཊྛཱན’’ནྟིཨཱདིཝཙནཏོ (དྷ॰ ས॰ ༥༨༤) རཱུཔསྶཔི ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཏཱ སུཏྟཏོ ཛཱནིཏབྦཱ, ཝིཉྙཱཎསནྣིསྶིཏཱ ཨིཊྛཱནུབྷཝནཱདཡོ ཏསྨིཾ སཏི སབྦྷཱཝཏོ, ཨསཏི ཙ ཨབྷཱཝཏོ ཡཐཱ སདྡྷེཡྻཱདིཝཏྠུམྷི སདྡྷཱདཡོཏི ནཱམསྶཔི ཡུཏྟིཏོ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཏཱ སིདྡྷཱ, ཨཊྛཀཐཱཡཾ པན ཝུཏྟམཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘སུཏྟཏོ ནཱམཾ…པེ॰… ཛཱནིཏབྦ’’ནྟི ཨཱཧ། ཡཱཝདེཝ པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣདྷམྨམཏྟཏཱཝིབྷཱཝནམུཁེན ཨཝིཔརཱིཏཏོ པཝཏྟིནིཝཏྟིསནྡསྶནཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདདེསནཱ, ཏཱཝདེཝ ཙ དྷམྨཙཀྐཔྤཝཏྟནནྟི དསྶེནྟོ ‘‘ཡསྨཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ ། ཡསྨཱ པན པཝཏྟིནིཝཏྟིཝིབྷཱཝནཏོ སཙྩདེསནཱཝ པཙྩཡཱཀཱརདེསནཱ, སཙྩདེསནཱ ཙ དྷམྨཙཀྐཔྤཝཏྟནཾ། ཡཐཱཧ ‘‘ཨིདཾ དུཀྑནྟི མེ བྷིཀྑཝེ…པེ॰… བཱརཱཎསིཡཾ ཨིསིཔཏནེ མིགདཱཡེ ཨནུཏྟརཾ དྷམྨཙཀྐཾ པཝཏྟིཏ’’ནྟིཨཱདི, ཏསྨཱ ‘‘ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔ’’ནྟི པདསྶ སཙྩདེསནཱབྷཱཝདཱིཔནེན དྷམྨཙཀྐཔྤཝཏྟནབྷཱཝཾ དསྶེཏུཾ ‘‘ནཱམརཱུཔམཏྟཏཱཝཙནེནེཝ ཝཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།

Yadipi ‘‘atthi rūpaṃ cittasamuṭṭhāna’’ntiādivacanato (dha. sa. 584) rūpassapi viññāṇapaccayatā suttato jānitabbā, viññāṇasannissitā iṭṭhānubhavanādayo tasmiṃ sati sabbhāvato, asati ca abhāvato yathā saddheyyādivatthumhi saddhādayoti nāmassapi yuttito viññāṇapaccayatā siddhā, aṭṭhakathāyaṃ pana vuttamatthaṃ dassento ‘‘suttato nāmaṃ…pe… jānitabba’’nti āha. Yāvadeva paccayapaccayuppannadhammamattatāvibhāvanamukhena aviparītato pavattinivattisandassanaṃ paṭiccasamuppādadesanā, tāvadeva ca dhammacakkappavattananti dassento ‘‘yasmā’’tiādimāha . Yasmā pana pavattinivattivibhāvanato saccadesanāva paccayākāradesanā, saccadesanā ca dhammacakkappavattanaṃ. Yathāha ‘‘idaṃ dukkhanti me bhikkhave…pe… bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattita’’ntiādi, tasmā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti padassa saccadesanābhāvadīpanena dhammacakkappavattanabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘nāmarūpamattatāvacaneneva vā’’tiādi vuttaṃ.

ནཱམརཱུཔཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Nāmarūpapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

སལཱ༹ཡཏནཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Saḷāyatanapadaniddesavaṇṇanā

༢༢༩. ཡཐཱསམྦྷཝནྟི སམྦྷཝཱནུརཱུཔཾ། ཏེན ཙཏུནྣཾ ཏཱཝ བྷཱུཏཱནཾ སཧཛཱཏནིསྶཡཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནཾ པཉྩནྣཾ པཙྩཡབྷཱཝོ, ཝཏྠཱུསུ པན ཧདཡཝཏྠུནོ ཚཊྛཱཡཏནསྶ པཊིསནྡྷིཡཾ སཧཛཱཏནིསྶཡཨཉྙམཉྙཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན, པཝཏྟིཡཾ ཡསྨཱ ཨནནྟརཙིཏྟེན སདྡྷིཾ ཨུཔྤནྣམེཝ ཝཏྠུ ཋིཏིཔྤཏྟིཡཱ བལཝབྷཱཝེན ཏསྶ ནིསྶཡོ བྷཝིཏུཾ སཀྐོཏི, ན སཧཛཱཏཾ, ཏསྨཱ པུརེཛཱཏནིསྶཡཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན། ཨིཏརཝཏྠཱུནཾ པཉྩཝིཉྙཱཎསངྑཱཏསྶ ཚཊྛཱཡཏནསྶ ཨིནྡྲིཡཔཙྩཡཝསེན ཙ, ཛཱིཝིཏསྶ ཨིནྡྲིཡཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན པཙྩཡབྷཱཝོ ཝུཏྟོཏི དཊྛབྦོ། ཨེཀཔྤཀཱརེནེཝཱཏི ཡཐཱ ཙཀྑཱདཱིནཾ མནཱཡཏནསྶ པཊིནིཡཏདསྶནཱདིཀིཙྩཱནུཝིདྷཱནཏོ ནིཡཏོ ཨེཀཔྤཀཱརེནེཝ པཙྩཡབྷཱཝོ, ན ཨེཝཾ རཱུཔཱཡཏནཱདཱིནཾ, ཏེསཾ པན རཱུཔཱརམྨཎཱདིནཱ པཀཱརནྟརེན ཏསྶ པཙྩཡབྷཱཝོཏི ‘‘ཨནིཡམཏོ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཀེཙི པན ‘‘ནིཡམཏོ’’ཏི པདཾ ‘‘སསནྟཏིཔརིཡཱཔནྣ’’ནྟི ཨིམིནཱ སམྦནྡྷིཏྭཱ ཨཏྠཾ ཝདནྟི ‘‘ཨེཀནྟེན སསནྟཏིཔརིཡཱཔནྣ’’ནྟི།

229. Yathāsambhavanti sambhavānurūpaṃ. Tena catunnaṃ tāva bhūtānaṃ sahajātanissayaatthiavigatavasena cakkhāyatanādīnaṃ pañcannaṃ paccayabhāvo, vatthūsu pana hadayavatthuno chaṭṭhāyatanassa paṭisandhiyaṃ sahajātanissayaaññamaññavippayuttaatthiavigatavasena, pavattiyaṃ yasmā anantaracittena saddhiṃ uppannameva vatthu ṭhitippattiyā balavabhāvena tassa nissayo bhavituṃ sakkoti, na sahajātaṃ, tasmā purejātanissayavippayuttaatthiavigatavasena. Itaravatthūnaṃ pañcaviññāṇasaṅkhātassa chaṭṭhāyatanassa indriyapaccayavasena ca, jīvitassa indriyaatthiavigatavasena paccayabhāvo vuttoti daṭṭhabbo. Ekappakārenevāti yathā cakkhādīnaṃ manāyatanassa paṭiniyatadassanādikiccānuvidhānato niyato ekappakāreneva paccayabhāvo, na evaṃ rūpāyatanādīnaṃ, tesaṃ pana rūpārammaṇādinā pakārantarena tassa paccayabhāvoti ‘‘aniyamato’’ti vuttaṃ. Keci pana ‘‘niyamato’’ti padaṃ ‘‘sasantatipariyāpanna’’nti iminā sambandhitvā atthaṃ vadanti ‘‘ekantena sasantatipariyāpanna’’nti.

‘‘ཚཊྛཱཡཏནཉྩ མནཱཡཏནཉྩ ཚཊྛཱཡཏན’’ནྟི ཨིམིནཱ ཝིགྒཧེན ཨཏྠཏོ, ཨིཏརེཧི དྭཱིཧི སདྡཏོཔི ཨཏྠཏོཔི སརཱུཔཏཾ དསྶེཏི། ‘‘ཙཀྑཱདཱིཧི སཧ ‘སལཱ༹ཡཏན’ནྟི ཝུཏྟ’’ནྟི ཝུཏྟནཡེན ཨེཀསེསཾ ཀཏྭཱ མནཱཡཏནཾ ཙཀྑཱདཱིཧི སདྡྷིཾ ‘‘སལཱ༹ཡཏན’’ནྟི པཱལི༹ཡཾ ཝུཏྟཾ ‘‘ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ སལཱ༹ཡཏན’’ནྟི། ཡཐཱཝུཏྟོཏི ‘‘ཚཊྛཱཡཏནཉྩ མནཱཡཏནཉྩཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཏྟནཱ ཝུཏྟཔྤཀཱརོ། སབྦཏྠཱཏི ནཱམརཱུཔསདྡེན སལཱ༹ཡཏནསདྡེན ཙ སདྡསརཱུཔཏཱསུ, ཨཏྠསརཱུཔཏཱསུ ཝཱ། ཡདི སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡེ ཝིཔཱཀཚཊྛཱཡཏནམེཝ ཨདྷིཔྤེཏཾ, ཨཐ ཀསྨཱ ‘‘ཨིཏརཾ པནཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨཝིཔཱཀཉྷི ཏཏྠ ཨིཏརནྟི ཨདྷིཔྤེཏནྟི ཙོདནཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘པཙྩཡནཡེ པནཱ’’ཏིཨཱདི།

‘‘Chaṭṭhāyatanañca manāyatanañca chaṭṭhāyatana’’nti iminā viggahena atthato, itarehi dvīhi saddatopi atthatopi sarūpataṃ dasseti. ‘‘Cakkhādīhi saha ‘saḷāyatana’nti vutta’’nti vuttanayena ekasesaṃ katvā manāyatanaṃ cakkhādīhi saddhiṃ ‘‘saḷāyatana’’nti pāḷiyaṃ vuttaṃ ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’nti. Yathāvuttoti ‘‘chaṭṭhāyatanañca manāyatanañcā’’tiādinā attanā vuttappakāro. Sabbatthāti nāmarūpasaddena saḷāyatanasaddena ca saddasarūpatāsu, atthasarūpatāsu vā. Yadi suttantabhājanīye vipākachaṭṭhāyatanameva adhippetaṃ, atha kasmā ‘‘itaraṃ panā’’tiādi vuttaṃ. Avipākañhi tattha itaranti adhippetanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘paccayanaye panā’’tiādi.

སཧཛཱཏཱདཱིསུ ཧེཏུཨཱཧཱརིནྡྲིཡཔཙྩཡེ པཀྑིཔིཏྭཱ དསདྷཱ, ཏཏོ ཨེཀཾ ཨཔནེཏྭཱ ནཝདྷཱ, ཏཏོ ཨེཀཾ ཨཔནེཏྭཱ ཨཊྛདྷཱ པཙྩཡབྷཱཝོ ཝེདིཏབྦོ། ཨེཝམེཏྠ སཱདྷཱརཎཝསེན ཨཝཀཾསོ, ཧེཏུཨཱདིཨསཱདྷཱརཎཝསེན ཨུཀྐཾསོཏི ཛྷཱནཱདཱིནམྤི ཝསེན ཝེདིཏབྦོ།

Sahajātādīsu hetuāhārindriyapaccaye pakkhipitvā dasadhā, tato ekaṃ apanetvā navadhā, tato ekaṃ apanetvā aṭṭhadhā paccayabhāvo veditabbo. Evamettha sādhāraṇavasena avakaṃso, hetuādiasādhāraṇavasena ukkaṃsoti jhānādīnampi vasena veditabbo.

པཊིསནྡྷིཡཾ ཨརཱུཔདྷམྨཱ ཀམྨཛརཱུཔསྶ ཨུཔྤཱདཀྑཎེ པཙྩཡཱ ཧོནྟཱིཏི ‘‘པཝཏྟེ’’ཏི ཝིསེསེཏི། ‘‘པཙྪཱཛཱཏཝིཔྤཡུཏྟཱདཡོ ཨེཝཱ’’ཏི ནིཡམེན སཧཛཱཏཔུརེཛཱཏཝིཔྤཡུཏྟཱདཡོ ནིཝཏྟེཏི།

Paṭisandhiyaṃ arūpadhammā kammajarūpassa uppādakkhaṇe paccayā hontīti ‘‘pavatte’’ti viseseti. ‘‘Pacchājātavippayuttādayo evā’’ti niyamena sahajātapurejātavippayuttādayo nivatteti.

‘‘ཨཝསེསམནཱཡཏནསྶཱ’’ཏི ཨཝསེསགྒཧཎམྤི པཀརཎཏོ ཝིསིཊྛཝིསཡམེཝཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘པཉྩཀྑནྡྷབྷཝེ’’ཏིཨཱདིམཱཧ, ཡཏོ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘ཝཏྠུརཱུཔ’’ནྟིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཡཐཱསམྦྷཝཾ ཡོཛེཏབྦོཏི ནཱམརཱུཔསྶ པཊིསནྡྷིཡཾ སཧཛཱཏཨཉྙམཉྙནིསྶཡཨཏྠིཨཝིགཏཱདིཔཙྩཡབྷཱཝོ སཧཛཱཏཱདིསཱདྷཱརཎཔཙྩཡབྷཱཝོ, སམྤཡུཏྟཝིཔཱཀཧེཏུཨཱཧཱརིནྡྲིཡཱདིཔཙྩཡབྷཱཝོ སམྤཡུཏྟཱདིཨསཱདྷཱརཎཔཙྩཡབྷཱཝོ ནཱམསྶ, རཱུཔསྶ པན ཝིཔྤཡུཏྟཔཙྩཡབྷཱཝོ ཡོཛེཏབྦོ།

‘‘Avasesamanāyatanassā’’ti avasesaggahaṇampi pakaraṇato visiṭṭhavisayamevāti dassetuṃ ‘‘pañcakkhandhabhave’’tiādimāha, yato aṭṭhakathāyaṃ ‘‘vatthurūpa’’ntiādi vuttaṃ. Yathāsambhavaṃ yojetabboti nāmarūpassa paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayaatthiavigatādipaccayabhāvo sahajātādisādhāraṇapaccayabhāvo, sampayuttavipākahetuāhārindriyādipaccayabhāvo sampayuttādiasādhāraṇapaccayabhāvo nāmassa, rūpassa pana vippayuttapaccayabhāvo yojetabbo.

སལཱ༹ཡཏནཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Saḷāyatanapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ཕསྶཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Phassapadaniddesavaṇṇanā

༢༣༠. ཏདབྷེདཝསེནཱཏི ཏསྶ ཕསྶསྶ ཨབྷེདཝསེན, ཕསྶབྷཱཝསཱམཉྙེནཱཏི ཨཏྠོ། ན ཡུཏྟཾ ཨེཀསྶེཝ ཝཙནཾ། ཨཉྙསྶཱཔཱིཏི ཡཐཱཝུཏྟཏོ ཨཉྙསྶཱཔི། སབྦཱཡཏནཏོ ཧི ཨེཀསྶ ཕསྶསྶ ཨསམྦྷཝཙོདནཱཡཾ ཏཔྤསངྒེན ཨེཀཱཡཏནཏོ ཨནེཀསྶཱཔི སམྦྷཝོ ནཏྠཱིཏི ཙོདནཱ ‘‘ཨཱིདིསཱི དྷམྨཏཱ ནཏྠཱི’’ཏི ཉཱཔནཏྠཱཏི དསྶེཏི ‘‘ཨཉྙསྶཱཔཱི’’ཏིཨཱདིནཱ། ནིདསྶནཝསེནཱཏི ཨུདཱཧརཎདསྶནཝསེན ། ཨེཀཕསྶསྶ སམྦྷཝཏོཏི ཀཱརཎཱཔདེསོ། ཨེཀཕསྶསམྦྷཝསྶ ལབྦྷམཱནཏྟཱ ‘‘སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶོ’’ཏི བྷགཝཏཱ ཝུཏྟནྟི པརིཧཱརཾ དསྶེནྟོཏི ཡོཛནཱ། སེསེསཱུཏི ཨེཀནྟིཨཱདཱིསུ། ནཝདྷཱ པཙྩཡཏྟེ ཨེཀཾ ཝིཔཱཀམནཱཡཏནཾ ཝིབྷཱཝཡེ། ཏཐཱ ཙཱཏི ཨཱརམྨཎཔུརེཛཱཏཨཏྠིཨཝིགཏཝསེན། ཡྭཱཡཾ པཙྩཡབྷཱཝོ ཡཱདིསཱནཾ ཧོཏི, ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘པཙྩུཔྤནྣཱནི…པེ॰… སནྡྷཱཡ ཝུཏྟ’’ནྟི ཨཱཧ། ཨཏཱིཏཱནཱགཏཀཱལཝིམུཏྟཱནམྤི ཨཱརམྨཎམཏྟཏཱཡ སམྦྷཝཏོ ཨཱཧ ‘‘ཨཱརམྨཎ…པེ॰… སནྡྷཱཡ ཝུཏྟ’’ནྟི། ཏཏྠ ཏནྟི རཱུཔཱཡཏནཱདིཾ།

230. Tadabhedavasenāti tassa phassassa abhedavasena, phassabhāvasāmaññenāti attho. Na yuttaṃ ekasseva vacanaṃ. Aññassāpīti yathāvuttato aññassāpi. Sabbāyatanato hi ekassa phassassa asambhavacodanāyaṃ tappasaṅgena ekāyatanato anekassāpi sambhavo natthīti codanā ‘‘īdisī dhammatā natthī’’ti ñāpanatthāti dasseti ‘‘aññassāpī’’tiādinā. Nidassanavasenāti udāharaṇadassanavasena . Ekaphassassa sambhavatoti kāraṇāpadeso. Ekaphassasambhavassa labbhamānattā ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti bhagavatā vuttanti parihāraṃ dassentoti yojanā. Sesesūti ekantiādīsu. Navadhā paccayatte ekaṃ vipākamanāyatanaṃ vibhāvaye. Tathā cāti ārammaṇapurejātaatthiavigatavasena. Yvāyaṃ paccayabhāvo yādisānaṃ hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘paccuppannāni…pe… sandhāya vutta’’nti āha. Atītānāgatakālavimuttānampi ārammaṇamattatāya sambhavato āha ‘‘ārammaṇa…pe… sandhāya vutta’’nti. Tattha tanti rūpāyatanādiṃ.

ཕསྶཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Phassapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ཝེདནཱཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Vedanāpadaniddesavaṇṇanā

༢༣༡. ཨནནྟརཱདཱིཧཱིཏི ཨནནྟརསམནནྟརཱུཔནིསྶཡནཏྠིཝིགཏཔཙྩཡེཧི། ཨུཔནིསྶཡེཏི ཨནནྟརཱུཔནིསྶཡེ། ཨནནྟརསམནནྟརཔཙྩཡཱ ཧི ཨནནྟརཏཱཝསེནེཝ ཨནནྟརཱུཔནིསྶཡེ ཨནྟོགདྷཱ། ནཏྠིཝིགཏཔཙྩཡཱ པན ཨནནྟརསམནནྟརཔཙྩཡདྷམྨཱནཾཡེཝ ཏཐཱབྷཱཝཏོ ཏདནྟོགདྷཱ། ཏསྶཱཏི ཨུཔནིསྶཡསྶ།

231. Anantarādīhīti anantarasamanantarūpanissayanatthivigatapaccayehi. Upanissayeti anantarūpanissaye. Anantarasamanantarapaccayā hi anantaratāvaseneva anantarūpanissaye antogadhā. Natthivigatapaccayā pana anantarasamanantarapaccayadhammānaṃyeva tathābhāvato tadantogadhā. Tassāti upanissayassa.

སབྦསྶཱཏི ཝིཔཱཀསྶ, ཨཝིཔཱཀསྶ ཙ། པཊིསནྡྷིབྷཝངྒཙུཏིཙིཏྟསམྤཡུཏྟཱཡ ཧི ཝེདནཱཡ སཧཛཱཏམནོསམྥསྶོ ཝུཏྟནཡེན ཨཊྛདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི། ཨནནྟརོ ཨནནྟརཱདིནཱ, ཨནཱནནྟརོ ཨུཔནིསྶཡཝསེནེཝ པཙྩཡོ ཧོཏི། སམྦྷཝདསྶནཉྩེཏཾ, ན ཏཱསཾ མནོདྭཱརིཀབྷཱཝདསྶནནྟི དཊྛབྦཾ།

Sabbassāti vipākassa, avipākassa ca. Paṭisandhibhavaṅgacuticittasampayuttāya hi vedanāya sahajātamanosamphasso vuttanayena aṭṭhadhā paccayo hoti. Anantaro anantarādinā, anānantaro upanissayavaseneva paccayo hoti. Sambhavadassanañcetaṃ, na tāsaṃ manodvārikabhāvadassananti daṭṭhabbaṃ.

ཝེདནཱཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Vedanāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ཏཎྷཱཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Taṇhāpadaniddesavaṇṇanā

༢༣༢. ཡཐཱ ཙ རསཱཡནཛཱནི ཨོཛཱཛཱིཝིཏཱནི, ཨེཝཾ ཏཾནིམིཏྟཾ སུཁཾ, ཏདཔནེཡྻཾ ཛརཱདིདུཀྑཉྩ དྷམྨཱརམྨཎབྷཱཝེན ཡོཛེཏབྦཾ།

232. Yathā ca rasāyanajāni ojājīvitāni, evaṃ taṃnimittaṃ sukhaṃ, tadapaneyyaṃ jarādidukkhañca dhammārammaṇabhāvena yojetabbaṃ.

ཀམྨཕལཱབྷིཔཏྠནཱཝསེན སཏྟཱ ཀམྨཱནིཔི ཨཱཡཱུཧནྟཱིཏི སཱཏིསཡཾ ཏཎྷཱཡ ཝིཔཱཀཝེདནཱ ཨུཔནིསྶཡོ, ན ཏཐཱ ཨིཏརཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིཔཱཀཱ ཝིསེསེན…པེ॰… ཨཝིསེསེན ཨིཏརཱ ཙཱ’’ཏི། ཨིཏརཱཏི ཨཝིཔཱཀཱཏི ཨཏྠོ། ‘‘སུཁམིཙྩེཝ བྷཱསིཏཱ’’ཏི ཨིདཾ ཨིཊྛསབྷཱཝཾཡེཝ ཨུཔེཀྑཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ, ན ཨནིཊྛསབྷཱཝཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨུཔེཀྑཱ པནཱ’’ཏིཨཱདི། སབྦསྶཱཏི ཨཝཱིཏརཱགསྶ ཝཱིཏརཱགསྶ ཙ ཝེདནཱཝཏོ པུགྒལསྶ།

Kammaphalābhipatthanāvasena sattā kammānipi āyūhantīti sātisayaṃ taṇhāya vipākavedanā upanissayo, na tathā itarāti āha ‘‘vipākā visesena…pe… avisesena itarā cā’’ti. Itarāti avipākāti attho. ‘‘Sukhamicceva bhāsitā’’ti idaṃ iṭṭhasabhāvaṃyeva upekkhaṃ sandhāya vuttaṃ, na aniṭṭhasabhāvaṃ. Tenāha ‘‘upekkhā panā’’tiādi. Sabbassāti avītarāgassa vītarāgassa ca vedanāvato puggalassa.

ཝེདནཱཔཙྩཡཱ ཨེཝཱཏི ཨཡཾ ནིཡམོ ནིཡམནྟརནིཝཏྟནཔརོཏི ནཱསྶ པཙྩཡནྟརནིཝཏྟནཏྠཏཱ དཊྛབྦཱ། ཨེཏེན པཙྩཡུཔྤནྣནྟརཔཊིཀྑེཔོཔི ནིཝཏྟིཏོ ཧོཏི།

Vedanāpaccayā evāti ayaṃ niyamo niyamantaranivattanaparoti nāssa paccayantaranivattanatthatā daṭṭhabbā. Etena paccayuppannantarapaṭikkhepopi nivattito hoti.

ཏཎྷཱཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Taṇhāpadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ཨུཔཱདཱནཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Upādānapadaniddesavaṇṇanā

༢༣༣. པུརིམདིཊྛིནྟི ‘‘སསྶཏོ ཨཏྟཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༡.༣༡) པགེཝ ཨབྷིནིཝིཊྛཾ སསྶཏགཱཧཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཨཏྟགྒཧཎཾ…པེ॰… དཊྛབྦ’’ནྟི། ཨུཔཱདིཡམཱནནྟི གཎྷནྟཾ། ལོཀོཏི ཝཱ གཧཎནྟི ཡཾ ‘‘ལོཀོ སསྶཏོ’’ཏི གཧཎཾ, སཱ དིཊྛཱིཏི ཨཏྠོ། ཏེནཱཧ ‘‘དིཊྛུཔཱདཱནབྷཱུཏ’’ནྟི། ‘‘དྷམྨསངྑེཔ…པེ॰… དིཊྛིམཏྟམེཝཱ’’ཏི ཨིདཾ བྱཝཧིཏཱནཾ པདཱནཾ སམྦནྡྷདསྶནཾ། ཏཏྠ སངྑེཔཏོ ཏཎྷཱདལ༹ྷཏྟཾ, སངྑེཔཏོ དིཊྛིམཏྟམེཝ ཙཏྟཱརི ཨུཔཱདཱནཱནཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། དྷམྨསངྑེཔཝིཏྠཱརཏོཏི སམུདཱཡབྷཱུཏཏོ དྷམྨསངྑེཔཝིཏྠཱརཏོ ཏདཝཡཝབྷཱུཏཾ སངྑེཔཾ ཝིཏྠཱརཉྩ ནིདྡྷཱརེཏི།

233. Purimadiṭṭhinti ‘‘sassato attā’’ti (dī. ni. 1.31) pageva abhiniviṭṭhaṃ sassatagāhaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘attaggahaṇaṃ…pe… daṭṭhabba’’nti. Upādiyamānanti gaṇhantaṃ. Lokoti vā gahaṇanti yaṃ ‘‘loko sassato’’ti gahaṇaṃ, sā diṭṭhīti attho. Tenāha ‘‘diṭṭhupādānabhūta’’nti. ‘‘Dhammasaṅkhepa…pe… diṭṭhimattamevā’’ti idaṃ byavahitānaṃ padānaṃ sambandhadassanaṃ. Tattha saṅkhepato taṇhādaḷhattaṃ, saṅkhepato diṭṭhimattameva cattāri upādānānīti adhippāyo. Dhammasaṅkhepavitthāratoti samudāyabhūtato dhammasaṅkhepavitthārato tadavayavabhūtaṃ saṅkhepaṃ vitthārañca niddhāreti.

སསྶཏགཱཧཔུབྦངྒམོ, ཨུཙྪེདགཱཧཔུབྦངྒམོ ཙ ཨཏྟགཱཧོཏི ཡོཛནཱ། ཏེསནྟི ཡཐཱཝུཏྟསསྶཏུཙྪེདགཱཧཱནཾ མཱུལབྷཱཝེན ཝིདྷཱཡཀཏྟཱ སཱམིབྷཱུཏོ། ཨཱདིནཱ ཝཱཏི ‘‘པཋམཾ ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱན’’ནྟིཨཱདིནཱ ཝཱ ཝཱཀྱེན།

Sassatagāhapubbaṅgamo, ucchedagāhapubbaṅgamo ca attagāhoti yojanā. Tesanti yathāvuttasassatucchedagāhānaṃ mūlabhāvena vidhāyakattā sāmibhūto. Ādinā vāti ‘‘paṭhamaṃ attavādupādāna’’ntiādinā vā vākyena.

ཡེན བྷཝསྶཱདེན གདྷིཏཙིཏྟོ བྷཝནིབྦཏྟཀཾ ཀམྨཾ ཀཏྭཱ ཨུཔཔནྣོ, སཱ བྷཝནིཀནྟི སནྟཱནེ ཙིརཱནུབནྡྷཱ ཨབྷིཎྷུཔྤཏྟིཀཱ ཨུཔཔནྣམཏྟསྶ ཨུཔྤཛྫཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཡདིཔི…པེ॰… པཝཏྟིཏབྦཏྟཱ’’ཏི། ཨརཧཏྟམགྒཝཛ྄ཛྷཏྟཱ བྷཝརཱགསྶཔི ཀཱམུཔཱདཱནབྷཱཝོ ཨཏྠེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཎྷཱདལ༹ྷཏྟཾ ན ཧོཏཱིཏི མཉྙམཱནོ’’ཏི། བྷཝརཱགོཔི ཧི སཝིསཡེ དལ༹ྷཾ པཝཏྟཏཱིཏི། སབྦཱཔི ཏཎྷཱ ཀཱམུཔཱདཱནནྟི ཨེཏྠཱཔི ཏསྶ ཨརཧཏྟམགྒཝཛ྄ཛྷཏཱ ཝུཏྟཱཏི ཨཱནེཏྭཱ ཡོཛེཏབྦཾ།

Yena bhavassādena gadhitacitto bhavanibbattakaṃ kammaṃ katvā upapanno, sā bhavanikanti santāne cirānubandhā abhiṇhuppattikā upapannamattassa uppajjatīti āha ‘‘yadipi…pe… pavattitabbattā’’ti. Arahattamaggavajjhattā bhavarāgassapi kāmupādānabhāvo atthevāti āha ‘‘taṇhādaḷhattaṃ na hotīti maññamāno’’ti. Bhavarāgopi hi savisaye daḷhaṃ pavattatīti. Sabbāpi taṇhā kāmupādānanti etthāpi tassa arahattamaggavajjhatā vuttāti ānetvā yojetabbaṃ.

ཨུཔྤཏྟིཊྛཱནབྷཱུཏཱ ན ཨཱརམྨཎབྷཱུཏཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཏེནཱཏི ཁནྡྷཱནཾ ཨཱལཡབྷཱཝེན། ཨཱརམྨཎཱནནྟརཔཀཏཱུཔནིསྶཡཱཏི ཨཱརམྨཎཱུཔནིསྶཡཨནནྟརཱུཔནིསྶཡཔཀཏཱུཔནིསྶཡཱ། ཨནནྟརཔཙྩཡཱདཱིནནྟི ཨནནྟརསམནནྟརཨཱརམྨཎཔཙྩཡཱདཱིནཾ།

Uppattiṭṭhānabhūtā na ārammaṇabhūtāti adhippāyo. Tenāti khandhānaṃ ālayabhāvena. Ārammaṇānantarapakatūpanissayāti ārammaṇūpanissayaanantarūpanissayapakatūpanissayā. Anantarapaccayādīnanti anantarasamanantaraārammaṇapaccayādīnaṃ.

ཨུཔཱདཱནཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Upādānapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

བྷཝཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Bhavapadaniddesavaṇṇanā

༢༣༤. ‘‘བྷཝཏཱི’’ཏི ཨིདཾ ཨུཔཔཏྟིབྷཝནིབྦཙནཾ། དྭཡསྶཱཏི ཀམྨུཔཔཏྟིབྷཝདྭཡསྶ། ནིཔྥཱདནཕལཾ ཕལསྶ ཨུཔྤཱདནསམཏྠཏཱ། ནིབྦཏྟནཾ ནིཔྥཱདནཾ།

234. ‘‘Bhavatī’’ti idaṃ upapattibhavanibbacanaṃ. Dvayassāti kammupapattibhavadvayassa. Nipphādanaphalaṃ phalassa uppādanasamatthatā. Nibbattanaṃ nipphādanaṃ.

‘‘བྷགཝཾམཱུལཀཱ’’ཏི (ཨ॰ ནི॰ ༨.༨༣; ༩.༡; ༡༠.༥༨; ༡༡.༡༩) ཝིཡ ‘‘སཉྙཱཝཾབྷཝོ’’ཏི ཝཏྟབྦེ ཨཏྠི-ཨཏྠེ ཝཱ ཝཾ-སདྡོ ལུཏྟནིདྡིཊྛོཏི ཨཱཧ ‘‘སཉྙཱབྷཝོ’’ཏི། ཏསྶ ཝཱ ཨཏྠེཏི ཏསྶ ཝནྟུསདྡསྶ ཨཏྠེ, ཨཏྠི-ཨཏྠེཏི ཨཏྠོ། ཨཀཱརཾ ཀཏྭཱཏི ཡཐཱ ‘‘པཱིཏིསུཁཾ ཨསྶ ཨཏྠཱི’’ཏི ཨཏྠེ ཨཀཱརཾ ཀཏྭཱ ཨུཔྤཱདེཏྭཱ ཛྷཱནཾ པཱིཏིསུཁནྟི ཝུཙྩཏི, ཨེཝཾ སཉྙཱ ཨསྶ ཨཏྠཱིཏི སཉྙོ, བྷཝོ, སོཝ སཉྙབྷཝོ། ཨེཀསྨིནྟི རཱུཔཀྑནྡྷེ ཨེཝ། པཝཏྟཏྟཱཏི པཝཏྟཀཔཝཏྟནཊྛཱནཱནཾ ཨབྷེདེཔི ཨུཔཙཱརཝསེན བྷིནྣཾ ཝིཡ ཀཏྭཱ དསྶེཏི།

‘‘Bhagavaṃmūlakā’’ti (a. ni. 8.83; 9.1; 10.58; 11.19) viya ‘‘saññāvaṃbhavo’’ti vattabbe atthi-atthe vā vaṃ-saddo luttaniddiṭṭhoti āha ‘‘saññābhavo’’ti. Tassa vā attheti tassa vantusaddassa atthe, atthi-attheti attho. Akāraṃ katvāti yathā ‘‘pītisukhaṃ assa atthī’’ti atthe akāraṃ katvā uppādetvā jhānaṃ pītisukhanti vuccati, evaṃ saññā assa atthīti sañño, bhavo, sova saññabhavo. Ekasminti rūpakkhandhe eva. Pavattattāti pavattakapavattanaṭṭhānānaṃ abhedepi upacāravasena bhinnaṃ viya katvā dasseti.

ཀམྨསངྑཱཏཏནྟི ‘‘ཀམྨ’’ནྟི ཝཏྟབྦཏཾ, ཀམྨཀོཊྛཱསཏཾ ཝཱ། ‘‘ཙེཏནཱཧཾ, བྷིཀྑཝེ, ཀམྨཾ ཝདཱམཱི’’ཏིཨཱདིནཱ (ཨ॰ ནི॰ ༦.༦༣) སུཏྟེཔི ཙེཏནཱཡ ཀམྨབྷཱཝོ ཨཱགཏོཝ། ནིཔྤརིཡཱཡེན པན ཙེཏནཱཝ ཀམྨབྷཝོཏི ཝུཏྟམཏྠཾ ཨབྷིདྷམྨཔཱལི༹ཡཱཝ སཱདྷེནྟོ ‘‘ཝུཏྟཉྷཱི’’ཏིཨཱདིམཱཧ། ཨིམཱཡ ཧི ཝེདནཱསཉྙཱཝིཉྙཱཎཀྑནྡྷེཧི, མནཱཡཏནམནོཝིཉྙཱཎདྷཱཏཱུཧི, སངྑཱརཀྑནྡྷདྷམྨཱཡཏནདྷམྨདྷཱཏུཨེཀདེསེན ཙ ཀམྨབྷཝསྶ སམྤཡུཏྟཏཾ ཝདནྟིཡཱ དྷཱཏུཀཐཱཔཱལི༹ཡཱ ཏསྶ ཙེཏནཱབྷཱཝོ དཱིཔིཏོཏི།

Kammasaṅkhātatanti ‘‘kamma’’nti vattabbataṃ, kammakoṭṭhāsataṃ vā. ‘‘Cetanāhaṃ, bhikkhave, kammaṃ vadāmī’’tiādinā (a. ni. 6.63) suttepi cetanāya kammabhāvo āgatova. Nippariyāyena pana cetanāva kammabhavoti vuttamatthaṃ abhidhammapāḷiyāva sādhento ‘‘vuttañhī’’tiādimāha. Imāya hi vedanāsaññāviññāṇakkhandhehi, manāyatanamanoviññāṇadhātūhi, saṅkhārakkhandhadhammāyatanadhammadhātuekadesena ca kammabhavassa sampayuttataṃ vadantiyā dhātukathāpāḷiyā tassa cetanābhāvo dīpitoti.

དྷམྨབྷེདཏོཏི ཙེཏནཱཙེཏནཱསམྤཡུཏྟབྷཱཝེན, ཀུསལཱཀུསལཱབྱཱཀཏབྷཱཝེན ཙ དྷམྨཝིབྷཱགཏོ། ‘‘པུནཝཙན’’ནྟི ཨིམིནཱཝ པུནརུཏྟིདོསཱཔཏྟི པཊིཉྙཱཏཱཏི པརསྶ ཨཱསངྐཾ དསྶེནྟོ ‘‘སཱཏྠཀམེཝིདཾ པུནཝཙནནྟི ཨེཏཾ ན ཡུཏྟནྟི ཙེ’’ཏི ཨཱཧ། བྷཝེཀདེསབྷཱཝེནཱཏི ཀམྨབྷཝསྶ ཨེཀདེསཏྟཱ སངྑཱརཱནཾ། ཏེན ཡེསཾ དྷམྨཱནཾ སམུདཱཡོ བྷཝོ ཝུཏྟོ, ཏདེཀདེསཱ སངྑཱརཱ, སམུདཱཡེཀདེསཱ ཙ ཨཏྠཏོ བྷིནྣཱ ཨེཝཱཏི ཝུཏྟམེཝེཏནྟི དསྶེཏི། པུན ཡཐཱཝུཏྟམེཝ བྷེདཾ མནསི ཀཏྭཱ ཨཏྠཏོ པུནཝཙནཱབྷཱཝཾ དསྶེནྟོ ‘‘པརེན ཝཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།

Dhammabhedatoti cetanācetanāsampayuttabhāvena, kusalākusalābyākatabhāvena ca dhammavibhāgato. ‘‘Punavacana’’nti imināva punaruttidosāpatti paṭiññātāti parassa āsaṅkaṃ dassento ‘‘sātthakamevidaṃ punavacananti etaṃ na yuttanti ce’’ti āha. Bhavekadesabhāvenāti kammabhavassa ekadesattā saṅkhārānaṃ. Tena yesaṃ dhammānaṃ samudāyo bhavo vutto, tadekadesā saṅkhārā, samudāyekadesā ca atthato bhinnā evāti vuttamevetanti dasseti. Puna yathāvuttameva bhedaṃ manasi katvā atthato punavacanābhāvaṃ dassento ‘‘parena vā’’tiādimāha.

ཨནྟོགདྷེཏི ཀཱམབྷཝཱདིཨནྟོགདྷེ སཉྙཱབྷཝཱདིཀེ། ཀཱམབྷཝཱདིཀེཏི ཀཱམརཱུཔཱརཱུཔབྷཝེ།

Antogadheti kāmabhavādiantogadhe saññābhavādike. Kāmabhavādiketi kāmarūpārūpabhave.

ཨུཔཱདཱནབྷེདནྟི ཀཱམུཔཱདཱནཱདིཨུཔཱདཱནཝིསེསཾ།

Upādānabhedanti kāmupādānādiupādānavisesaṃ.

ཏེནཱཏི སཱིལབྦཏུཔཱདཱནེན། ཝཀྑམཱནེནཱཏི ‘‘ཨིདཾ སཱིལབྦཏཾ ནཱམཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༣༤) ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝཀྑམཱནེན པཀཱརེན། པུརཱཎཾ བྲཧྨཎྜལིངྒཁནྡཔུརཱཎཱདི། ‘‘སེཏཝདྷཡཛྫཾ ཨཱརབྷཏེ བྷཱུཏིཀཱམོ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཝིསུདྡྷི॰ མཧཱཊཱི॰ ༢.༦༥༠) པསུམཱརཎཝིདྷཱནཡུཏྟོ ཡཉྙཝིདྷི པསུབནྡྷཝིདྷི།

Tenāti sīlabbatupādānena. Vakkhamānenāti ‘‘idaṃ sīlabbataṃ nāmā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 234) aṭṭhakathāyaṃ vakkhamānena pakārena. Purāṇaṃ brahmaṇḍaliṅgakhandapurāṇādi. ‘‘Setavadhayajjaṃ ārabhate bhūtikāmo’’tiādinā (visuddhi. mahāṭī. 2.650) pasumāraṇavidhānayutto yaññavidhi pasubandhavidhi.

ཨཏྟནོ སུདྡྷིམགྒཔརཱམཱསམཏྟཏྟཱ སཱིལབྦཏུཔཱདཱནསྶ ཨཏྟཝཱདུཔཱདཱནནིམིཏྟཾ ཝུཏྟཾ།

Attano suddhimaggaparāmāsamattattā sīlabbatupādānassa attavādupādānanimittaṃ vuttaṃ.

མགྒཔཙྩཡཱ ཧོནྟི མིཙྪཱནིཡྻཱནསབྷཱཝཏྟཱ། ཨནནྟརསྶ པན ཀཱམཀམྨབྷཝསྶ ཨནནྟརསམནནྟརཨནནྟརཱུཔནིསྶཡནཏྠིཝིགཏཱསེཝནཔཙྩཡེཧི ཨུཔཱདཱནསྶ པཙྩཡབྷཱཝོ པཱཀཊོཡེཝཱཏི ན ཝུཏྟོ།

Maggapaccayā honti micchāniyyānasabhāvattā. Anantarassa pana kāmakammabhavassa anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatāsevanapaccayehi upādānassa paccayabhāvo pākaṭoyevāti na vutto.

བྷཝཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Bhavapadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ཛཱཏིཛརཱམརཎཱདིཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ

Jātijarāmaraṇādipadaniddesavaṇṇanā

༢༣༥. ཨུཔཔཏྟིབྷཝུཔྤཏྟཱིཏི ཨུཔཔཏྟིབྷཝེ, ཨུཔཔཏྟིབྷཝབྷཱཝེན ཝཱ ཨུཔཱདིནྣཀྑནྡྷཱནཾ ཨུཔྤཏྟི། ཛཱཡམཱནསྶ ཁནྡྷསྶ། ཛཱཏི ནིབྦཏྟིཝིཀཱརོ། ཨུཔཔཏྟིབྷཝོཔི ཛཱཏིཡཱ པཙྩཡོ། ཀསྨཱ? ཨུཔཔཏྟིབྷཝེ ཨསཏི ཛཱཏིཡཱ ཨབྷཱཝཱཏི ཡོཛནཱ། ‘‘ཛཱཡམཱནརཱུཔཔདཊྛཱནཏཱ’’ཏིཨཱདིནཱཔི ཏསྶ ཛཱཏིཡཱ པཙྩཡབྷཱཝཾཡེཝ ཝིབྷཱཝེཏི།

235. Upapattibhavuppattīti upapattibhave, upapattibhavabhāvena vā upādinnakkhandhānaṃ uppatti. Jāyamānassa khandhassa. Jāti nibbattivikāro. Upapattibhavopi jātiyā paccayo. Kasmā? Upapattibhave asati jātiyā abhāvāti yojanā. ‘‘Jāyamānarūpapadaṭṭhānatā’’tiādināpi tassa jātiyā paccayabhāvaṃyeva vibhāveti.

སཏིཔི སུཀྐསོཎིཏཱདིཀེ པིཏུགཏཝིསེསཱདིཀཱརཎེ བཱཧིརེ པཙྩཡེ ཏསྶ པན ཨནིཡཏཏྟཱ, ཧཱིནཔཎཱིཏཱདིཝིསེསསྶ ཙ ཨདྷིཔྤེཏཏྟཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཛ྄ཛྷཏྟ…པེ॰… ཨབྷཱཝཱ’’ཏི།

Satipi sukkasoṇitādike pitugatavisesādikāraṇe bāhire paccaye tassa pana aniyatattā, hīnapaṇītādivisesassa ca adhippetattā vuttaṃ ‘‘ajjhatta…pe… abhāvā’’ti.

ཛཱཏིཛརཱམརཎཱདིཔདནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Jātijarāmaraṇādipadaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

བྷཝཙཀྐཀཐཱཝཎྞནཱ

Bhavacakkakathāvaṇṇanā

༢༤༢. སམྦནྡྷཾ ཨིཏཾ གཏནྟི སམིཏཾ། ཏེནཱཧ ‘‘སངྒཏ’’ནྟི།

242. Sambandhaṃ itaṃ gatanti samitaṃ. Tenāha ‘‘saṅgata’’nti.

བྷཝཙྪནྡོ བྷཝརཱགོ། ཏསྶཱརུཔྤཀཐཱསཝནནྟི ཏསྶ བཱལབྷཱཝསྶ ཨཡུཏྟཀཱརིཏཱཡ ཨནུཙྪཝིཀཀཐཱསཝནཾ། ཨེཏེན པརཱུཔཝཱདཧེཏུཀཱདིདུཀྑཾ དསྶེཏི, ‘‘ཀམྨཀཱརཎཱདསྶན’’ནྟི ཨིམིནཱ དཎྜཧེཏུཀཾ, ཨིཏརེན དུགྒཏིནིབྦཏྟིཧེཏུཀཾ ། གམེནྟཱིཏི ཉཱཔེནྟི། ཕལེནཱཔི ཧི ཨབྱབྷིཙཱརིནཱ ཧེཏུ ཉཱཡཏི, ཝུཊྛིནིམིཏྟེན ཝིཡ མཧོགྷེན ཨུཔརིདེསེ ཝུཊྛིནིཔཱཏོ། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘བོདྷེནྟཱི’’ཏི།

Bhavacchando bhavarāgo. Tassāruppakathāsavananti tassa bālabhāvassa ayuttakāritāya anucchavikakathāsavanaṃ. Etena parūpavādahetukādidukkhaṃ dasseti, ‘‘kammakāraṇādassana’’nti iminā daṇḍahetukaṃ, itarena duggatinibbattihetukaṃ . Gamentīti ñāpenti. Phalenāpi hi abyabhicārinā hetu ñāyati, vuṭṭhinimittena viya mahoghena uparidese vuṭṭhinipāto. Tena vuttaṃ ‘‘bodhentī’’ti.

ཝིསེསནིཝཏྟིཨཏྠོ མཏྟསདྡོ ‘‘ཨཝིཏཀྐཝིཙཱརམཏྟཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ (དྷ॰ ས॰ ཏིཀམཱཏིཀཱ ༦) ཝིཡ། ཨཔྤཧཱིནཱཝིཛྫཱ ཀཱརཎལཱབྷེ ཨུཔྤཏྟིཨརཧཏཱཡ སམཱིཔེཡེཝཱཏི ཨཱཧ ‘‘སནྣིཧིཏབྷཱཝཀརཎེནཱ’’ཏི། ཝེདེཏཱིཏི ཝེདཡཏི། ཏསྶ ཨཏྠཝཙནཾ ཨནུབྷཝཏཱིཏི། ཝེདཾ ཝཱ ཉཱཎཾ ཀརོཏི ཨུཔྤཱདེཏཱིཏི ཝེདེཏི། ཏསྶ ཨཏྠཝཙནཾ ཛཱནཱཏཱིཏི། ཝེདིཡཏཱིཏི པན ཀམྨཀཏྟུཀམྨཱནཾ ཝསེན ནིདྡེསོཏི ཏསྶཔི ཨཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཛཱནཱཏི, ཉཱཡཏི ཙཱ’’ཏི ཨཱཧ། ཙ-སདྡཏྠོཏི སམུཙྩཡཏྠོ, བྲཧྨཱདིནཱ ཙ ཀཱརཀེན, ཨཏྟནཱ ཙ ཝེདཀེན རཧིཏནྟི ཨཏྠོ། ཙ-སདྡཏྠསམཱསནྟི དྭནྡསམཱསམཱཧ།

Visesanivattiattho mattasaddo ‘‘avitakkavicāramattā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 6) viya. Appahīnāvijjā kāraṇalābhe uppattiarahatāya samīpeyevāti āha ‘‘sannihitabhāvakaraṇenā’’ti. Vedetīti vedayati. Tassa atthavacanaṃ anubhavatīti. Vedaṃ vā ñāṇaṃ karoti uppādetīti vedeti. Tassa atthavacanaṃ jānātīti. Vediyatīti pana kammakattukammānaṃ vasena niddesoti tassapi atthaṃ dassento ‘‘jānāti, ñāyati cā’’ti āha. Ca-saddatthoti samuccayattho, brahmādinā ca kārakena, attanā ca vedakena rahitanti attho. Ca-saddatthasamāsanti dvandasamāsamāha.

ཙཏུབྦིདྷམྤི ཝཱ སུཉྙཏནྟི དྷུཝབྷཱཝཱདིསུཉྙཏཾ, ཨཏྟཱདིསུཉྙཏཉྩ སནྡྷཱཡ ཝདཏི།

Catubbidhampi vā suññatanti dhuvabhāvādisuññataṃ, attādisuññatañca sandhāya vadati.

པུབྦནྟཏོཏི ཨཏཱིཏཀོཊྛཱསཏོ། ཝེདནཱཝསཱནམྤི བྷཝཙཀྐཾ པརིཔུཎྞམེཝཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘ཝེདནཱ ཝཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཨཝིཛྫཱགཧཎེན ཝཱ ཏཎྷུཔཱདཱནཱནི, སངྑཱརགྒཧཎེན བྷཝོ, ཝིཉྙཱཎཱདིགྒཧཎེན ཛཱཏིཛརཱམརཎཱནི སོཀཱདཡོ ཙ གཧིཏཱཏི ཨེཝམྤི ཝེདནཱཝསཱནཾ བྷཝཙཀྐནྟི ཡུཏྟམེཝེཏཾ། ཏཎྷཱམཱུལཀེ ཙཱཏི ཏཎྷུཔཱདཱནགྒཧཎེན ཨཝིཛྫཱ གཧིཏཱཏིཨཱདིནཱ ཡོཛེཏབྦཾ། ཏེནཱཧ ‘‘དྭིནྣཾ…པེ॰… ཧོཏཱི’’ཏི། ཏཏྠ དྭིནྣནྟི པུརིམཔཙྪིམཱནཾ ཨུབྷིནྣཾ ཧེཏུཕལཝཛྫཱནཾ། ཝིཔརཱིཏཱབྷིནིཝེསཾ ཀརོནྟཱིཏི ནིམིཏྟཾ ཀཏྟུཨུཔཙཱརེན ཝདཏི། ཨནུཔཙྪེདམེཝ པཀཱསེཏཱིཏི ཡོཛནཱ།

Pubbantatoti atītakoṭṭhāsato. Vedanāvasānampi bhavacakkaṃ paripuṇṇamevāti dassetuṃ ‘‘vedanā vā’’tiādi vuttaṃ. Avijjāgahaṇena vā taṇhupādānāni, saṅkhāraggahaṇena bhavo, viññāṇādiggahaṇena jātijarāmaraṇāni sokādayo ca gahitāti evampi vedanāvasānaṃ bhavacakkanti yuttamevetaṃ. Taṇhāmūlake cāti taṇhupādānaggahaṇena avijjā gahitātiādinā yojetabbaṃ. Tenāha ‘‘dvinnaṃ…pe… hotī’’ti. Tattha dvinnanti purimapacchimānaṃ ubhinnaṃ hetuphalavajjānaṃ. Viparītābhinivesaṃ karontīti nimittaṃ kattuupacārena vadati. Anupacchedameva pakāsetīti yojanā.

ཧེཏུཕལསནྡྷི, ཕལཧེཏུསནྡྷི, པུནཔི ཧེཏུཕལསནྡྷཱིཏི ཨེཝཾ ཧེཏུཨཱདིཔུབྦཀཱ ཧེཏུཕལཧེཏུཔུབྦཀཱ། ཧེཏུཕལཧེཏུཕལཝསེནཱཏི ཨཝིཛྫཱདིཧེཏུ, ཝིཉྙཱཎཱདིཕལ, ཏཎྷཱདིཧེཏུ, ཛཱཏིཕལཝསེན། ཨུཔསགྒཝིསེསེན ཨཏྠཝིསེསོ ཧོཏཱིཏི ‘‘ཨཱཀིརཱིཡནྟཱི’’ཏི པདསྶ པཀཱསཱིཡནྟཱིཏི ཨཏྠོ ཝུཏྟོ། ཀིལེསཀམྨཝིཔཱཀཱཏི ཨཝིཛྫཱདིཀེ ཝེདནཱཔརིཡོསཱནེ ཝདཏི། ཝིཔཱཀཀིལེསཀམྨེཧཱིཏི ཝིཉྙཱཎཱདཱིཧི བྷཝཔརིཡོསཱནེཧི། པུན ཀམྨསྶ ཝིཔཱཀསམྦནྡྷོ ཝུཏྟནཡཏྟཱ ན གཧིཏོ། ‘‘ཝཊྚཱནཱི’’ཏི ཙ ཨིདཾ ‘‘ཏཱིཎི ཝཊྚཱནཱི’’ཏི ཝིགྒཧཝསེན ལབྦྷམཱནཾ གཧེཏྭཱ ཝུཏྟཾ།

Hetuphalasandhi, phalahetusandhi, punapi hetuphalasandhīti evaṃ hetuādipubbakā hetuphalahetupubbakā. Hetuphalahetuphalavasenāti avijjādihetu, viññāṇādiphala, taṇhādihetu, jātiphalavasena. Upasaggavisesena atthaviseso hotīti ‘‘ākirīyantī’’ti padassa pakāsīyantīti attho vutto. Kilesakammavipākāti avijjādike vedanāpariyosāne vadati. Vipākakilesakammehīti viññāṇādīhi bhavapariyosānehi. Puna kammassa vipākasambandho vuttanayattā na gahito. ‘‘Vaṭṭānī’’ti ca idaṃ ‘‘tīṇi vaṭṭānī’’ti viggahavasena labbhamānaṃ gahetvā vuttaṃ.

‘‘པུརིམཀམྨབྷཝསྨིཾ མོཧོ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༤༢) ཨཊྛཀཐཱཡ ཨཱགཏཏྟཱ ཨཱསནྣཔཙྩཀྑཏཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ ‘‘ཨིམིསྶཱ’’ཏི། ཝིབྷངྒཔཱལི༹ཡཱ ཝསེན དསྶིཏཾ, ཏསྨཱ ན ཨཊྛཀཐཱཡ པུབྦཱཔརཝིརོདྷོ ཡཐཱཔཱཋཾ ཨཏྠསྶ པཀཱསིཏཏྟཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཏཏྠ ཙེཏནཱསམྤཡུཏྟཱནཉྩ ཙེཏནཱཡ ཙ སངྑཱརབྷཱཝེན ཀམྨབྷཝབྷཱཝེན ཙ ཝཏྟབྦམེཝཱཏི པཱལི༹དྭཡཱདྷིཔྤཱཡཝིཝརཎཝསེན དསྶེཏུཾ ‘‘ཏཏྠཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། བྷཝསྶཱཏི ཨུཔཔཏྟིབྷཝསྶ། ‘‘བྷཝོ’’ཏི ཝུཏྟཱ ཙེཏནཱསམྤཡུཏྟཱཏི སམྦནྡྷོ། གཧཎནྟི ནིཀཱམནཝསེན ཨཱརམྨཎསྶ གཧཎཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཀཱམུཔཱདཱནཾ ཀིཙྩེནཱཧཱ’’ཏི། ཨིཏརཱནི ཀིཙྩེནཱཧཱཏི ཡོཛནཱ། ཏཱིསུ ཨཏྠཝིཀཔྤེསཱུཏི ‘‘ཏཾ ཀམྨཾ ཀརོཏོ པུརིམཱ ཙེཏནཱཡོ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟེསུ ཏཱིསུ ཨཱཡཱུཧནཙེཏནཱནཾ ཨཏྠཝིཀཔྤེསུ། ནནུ ཙ ཏཏིཡེ ཨཏྠཝིཀཔྤེ ཨཱཡཱུཧནསྶ ཨཝསཱནེ ཙེཏནཱ ན ཝུཏྟཱཏི? ཡདིཔི སརཱུཔཏོ ན ཝུཏྟཱ, ‘‘ཏཾསམྤཡུཏྟཱ’’ཏི པན སདྡཏོ པདྷཱནབྷཱཝེན ཝུཏྟསྶ ཨཱཡཱུཧནསྶ ཨཔྤདྷཱནབྷཱཝེན ཝུཏྟཱ ཨཝསཱནེ པཙྪཏོ ཝུཏྟཱ ཝིཡ ཧོཏཱིཏི ཨིམཾ པརིཡཱཡཾ སནྡྷཱཡ ‘‘ཏཱིསུཔི…པེ॰… ཨཝསཱནེ’’ཏི ཝུཏྟཾ།

‘‘Purimakammabhavasmiṃ moho’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 242) aṭṭhakathāya āgatattā āsannapaccakkhataṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘imissā’’ti. Vibhaṅgapāḷiyā vasena dassitaṃ, tasmā na aṭṭhakathāya pubbāparavirodho yathāpāṭhaṃ atthassa pakāsitattāti adhippāyo. Tattha cetanāsampayuttānañca cetanāya ca saṅkhārabhāvena kammabhavabhāvena ca vattabbamevāti pāḷidvayādhippāyavivaraṇavasena dassetuṃ ‘‘tatthā’’tiādi vuttaṃ. Bhavassāti upapattibhavassa. ‘‘Bhavo’’ti vuttā cetanāsampayuttāti sambandho. Gahaṇanti nikāmanavasena ārammaṇassa gahaṇaṃ. Tenāha ‘‘kāmupādānaṃ kiccenāhā’’ti. Itarāni kiccenāhāti yojanā. Tīsu atthavikappesūti ‘‘taṃ kammaṃ karoto purimā cetanāyo’’tiādinā vuttesu tīsu āyūhanacetanānaṃ atthavikappesu. Nanu ca tatiye atthavikappe āyūhanassa avasāne cetanā na vuttāti? Yadipi sarūpato na vuttā, ‘‘taṃsampayuttā’’ti pana saddato padhānabhāvena vuttassa āyūhanassa appadhānabhāvena vuttā avasāne pacchato vuttā viya hotīti imaṃ pariyāyaṃ sandhāya ‘‘tīsupi…pe… avasāne’’ti vuttaṃ.

ནིཔྤརིཡཱཡེན པན ཡེསུ ཨཱཡཱུཧནསྶ ཨཝསཱནེ ཙེཏནཱ ཝུཏྟཱ, ཏེ དསྶེཏུཾ ‘‘དྭཱིསུ…པེ॰… ཨཱཧཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ཏཏིཡེ ཨཏྠཝིཀཔྤེ ཝུཏྟེ ཨཱཡཱུཧནསངྑཱརེ ཏཾསམྤཡུཏྟཱཏི ཨཱཧཱཏི ཡོཛནཱ། ཀམྨསྶ པཙྩཡབྷཱུཏནྟི སངྑཱརཔཙྩཡཾ། ཏེན ‘‘ཀམྨཀརཎཀཱལེ’’ཏི ཨེཏྠ ཀམྨ-སདྡེན སབྦསྶཔི སངྑཱརསྶ གཧིཏཏཾ དསྶེཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ན ཀམྨསམྤཡུཏྟམེཝཱ’’ཏི།

Nippariyāyena pana yesu āyūhanassa avasāne cetanā vuttā, te dassetuṃ ‘‘dvīsu…pe… āhā’’ti vuttaṃ. Tatiye atthavikappe vutte āyūhanasaṅkhāre taṃsampayuttāti āhāti yojanā. Kammassa paccayabhūtanti saṅkhārapaccayaṃ. Tena ‘‘kammakaraṇakāle’’ti ettha kamma-saddena sabbassapi saṅkhārassa gahitataṃ dasseti. Tenāha ‘‘na kammasampayuttamevā’’ti.

ཀམྨཱནེཝཱཏི ཀམྨཱནིཡེཝ། ཝིཔཱཀདྷམྨཏཱཡ ཀམྨསརིཀྑཀཱ། སཧཛཱཏཀོཊིཡཱ, ཨུཔནིསྶཡཀོཊིཡཱ ཙ ཏསྶ ཀམྨསྶ ཨུཔཀཱརཀཱཏི ཏདུཔཀཱརཀཱ། སཾཁིཔྤནྟཱིཏི སཾཁིཔཱིཡནྟི སཾཡཱུཧཱིཡནྟི། ‘‘སཾཁིཔྤནྟི ཨེཏྠཱ’’ཏི ཨདྷིཀརཎསཱདྷནཝསེན སངྑེཔསདྡསྶ ཨཏྠཾ ཝཏྭཱ པུན ཀམྨསཱདྷནཝསེན ཝཏྟུཾ ‘‘སཾཁིཔཱིཡཏཱི’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ།

Kammānevāti kammāniyeva. Vipākadhammatāya kammasarikkhakā. Sahajātakoṭiyā, upanissayakoṭiyā ca tassa kammassa upakārakāti tadupakārakā. Saṃkhippantīti saṃkhipīyanti saṃyūhīyanti. ‘‘Saṃkhippanti etthā’’ti adhikaraṇasādhanavasena saṅkhepasaddassa atthaṃ vatvā puna kammasādhanavasena vattuṃ ‘‘saṃkhipīyatī’’tiādi vuttaṃ.

ཏཏྠཱཔཱིཏི ‘‘ཀམྨ’’ནྟི ཝུཏྟཀམྨསམྦྷཱརེཔི། གམནདྷམྨནྟི བྷངྒུཔགམནདྷམྨཾ། ཏེན ཨིཏྟརནྟི བྷངྒཔརནྟི ཝུཏྟཾ ཧོཏི། ཏེནཱཏི ཝིནསྶནདྷམྨཏཱདཱིཔཀེན ཨིཏྟརསདྡེན། ནིསྶཱརཏཾ ཨཏྟསཱརཱབྷཱཝཾ དཱིཔེཏི། ཨེཝཾ ‘‘ཨིཏྟར’’ནྟིཨཱདིནཱ ཨནིཙྩཾ ཙལཾ ཨིཏྟརཾ ཨདྡྷུཝནྟི ཙཏུནྣཾ པདཱནཾ ཨཏྠཝིསེསཝཱཙིཏཾ དསྶེཏི། ཋཱནསོཏི ཨེཏྠ ཝུཏྟཊྛཱནཾ ནཱམ པཙྩཡོ། ཨཉྙམྤཱིཏི ཨཉྙཏྠ ཝུཏྟཾ། ཏསྶ ཏསྶ ཕལསྶ། དྷམྨམཏྟསམྦྷཝེ སཏི ཝཊྚུཔཙྪེདེ སཏཱིཏི ཡོཛནཱ། ཨེཝནྟི ཝུཏྟཔྤཀཱརེན སམུཙྩཡཏྠེ ཙ-སདྡེ སཏི།

Tatthāpīti ‘‘kamma’’nti vuttakammasambhārepi. Gamanadhammanti bhaṅgupagamanadhammaṃ. Tena ittaranti bhaṅgaparanti vuttaṃ hoti. Tenāti vinassanadhammatādīpakena ittarasaddena. Nissārataṃ attasārābhāvaṃ dīpeti. Evaṃ ‘‘ittara’’ntiādinā aniccaṃ calaṃ ittaraṃ addhuvanti catunnaṃ padānaṃ atthavisesavācitaṃ dasseti. Ṭhānasoti ettha vuttaṭṭhānaṃ nāma paccayo. Aññampīti aññattha vuttaṃ. Tassa tassa phalassa. Dhammamattasambhave sati vaṭṭupacchede satīti yojanā. Evanti vuttappakārena samuccayatthe ca-sadde sati.

སཙྩཱནིཡེཝ པབྷཝོཏི སམཱནཱདྷིཀརཎཔཀྑཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘སཙྩཔྤབྷཝཏོཏི སཙྩཏོ’’ཏི། ‘‘ཡསྶ པཧཱནཏྠཾ བྷགཝཏི བྲཧྨཙརིཡཾ ཝུསྶཏཱི’’ཏི ཨེཝཾབྷཱུཏཾ ཨརིཡསཙྩཾ ཝིསེསཾ ཨཀཏྭཱ།

Saccāniyeva pabhavoti samānādhikaraṇapakkhaṃ sandhāyāha ‘‘saccappabhavatoti saccato’’ti. ‘‘Yassa pahānatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’ti evaṃbhūtaṃ ariyasaccaṃ visesaṃ akatvā.

ཏེཧི སོཀཱདཱིཧི། ‘‘སོཀདོམནསྶུཔཱཡཱསཱ ཨཝིཛྫཱཡ ཨཝིཡོགིནོ’’ཏིཨཱདིནཱ པུབྦེ ཝུཏྟནཡེན སིདྡྷཱཡ ཨཝིཛྫཱཡ། ཨཏྟནོཡེཝཱཏི པཙྩཡུཔྤནྣཾ ཨནཔེཀྑིཏྭཱ ཨཏྟནོཡེཝ པཝཏྟསངྑཱཏཀིཙྩཏོ།

Tehi sokādīhi. ‘‘Sokadomanassupāyāsā avijjāya aviyogino’’tiādinā pubbe vuttanayena siddhāya avijjāya. Attanoyevāti paccayuppannaṃ anapekkhitvā attanoyeva pavattasaṅkhātakiccato.

སོཀཱདཡོཔི ཧཱིཏི ཨེཏྠ ཧི-སདྡོ ཧེཏུཨཏྠོ། ཡསྨཱ ‘‘སོཀཱདཡོ པཙྩཡཱཡཏྟཱ ཨཝསཝཏྟིནོ’’ཏི ཨིདཾ ‘‘ཛཱཏིཔཙྩཡཱ…པེ॰… སམྦྷཝནྟཱི’’ཏི ཨེཏེན ཝཙནེན སིདྡྷཾ, ཏསྨཱ ཏཾ ‘‘ཨཏྟཱ སོཙཏཱི’’ཏིཨཱདིདསྶནནིཝཱརཎནྟི ཨཏྠོ།

Sokādayopi hīti ettha hi-saddo hetuattho. Yasmā ‘‘sokādayo paccayāyattā avasavattino’’ti idaṃ ‘‘jātipaccayā…pe… sambhavantī’’ti etena vacanena siddhaṃ, tasmā taṃ ‘‘attā socatī’’tiādidassananivāraṇanti attho.

སཏི ཙ པརིགྒཧེ རཛྫཾ ཝིཡ གཏིཡོ ཨནེཀཱནཏྠཱནུབནྡྷནཱ, ཏཱཧི ཙ ཝིཉྙཱཎསྶ ཨུཔདྡུཏཏཱཏི དསྶེཏུཾ ‘‘སངྑཱརཔརིགྒཧིཏཾ…པེ॰… རཛྫེ’’ཏི ཝུཏྟནྟི ཨེཝཾ ཝཱ ཨེཏྠ ཨཏྠོ དཊྛབྦོ། ཡཐཱཨུཔཊྛིཏཱནི ཀམྨཱདཱིནི ཙུཏིཨཱསནྣཛཝནེཧི པརིཀཔྤེཏྭཱ ཝིཡ གཧིཏཱནི པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎེནཔི པརིཀཔྤིཏཱནི ཝིཡ ཧོནྟི, ཏཾ པནསྶ པརིཀཔྤནཾ ཨཏྠཏོ ཨཱརམྨཎཀརཎམེཝཱཏི ཝུཏྟཾ ‘‘པརི…པེ॰… ཏོ’’ཏི། སངྐཔྤནཾ ཝཱ པརིཀཔྤནནྟི ཝུཏྟཾ ‘‘ཝིཏཀྐེན ཝིཏཀྐནཏོ’’ཏི། སསམྦྷཱརཙཀྑུཨཱདཡོ སལཱ༹ཡཏནསྶ པཏིཊྛཱཝིསེསོ།

Sati ca pariggahe rajjaṃ viya gatiyo anekānatthānubandhanā, tāhi ca viññāṇassa upaddutatāti dassetuṃ ‘‘saṅkhārapariggahitaṃ…pe… rajje’’ti vuttanti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Yathāupaṭṭhitāni kammādīni cutiāsannajavanehi parikappetvā viya gahitāni paṭisandhiviññāṇenapi parikappitāni viya honti, taṃ panassa parikappanaṃ atthato ārammaṇakaraṇamevāti vuttaṃ ‘‘pari…pe… to’’ti. Saṅkappanaṃ vā parikappananti vuttaṃ ‘‘vitakkena vitakkanato’’ti. Sasambhāracakkhuādayo saḷāyatanassa patiṭṭhāviseso.

ཡདཱཀཱརཱཡ ཛཱཏིཡཱ ཡདཱཀཱརཾ ཛརཱམརཎཾ སམྦྷཝཏི, སམྦྷཝནྟཉྩ ཡཐཱནུཔུབྦཾ པཝཏྟཾ, སོ ཨཏྠོ ཛཱཏིཔཙྩཡསམྦྷཱུཏསམུདཱགཏཊྛོ, སཧིཏསྶ སམུདིཏསྶ པུགྒལསྶ ཛཱིརཎབྷིཛྫནཱཝཏྠཱ དྷམྨཱ ཛརཱམརཎཱཔདེསེན ཝུཏྟཱ, སཱ ཙ ནེསཾ ཨཝཏྠཱ ཛཱཏིཔུབྦིཀཱ, ཏེ ཙ སམུདིཏཱ ཨེཝ པཝཏྟནྟཱིཏི ཨེཝཾ ཛཱཏིཏོ ཛརཱམརཎསྶ སམྦྷཱུཏསམུདཱགཏཊྛོ ཝེདིཏབྦོ། ཛཱཏིཏོ ཛརཱམརཎཾ ན ན ཧོཏི ཧོཏིཡེཝ ཨེཀནྟེན ཛཱཏསྶ ཛརཱམརཎསམྦྷཝཏོ, ན ཙ ཛཱཏིཾ ཝིནཱ ཧོཏི ཨཛཱཏསྶ ཏདབྷཱཝཏོཏི ཛརཱམརཎསྶ ཛཱཏིཔཙྩཡཏཾ ཨནྭཡབྱཏིརེཀེཧི ཝིབྷཱཝེཏི ‘‘ན ཛཱཏིཏོ’’ཏིཨཱདིནཱ། ཨིཏྠནྟི ཛཱཏིཔཙྩཡཱ ཛརཱམརཎསྶ ནིབྦཏྟཱཀཱརཾ ཝདཏི།

Yadākārāya jātiyā yadākāraṃ jarāmaraṇaṃ sambhavati, sambhavantañca yathānupubbaṃ pavattaṃ, so attho jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho, sahitassa samuditassa puggalassa jīraṇabhijjanāvatthā dhammā jarāmaraṇāpadesena vuttā, sā ca nesaṃ avatthā jātipubbikā, te ca samuditā eva pavattantīti evaṃ jātito jarāmaraṇassa sambhūtasamudāgataṭṭho veditabbo. Jātito jarāmaraṇaṃ na na hoti hotiyeva ekantena jātassa jarāmaraṇasambhavato, na ca jātiṃ vinā hoti ajātassa tadabhāvatoti jarāmaraṇassa jātipaccayataṃ anvayabyatirekehi vibhāveti ‘‘na jātito’’tiādinā. Itthanti jātipaccayā jarāmaraṇassa nibbattākāraṃ vadati.

ནིརོདྷཱ ནིརོདྷསངྑཱཏནྟི པཙྩཡནིརོདྷཱ པཙྩཡུཔྤནྣནིརོདྷསངྑཱཏཾ། ཨནུལོམདེསནཱཡ ཙ ཝེམཛ྄ཛྷཏོ པཊྛཱཡཱཏི ཡོཛནཱ།

Nirodhā nirodhasaṅkhātanti paccayanirodhā paccayuppannanirodhasaṅkhātaṃ. Anulomadesanāya ca vemajjhato paṭṭhāyāti yojanā.

ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརེཀདེསོ སརཱགོ རཱགེན སཧཛེཀཊྛོཏི ཀཏྭཱ། སབྦོཔི ཨཔུཉྙཱབྷིསངྑཱརོ སརཱགོ པཧཱནེཀཊྛབྷཱཝཏོ། ཡསྨཱ པན ཨཀུསལདྷམྨོ ཨཀུསལདྷམྨསྶ སབྷཱགོ, ཨནཀུསལདྷམྨོ ཝིསབྷཱགོ, ཡཐཱརཧཾ པཙྩཡོ ཙ ཧོཏི, ཏསྨཱ ‘‘ཨཔཊིཔཀྑབྷཱཝཏོ, རཱགཔྤཝཌྜྷཀོ’’ཏི ཙ ཝུཏྟཾ ། ‘‘ཏདེཝ ཝིཉྙཱཎཾ སནྡྷཱཝཏི སཾསརཏཱི’’ཏི མིཙྪཱབྷིནིཝེསསབྦྷཱཝཏོ སཾསརཎཀིརིཡཱཡཔི སབྱཱཔཱརཏཱ ཝིཉྙཱཎསྶ ཝུཏྟཱ། སབྱཱཔཱརཏཱབྷིནིཝེསབལཝཏཱཡ, སངྐནྟིཨབྷིནིཝེསབལཝཏཱཡཱཏི པཙྩེཀཾ ཡོཛེཏབྦཾ། ‘‘ཨསཧཝཏྟནཏོ, སཧཝཏྟནཏོ’’ཏི ཨེཏེན ཨསཧཝུཏྟི ཝིནིབྦྷོགོ, སཧཝུཏྟི ཨཝིནིབྦྷོགོཏི དསྶེཏི།

Apuññābhisaṅkhārekadeso sarāgo rāgena sahajekaṭṭhoti katvā. Sabbopi apuññābhisaṅkhāro sarāgo pahānekaṭṭhabhāvato. Yasmā pana akusaladhammo akusaladhammassa sabhāgo, anakusaladhammo visabhāgo, yathārahaṃ paccayo ca hoti, tasmā ‘‘apaṭipakkhabhāvato, rāgappavaḍḍhako’’ti ca vuttaṃ . ‘‘Tadeva viññāṇaṃ sandhāvati saṃsaratī’’ti micchābhinivesasabbhāvato saṃsaraṇakiriyāyapi sabyāpāratā viññāṇassa vuttā. Sabyāpāratābhinivesabalavatāya, saṅkantiabhinivesabalavatāyāti paccekaṃ yojetabbaṃ. ‘‘Asahavattanato, sahavattanato’’ti etena asahavutti vinibbhogo, sahavutti avinibbhogoti dasseti.

སབྷཱཝཱདྷིགམནིམིཏྟཏཱ ཨོབྷཱསནཾ། ཙཀྑཱདིསནྣིསྶཡེན ཧི པཉྩཝིཉྙཱཎཱནི རཱུཔཱདིསབྷཱཝཾ ཨུཔལབྷནྟི། ཨིཏརེ ཕུསནསངྒཏིསནྣིཔཱཏཊྛཱ། ཚནྣནྟི ཚནྣམྤི སམྥསྶཱནཾ།

Sabhāvādhigamanimittatā obhāsanaṃ. Cakkhādisannissayena hi pañcaviññāṇāni rūpādisabhāvaṃ upalabhanti. Itare phusanasaṅgatisannipātaṭṭhā. Channanti channampi samphassānaṃ.

ཨཱདཱནནྟི ཨུཔསདྡེན ཝིནཱཔི དལ༹ྷགཱཧོ ཨདྷིཔྤེཏོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨཱདཱནཊྛོ ཙཏུནྣམྤི ཨུཔཱདཱནཱནཾ སམཱནོ’’ཏི། གཧཎནྟི ནིཀཱམནཝསེན ཝིསཡསྶ པཊིཙྪནྣནྟི ཝུཏྟཾ ‘‘གཧཎཊྛོ ཀཱམུཔཱདཱནསྶཱ’’ཏི། ཨིཏརེསནྟི དིཊྛུཔཱདཱནཱདཱིནཾ། ཏསྨཱཏི ཝིབྷཏྟིཡཱ ཨལུཏྟབྷཱཝཏོ། ཏེནཱཏི ཁིཔནསདྡེན། ཧཱནི ཝཱ ཁཱིཎབྷཱཝོ ཁཡོཏི ‘‘ཁཡཊྛོ ཝཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། དྭིནྣནྟི ཛརཱམརཎཱནཾ། མརཎཱུཔནཡནརསཏྟཱ ཝཱ ཛརཱཡཔི མརཎཊྛོ ཨེཝ དསྶིཏོ།

Ādānanti upasaddena vināpi daḷhagāho adhippetoti āha ‘‘ādānaṭṭho catunnampi upādānānaṃ samāno’’ti. Gahaṇanti nikāmanavasena visayassa paṭicchannanti vuttaṃ ‘‘gahaṇaṭṭho kāmupādānassā’’ti. Itaresanti diṭṭhupādānādīnaṃ. Tasmāti vibhattiyā aluttabhāvato. Tenāti khipanasaddena. Hāni vā khīṇabhāvo khayoti ‘‘khayaṭṭho vā’’tiādi vuttaṃ. Dvinnanti jarāmaraṇānaṃ. Maraṇūpanayanarasattā vā jarāyapi maraṇaṭṭho eva dassito.

ནཱིཡནྟི གམེནྟཱིཏི ནཡཱ, ཨེཀཏྟཱདཡོ། ཀེཧི ནཱིཡནྟི? ཨཝིཛྫཱདིཨཏྠེཧཱིཏི ཨིམམཏྠམཱཧ ‘‘ཨཝིཛྫཱདཱི’’ཏིཨཱདིནཱ། སེན བྷཱཝེནཱཏི སཀེན ཨཝིཛྫཱདིབྷཱཝེན, ཏཾ ཨམུཉྩིཏྭཱ ཨེཝ། ན ཧི ཨཝིཛྫཱདིཝིནིམུཏྟཾ ཨེཀཏྟཾ ནཱམ ཀིཉྩི པརམཏྠཏོ ཨཏྠི། སེན བྷཱཝེནཱཏི ཝཱ སཀེན ཨེཀཏྟཱདིབྷཱཝེན། ཨཝིཛྫཱདཱིསུ ཝིཉྙཱཡམཱནོ ཧེཏུཕལདྷམྨཱནཾ ཨེཀསནྟཏིཔཏིཏཱདིསངྑཱཏོ ཨེཀཏྟཱདིབྷཱཝོ ཏེནེཝ སབྷཱཝེན ཉཱཡཏི, ན ཨཝིཛྫཱདིབྷཱཝེནཱཏི། ཏེ ཧི ནེཏབྦཱཏི ཏེསཾ ནཡཱ། ཨཏྠཱ ཨེཝ ཝཱ ཨཝིཛྫཱདཡོ། ཨནེཀེཔི སམཱནཱ དྷམྨཱ ཡེན སནྟཱནཱནུཔཙྪེདེན ‘‘ཨེཀ’’ནྟི ཉཱཡནྟི ཝོཧརཱིཡནྟི, སོ ཏཏྠ ཀརཎབྷཱཝེན ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧཏི, ཏཐཱ ཨིཏརེཔཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨེཀཏྟཱདཱིཧི ཙ ཨཏྠཱ ‘ཨེཀ’ནྟིཨཱདིནཱ ནཱིཡནྟཱི’’ཏི། ཏཏྠ ནཱིཡནྟཱིཏི ཉཱཡནྟི, པཉྙཱཔཱིཡནྟི ཙ། པུརིམཔཙྪིམཱནཾ དྷམྨཱནཾ ནིརོདྷུཔྤཱདནིརནྟརཏཱཡ ནཱམཀཱཡསྶ, སམྦནྡྷཝུཏྟིཏཱཡ རཱུཔཀཱཡསྶ, ཨུབྷཡསྶ ཙ ཨཉྙམཉྙསནྣིསྶིཏཏཱཡ དུཝིཉྙེཡྻནཱནཏོ ཨེཀཱིབྷཱུཏསྶ ཝིཡ གྷནབྷཱཝཔྤབནྡྷོ ཧེཏུཕལབྷཱཝེན སམྦནྡྷོ སམྨཱ ཏཱནོཏི སནྟཱནོ, ཏསྶ ཨནུཔཙྪེདོ ཏཐཱཔཝཏྟི ཨེཀཏྟནྟི ཨཱཧ ‘‘སནྟཱནཱནུཔཙྪེདོ ཨེཀཏྟ’’ནྟི།

Nīyanti gamentīti nayā, ekattādayo. Kehi nīyanti? Avijjādiatthehīti imamatthamāha ‘‘avijjādī’’tiādinā. Sena bhāvenāti sakena avijjādibhāvena, taṃ amuñcitvā eva. Na hi avijjādivinimuttaṃ ekattaṃ nāma kiñci paramatthato atthi. Sena bhāvenāti vā sakena ekattādibhāvena. Avijjādīsu viññāyamāno hetuphaladhammānaṃ ekasantatipatitādisaṅkhāto ekattādibhāvo teneva sabhāvena ñāyati, na avijjādibhāvenāti. Te hi netabbāti tesaṃ nayā. Atthā eva vā avijjādayo. Anekepi samānā dhammā yena santānānupacchedena ‘‘eka’’nti ñāyanti voharīyanti, so tattha karaṇabhāvena vattabbataṃ arahati, tathā itarepīti āha ‘‘ekattādīhi ca atthā ‘eka’ntiādinā nīyantī’’ti. Tattha nīyantīti ñāyanti, paññāpīyanti ca. Purimapacchimānaṃ dhammānaṃ nirodhuppādanirantaratāya nāmakāyassa, sambandhavuttitāya rūpakāyassa, ubhayassa ca aññamaññasannissitatāya duviññeyyanānato ekībhūtassa viya ghanabhāvappabandho hetuphalabhāvena sambandho sammā tānoti santāno, tassa anupacchedo tathāpavatti ekattanti āha ‘‘santānānupacchedo ekatta’’nti.

སམྦནྡྷརཧིཏསྶཱཏི ཧེཏུཕལབྷཱཝེན ཨཉྙམཉྙསམྦནྡྷབྷཱཝརཧིཏསྶ། སཏྟནྟརོཏི ཨཉྙོ སཏྟོ། ཨུཙྪེདདིཊྛིམུཔཱདིཡཏཱིཏི ཡཐཱནུརཱུཔཀཱརཎཏོ ཕལཔྤཝཏྟིཾ ཨསམནུཔསྶནྟོ ནཱནཱསནྟཱནེ ཝིཡ ཨསམྦནྡྷནཱནཏྟདསྶནཏོ ཧེཏུབྷཱཝརཧིཏཱནཾ ནིཔྤཡོཛནཱནཾ པུརིམུཔྤནྣཱནཾ དྷམྨཱནཾ ནིརོདྷེ ཧེཏུནིཡམཱབྷཱཝཏོ ཨེཀནྟེན ཨུཔྤཏྟི ན ཡུཏྟཱ, ཏཐཱ སནྟཱནེན ཨུཔྤཏྟི, སདིསབྷཱཝེན ཨུཔྤཏྟི, སམཱནཛཱཏིདེསཔརིཎཱམཝཡརཱུཔབལསཎྛཱནཱནཾ ཨུཔྤཏྟི ན ཡུཏྟཱཏིཨཱདཱིནི ཝིཀཔྤེནྟོ ཨུཙྪེདདིཊྛིཾ གཎྷཱཏི།

Sambandharahitassāti hetuphalabhāvena aññamaññasambandhabhāvarahitassa. Sattantaroti añño satto. Ucchedadiṭṭhimupādiyatīti yathānurūpakāraṇato phalappavattiṃ asamanupassanto nānāsantāne viya asambandhanānattadassanato hetubhāvarahitānaṃ nippayojanānaṃ purimuppannānaṃ dhammānaṃ nirodhe hetuniyamābhāvato ekantena uppatti na yuttā, tathā santānena uppatti, sadisabhāvena uppatti, samānajātidesapariṇāmavayarūpabalasaṇṭhānānaṃ uppatti na yuttātiādīni vikappento ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti.

ཀསྨཱ ཨུཔྤཏྟི ན སིཡཱཏི ཝཱལིཀཱཧི ཝིཡ ཏིལེཧིཔི ཏེལསྶ, ཨུཙྪུཏོ ཝིཡ གཱཝིཏོཔི ཁཱིརསྶ ཨཉྙཱབྷཱཝཏོ ཀེན ཀཱརཎེན ཏེཧི ཏེསཾ ཨུཔྤཏྟི ན སིཡཱ, ཨིཏརེཧི ཨེཝ ཙ ནེསཾ ཨུཔྤཏྟི ཧོཏཱིཏི། ཏསྨཱཏི ཨཉྙསྶ ཨཉྙཏོ ཨུཔྤཏྟིཡཾ སབྦསྶ སབྦསོ ཨུཔྤཏྟིཡཱ བྷཝིཏབྦཾ, ན ཙེཏཾ ཨཏྠི, ཏསྨཱ། ཡསྨཱ ནིཡཏིཝཱདཱི ཨནུརཱུཔཱ ཧེཏུཏོ ཕལུཔྤཏྟིཾ ན ཨིཙྪཏི, སབྷཱཝསིདྡྷམེཝ ཙ དྷམྨཔྤཝཏྟིཾ ཨིཙྪཏི, ཏསྨཱ ‘‘ཨཝིཛྫམཱནེཔི ཧེཏུམྷཱི’’ཏི ཝུཏྟཾ། སབྷཱཝསིདྡྷཱ ཨེཝ ཧི ཨཙྪེཛྫསུཏྟཱཝུཏཱབྷེཛྫམཎི ཝིཡ ཀམལངྒྷནརཧིཏཱ ཏཐཱ ཏཐཱ སརཱིརིནྡྲིཡསུཁཱདིབྷཱཝཔརིཎཱམཱཡ ནིཡཏིཡཱཝ ཀཱཡཱ སམཱགཙྪནྟི, ཡཏོ གཏིཛཱཏིབནྡྷཱ, ཨཔཝགྒོ ཙ ཧོཏཱིཏི ནིཡཏིཝཱདོ། ཏེནཱཧ ‘‘ནིཡཏཏཱཡ…པེ॰… པཝཏྟནྟཱི’’ཏི། ནིཡཏིཨཏྠོ ཝུཏྟོཡེཝ།

Kasmā uppatti na siyāti vālikāhi viya tilehipi telassa, ucchuto viya gāvitopi khīrassa aññābhāvato kena kāraṇena tehi tesaṃ uppatti na siyā, itarehi eva ca nesaṃ uppatti hotīti. Tasmāti aññassa aññato uppattiyaṃ sabbassa sabbaso uppattiyā bhavitabbaṃ, na cetaṃ atthi, tasmā. Yasmā niyativādī anurūpā hetuto phaluppattiṃ na icchati, sabhāvasiddhameva ca dhammappavattiṃ icchati, tasmā ‘‘avijjamānepi hetumhī’’ti vuttaṃ. Sabhāvasiddhā eva hi acchejjasuttāvutābhejjamaṇi viya kamalaṅghanarahitā tathā tathā sarīrindriyasukhādibhāvapariṇāmāya niyatiyāva kāyā samāgacchanti, yato gatijātibandhā, apavaggo ca hotīti niyativādo. Tenāha ‘‘niyatatāya…pe… pavattantī’’ti. Niyatiattho vuttoyeva.

ཨེཏསྶ ཨཏྠསྶ སཱདྷཀཾ སུཏྟཾ། ཨཱཀུལམེཝ, ཨཱཀུལབྷཱཝོ ཝཱ ཨཱཀུལཀཾ། ཛཊིཏཱཏི ཧེཊྛུཔརིཡཝསེན པཝཏྟམཱནེཧི ཀིལེསཀམྨཝིཔཱཀེཧི ཛཱཏཛཊཱ། ནཱིཌནྟི ཀུལཱཝཀཾ། སཾསཱརནྟི ཨིདྷ སམྤཏྟིབྷཝཔྤབནྡྷམཱཧ ཨཔཱཡཱདིཔདེཧི དུགྒཏིཔྤབནྡྷསྶ ཝུཏྟཏྟཱ།

Etassa atthassa sādhakaṃ suttaṃ. Ākulameva, ākulabhāvo vā ākulakaṃ. Jaṭitāti heṭṭhupariyavasena pavattamānehi kilesakammavipākehi jātajaṭā. Nīḍanti kulāvakaṃ. Saṃsāranti idha sampattibhavappabandhamāha apāyādipadehi duggatippabandhassa vuttattā.

བྷཝཙཀྐཀཐཱཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Bhavacakkakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

༢. ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝཎྞནཱ

2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

༢༤༣. ཏཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཾ། ཨེཀེཀཙིཏྟཱཝརུདྡྷནྟི ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡེ ཝིཡ ཨེཀེཀསྨིཾ ཙིཏྟེ ཨཝརུདྡྷཾ ཨནྟོགདྷཾ ཨཀཏྭཱ། ཨསཧཛཱཏཱནཉྩ ‘‘ཨསཧཛཱཏཱནཾ, སཧཛཱཏཱནཉྩཱ’’ཏི ཨེཝཾ པཋམཔདེ ཨེཀསེསནིདྡེསོ དཊྛབྦོ། ‘‘སངྑཱརཔཙྩཡཱ ཝིཉྙཱཎ’’ནྟི ཨསཧཛཱཏཱཡེཝ པཙྩཡཔཙྩཡུཔྤནྣཱ དསྶིཏཱ ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎསྶེཝ ཨདྷིཔྤེཏཏྟཱ། ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ སངྑཱརཱ, ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཱ ནཱམརཱུཔ’’ནྟི (ཝིབྷ॰ ༢༢༥) ཙ ཨེཝམཱདཱིསུ ཨསཧཛཱཏཱ, སཧཛཱཏཱ ཙ། ‘‘ཨེཀེཀེན ནཡེནཱ’’ཏི པུརཱཏནོ པཱཋོ, ཨེཏརཧི པན ‘‘ཨེཀེཀེན ཙཏུཀྐེན’’ ཨིཙྩེཝ བཧཱུསུ པོཏྠཀེསུ པཱཋོ། ནཡཙཏུཀྐཝཱརཱཏི ནཡེསུ ཙཏུཀྐཱནཾ ཝཱརཱ, ཨཝིཛྫཱམཱུལཀཱདཱིསུ ནཝསུ ནཡེསུ པཙྩེཀཾ པཙྩཡཙཏུཀྐཱདཱིནཾ ཙཏུནྣཾ ཙཏུཀྐཱནཾ ‘‘ནཱམཔཙྩཡཱ ཚཊྛཱཡཏན’’ནྟིཨཱདིཝིསེསབྷིནྣཱ ཙཏྟཱརོ ཝཱརཱཏི ཨཏྠོ། ཝཝཏྠིཏཱཏི ཡཐཱཝུཏྟཝིསེསེན ཨསཾཀིཎྞཱ། ཙཏུཀྐཱནནྟི ཝཱརཙཏུཀྐཱནཾ ཝཱརསོལ༹སཀསྶ ནཡབྷཱཝཏོཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།

243. Taṃ paṭiccasamuppādaṃ. Ekekacittāvaruddhanti abhidhammabhājanīye viya ekekasmiṃ citte avaruddhaṃ antogadhaṃ akatvā. Asahajātānañca ‘‘asahajātānaṃ, sahajātānañcā’’ti evaṃ paṭhamapade ekasesaniddeso daṭṭhabbo. ‘‘Saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti asahajātāyeva paccayapaccayuppannā dassitā vipākaviññāṇasseva adhippetattā. ‘‘Avijjāpaccayā saṅkhārā, viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti (vibha. 225) ca evamādīsu asahajātā, sahajātā ca. ‘‘Ekekena nayenā’’ti purātano pāṭho, etarahi pana ‘‘ekekena catukkena’’ icceva bahūsu potthakesu pāṭho. Nayacatukkavārāti nayesu catukkānaṃ vārā, avijjāmūlakādīsu navasu nayesu paccekaṃ paccayacatukkādīnaṃ catunnaṃ catukkānaṃ ‘‘nāmapaccayā chaṭṭhāyatana’’ntiādivisesabhinnā cattāro vārāti attho. Vavatthitāti yathāvuttavisesena asaṃkiṇṇā. Catukkānanti vāracatukkānaṃ vārasoḷasakassa nayabhāvatoti adhippāyo.

༡. པཙྩཡཙཏུཀྐཝཎྞནཱ

1. Paccayacatukkavaṇṇanā

པཙྩཡསཧིཏཔཙྩཡུཔྤནྣཱནི ཨངྒབྷཱཝེན ཝུཏྟཱནི, ན ཀེཝལཾ པཙྩཡཱ། ཏསྨཱ ‘‘ཚཊྛཱཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶོ’’ཏི ཨེཏྠ ན ཚཊྛཱཡཏནསྶ ཨངྒཏཱ། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ན, ཏསྶ ཨནངྒཏྟཱ’’ཏི། ཨེཝཉྩ ཀཏྭཱཏི པཙྩཡསཧིཏསྶ པཙྩཡུཔྤནྣསྶ ཨངྒབྷཱཝཏོ། ཏཱིསུ པཀཱརེསཱུཏི ‘‘པཋམོ སབྦསངྒཱཧིཀཊྛེནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༤༣) ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝུཏྟེསུ ཏཱིསུཔི པཀཱརེསུ། པཙྩཡཝིསེསཱདཱིཏི ཨེཏྠ ནཱམཾ, ཚཊྛཱཡཏནཉྩ པཙྩཡཝིསེསོ། ཨཱདི-སདྡེན ཡོནིཝིསེསོ, ཨཱཡཏནཱནཾ ཨཔཱརིཔཱུརིཔཱརིཔཱུརིབྷཝཝིསེསོ ཙ གཧིཏོ། ཏེ ཧི དུཏིཡཝཱརཱདཱིནཾ ནཱནཏྟཀརཱ། ཨཏྠཝིསེསེནཱཏི ཡདིཔི ཨཉྙཏྠ ‘‘སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡཱ ཕསྶོ’’ཏི སལཱ༹ཡཏནཔཙྩཡོ ཝུཏྟོ, ཏཐཱཔི སཧཛཱཏཱདིནཱམསནྣིསྶཡེན པཝཏྟནཏོ ནཱམམཏྟཔཙྩཡཱཔི སོ ཧོཏཱིཏི པཊིཙྩསམུཔྤཱདསྶ ནཱནཱནཡཝིཙིཏྟཏཱནུམིཏསྶ གམྦྷཱིརབྷཱཝསྶ ཝིབྷཱཝནསངྑཱཏེན, ཨནཝསེསནཱམཔཙྩཡདསྶནསངྑཱཏེན ཙ ཨཏྠཝིསེསེན། ཏཐཱ ཧི ‘‘ཡེཧི, ཨཱནནྡ, ཨཱཀཱརེཧི ཡེཧི ལིངྒེཧི ཡེཧི ནིམིཏྟེཧི ཡེཧི ཨུདྡེསེཧི ནཱམཀཱཡསྶ པཉྙཏྟི ཧོཏི, ཏེསུ ཨཱཀཱརེསུ…པེ॰… ཨུདྡེསེསུ ཨསཏི ཨཔི ནུ ཁོ རཱུཔཀཱཡེ ཨདྷིཝཙནསམྥསྶོ པཉྙཱཡེཐཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༡༡༤) ཕསྶསྶ ནཱམཔཙྩཡཏཱཝིབྷཱཝནཝསེན མཧཱནིདཱནདེསནཱ པཝཏྟཱ། ཏཐཱ ‘‘ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ ཕསྶོཏི ཨིཙྩསྶ ཝཙནཱིཡ’’ནྟི (དཱི॰ ནི॰ ༢.༩༧) ‘‘ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱ’’ཏི ཝདནྟེན ‘‘ནཱམཔཙྩཡཱ’’ཏིཔི ཝུཏྟམེཝ ཧོཏཱིཏི།

Paccayasahitapaccayuppannāni aṅgabhāvena vuttāni, na kevalaṃ paccayā. Tasmā ‘‘chaṭṭhāyatanapaccayā phasso’’ti ettha na chaṭṭhāyatanassa aṅgatā. Tena vuttaṃ ‘‘na, tassa anaṅgattā’’ti. Evañca katvāti paccayasahitassa paccayuppannassa aṅgabhāvato. Tīsu pakāresūti ‘‘paṭhamo sabbasaṅgāhikaṭṭhenā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 243) aṭṭhakathāyaṃ vuttesu tīsupi pakāresu. Paccayavisesādīti ettha nāmaṃ, chaṭṭhāyatanañca paccayaviseso. Ādi-saddena yoniviseso, āyatanānaṃ apāripūripāripūribhavaviseso ca gahito. Te hi dutiyavārādīnaṃ nānattakarā. Atthavisesenāti yadipi aññattha ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti saḷāyatanapaccayo vutto, tathāpi sahajātādināmasannissayena pavattanato nāmamattapaccayāpi so hotīti paṭiccasamuppādassa nānānayavicittatānumitassa gambhīrabhāvassa vibhāvanasaṅkhātena, anavasesanāmapaccayadassanasaṅkhātena ca atthavisesena. Tathā hi ‘‘yehi, ānanda, ākārehi yehi liṅgehi yehi nimittehi yehi uddesehi nāmakāyassa paññatti hoti, tesu ākāresu…pe… uddesesu asati api nu kho rūpakāye adhivacanasamphasso paññāyethā’’ti (dī. ni. 2.114) phassassa nāmapaccayatāvibhāvanavasena mahānidānadesanā pavattā. Tathā ‘‘nāmarūpapaccayā phassoti iccassa vacanīya’’nti (dī. ni. 2.97) ‘‘nāmarūpapaccayā’’ti vadantena ‘‘nāmapaccayā’’tipi vuttameva hotīti.

ཝཱརཙཏུཀྐེ ‘‘སངྑཱརོ’’ཏི ཝུཏྟཾ, སོཀཱདཡོ ན ཝུཏྟཱ, པུརིམསྨིཾ ཝཱརདྭཡེ རཱུཔཾ ན ཝུཏྟཾ, ཝཱརཏྟཡེ སལཱ༹ཡཏནཾ ན ཝུཏྟནྟི ཡོཛེཏབྦཾ།

Vāracatukke ‘‘saṅkhāro’’ti vuttaṃ, sokādayo na vuttā, purimasmiṃ vāradvaye rūpaṃ na vuttaṃ, vārattaye saḷāyatanaṃ na vuttanti yojetabbaṃ.

སབྦ…པེ॰… རཎཏོཏི སབྦསྶ ཝིཉྙཱཎསྶ པཝཏྟིཊྛཱནབྷཱུཏསབྦབྷཝསཱདྷཱརཎཏོ, ཝིཉྙཱཎསྶ ཝཱ པཝཏྟིཊྛཱནབྷཱུཏསབྦབྷཝསཱདྷཱརཎཏོ། སམཱནཾ ཕལཾ སམཱནོ པཙྩཡོ སཧཛཱཏཱདིཔཙྩཡེཧི ཨུཔཀཏྟབྦཏོ, ཨུཔཀཱརཀཏོ ཙ། ཏསྶ ཝིཉྙཱཎསྶ། ཝིཉྙཱཎཱཧརཎནྟི ཝིཔཱཀཝིཉྙཱཎནིབྦཏྟནཾ། ཨསྶ ཝིཉྙཱཎསྶ།

Sabba…pe… raṇatoti sabbassa viññāṇassa pavattiṭṭhānabhūtasabbabhavasādhāraṇato, viññāṇassa vā pavattiṭṭhānabhūtasabbabhavasādhāraṇato. Samānaṃ phalaṃ samāno paccayo sahajātādipaccayehi upakattabbato, upakārakato ca. Tassa viññāṇassa. Viññāṇāharaṇanti vipākaviññāṇanibbattanaṃ. Assa viññāṇassa.

གཏིསཱུཙཀོཏི ཧི-སདྡཾ ལོཀེ གཏིཨཏྠཾ ཝདནྟཱིཏི ཀཏྭཱ ཝུཏྟཾ། ‘‘ཝིགཏ’’ནྟི ཨེཏྠ ཝི-སདྡོ པཊིསེདྷདཱིཔཀོཏི དྭེ པཊིསེདྷཱ པཀཏིཾ ཉཱཔེནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཝིགཏཏཱནིཝཱརཎཝསེན གཏི ཨེཝ ཧོཏཱི’’ཏི།

Gatisūcakoti hi-saddaṃ loke gatiatthaṃ vadantīti katvā vuttaṃ. ‘‘Vigata’’nti ettha vi-saddo paṭisedhadīpakoti dve paṭisedhā pakatiṃ ñāpentīti āha ‘‘vigatatānivāraṇavasena gati eva hotī’’ti.

ཏིདྷཱ ཙཏུདྷཱ པཉྩདྷཱ ཝཱཏི ཨེཏྠ སཉྙཱམནསིཀཱརཱདཡོ སཧཛཱཏནིསྶཡཨཏྠིཔཙྩཡཝསེན ཏིདྷཱ, ཕསྶཙེཏནཱདཡོ ཏེསཉྩེཝ ཨཱཧཱརཱདཱིནཉྩ ཝསེན ཙཏུདྷཱ, ཝེདནཱཝིཏཀྐཱདཡོ ཏེསཉྩེཝ ཛྷཱནིནྡྲིཡཱདཱིནཉྩ ཝསེན པཉྩདྷཱ། ཡཐཱ སམཱདྷི, ཨེཝཾ ཝཱིརིཡམྤི དཊྛབྦཾ། ཏམྤི ཧི ཨདྷིཔཏིནྡྲིཡམགྒཔཙྩཡེཧི ཚདྷཱ པཙྩཡོ ཧོཏི།

Tidhā catudhā pañcadhā vāti ettha saññāmanasikārādayo sahajātanissayaatthipaccayavasena tidhā, phassacetanādayo tesañceva āhārādīnañca vasena catudhā, vedanāvitakkādayo tesañceva jhānindriyādīnañca vasena pañcadhā. Yathā samādhi, evaṃ vīriyampi daṭṭhabbaṃ. Tampi hi adhipatindriyamaggapaccayehi chadhā paccayo hoti.

‘‘ཝཙནཝསེནཱ’’ཏི ཨིམིནཱ ཨིམསྨིཾ ཙཏུཀྐེ སཧཛཱཏཔཙྩཡཾ དྷུརཾ ཀཏྭཱ དེསནཱ པཝཏྟཱཏི ཏེསཾ ཨདྷིཔྤཱཡོཏི དསྶེཏི། ཨཏྠོཏི པཙྩཡདྷམྨོ། ཀཏྠཙཱིཏི ཀིསྨིཉྩི ཝཱརེ ཨཏྟནོ པཙྩཡུཔྤནྣསྶ ཡཐཱསཀེཧི པཙྩཡོ ན ན ཧོཏི། ‘‘ཨཏྠཏོ’’ཏི ཙ པཱཋོ། ‘‘བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏཱི’’ཏིཨཱདི ན ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ, ཝུཏྟཉྩ ཏཾ། ཏསྨཱ སཧཛཱཏཔཙྩཡཝསེནེཝ པཋམཙཏུཀྐོ ཝུཏྟོཏི ན གཧེཏབྦནྟི དསྶེཏི། ཏེནཱཧ ‘‘ན ཙ ཏཾ ན ཝུཏྟ’’ནྟིཨཱདི། ཨིམསྶ ཙ ‘‘བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏཱིཏིཨཱདི ན ཝཏྟབྦཾ སིཡཱ’’ཏི ཨིམིནཱ སམྦནྡྷོ ཝེདིཏབྦོ། པཙྩཡཝཙནམེཝཱཏི ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ’’ཏིཨཱདཱིསུ ཝུཏྟཔཙྩཡཝཙནམེཝ ཙ། ཏེསནྟི ཏེསཾ ཨཱཙརིཡཱནཾ། ཨཡོཛེཏྭཱ ཝུཏྟནྟི སམྦནྡྷོ། ཀཐཾ པན ཝུཏྟནྟི ཨཱཧ ‘‘སཱམཉྙེན…པེ॰… སནྡྷཱཡ ཝུཏྟ’’ནྟི། ཨེཏྠ ཙ ‘‘སཧཛཱཏསཱུཙཀ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཡཐཱདྷིཔྤེཏསྶ ཨཏྠསྶ ཝཙནཏོ ཨསིདྡྷིམཱཧ, ‘‘སཧཛཱཏཏོ’’ཏིཨཱདིནཱ པན ཨཏྠཱཔཏྟིཏོ། ཨསམྦྷཝེ ཧི ཨཉྙསྶ ཨཏྠཏོ སིཛ྄ཛྷེཡྻ ཝཙནཏོ ཝཱ ཨཏྠཏོ ཝཱ ཨདྷིཔྤེཏཏྠསཱདྷནཱཏི།

‘‘Vacanavasenā’’ti iminā imasmiṃ catukke sahajātapaccayaṃ dhuraṃ katvā desanā pavattāti tesaṃ adhippāyoti dasseti. Atthoti paccayadhammo. Katthacīti kismiñci vāre attano paccayuppannassa yathāsakehi paccayo na na hoti. ‘‘Atthato’’ti ca pāṭho. ‘‘Bhavapaccayā jātī’’tiādi na vattabbaṃ siyā, vuttañca taṃ. Tasmā sahajātapaccayavaseneva paṭhamacatukko vuttoti na gahetabbanti dasseti. Tenāha ‘‘na ca taṃ na vutta’’ntiādi. Imassa ca ‘‘bhavapaccayā jātītiādi na vattabbaṃ siyā’’ti iminā sambandho veditabbo. Paccayavacanamevāti ‘‘avijjāpaccayā’’tiādīsu vuttapaccayavacanameva ca. Tesanti tesaṃ ācariyānaṃ. Ayojetvā vuttanti sambandho. Kathaṃ pana vuttanti āha ‘‘sāmaññena…pe… sandhāyavutta’’nti. Ettha ca ‘‘sahajātasūcaka’’ntiādinā yathādhippetassa atthassa vacanato asiddhimāha, ‘‘sahajātato’’tiādinā pana atthāpattito. Asambhave hi aññassa atthato sijjheyya vacanato vā atthato vā adhippetatthasādhanāti.

ཨཉྙཏྠཱཏི ཨཉྙསྨིཾ སུཏྟེ། ཨཏཱིཏདྡྷཾ ནིདྡྷཱརེཏྭཱ པཙྩུཔྤནྣཱནཱགཏེཧི སདྡྷིཾ ཨདྡྷཏྟཡདསྶནཏྠཾ། ཏཾདེསནཱཔརིགྒཧཏྠནྟི མཧཱནིདཱནདེསནཱཔརིགྒཧཏྠཾ། སོ ཙ ཨུབྷིནྣཾ དེསནཱནཾ ཨཉྙམཉྙཾ སཾསནྡནབྷཱཝདསྶནཏྠཾ། ཨེཝཾ སབྦཉྙུབུདྡྷབྷཱསིཏཱ དེསནཱ ཨཉྙདཏྠུ སཾསནྡཏཱིཏི།

Aññatthāti aññasmiṃ sutte. Atītaddhaṃ niddhāretvā paccuppannānāgatehi saddhiṃ addhattayadassanatthaṃ. Taṃdesanāpariggahatthanti mahānidānadesanāpariggahatthaṃ. So ca ubhinnaṃ desanānaṃ aññamaññaṃ saṃsandanabhāvadassanatthaṃ. Evaṃ sabbaññubuddhabhāsitā desanā aññadatthu saṃsandatīti.

ཨིམསྶཱཏི ཨིམསྶ ཏཏིཡཝཱརསྶ།

Imassāti imassa tatiyavārassa.

ཨཔརཱཔེཀྑཏཱཡ, ཨཔརིཀིལིཊྛུཔཔཏྟིཏཱཡ, ཨསུཙིཨམཀྑིཏཏཱཡ ཀཱམཱཝཙརདེཝཱནཾ, སབྦེསཉྩ བྲཧྨཱནཾ ཏཐཱ ཨུཔཔཛྫནཏོ ཙ ཨོཔཔཱཏིཀཡོནིཡཱ པདྷཱནཏཱ ཝེདིཏབྦཱ། སངྒཧནིདསྶནཝསེནཱཏི ཨོཔཔཱཏིཀཡོནིཡཱ ཨེཝ སཾསེདཛཡོནིཡཱ སངྒཧསྶ ནིདསྶནཝསེན ཨུདཱཧརཎཝསེན། ཨཱརམྨཎཔཙྩཡསྶཱཔི ཕསྶསྶ སཏིཔི པཝཏྟིཧེཏུབྷཱཝེ སོ པན སཧཛཱཏཱདིཔཙྩཡབྷཱུཏསྶ ཨཛ྄ཛྷཏྟིཀསྶ ཚཊྛཱཡཏནསྶ ཝིཡ ན སཱཏིསཡོཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཨཱརམྨཎཔཙྩཡོ ཙེཏྠ པཝཏྟཀོ ན ཧོཏཱི’’ཏི།

Aparāpekkhatāya, aparikiliṭṭhupapattitāya, asuciamakkhitatāya kāmāvacaradevānaṃ, sabbesañca brahmānaṃ tathā upapajjanato ca opapātikayoniyā padhānatā veditabbā. Saṅgahanidassanavasenāti opapātikayoniyā eva saṃsedajayoniyā saṅgahassa nidassanavasena udāharaṇavasena. Ārammaṇapaccayassāpi phassassa satipi pavattihetubhāve so pana sahajātādipaccayabhūtassa ajjhattikassa chaṭṭhāyatanassa viya na sātisayoti vuttaṃ ‘‘ārammaṇapaccayo cettha pavattako na hotī’’ti.

ཀེསཉྩཱིཏི པརིཔུཎྞཱཡཏནཱནཾ གབྦྷསེཡྻཀཱནཾ། ‘‘པཙྪིམ…པེ॰… སདཱ སམྦྷཝཏཱི’’ཏི ཨིདཾ གབྦྷསེཡྻཀཱནཾ ཝིཡ ཨིཏརཡོནིཀཱནཾ ཀམེན ཨཱཡཏནུཔྤཏྟི ནཏྠཱིཏི ཝུཏྟཾ། ཏཐཱ ཙཱཧ ཨཊྛཀཐཱཡཾ ‘‘སཧུཔྤཏྟིདཱིཔནཏོ’’ཏི།

Kesañcīti paripuṇṇāyatanānaṃ gabbhaseyyakānaṃ. ‘‘Pacchima…pe… sadā sambhavatī’’ti idaṃ gabbhaseyyakānaṃ viya itarayonikānaṃ kamena āyatanuppatti natthīti vuttaṃ. Tathā cāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sahuppattidīpanato’’ti.

པཙྩཡཙཏུཀྐཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Paccayacatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.

༢. ཧེཏུཙཏུཀྐཝཎྞནཱ

2. Hetucatukkavaṇṇanā

༢༤༤. ཨབྷཱཝཏོཏི བྷཱཝཱབྷཱཝཏོ། ཡཉྷི ཛཱཏིཀྑཎམཏྟེཡེཝ བྷཝཏི, ན ཏཏོ པརཾ, ཏཾ ཛཱཏིཡཱ ཨཝིགཏཔཙྩཡོ སིཡཱ ཨཝིགཏཔཙྩཡནིཡམསབྦྷཱཝཏོ། བྷཝོ པན ཡསྨཱ ཛཱཏིཀྑཎཏོ པརམྤི བྷཝཏི, ཏསྨཱ ན སོ ཏསྶཱ ཨཝིགཏཔཙྩཡོ ཧོཏི། ཏེན ཝུཏྟཾ ‘‘ཏཏོ ཨུདྡྷཾ བྷཱཝཏོཏི ཨཏྠོ’’ཏི། བྷཝེཏི བྷཝཔདེ, བྷཝེ ཝཱ ནིཔྥཱདེཏབྦེ། ཨེས ནཡོ ཛཱཏིཨཱདཱིསཱུཏི ཨེཏྠཱཔི། ‘‘ཡཐཱ པནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ‘‘ཨཝིགཏཔཙྩཡསྶ ཨབྷཱཝཏོ, ནིཡམཱབྷཱཝཏོ ཙཱ’’ཏི ཝུཏྟཱནཾ ཧེཏཱུནཾ ཝུཏྟནཡེན ཨབྱཱཔིབྷཱཝཝིབྷཱཝནེན ཨཀཱརཎཏཾ དསྶེཏི ཨཡཱཝབྷཱཝིནོ པཙྩཡུཔྤནྣསྶ, པཙྩཡདྷམྨསྶ ཙ ཨཝིགཏཔཙྩཡབྷཱཝདསྶནཏོ། སངྑཱརཀྑནྡྷེཏིཨཱདི མགྒསོདྷནཝསེན ཝུཏྟཾ། ཏསྶ པརིཧཱརཾ སཡམེཝ ཝདཏི། སོ ཁཎོ ཨེཏསྶ ཨཏྠཱིཏི ཏངྑཎིཀོ, ན ཏངྑཎིཀོ ཨཏངྑཎིཀོ, ཏསྶ སབྦྷཱཝཱ, ཨཡཱཝབྷཱཝིཀསབྦྷཱཝཱཏི ཨཏྠོ། ཡཐཱ པན ཧེཏཱུ ཧོནྟི, ཏཾ དསྶེཏུཾ ‘‘སངྑཏལཀྑཎཱནཾ པནཱ’’ཏིཨཱདིམཱཧ།

244. Abhāvatoti bhāvābhāvato. Yañhi jātikkhaṇamatteyeva bhavati, na tato paraṃ, taṃ jātiyā avigatapaccayo siyā avigatapaccayaniyamasabbhāvato. Bhavo pana yasmā jātikkhaṇato parampi bhavati, tasmā na so tassā avigatapaccayo hoti. Tena vuttaṃ ‘‘tato uddhaṃ bhāvatoti attho’’ti. Bhaveti bhavapade, bhave vā nipphādetabbe. Esa nayo jātiādīsūti etthāpi. ‘‘Yathā panā’’tiādinā ‘‘avigatapaccayassa abhāvato, niyamābhāvato cā’’ti vuttānaṃ hetūnaṃ vuttanayena abyāpibhāvavibhāvanena akāraṇataṃ dasseti ayāvabhāvino paccayuppannassa, paccayadhammassa ca avigatapaccayabhāvadassanato. Saṅkhārakkhandhetiādi maggasodhanavasena vuttaṃ. Tassa parihāraṃ sayameva vadati. So khaṇo etassa atthīti taṅkhaṇiko, na taṅkhaṇiko ataṅkhaṇiko, tassa sabbhāvā, ayāvabhāvikasabbhāvāti attho. Yathā pana hetū honti, taṃ dassetuṃ ‘‘saṅkhatalakkhaṇānaṃ panā’’tiādimāha.

ཨེཝནྟི ཨེཝཾ ཡཐཱཝུཏྟནཡེ སཏི, ཨེཝཾ སནྟེཏི ཨཏྠོ། ‘‘ན ཧི…པེ॰… ཨཏྠཱི’’ཏི ཨིམིནཱ ཛཱཏིཨཱདཱིནཾ ཨཝིགཏཔཙྩཡཝསེན པཙྩཡུཔྤནྣབྷཱཝོ ཝིཡ པཙྩཡབྷཱཝོཔི ནཏྠཱིཏི དསྶེཏི། ཏཏྠ ཀཱརཎམཱཧ ‘‘ཨསབྷཱཝདྷམྨཏྟཱ’’ཏི།

Evanti evaṃ yathāvuttanaye sati, evaṃ santeti attho. ‘‘Na hi…pe… atthī’’ti iminā jātiādīnaṃ avigatapaccayavasena paccayuppannabhāvo viya paccayabhāvopi natthīti dasseti. Tattha kāraṇamāha ‘‘asabhāvadhammattā’’ti.

ཀཐཾ པན ཨསབྷཱཝདྷམྨཱནཾ ཛཱཏིཨཱདཱིནཾ པཙྩཡུཔྤནྣཏཱ, པཙྩཡཏཱ ཙཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཛཱཡམཱནཱནཾ པནཱ’’ཏིཨཱདི། ཏསྶཱཏི ཛཱཏིཛརཱམརཎསྶ། ཝཏྟབྦཔདེསོཏི ‘‘ཋཔེཏྭཱ’’ཏི ཝཏྟབྦཔདེསོ། ཀོ པན སོཏི? ཡཐཱཝུཏྟཾ ནཱམཾ, ནཱམརཱུཔཉྩ སངྑཱརཀྑནྡྷེན རཱུཔཀྑནྡྷེན ཙ ཛརཱམརཎཱནཾ སངྒཧིཏཏྟཱ ། ‘‘ཡོ བྷཝོ ཛཱཏིཡཱ པཙྩཡོ’’ཏི ཨེཏེན བྷཝསངྒཧིཏཱནིཔི ཛཱཏིཨཱདཱིནི ཛཱཏིཡཱ ཨཔྤཙྩཡཏྟཱ ཨེཝ ‘‘ཋཔེཏྭཱ’’ཏི ན ཝུཏྟཱནཱིཏི དསྶེཏི, པཙྩཡབྷཱཝཱསངྐཱ ཨེཝ ནེསཾ ཏསྶཱ ནཏྠཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཏེནེཝ ཋཔེཏབྦགཧེཏབྦཝིསེསེ སཏཱིཏི སཱསངྐཾ ཝདཏི།

Kathaṃ pana asabhāvadhammānaṃ jātiādīnaṃ paccayuppannatā, paccayatā cāti āha ‘‘jāyamānānaṃ panā’’tiādi. Tassāti jātijarāmaraṇassa. Vattabbapadesoti ‘‘ṭhapetvā’’ti vattabbapadeso. Ko pana soti? Yathāvuttaṃ nāmaṃ, nāmarūpañca saṅkhārakkhandhena rūpakkhandhena ca jarāmaraṇānaṃ saṅgahitattā . ‘‘Yo bhavo jātiyā paccayo’’ti etena bhavasaṅgahitānipi jātiādīni jātiyā appaccayattā eva ‘‘ṭhapetvā’’ti na vuttānīti dasseti, paccayabhāvāsaṅkā eva nesaṃ tassā natthīti adhippāyo. Teneva ṭhapetabbagahetabbavisese satīti sāsaṅkaṃ vadati.

ཧེཏུཙཏུཀྐཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Hetucatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.

༤. ཨཉྙམཉྙཙཏུཀྐཝཎྞནཱ

4. Aññamaññacatukkavaṇṇanā

༢༤༦. པཙྩཡུཔྤནྣསྶཱཏི པཙྩཡུཔྤནྣབྷཱཝིནོ། ཝིསུཾ ཋིཏསྶཱཏི བྷཝེན ཨསངྒཧིཏསྶ། སཔྤདེསམེཝ གཧིཏཾ ཨིདྷ ཝེདནཱདིཀྑནྡྷཏྟཡསྶེཝ ཨདྷིཔྤེཏཏྟཱ ནིརུལ༹ྷཏྟཱ ཙ། པཙྩཡུཔྤནྣཾ ཋཔེཏྭཱ པཙྩཡབྷཱུཏཾཡེཝ ནཱམཾ གཧིཏཾ, ཨཝིགཏཔཙྩཡནིཡམཱབྷཱཝོ ཝིཡ བྷཝེ ཨུཔཱདཱནསྶ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡནིཡམཱབྷཱཝོཏི ཡོཛནཱ། ཝུཏྟནཡེནཱཏི ‘‘སངྑཏལཀྑཎཱནཾ པནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཝུཏྟནཡེན།

246. Paccayuppannassāti paccayuppannabhāvino. Visuṃ ṭhitassāti bhavena asaṅgahitassa. Sappadesameva gahitaṃ idha vedanādikkhandhattayasseva adhippetattā niruḷhattā ca. Paccayuppannaṃ ṭhapetvā paccayabhūtaṃyeva nāmaṃ gahitaṃ, avigatapaccayaniyamābhāvo viya bhave upādānassa aññamaññapaccayaniyamābhāvoti yojanā. Vuttanayenāti ‘‘saṅkhatalakkhaṇānaṃ panā’’tiādinā vuttanayena.

ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡོ ཝིཡ ཨཉྙམཉྙཔཙྩཡོཏི ཨཡམཏྠོ ཨིདྷཱདྷིཔྤེཏོཏི དསྶེནྟོ ‘‘ཨཉྙམཉྙ…པེ॰… ཨདྷིཔྤེཏོ སིཡཱ’’ཏི ཨཱཧ། ཏཐཱ ཙ ཝདནྟི ‘‘ཨཉྙམཉྙཉྩེཏྠ ན པཊྛཱནེ ཨཱགཏཨཉྙམཉྙཝསེན གཧེཏབྦ’’ནྟི། ཙཀྑཱཡཏནུཔཙཡཱདཱིནནྟི ཨུཔརཱུཔརི ཙིཏཱནི ཝིཡ ཨུཔྤནྣཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནི, ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནཾ ཝཱ ཨུཔཏྠམྦྷཀཱནི ཙཀྑཱཡཏནུཔཙཡཱདཱིནི།

Aññamaññapaccayo viya aññamaññapaccayoti ayamattho idhādhippetoti dassento ‘‘aññamañña…pe… adhippeto siyā’’ti āha. Tathā ca vadanti ‘‘aññamaññañcettha na paṭṭhāne āgataaññamaññavasena gahetabba’’nti. Cakkhāyatanupacayādīnanti uparūpari citāni viya uppannacakkhāyatanādīni, cakkhāyatanādīnaṃ vā upatthambhakāni cakkhāyatanupacayādīni.

ཨཉྙམཉྙཙཏུཀྐཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Aññamaññacatukkavaṇṇanā niṭṭhitā.

སངྑཱརཱདིམཱུལཀནཡམཱཏིཀཱཝཎྞནཱ

Saṅkhārādimūlakanayamātikāvaṇṇanā

༢༤༧. ཡདིཔི སཱམཉྙཏོ གཏཝིསེསོ, ཏཐཱཔི སཱམཉྙགྒཧཎེན ནཡགཏོ ཝིསེསོ སརཱུཔཏོ དསྶིཏོ ཧོཏཱིཏི ‘‘ནཱམཔཙྩཡཱ ཨཝིཛྫཱ’’ཏི ཝཏྭཱཔི ནཱམཝིསེསཱནཾ ཏསྶཱ པཙྩཡབྷཱཝོ དསྶེཏབྦོཏི ཨཱཧ ‘‘ནཱམཝིསེསཱནཾ…པེ॰… ཝུཏྟཱ’’ཏི། ‘‘ཡདེཝ པན ནཱམ’’ནྟིཨཱདི ཀསྨཱ ཝུཏྟཾ, ནནུ ནཱམགྒཧཎེན ཨགྒཧིཏོཔི ཛཱཏིཨཱདི བྷཝགྒཧཎེན གཧིཏོཏི དསྶིཏོཝཱཡམཏྠོཏི ཙོདནཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘བྷཝགྒཧཎེན ཙཱ’’ཏིཨཱདི། ཨིདྷཱཔཱིཏི ‘‘བྷཝཔཙྩཡཱ ཨཝིཛྫཱ’’ཏི ཨིདྷཱཔི། ན སིཡཱཏི ‘‘ཨཝིཛྫཱཔཙྩཡཱ ཨཝིཛྫཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ ན སིཡཱ། ཏསྨཱཏི ཡསྨཱ སཱམཉྙཙོདིཏཾ ཝིསེསཙོདིཏམེཝ ན ཧོཏི, ཏསྨཱ། སོཏི བྷཝོ། ཏེནཱཏི སབྷཱཝཱསབྷཱཝདྷམྨསངྒཧཎེན།

247. Yadipi sāmaññato gataviseso, tathāpi sāmaññaggahaṇena nayagato viseso sarūpato dassito hotīti ‘‘nāmapaccayā avijjā’’ti vatvāpi nāmavisesānaṃ tassā paccayabhāvo dassetabboti āha ‘‘nāmavisesānaṃ…pe… vuttā’’ti. ‘‘Yadeva pana nāma’’ntiādi kasmā vuttaṃ, nanu nāmaggahaṇena aggahitopi jātiādi bhavaggahaṇena gahitoti dassitovāyamatthoti codanaṃ sandhāyāha ‘‘bhavaggahaṇena cā’’tiādi. Idhāpīti ‘‘bhavapaccayā avijjā’’ti idhāpi. Nasiyāti ‘‘avijjāpaccayā avijjā’’ti vuttaṃ na siyā. Tasmāti yasmā sāmaññacoditaṃ visesacoditameva na hoti, tasmā. Soti bhavo. Tenāti sabhāvāsabhāvadhammasaṅgahaṇena.

ཨུཔཱདཱནསྶཔི བྷཝེཀདེསཏྟཱ ཝུཏྟཾ ‘‘ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ…པེ॰… ཨགྒཧིཏེ’’ཏི། ‘‘བྷཝཔཙྩཡཱ ཛཱཏཱི’’ཏི ཨིདཾ ཝཙནཾ སནྡྷཱཡཱཧ ‘‘བྷཝསདྡོ…པེ॰… ཝུཙྩམཱནོ’’ཏི། ‘‘ནཱམཔཙྩཡཱ ཨཝིཛྫཱ’’ཏི ཨེཏྠ པཙྩཡུཔྤནྣཾ ཋཔེཏྭཱ པཙྩཡསྶ གཧཎཏོ ཨཝིཛྫཱཝིནིམུཏྟཱ ཨེཝ ཙཏྟཱརོ ཁནྡྷཱ ནཱམསདྡེན ཝུཙྩནྟཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ན ནཱམསདྡོ ནིརཝསེསབོདྷཀོ’’ཏི། ན ཙེཏྠ ཨེཀཾསཏོ ཀཱརཎཾ མགྒིཏབྦཾ། ཡེན བྷཝ-སདྡོ ནིརཝསེསབོདྷཀོ, ན ནཱམ-སདྡོཏི ཨཱཧ ‘‘ཨེཝཾསབྷཱཝཱ ཧི ཨེཏཱ ནིརུཏྟིཡོ’’ཏི། ཨིམིནཱ ཨདྷིཔྤཱཡེནཱཏི བྷཝསདྡོ ནིརཝསེསབོདྷཀོ ཨུཔཱདིནྣཙཏུཀྑནྡྷཝིསཡཏྟཱཏི ཨིམིནཱ ཨདྷིཔྤཱཡེན། ཛཱཡམཱནཱདིདྷམྨཝིཀཱརབྷཱཝཏོ ཛཱཡམཱནཱདིཀྑནྡྷཔཊིབདྡྷཱ ཛཱཏིཨཱདཡོ ཝུཙྩེཡྻུཾ, ན པན ཛཱཏིཨཱདིཔཊིབདྡྷཱ ཛཱཡམཱནཱདིཀྑནྡྷཱཏི ན ཨེཀཙིཏྟཀྑཎེ ཛཱཏིཨཱདཱིནཾ ཨཝིཛྫཱཡ པཙྩཡབྷཱཝོ སམྦྷཝཏཱིཏི ཨིམམཏྠམཱཧ ‘‘ཛཱཡམཱནཱནཾ པནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ། ནཱནཱཙིཏྟཀྑཎེ པན ཛཱཏིཨཱདཡོ ཨཝིཛྫཱཡ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡོ ཧོནྟཱིཏི ‘‘ཨེཀཙིཏྟཀྑཎེ’’ཏི ཝིསེསིཏཾ། ཏེནེཝཱཏི ཨསམྦྷཝེནེཝ།

Upādānassapi bhavekadesattā vuttaṃ ‘‘upādānapaccayā…pe… aggahite’’ti. ‘‘Bhavapaccayā jātī’’ti idaṃ vacanaṃ sandhāyāha ‘‘bhavasaddo…pe… vuccamāno’’ti. ‘‘Nāmapaccayā avijjā’’ti ettha paccayuppannaṃ ṭhapetvā paccayassa gahaṇato avijjāvinimuttā eva cattāro khandhā nāmasaddena vuccantīti āha ‘‘na nāmasaddo niravasesabodhako’’ti. Na cettha ekaṃsato kāraṇaṃ maggitabbaṃ. Yena bhava-saddo niravasesabodhako, na nāma-saddoti āha ‘‘evaṃsabhāvā hi etā niruttiyo’’ti. Iminā adhippāyenāti bhavasaddo niravasesabodhako upādinnacatukkhandhavisayattāti iminā adhippāyena. Jāyamānādidhammavikārabhāvato jāyamānādikkhandhapaṭibaddhā jātiādayo vucceyyuṃ, na pana jātiādipaṭibaddhā jāyamānādikkhandhāti na ekacittakkhaṇe jātiādīnaṃ avijjāya paccayabhāvo sambhavatīti imamatthamāha ‘‘jāyamānānaṃ panā’’tiādinā. Nānācittakkhaṇe pana jātiādayo avijjāya upanissayapaccayo hontīti ‘‘ekacittakkhaṇe’’ti visesitaṃ. Tenevāti asambhaveneva.

མཱཏིཀཱཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.

ཨཀུསལནིདྡེསཝཎྞནཱ

Akusalaniddesavaṇṇanā

༢༤༨-༩. ཏནྟི དིཊྛུཔཱདཱནཾ། ཨིཏརསྶཱཏི ཀཱམུཔཱདཱནསྶ། ཏཎྷཱགཧཎེནཱཏི ‘‘ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ’’ཏི ཨེཏྠ ཏཎྷཱགཧཎེན གཧིཏཏྟཱ། ཡདི ཨེཝཾ ནཱམགྒཧཎེན གཧིཏཱ ཏཎྷཱ ཀསྨཱ པུན ཝུཏྟཱཏི ཨཱཧ ‘‘ནཱམེ ཝིཡ ཝིསེསཔཙྩཡཏྟཱབྷཱཝཱ’’ཏི། ‘‘ནཱམཔཙྩཡཱ ཚཊྛཱཡཏན’’ནྟི ཨེཏྠ ཧི ཀཱམཏཎྷཱཔི ནཱམེ སངྒཧིཏཱཏི ནཱམསྶ ཡཐཱརཧཾ ཚཊྛཱཡཏནསྶ པཙྩཡབྷཱཝོ ཝུཏྟོཏི ཨཏྠི ཏཏྠ ཝིསེསཔཙྩཡཏྟཾ, ཨུཔཱདཱནསྶ པན བྷཝསངྒཧོཔི ཨཏྠཱིཏི ‘‘ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ ཨུཔཱདཱན’’ནྟི ཨེཏེན ‘‘ཀཱམུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝོ’’ཏི ཨེཏསྶ ནཏྠེཝ ཝིསེསོཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ནཱམེ ཝིཡ ཝིསེསཔཙྩཡཏྟཱབྷཱཝཱ’’ཏི། ཏཎྷཱ ཨེཏིསྶཱ པཙྩཡོཏི ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ, དིཊྛི ། བྷཝསྶ པཙྩཡབྷཱུཏཱཏི དུཝིདྷསྶཔི བྷཝསྶ ཀཱརཎབྷཱུཏཱ། ཨུབྷཡེནཔི ཨུཔཱདཱནསྶ བྷཝནིདྡེསེ ཋཔེཏབྦཏཾཡེཝ ཝིབྷཱཝེཏི། པཙྩཡུཔྤནྣཾ པཙྩཡོ ཙ ཨེཀམེཝཱཏི ‘‘ཏཎྷཱཔཙྩཡཱ ཨུཔཱདཱན’’ནྟི ཨེཏྠ ཝུཏྟཔཙྩཡུཔྤནྣཾ, ‘‘ཨུཔཱདཱནཔཙྩཡཱ བྷཝོ’’ཏི ཨེཏྠ ཝུཏྟཔཙྩཡོ ཙ ཨེཀོ ཨེཝཏྠོ, ཏསྨཱ པཙྩཡོ ཝིསུཾ པཙྩཡུཔྤནྣཏོ བྷིནྣཾ ཀཏྭཱ ན ཝིབྷཏྟོ།

248-9. Tanti diṭṭhupādānaṃ. Itarassāti kāmupādānassa. Taṇhāgahaṇenāti ‘‘taṇhāpaccayā’’ti ettha taṇhāgahaṇena gahitattā. Yadi evaṃ nāmaggahaṇena gahitā taṇhā kasmā puna vuttāti āha ‘‘nāme viya visesapaccayattābhāvā’’ti. ‘‘Nāmapaccayā chaṭṭhāyatana’’nti ettha hi kāmataṇhāpi nāme saṅgahitāti nāmassa yathārahaṃ chaṭṭhāyatanassa paccayabhāvo vuttoti atthi tattha visesapaccayattaṃ, upādānassa pana bhavasaṅgahopi atthīti ‘‘taṇhāpaccayā upādāna’’nti etena ‘‘kāmupādānapaccayā bhavo’’ti etassa nattheva visesoti vuttaṃ ‘‘nāme viya visesapaccayattābhāvā’’ti. Taṇhā etissā paccayoti taṇhāpaccayā, diṭṭhi . Bhavassa paccayabhūtāti duvidhassapi bhavassa kāraṇabhūtā. Ubhayenapi upādānassa bhavaniddese ṭhapetabbataṃyeva vibhāveti. Paccayuppannaṃ paccayo ca ekamevāti ‘‘taṇhāpaccayā upādāna’’nti ettha vuttapaccayuppannaṃ, ‘‘upādānapaccayā bhavo’’ti ettha vuttapaccayo ca eko evattho, tasmā paccayo visuṃ paccayuppannato bhinnaṃ katvā na vibhatto.

༢༥༢. ཨུཔཏྠམྦྷཀསམུཊྛཱཔནཔཙྪཱཛཱཏཔཙྩཡཝསེནཱཏི ཨུཔཏྠམྦྷཀསྶ ཙིཏྟསམུཊྛཱནརཱུཔསྶ སམུཊྛཱཔནཝསེན, པཙྪཱཛཱཏཔཙྩཡཝསེན ཙ།

252. Upatthambhakasamuṭṭhāpanapacchājātapaccayavasenāti upatthambhakassa cittasamuṭṭhānarūpassa samuṭṭhāpanavasena, pacchājātapaccayavasena ca.

༢༥༤. པཉྩནྣནྟི ཙཀྑཱཡཏནཱདཱིནཾ པཉྩནྣཾ། སཧཛཱཏཱདིཔཙྩཡོཏི སཧཛཱཏནིསྶཡཨཏྠིཨཝིགཏཱདིཔཙྩཡོ། ཝཏྠུསངྑཱཏཾ རཱུཔཾ། པུརེཛཱཏཱདིཔཙྩཡོཏི པུརེཛཱཏནིསྶཡཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡོ། པཙྪཱཛཱཏཱདིཔཙྩཡོཏི པཙྪཱཛཱཏཝིཔྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཔཙྩཡོ། ཚཊྛསྶ སཧཛཱཏཱདཱིཏི ཨཱདི-སདྡེན ཨཉྙམཉྙནིསྶཡསམྤཡུཏྟཨཏྠིཨཝིགཏཱདཡོ གཧིཏཱ།

254. Pañcannanti cakkhāyatanādīnaṃ pañcannaṃ. Sahajātādipaccayoti sahajātanissayaatthiavigatādipaccayo. Vatthusaṅkhātaṃ rūpaṃ. Purejātādipaccayoti purejātanissayavippayuttaatthiavigatapaccayo. Pacchājātādipaccayoti pacchājātavippayuttaatthiavigatapaccayo. Chaṭṭhassa sahajātādīti ādi-saddena aññamaññanissayasampayuttaatthiavigatādayo gahitā.

༢༦༤. ཡསྶཱཏི ‘‘ཡསྶ ཙ ཧོཏཱི’’ཏི ཨེཏྠ ཝུཏྟཾ ‘‘ཡསྶཱ’’ཏི པདཾ སནྡྷཱཡ ཝུཏྟཾ། ཏེནཱཧ ‘‘ཧོཏཱིཏི ཡོཛེཏབྦ’’ནྟི།

264. Yassāti ‘‘yassa ca hotī’’ti ettha vuttaṃ ‘‘yassā’’ti padaṃ sandhāya vuttaṃ. Tenāha ‘‘hotīti yojetabba’’nti.

༢༨༠. ཏསྶཱཏི ‘‘བལཝཀིལེསབྷཱུཏཱཡ ཝིཙིཀིཙྪཱཡཱ’’ཏི (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༢༨༠) པདསྶ། ཏེནཱཏི ‘‘ཏཎྷཱཊྛཱནེ’’ཏི པདེན། ཙིཏྟུཔྤཱདཀཎྜཱདཱིསཱུཏི ཨཱདི-སདྡེན ཨིམསྨིཾ པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒེ སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡཱདིཾ སངྒཎྷཱཏི།

280. Tassāti ‘‘balavakilesabhūtāya vicikicchāyā’’ti (vibha. aṭṭha. 280) padassa. Tenāti ‘‘taṇhāṭṭhāne’’ti padena. Cittuppādakaṇḍādīsūti ādi-saddena imasmiṃ paṭiccasamuppādavibhaṅge suttantabhājanīyādiṃ saṅgaṇhāti.

ཨཀུསལནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Akusalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ཀུསལཱབྱཱཀཏནིདྡེསཝཎྞནཱ

Kusalābyākataniddesavaṇṇanā

༣༠༦. སབྱཱཔཱརཱནཱིཏི སཨུསྶཱཧཱནི, ཝིཔཱཀདྷམྨཱནཱིཏི ཨཏྠོ། པརིཧཱིནཾ ཨཝིཛྫཱཊྛཱནཾ ཨེཏེསནྟི པརིཧཱིནཱཝིཛྫཱཊྛཱནཱ།

306. Sabyāpārānīti saussāhāni, vipākadhammānīti attho. Parihīnaṃ avijjāṭṭhānaṃ etesanti parihīnāvijjāṭṭhānā.

སནྡྷཱཡཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡཾ ཝིབྷཱཝེནྟོ ཝིཡ ཝདཏི, སརཱུཔེནེཝ པན ‘‘ན ཙ ཙཀྑུཝིཉྙཱཎཱདཱིནི རཱུཔཾ སམུཊྛཱཔེནྟཱི’’ཏི (ཝིབྷ॰ ཨཊྛ॰ ༣༠༦) ཨཊྛཀཐཱཡཾ ཝུཏྟཾ། ནཱམརཱུཔཾ ན ན ལབྦྷཏཱིཏི ཡོཛནཱ།

Sandhāyāti adhippāyaṃ vibhāvento viya vadati, sarūpeneva pana ‘‘na ca cakkhuviññāṇādīni rūpaṃ samuṭṭhāpentī’’ti (vibha. aṭṭha. 306) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Nāmarūpaṃ na na labbhatīti yojanā.

ཀུསལཱབྱཱཀཏནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Kusalābyākataniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ཨཝིཛྫཱམཱུལཀཀུསལནིདྡེསཝཎྞནཱ

Avijjāmūlakakusalaniddesavaṇṇanā

༣༣༤. ཀུསལཕལེཏི ཀུསལཝིཔཱཀཔཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎསྶ གཧིཏཏྟཱ ཏསྶ སཱདུརསཝིསརུཀྑབཱིཛསདིསཏཱ ཝུཏྟཱ།

334. Kusalaphaleti kusalavipākapaṭisandhiviññāṇassa gahitattā tassa sādurasavisarukkhabījasadisatā vuttā.

ཡདིཔི ‘‘སངྑཱརཧེཏུཀ’’ནྟིཨཱདིནཱ ཡོཛནཱ ལབྦྷཏི, ཨཝིགཏཙཏུཀྐཱདཱིནི པན ན ལབྦྷནྟི ཡཐཱལཱབྷཡོཛནཱཡ དསྶིཏཏྟཱ།

Yadipi ‘‘saṅkhārahetuka’’ntiādinā yojanā labbhati, avigatacatukkādīni pana na labbhanti yathālābhayojanāya dassitattā.

ཨཝིཛྫཱམཱུལཀཀུསལནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Avijjāmūlakakusalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ཀུསལམཱུལཀཝིཔཱཀནིདྡེསཝཎྞནཱ

Kusalamūlakavipākaniddesavaṇṇanā

༣༤༣. ཀམྨཾ ཝིཡ པཙྩཡོ ཧོཏི ཝིཔཱཀབྷཱཝཏོཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ། ཝིཔཱཀསྶ ཀམྨཾ པཙྩཡོ ཧོནྟཾ སཱཏིསཡཾ ཧོཏཱིཏི ཏསྶ ནིཔྤརིཡཱཡཏཱ, ཏཾསམྤཡུཏྟཱནཾ པརིཡཱཡཏཱ སིཡཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡེན ‘‘པརིཡཱཡེན ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡོཏི ཝུཏྟཱནཱི’’ཏི ཨཱཧ། ‘‘ཀུསལོ དྷམྨོ ཨབྱཱཀཏསྶ དྷམྨསྶ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན པཙྩཡོ (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༤༢༣), ཨཀུསལོ དྷམྨོ ཨབྱཱཀཏསྶ དྷམྨསྶ (པཊྛཱ॰ ༡.༡.༤༢༣), ཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨོ ནེཝཝིཔཱཀནཝིཔཱཀདྷམྨདྷམྨསྶ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡེན པཙྩཡོ’’ཏི (པཊྛཱ॰ ༡.༣.༡༠༣) པན ཝཙནཏོ ནིཔྤརིཡཱཡེན སབྦེཔི ཀུསལཱཀུསལཱ དྷམྨཱ ཝིཔཱཀསྶ ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི ཨཡམཏྠོ དིསྶཏི། ‘‘ཀུསལམཱུལཾ ཨཀུསལམཱུལ’’ནྟི ཨིམེསཾ ཨནྭཱདེསོཔི པཙྩཡསདྡཱཔེཀྑཱཡ ‘‘ཨེསཱ’’ཏི པུལླིངྒཝསེན ཝུཏྟོཏི དསྶེནྟོ ཨཱཧ ‘‘ཨེསཱཏི…པེ॰… ཡོཛེཏབྦ’’ནྟི།

343. Kammaṃ viya paccayo hoti vipākabhāvatoti adhippāyo. Vipākassa kammaṃ paccayo hontaṃ sātisayaṃ hotīti tassa nippariyāyatā, taṃsampayuttānaṃ pariyāyatā siyāti adhippāyena ‘‘pariyāyena upanissayapaccayoti vuttānī’’ti āha. ‘‘Kusalo dhammo abyākatassa dhammassa upanissayapaccayena paccayo (paṭṭhā. 1.1.423), akusalo dhammo abyākatassa dhammassa (paṭṭhā. 1.1.423), vipākadhammadhammo nevavipākanavipākadhammadhammassa upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.3.103) pana vacanato nippariyāyena sabbepi kusalākusalā dhammā vipākassa upanissayapaccayo hotīti ayamattho dissati. ‘‘Kusalamūlaṃ akusalamūla’’nti imesaṃ anvādesopi paccayasaddāpekkhāya ‘‘esā’’ti pulliṅgavasena vuttoti dassento āha ‘‘esāti…pe… yojetabba’’nti.

‘‘མནསིཀཱརོཔཱི’’ཏིཨཱདིནཱ ཨཔྤཧཱིནཱཝིཛྫཱནམྤི ཀིརིཡཱཡ ཀུསལཱཀུསལམཱུལཱནི, ཨཝིཛྫཱ ཙ ཨུཔནིསྶཡཱ ན ཧོནྟཱིཏི དསྶེཏི། ཀམྨཝཊྚཝིཔཱཀཝཊྚབྷཱུཏཱནིཡེཝ སངྑཱརཝིཉྙཱཎཱནི པཙྪིམནཡེ ཨདྷིཔྤེཏཱནཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘ཀིརིཡཱནི པན…པེ॰… གཙྪནྟཱི’’ཏི། ཏེསཾ པཙྩཡཱནཾ ཝསེན ཨནེཀཔྤཀཱརཏོཏི ཨདྷིཔྤཱཡོཏི ཡོཛནཱ།

‘‘Manasikāropī’’tiādinā appahīnāvijjānampi kiriyāya kusalākusalamūlāni, avijjā ca upanissayā na hontīti dasseti. Kammavaṭṭavipākavaṭṭabhūtāniyeva saṅkhāraviññāṇāni pacchimanaye adhippetānīti vuttaṃ ‘‘kiriyāni pana…pe… gacchantī’’ti. Tesaṃ paccayānaṃ vasena anekappakāratoti adhippāyoti yojanā.

ནཝཱདིབྷེདཱནནྟི ནཝཨཊྛསཏྟཚཱཏི ཨེཝཾཔབྷེདཱནཾ། ཙཏུནྣཾ ཙཏུཀྐཱནནྟི པུརིམནཡེ པཙྪིམནཡེ ཙ ཨཱགཏཱནཾ ཡཐཱལཱབྷཾ ཙཏུནྣཾ ཙཏུནྣཾ ཙཏུཀྐཱནཾ། ‘‘ཀུསལཱཀུསལཱནཾ པན ཝིཔཱཀེ ཙཱ’’ཏི ཙ-སདྡེན ཀུསལཱཀུསལེ ཙཱཏི སམུཙྩེཏབྦོཏི ཨཱཧ ‘‘ཀུསལ…པེ॰… ཝཏྟབྦ’’ནྟི། མཱུལཔདེཀཔཙྩཡཏཱཝསེནཱཏི མཱུལཔདསྶ ཨེཀཔཙྩཡབྷཱཝཝསེན ཨུཔནིསྶཡཔཙྩཡཏཱཝསེན། ཨེཀསྶེཝ ནཡསྶཱཏི ཀུསལཱཀུསལེསུ ཨཝིཛྫཱམཱུལཀསྶ, ཝིཔཱཀེསུ ཀུསལཱཀུསལམཱུལཀསྶཱཏི ཨེཝཾ ཨེཀསྶེཝ ནཡསྶ ཝསེན། དྷམྨཔཙྩཡབྷེདེཏི དྷམྨསྶ པཙྩཡབྷཱུཏསྶ, པཙྩཡུཔྤནྣསྶ ཝཱ པཙྩཡབྷཱཝེན བྷེདེཏི ཨིམམཏྠཾ དསྶེནྟོ ‘‘ཨཝིཛྫཱདཱིན’’ནྟིཨཱདིཾ ཝཏྭཱ པུན ཏམེཝ ‘‘ཏཾཏཾཙིཏྟུཔྤཱདཱ’’ཏིཨཱདིནཱ པཀཱརནྟརེན ཝིབྷཱཝེཏི།

Navādibhedānanti navaaṭṭhasattachāti evaṃpabhedānaṃ. Catunnaṃ catukkānanti purimanaye pacchimanaye ca āgatānaṃ yathālābhaṃ catunnaṃ catunnaṃ catukkānaṃ. ‘‘Kusalākusalānaṃ pana vipāke cā’’ti ca-saddena kusalākusale cāti samuccetabboti āha ‘‘kusala…pe… vattabba’’nti. Mūlapadekapaccayatāvasenāti mūlapadassa ekapaccayabhāvavasena upanissayapaccayatāvasena. Ekasseva nayassāti kusalākusalesu avijjāmūlakassa, vipākesu kusalākusalamūlakassāti evaṃ ekasseva nayassa vasena. Dhammapaccayabhedeti dhammassa paccayabhūtassa, paccayuppannassa vā paccayabhāvena bhedeti imamatthaṃ dassento ‘‘avijjādīna’’ntiādiṃ vatvā puna tameva ‘‘taṃtaṃcittuppādā’’tiādinā pakārantarena vibhāveti.

ཀུསལམཱུལཀཝིཔཱཀནིདྡེསཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Kusalamūlakavipākaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒཝཎྞནཱ ནིཊྛིཏཱ།

Paṭiccasamuppādavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ༧. སཏིཔཊྛཱནཝིབྷངྒོ • 7. Satipaṭṭhānavibhaṅgo

Related texts:

ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ • Abhidhammapiṭaka / ཝིབྷངྒཔཱལི༹ • Vibhaṅgapāḷi / ༦. པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒོ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo

ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / སམྨོཧཝིནོདནཱི-ཨཊྛཀཐཱ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
༡. སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡཾ ཨུདྡེསཝཱརཝཎྞནཱ • 1. Suttantabhājanīyaṃ uddesavāravaṇṇanā
༢. ཨབྷིདྷམྨབྷཱཛནཱིཡཝཎྞནཱ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

ཊཱིཀཱ • Tīkā / ཨབྷིདྷམྨཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ཝིབྷངྒ-མཱུལཊཱིཀཱ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ༦. པཊིཙྩསམུཔྤཱདཝིབྷངྒོ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact